निर्णय नं. ६८६२ - नापी दर्ता वदर
निर्णय नं. ६८६२ ने.का.प. २०५७ अङ्क २
संयक्त इजलास
माननीय न्यायाधीश श्री उदयराज उपाध्याय
माननीय न्यायाधीश श्री ज्ञाइन्द्रबहादुर श्रेष्ठ
सम्वत २०५२ सालको दे.पु.नं. ..... ५७७३
फैसला मितिः २०५७।१।९।६
मुद्दाः नापी दर्ता वदर ।
पुनरावेदक/प्रतिवादीः जिल्ला बैतडी, न्वाली गा.वि.स. वडा नं. ५ बस्ने उमापति भट्ट समेत
विरुद्ध
विपक्षी/वादीः जिल्ला बैतडी, न्वाली गा.वि.स. वडा नं. ३ बस्ने दानसिंह कार्की समेत
§ विवादको कि.नं.३४० को जग्गा मिति २०४२।३।१७ मा नापी हुँदा गौचरण जनिई नापी भएको देखिन्छ । वादी तर्फबाट विवाद उठी झगडा जनाइएको सम्म पनि देखिन आउदैँन । सो जग्गालाई प्रतिवादी तर्फबाट ७ नं. फाटवारी भर्दा गौचरण जनाइएको भन्ने वादीतर्फको जिकिर रहेको देखिन्छ । प्रतिवादी मध्येको कमलापतिले मिति २०२३।१२।१४ मा ७ नं. फारम भरेकोमा प्रधानपंचको हैसियत उल्लेख गरेको पाइन्छ । प्रधानपंचको हैसियतबाट भए गरेको कार्यको सम्बन्धमा तत्कालिन प्रचलनमा रहेको गाउँ पंचायत ऐन, २०१८ को दफा ७१ को कार्यविधि पूरा गरी फिराद गरेको समेत देखिन आउदैन । निज प्रधानपंच कमलाकान्तले गौचरणमा राखी दिएको भन्ने व्यहोरा ७ नं. फाराममा उल्लेख गरेको आधारमा निजलाई समेत पक्ष कायम गरी नापीले मिति २०४४।१०।२४ मा निर्णय गरेको देखिन्छ । सोही आधारमा पक्ष विपक्ष भएको भनी व्यक्ति विशेष उपर प्रधानपंचको हैसियतले गरिएको कार्यको सम्बन्धमा के कुन कानूनी आधारमा नालिश गर्न पाउने हो वादीले सो खुलाउन सकेको समेत देखिन आउदैन । तसर्थ प्रस्तुत नालिश खारेज हुने ।
(प्र.नं.१३)
पुनरावेदक प्रतिवादी तर्फबाटः विद्बान अधिवक्ता श्री प्रकाश वस्ती
प्रत्यर्थी वादि तर्फबाटः X
अवलम्बित नजिरःX
आदेश
न्या.उदयराज उपाध्यायः पुनरावेदन अदालत दिपायल मुकाम महेन्द्रनगरको मिति २०५२।३।१२।२ को फैसला उपर न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा १२ अन्तर्गत प्रतिवादीको यस अदालतमा मुद्दा दोहोर्याई पाउँ भन्ने निवेदन परी यस अदालत संयुक्त इजलासको मिति २०५२।११।१४ को आदेशबाट दोहोर्याई हेर्ने निस्सा प्राप्त भई पुनरावेदन दर्ता हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य र ठहर यसप्रकार छः
2. १९९५ सालको नापीमा फुसे सिंह कार्की, कैले कार्की, विरसिंह कार्कीका नाउँमा दर्ता भएको हामी फिरादीहरुको चलन भोगमा रहेको सा.कि.नं. २३४ तिरो रु.।३६।२ के ॥५।६ को डिक गाड देखि दक्षिण, पश्चिम सिमदुयाल देखि उत्तर, खोला देखि पूर्वको दगड गडौडा जग्गा हाल नापीमा कि.नं.३३८ र ३४० पर्ति देखाएको ७ दिने सूचना हामीहरुको नाउँमा कायम गरी पाउँ भनी नापी टोलीमा दावी निवेदन गरेकोमा कि.