निर्णय नं. २२७९ - उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ

निर्णय नं. २२७९    ने.का.प. २०४२      अङ्क २

 

डिभिजन बेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री त्रिलोक प्रताप राणा

माननीय न्यायाधीश श्री हरिहरलाल राजभण्डारी

सम्वत् ०४१ सालको रिट नम्बर १२१६

विषय : उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ ।

 

निवेदक      :सुनसरी जिल्ला,धरान न.पं.वार्ड नं. १ बस्ने विजय कुमार श्रेष्ठ ।

झापा जिल्ला दमक न.पं. वार्ड नं.११ बस्ने चमेली प्रधान ।

तनहुं जिल्ला,आदर्श वन्दीपुर गा.पं. वार्ड नं.३ बस्ने लक्ष्मीमाया श्रेष्ठ ।

विरूद्ध

विपक्षी : मोरङ जिल्ला,मधुमल्ला गा.पं.८ बस्ने बुद्धिमान दमाई ।

भूमि सुधार कार्यालय,मोरङ ।

आदेश भएको मिति: २०४२।२।२०।१ मा

     सबूद प्रमाणको मूल्याङ्कन नगरी विपक्षीको नाउँमा मोही कायम हुने ठहराएको भूमि सुधार कार्यालयको निर्णय हचुवा भई त्रुटिपूर्ण देखिँदा उक्तनिर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ।

(प्रकरण नं. ९)

निवेदक तर्फबाट:विद्वान अधिवक्ता श्री हरिहर दाहाल

विपक्षी तर्फबाट      :विद्वान अधिवक्ता श्री नारायणराज खरेल र विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री प्रेम बहादुर विष्ट

उल्लेखित मुद्दाःX

आदेश

न्या.त्रिलोक प्रताप राणाः संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत यस अदालत समक्ष पर्न आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त तथ्य तथा जिकिर यस प्रकार छ ।

