निर्णय नं. ११६० - उत्प्रेषण वा जुन उपयुक्त आदेश जारी गरिपाउँ
निर्णय नं. ११६० ने.का.प. २०३५
डिभिजन बेञ्च
माननीय न्यायाधीश श्री वासुदेव शर्मा
माननीय न्यायाधीश श्री बब्बरप्रसाद सिंह
सम्वत् ०३४ सालको रिट नम्बर ९२८
आदेश भएको मिति : २०३५।४।१६।२ मा
निवेदक : जिल्ला मोरङ मधुमल्ला गा.पं. वडा नं. ८ बस्ने खड्गबहादुर श्रेष्ठ समेत
विरुद्ध
विपक्षी : श्री का.मु. भूमिप्रशासकज्यू जिल्ला कार्यालय भू.प्र.शाखा मोरङ समेत
विषय : उत्प्रेषण वा जुन उपयुक्त आदेश जारी गरिपाउँ
(१) छुट्टा छुट्टै व्यक्तिको छुट्टाछुट्टै परेको उजूरी निवेदनको छुट्टा छुट्टै मिसिल गडा गरी छुट्टा छुट्टै निर्णय दिनुपर्ने ।
(प्र.नं. ९)
निवेदक तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री ठाकुरप्रसाद खरेल
विपक्षी तर्फबाट : विद्वान अतिरिक्त सरकारी अधिवक्ता श्री प्रमोद विजयी तथा विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री मुकुन्द रेग्मी
उल्लिखित मुद्दा :
आदेश
न्या. वासुदेव शर्मा : विपक्षी का.मु.भूमिप्रशासकको मिति ०३४।५।३१ को फैसला र सो को आधारमा गरिएको अन्य कारवाहीसमेत उत्प्रेषणको आदेश जारी गरी बदर गराई कानूनी हकको प्रचलन कायम गराई पाउँ भन्नेसमेत कुराको माग गर्दै नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत मिति ०३४।८।१।४ मा दर्ता हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदन सम्बन्धी संक्षिप्त तथ्य तथा जिकिर यसप्रकारको रहेछ :
२. विपक्षी मध्ये जूरा धिमाल समेतको १० जनाले निवेदक खड्गबहादुर निजका परिवारका नाममा दर्ता रहेको मधुमल्ला गा.पं. वडा नं. १३ (घ) कि.नं. ८६ समेतको जग्गा कमाएको अघि नै खटाई कित्ता छुटयाई हाम्रो आ–आफ्नो मोही कायम गरिपाउँ भन्ने उजूरी निवेदन एक र मधुमल्ला गा.पं. वडा नं. ८ (क) कि.नं. ५८ को जग्गा कमाई आएकोमा बाली बुझाएको भरपाईमा कित्ता नं.फरक पारिदिएकोले मेरो साविक कित्ता नं. ५८ को मोही कायम गरिपाउँ भन्ने विपक्षी दिलबहादुर श्रेष्ठ र ऐ.गा.पं.८ (घ) कि.नं. ६९ समेतको जग्गाको मोही कायम गरिपाउँ भन्ने वर्मा दनुवारको टुर मुकाम मधुमल्लामा दिएको निवेदन रहेछ । मेरा नाममा कायम भएको कि.नं. ३३ र ३२ विसुधि मालले मेरी श्रीमती इन्द्रकुमारीको नाममा कायम भएको कि.नं. ७२,७४ को भुरवान दनुवारले र छोरा मानबहादुरका नामको कि.नं. ८६,८८ को जग्गामध्ये दोरै धिमाल र दिलबहादुरले जोतेका छन । छोरा दुर्गाप्रसादको नामको कि.नं. ४३,७० को गुमान सिंह कि.नं. २३२ को धनवीरले जोतेको छन र ०३० सालमा नै मोही कायम गरी दिएको छ । माथि लेखिए बाहेक जुरा र इजर लालले हली भई जोतेका हुन । मङ्गलबहादुर वर्मा दनुवारले जग्गा जोतेको छैन वर्मा दनुवार गुमान सिंहले जोतेको छ दिलबहादुर श्रेष्ठले जोत्न छाडी गएका हुन जग्गा छुटयाउन चाहेमा बाली उठेपछी मोही भएका मोहीहरूलाई राखी गा.पं.