नं. ३३८ को जग्गा हामी दानसिंह र पदम सिंहका नाउँमा कायम भएको कि.नं. ३४० को जग्गालाई काशिराम भट्टसमेतले सार्वजनिक गौचर भनेकाले सोही अनुसार पर्ति नै देखाई नापी गोश्वाराबाट निर्णय भएकोले सो निर्णय वदर गरी हाम्रो कायम गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको देव सिंह कार्कीसमेत जना ५ को संयुक्त फिराद पत्र ।
3. विपक्षीहरुको सा.कि.नं. २३४ को जग्गा हाल नापीको कि.नं. ३३८ को जग्गासँग मिले भिडेको छ । हाल नापीको कि.नं. ३४० को जग्गा विपक्षी फिरादीको कि.नं. २३४ को जग्गाको जग्गा भित्रको नभै सबै जग्गा सार्वजनिक गौचर हो । विपक्षी फिरादीहरुलाई संयुक्तरुपबाट सा.कि.नं. २३४ को जग्गाका आधारमा फिराद दायर गर्ने हक दैया नहँदा फिराद खारेज गरी नापीको निर्णय कायम गरी पाउँ भन्ने समेत व्योराको कमलापति भट्टसमेतको संयुक्त प्रतिउत्तर पत्र ।
4. विवादित जग्गा प्र.उमापति भट्ट र कमलापति भट्टको नाममा नाप नक्सा भएको नभै सार्वजनिक मसानघाट लेखाएबाट हाम्रो हकहितमा असर पर्यो भनी अदालतमा प्रवेश गरेको प्रस्तुत मुद्दा अ.वं. १८२ नं. बमोजिम वादी दावी खारेज हुने ठहर्छ भन्ने समेत २०४८।११।१५ गतेको बैतडी जिल्ला अदालतको फैसला ।
5. शुरु बैतडी जिल्ला अदालतले हाम्रो वादी दावीलाई खारेज गर्ने गरेको इन्साफ कानूनी त्रुटिपूर्ण हुँदा गलत तर्कको भरमा खारेज गर्ने गरेको शुरु फैसला वदर गरी हक इन्साफ गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको वादी दानसिंह कार्की समेतको पुनरावेदन अदालतमा पर्न आएको पुनरावेदन पत्र ।
6. जग्गा जमिनसँग सम्बन्धित विवादित अ.वं. १७१ नं. अन्तर्गतको प्रकृया अपनाई नाप नक्सा गरी इन्साफ गर्नुपर्नेमा सो बमोजिम गरेको नदेखिँदा शुरु फैसला वदर गरी दिएको छ । जो जे बुझ्नु पर्ने बुझी इन्साफ गर्नु भनी पक्ष विपक्षीहरुलाई शुरुको तारेख तोकी शुरु मिसिल शुरुमा पठाई दिने ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको मिति २०५०।८।२७ को पुनरावेदन अदालत दिपायलको फैसला ।
7. वादीले प्रस्तुत गरेको तिरो तिरेको रसिद तथा ७ नं. फाराम समेतबाट विवादित कि.नं. ३४० को जग्गा वादी दावीको साविक कि.नं. २३४ को नै देखिन आएबाट विवादित जग्गाका सम्बन्धमा नापीबाट भएको निर्णय वदर भई विवादित जग्गा फिरादीको नाममा कायम हुने ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको मिति २०५१।६।१६ को शुरु बैतडी जिल्ला अदालतको फैसला ।