२.    मोरङ जिल्ला मधुमल्ला गा.पं.वार्ड नं. ३ च.कि.नं. ९ को जो.खा.जनिएको ज.वि. ५–४–७।। मध्येबाट म निवेदक विजय कुमार श्रेष्ठले ज.वि. १–०–० र म निवेदिका चमेली प्रधानले ज.बि. २–०–० र म निवेदिका लक्ष्मीमाया श्रेष्ठले ज.बि. १–०–० उक्त जग्गाका जग्गाधनी द्वय कृष्णकुमारी उप्रेती र चमेली उप्रेतीबाट ०३९ साल भाद्र महिनामा मालपोत कार्यालय मोरङबाट राजीनामा पारित गरिलिएका थियौं र कित्ताकाट भई म निवेदक विजय कुमार श्रेष्ठको कि.नं. २७०, म निवेदिका चमेली प्रधानको कि.नं. २७१ र म निवेदिका लक्ष्मीमाया श्रेष्ठको कि.नं. २७२ कायम भएको छ । हाम्रा दाता चमेली उप्रेती र कृष्णकुमारी उप्रेतीले उक्त जग्गा टिकादेव भक्त उप्रेतीबाट मिति ०३०।११।११ मा राजीनामा पारित गरिलिएका हुन् । निवेदकका उक्त जग्गाका दाता चेली उप्रेती र कृष्णकुमारी उप्रेतीका दाता टिकादेव भक्त उप्रेतीका पालामा समेत उक्त जग्गामा कोही मोही थिएनन् । टिकादेव भक्त उप्रेतीका नाममा दर्ता भएको मोरङ मधुमल्ला गा.पं. वार्ड नं. ३ च.कि.नं. ८ को ज.बि. ३–१०–० मैले ०१३ सालदेखि जोती आएको छु, उक्त जग्गाको मोही पूर्जा लिन बाँकी रहेकोले मोही पूर्जा पाउँ भन्ने व्यहोरा समेत उल्लेख गरी मिति ०४०।१।१४ मा एउटा निवेदन र मिति ०४०।१।२२ मा बाली बुझाएको भर्पाई अनुसूची नं. २ र कबुलियत भर्पाई अनुसूची २ नं. र कबुलियत तीनैवटा संलग्न गरी एउटा निवेदन गरी जम्मा २ वटा निवेदन प्रत्यर्थी नं. १ ले नं. २ समक्ष दिएको थियो । उक्त दुवै निवेदनमा हामी निवेदकहरू प्रत्यर्थी नं. १ ले विपक्षी नबनाएको भए पनि प्रत्यर्थी नं. २ ले हामी निवेदकहरूलाई झिकाउँदा म निवेदक विजय कुमार श्रेष्ठले मधुमल्ला गा.पं. वार्ड नं. ३ (च) कि.नं. २७० को ज.बि. १–०–० जग्गा चेली उप्रेती, कृष्णकुमारी उप्रेतीका नाममा दर्ता कायम रहेको निजहरूको जोतभोगको मोही नभएको लगत जो.खा. जनिएको जग्गा मैले खरिद गरिलिएको छु । वादी मोही भएको भए लगत तथा फिल्डबुकमा नाम उल्लेख भएको हुनुपर्ने, कबुलियत तथा बाली बुझेको भर्पाई हुनुपर्ने सो समेत पेश नभएकोले झुठ्ठा फरेवबाट अलग फुर्सद पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको म निवेदिका चेली प्रधानले मेरो नाममा दर्ता कायम रहेको मधुमल्ला गा.पं. वार्ड नं. ३ च.कि.नं. २७१ को ज.बि. १–०–० साविकमा उक्त जग्गा चेली उप्रेती र कृष्णकुमारी जोतभोगमा भएको, मोही नभएको जग्गा ०३९ साल भाद्रमा राजीनामा पास गरिलिएको हुँ । जग्गाको मोठ श्रेस्तामा जो.खा. जनिएको छ । वादीले पेश गरेको ०२९।२।२२ का कबुलियतमा जग्गाधनी टिकादेव भक्त उप्रेतीको हकमा भनी षडानन्द  उप्रेतीको सहिछाप जग्गाको मोठ श्रेस्तामा जो.खा. जनिएको र वादी मोही भए फिल्डबुकमा सहि, बाली बुझेको भर्पाई हुनुपर्ने सो नभएबाट झुठ्ठा दावीबाट अलग फुर्सद गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको र म निवेदिका लक्ष्मीमाया श्रेष्ठले मधुमल्ला गा.पं. वार्ड ३ नं. (च) कि.नं. २७२ को ज.बि. १–०–० मेरो नाममा दर्ता कायम छ । प्रत्यर्थी नं. १ ले पेश गरेको कबुलियतनामामा जग्गाधनीको सहिछाप छैन, पेश गरेको २ नं. अनुसूचीमा ज.ध. विश्वमणी उप्रेती देखिएको निवेदनमा ज.ध. टिकादेव भक्त उप्रेतीको नाम उल्लेख भएकोले २ नं. अनुसूची र निवेदनमा फरक भएको ज.ध.प्र.पू.मा समेत मोही नदेखिएकोले झुठ्ठा दावीबाट अलग फुर्सद गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिउत्तरपत्रहरू प्रत्यर्थी नं. २ समक्ष पेश गरेका थियौं । प्रत्यर्थी नं. १ को उक्त निवेदनहरूकै सन्दर्भमा प्रत्यर्थी नं. २ बाट झिकाइएका डम्बरूवल्लभ पौडेल, भोलानाथ, पशुपतिनाथ भट्टराई, दुर्गादेवी भट्टराईले अलग–अलग प्रतिउत्तरपत्र र कमलबहादुर समेत ५ जवानले संयुक्त प्रतिउत्तरपत्र प्रत्यर्थी नं. २ समक्ष पेश गरेको थियो । यो विवादमा प्रत्यर्थी नं. २ बाट भू.सं. ऐन, २०२१ तथा नियम ९ को उपनियम ३ बमोजिम भन्दै म निवेदक विजय कुमार श्रेष्ठको उक्त कि.नं. २७० को ज.बि. १–०–० तथा निवेदिका चमेली प्रधानको उक्त कि.नं. २७१ को ज.बि. ३–०–० पूरैमा र निवेदिका लक्ष्मीमाया श्रेष्ठको कि.नं. २७२ को ज.बि. १–०–० मध्ये उत्तर तर्फबाट ज.बि. ०–१०–० समेत जग्मा ज.वि. १–१०–० मा प्रत्यर्थी नं. १ बुद्धिमान दमाईलाई मोहियानी हकको प्रमाणपत्र दिने ठहर गरी अन्य झिकाइएका प्रतिवादीहरूको हकमा कुनै कुरा उल्लेख नगरी मिति ०४१।३।७ मा निर्णय गरेको । प्रत्यर्थी नं. १ ले हाम्रो जग्गासँग सम्बन्धित कबुलियत पेश गरेको नभएबाट भू.सु.ऐन, २०२१ को दफा १५(२) (निर्णयमा २५(२)(ख) उल्लेख भएको) आकर्षित हुने स्थिति छैन अर्थात् उक्त २५(क) को त्रुटिपूर्ण प्रयोग भएको छ र अ.बं. १८४, १८५(क) र १८९ नं. र प्रमाण ऐन, २०३१ को दफा ५४ समेत अपहेलित भएको हुँदा उक्त निर्णय बदर गरिपाउँ भन्ने समेतको निवेदन जिकिर ।