द्वारा छुटयाई दिएमा मञ्जुर छ भन्नेसमेतको खड्गबहादुरको प्रतिवाद भएको मा गा.पं.ले गरी दिएको कागज निवेदकले पेश गरेको कबुलियत भरपाई बमोजिम दोरै धिमालको कि.नं. ८६ को ससिम र कि.नं. ८८ को दक्षिणतर्फबाट ज.वि.२।५।० धनवीरको कि.नं. २३२ को सहित छेपा धिमालको कि.नं. ७२ को ससिम भुरवान दनुवारको कि.नं. ७४ दिलबहादुरको कि.नं. ८८ मध्ये उत्तरतर्फबाट ज.वि.२।५।० र विसु धिमालको कि.न.३३ र ३४ को जग्गा मध्ये उत्तरतर्फबाट ज.वि.०२।५।० र विषु धिमालको कि.नं. ३३ र ३४ को ससिम जग्गामा मोही कायम हुने ठहर्छ दिलबहादुर श्रेष्ठले प्रमाण पुर्याई कारवाही चलाएका बखत कार्यवाही हुने नै हुँदा हाल केही गर्न परेन भन्नेसमेत विपक्षी का.मु.भूमिप्रशासकबाट मिति ०३४।५।३१ मा भएको निर्णय रहेछ ।
३. अलग अलग व्यक्तिहरूले दिएको ३ वटा निवेदनलाई एउटैमा गभाई निर्णय गरिएकोबाट अ.बं.१२८,१८४ क,१८५, १८९ नं. को समेत प्रत्यक्ष कानून त्रुटिपूर्ण हुनको अतिरिक्त हामीहरूलाई झिकाई कार्यवाही गर्नुपर्नेमा सो बमोजिम नगरी अ.बं.१०२,१०४,१२८ नं. ७८ नं. समेत प्राकृतिक न्याय सम्बन्धी सर्वमान्य सिद्धान्तको समेत विपरित मानिन्छ । विपक्षी कार्यालयले गाउँपञ्चायतले पठाएको कागजको आधारमा निर्णय गरेकोले अ.बं.३५ नं. को विपरित कागजलाई उल्लेख गरेको भनी प्राकृतिक न्याय सिद्धान्तको विपरित गरी न्यायिक मनको अभावमा गरिएको निर्णय ने.का.प.२०२९ फु.वे.नि.नं. ६९७ मा प्रतिपादित सिद्धान्तबाट समेत बदर भागी छ विपक्षीले पेश गरेको कबुलियत भरपाई पनि अ.बं.७८ नं. बमोजिम हामीलाई सुनाएको छैन म इन्द्रकुमारी, दुर्गाप्रसाद, मानबहादुरले कबुलियत भरपाई गरी दिएको छैन, भखान दनुवार, खड्गबहादुर उपर कि.नं. ७४ समेतको जग्गामा मोही कायम गरिपाउँ भनी परेको निवेदनमा मोही कायम गर्न नमिल्ने भनी ०३४।३।७ मा फैसला भएको उही जग्गाको विषयमा उजूरी लिई मोही कायम गरिएबाट अ.बं.८५ नं. को प्रत्यक्ष कानूनी त्रुटि हुनुको साथै कि.नं. ८८ को मध्ये उत्तरतर्फबाट ज.वि.२।५।० जग्गाको दिलबहादुरलाई मोही कायम गरेको दोषपूर्ण निर्णय देखिएकै छ ।
४. विपक्षीहरू द्वारा लिखितजवाफ मगाई पेश गर्नु भन्नेसमेत डिभिजन बेञ्चका मिति ०३४।८।२।५ का आदेशानुसार प्राप्त हुन आएका विपक्षीहरूको लिखितजवाफमा लिएका जिकिर यसप्रकारका रहेछन :
५. कबुलियत र भरपाईको आधारमा मोही कायम हुने ठहराई मिति ०३४।५।३१ मा गरेको निर्णय कानूनसंगत नै भएको हुँदा निवेदकहरूको रिट निवेदन खारेज हुनुपर्ने व्यहोरा अनुरोध छ भन्नेसमेत भूमिप्रशासक भूमिप्रशासन शाखा मोरङ ।