8. हाम्रो प्रतिउत्तर पत्रमा जिकिर लिएको विषयको विवेचना र विश्लेषण नै नगरी नापी हुँदा सार्वजनिक जग्गाको रुपमा नापी भएको विपक्षीका विरोध दावी निवेदनबाट नापीले निर्णय गर्दा पनि सार्वजनिक गौचरण भनी निर्णय गरेको अवस्था सरोकार बिहिन पुनरावेदक माथि दावी लिएको फिरादीबाट भएको शुरुको इन्साफ कानूनी त्रुटिपूर्ण हुँदा वदर गरी नापीको निर्णय यथावत कायम गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी कमलापति भट्ट समेतको पुनरावेदन अदालत दिपायलमा पर्न आएको पुनरावेदन पत्र ।
9. कि.नं. ३४० को जग्गा साविक देखि नै सार्वजनिक गौचर रहे भएको भन्ने कुरा पुष्टी हुने दर्ता श्रेस्ता समेतका अन्य आधिकारिक सबूद प्रमाण प्रतिवादी पक्षले गुजार्न सकेको नदेखिँदा सो जग्गा वादी पक्षकै साविक कि.नं. २३४ भित्रकै देखिन आएबाट विवादित जग्गालाई सार्वजिक गौचर कायम गर्ने गरेको ४ नं. नापी गोश्वाराको निर्णय कानूनतः मिलेको नदेखिँदा सो निर्णय वदर गरी कि.नं. ३४० को जग्गा वादीहरुको नाउँमा कायम हुने ठहर्याएको समेत शुरु बैतडी जिल्ला अदालतको इन्साफ मिलेकै देखिँदा मनासिव ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको पुनरावेदन अदालत दिपायल मुकाम महेन्द्रनगरको फैसला ।
10. सार्वजनिक गौचरको जग्गाको विषयमा हामी बेसरोकारका व्यक्तिलाई विपक्षी बनाई दिएको श्री ५ को सरकारको निकायलाई विपक्षी नबनाई दिएको फिरादको आधार उक्त जग्गा फिरादीको कायम गर्ने गरेको शुरु जिल्ला अदालत दिपायल मुकाम महेन्द्रनगरको फैसला न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा १२ को प्रतिकूल हुँदा वदर गरी पाउँ भन्ने व्यहोराको यस अदालतमा परेको दोहोर्याई पाउँ भन्ने निवेदन ।
11. मिति २०२२ सालमा नापी हुँदा पर्ति भनी जनिएकोमा वादीले दर्ता गराउन समेत नसक्नुका साथै गा.वि.स.को तत्कालिन प्रधानपंचले कि.नं.३४० को जग्गालाई ७ नं. फाराम भरी गौचरण कायम गरी दिएकोमा मिति २०५२।३।१७ मा गौचरण भनी नाप जाँच भएको भन्ने व्यहोरा निवेदनमा उल्लेख हुनुका साथै सो जग्गामा वन वुटेन भई खोला किनाराको जग्गा देखि नापीमा पर्ति भनी जनिए पछि व्यक्ति उपर नालिस लाग्न नसक्ने भएकोले पुनरावेदन अदालत दिपायल मुकाम महेन्द्रनगरको फैसलामा जग्गा आवाद गर्नेको ८ नं. को व्याख्यात्मक त्रुटि देखिएकोले न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा १२(१)(क) र (ख) को अवस्था विद्यमान देखिँदा दोहोर्याउने निस्सा प्रदान गरिएको छ भन्ने यस अदालत संयुक्त इजलासको मिति २०५६।२।१२।४ को आदेश ।