६. हामीले पेश गरेको कबुलियत भरपाई सुनाइएन भन्ने भनाई देखिन्छ । विपक्षी खड्गबहादुरले भूमिप्रशासन कार्यालयमा हाजिर हुनु भनी ताकिएको तारेखमा हाजिर हुन नजाने व्यक्तिले पुनः सम्मानित अदालत समक्ष सुनाइएन भन्ने जिकिर लिनु कानूनसंगत देखिँदैन । हामीले दिएको निवेदन अ.बं.१२८, १८४क, १८५, १८९ समेतको विपरित छैन । गा.पं.मा बयान गर्दा विपक्षी खड्गबहादुरले हामीलाई मोहीहरू भनी स्वीकार गर्नु भएको छ । भुखन दनुवारले उजूर गरेको कि.नं. ७४ को होइन कि.नं. ६९ र कि.नं. ७७ को जग्गाको सम्बन्धमा उजूर परी निर्णय भएको हो । अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष परेका उजूरी कानूनबमोजिम भएको निर्णयबाट विपक्षीहरूको हक हनन भएको भन्न नमिल्ने हुनाले प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्नेसमेत विसुधिलालसमेत जना ६ को संयुक्त लिखितजवाफ ।
७. मोहियानी हक सम्बन्धी विषयको उजूर सुनी भूमिसम्बन्धी ऐन तथा नियम समेतले भूमिप्रशासकलाई तोकिएको छ । त्यस्ता अधिकार प्राप्त अधिकारीद्वारा कानूनबमोजिम भएको निर्णयबाट विपक्षीहरूको हक हनन भएको भन्न मिल्ने होइन । रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्नेसमेत प्रधानपञ्च मधुमल्ला गा.पं.को लिखितजवाफ रहेछ ।
८. तारेखमा रहेका निवेदकको वारेससमेतको मानबहादुर श्रेष्ठ र विपक्षी विसुधि लालसमतेको वारेस सूर्यबहादुर भट्टराईलाई रोहवरमा राखी निवेदकतर्फका विद्वान अधिवक्ता श्री ठाकुरप्रसाद खरेलको र विपक्षी भूमिप्रशासन शाखा मोरङतर्फबाट वहस निमित्त खटिनु भएको विद्वान अतिरिक्त सरकारी अधिवक्ता श्री प्रमोद विजयी तथा विपक्षी विसुधिलालसमेत तर्फका विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री मुकुन्द रेग्मीको वहससमेत सुनी बुझ्दा प्रस्तुत मुद्दामा निवेदकको मागबमोजिमको आदेश जारी हुने नहुने के हो निर्णय दिनु परेको छ ।
९. यसमा मोही कायम गरिपाउँ भन्ने विपक्षी जुरा धिमालसमेत जना १० को संयुक्त निवेदन १ विपक्षी मध्ये दिलबहादुर श्रेष्ठको १ तथा वर्मा दनुवारको १ समेतको छुट्टाछुट्टै तीन निवेदन परेकोमा सो तिनवटै निवेदनको एउटा मिसिल खडा गरी निर्णय गरेको भन्ने कुरा सरकारी विद्वान अधिवक्ताहरूको साथ प्राप्त हुन आएको सम्बन्धित मिसिलबाट देखियो । त्यसरी छुट्टाछुट्टै व्यक्तिको छुट्टाछुट्टै परेको उजुरी निवेदनको विपक्षी कार्यालयबाट छुट्टाछुट्टै मिसिल खडा गरी छुट्टाछुट्टै निर्णय गर्नुपर्नेमा सोअनुसार नगरी उपरोक्त तीनैवटा उजूरी निवेदनलाई एकै मिसिलमा नै समावेश गरी निर्णय गरेको मुलुकी ऐन अदालती बन्दोबस्तको १८५ नं. को त्रुटि भएको देखिएकोले विपक्षी जिल्ला कार्यालय भूमिप्रशासन शाखा मोरङबाट प्रस्तुत विषयमा भएको मिति ०३४।५।३१ को निर्णय फैसला उत्प्रेषणको आदेश जारी गरी बदर गरी दिएको छ । अब कानूनबमोजिम गरी पुनः निर्णय गर्नु भनी विपक्षी जिल्ला कार्यालय भूमिप्रशासन शाखा मोरङका नाउँमा परमादेशको आदेशसमेत दिने ठहर्छ । जानकारी निमित्त यो आदेशको प्रतिलिपि एक विपक्षी भूमिप्रशासन शाखा मोरङमा पठाउन महान्यायाधीवक्ताको कार्यालयमा पठाई नियमबमोजिम गरी फाईल बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या. बब्बरप्रसाद सिंह
इति सम्वत् ०३५ साल श्रावण १६ गते रोज २ शुभम् ।