12. नियम बमोजिम आजको दैनिक मुद्दा पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको प्रस्तुत पुनरावदन सहितको मिसिल संलग्न कागजात प्रमाणहरुको अध्ययन गरी पुनरावेदक प्रतिवादीका तर्फबाट उपस्थित हुनु भएका विद्बान अधिवक्ता श्री प्रकाश वस्तीले कानूनी प्रश्न समावेश भएको प्रस्तुत विवादमा विपक्षी बनाउनु पर्नेलाई विपक्षी बनाएको छैन तसर्थ यस उपर ग्रहण गरी विचार गर्न उपयुक्त नहुने हुनाले दावी खारेज हुनुका साथै नापी गोश्वाराको निर्णय मात्रै उचित भएकाले शुरु जिल्ला अदालत र पुनरावेदन अदालतको फैसला उल्टी गरी पाउँ भनी गर्नुभएको बहस समेत सुनी शुरु बैतडी जिल्ला अदालतको इन्साफ सदर गरेको पुनरावेदन अदालत दिपायल मुकाम महेन्द्रनगरको फैसाला मिले नमिलेको के रहेछ हेरी सोही सम्बन्धमा निर्णय दिनुपर्ने देखियो ।
13. निर्णयतर्फ विचार गर्दा यसमा साविक कि.नं. २३४ हाल कि.नं. ३३८ र ३४० कायम हुन आएको कि.नं. ३३८ हामी दान सिंह र पदम सिंहको नाममा कायम भै रहेको कि.नं. ३४० को जग्गालाई सार्वजनिक गौचरण भनी पर्ति देखाई नापी गोश्वाराबाट निर्णय भएकोले सो निर्णय वदर गरी हाम्रो नाममा कायम गरी पाउँ भन्ने फिराद र वादीको कि.नं. २३४ हाल कि.नं. ३३८ मा नाप नक्सा गराई सकेका छन् । कि.नं. ३४० को जग्गालाई ७ नं. फाराम भर्दा गौचरण भनी भरेको सार्वजनिक गौचरण नै हुँदा नापीको निर्णय वदर हुनु पर्ने होइन भन्ने प्रतिउत्तर भै विवाद परेको देखियो । विवादको कि.नं.३४० को जग्गा मिति २०४२।३।१७ मा नापी हुँदा गौचरण जनिई नापी भएको देखिन्छ । वादी तर्फबाट विवाद उठी झगडा जनाइएको सम्म पनि देखिन आउदैँन । सो जग्गालाई प्रतिवादी तर्फबाट ७ नं. फाटवारी भर्दा गौचरण जनाइएको भन्ने वादीतर्फको जिकिर रहेको देखिन्छ । प्रतिवादी मध्येको कमलापतिले मिति २०२३।१२।१४ मा ७ नं. फारम भरेकोमा प्रधानपंचको हैसियत उल्लेख गरेको पाइन्छ । प्रधानपंचको हैसियतबाट भए गरेको कार्यको सम्बन्धमा तत्कालिन प्रचलनमा रहेको गाउँ पंचायत ऐन, २०१८ को दफा ७१ को कार्यविधि पूरा गरी फिराद गरेको समेत देखिन आउदैन । निज प्रधानपंच कमलाकान्तले गौचरणमा राखी दिएको भन्ने व्यहोरा ७ नं. फाराममा उल्लेख गरेको आधारमा निजलाई समेत पक्ष कायम गरी नापीले मिति २०४४।१०।२४ मा निर्णय गरेको देखिन्छ । सोही आधारमा पक्ष विपक्ष भएको भनी व्यक्ति विशेष उपर प्रधानपंचको हैसियतले गरिएको कार्यको सम्बन्धमा के कुन कानूनी आधारमा नालिश गर्न पाउने हो वादीले सो खुलाउन सकेको समेत देखिन आउदैन । तसर्थ प्रस्तुत नालिश खारेज हुने ठहर्छ । इन्साफ तहकिकात गरेको शुरुको फैसला सदर गरेको पुनरावेदन अदालत दिपायत मुकाम महेन्द्रनगरको फैसला नमिलेकोले उल्टी हुन्छ । मिसिल नियमानुसार बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.ज्ञाइन्द्रबहादुर श्रेष्ठ
इति सम्वत २०५७ साल वैशाख ९ गते रोज ६ शुभम्.......................।