३.    यसमा विपक्षीहरूबाट लिखित जवाफ मगाई पेश गर्नुभन्ने सिंगल बेञ्चको मिति ०४१।४।१७ को आदेश ।

४.    निवेदकहरूले रिट निवेदनमा षडानन्दले म मोहीसँग ठेक बुझेको भर्पाईमा जग्गाधनीको नामसम्म उल्लेख गरेको छैन भनी झुठ्ठा विवरण दिनुभएको छ । २०३८, २०३२ सालमा षडानन्दले ठेक बुझी गरेको भर्पाईमा जग्गाधनीको नाम उल्लेख गरेको कुरा भर्पाईहरूबाट देखिनेछ । तसर्थ प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत बुद्धिमान दमाईको लिखित जवाफ ।

५.    जग्गा खरिद बिक्री गर्ने वा हुने प्रक्रिया अनुरूप जग्गाको स्वामित्व एक अर्कामा सर्र्दै गए पनि मोहीको मोहियानी हक यथावतै रहने र साविक जग्गाधनीहरूका पालाको जोतभोग सम्ममा वादीलाई कुनै असर नपरेको भई निरन्तर जग्गा जोत्दै आएका र पछि जग्गा खरिद गरी लिने व्यक्तिहरूका पालामा वादीले मोहियानी प्रमाणपत्र पाउँ भन्ने कारवाही चलाएको समेत देखिन आउँछ सो उजूरी निवेदन दर्ता गराउँदाका बखत सम्बन्धित गा.पं. बाट भएको सरजमीन र गा.पं. को सिफारिश समेतबाट वादीले जग्गा जोतिरहेको स्पष्ट देखिन आउँछ । उक्त वादीले प्रतिवादीहरू दर्ताको जग्गाको स्थायी प्रमाणपत्र पाउने ठहर गरी मिति ०४१।३।७ मा यस कार्यालयबाट भएको निर्णयले रिट निवेदकहरूको कुनै पनि हकमा आघात पर्न गएको नदेखिँदा प्रस्तुत रिट खारेज गरिपाउँ भन्ने समेतको भूमि सुधार कार्यालय मोरङको लिखित जवाफ ।

६.    निवेदकतर्फका विद्वान अधिवक्ता श्री हरिहर दाहालले विपक्षी कार्यालयको निर्णय त्रुटिपूर्ण हुँदा बदर हुनुपर्छ भन्ने र विपक्षी बुद्धिमान दामाईका तर्फबाट रहनुभएका विद्वान अधिवक्ता श्री नारायणराज खरेलले भू.सु.का.को मिति ०४१।३।७ को निर्णयले निवेदकहरूले  कुनै पनि हक कुण्ठित भएको नहुँदा प्रस्तुत रिट खारेज हुनुपर्छ भन्ने विपक्षी कार्यालयका तर्फबाट रहनुभएका विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री प्रेम बहादुर विष्टले यस कार्यालयबाट ऐन नियमको आधारमा मिति ०४१।३।७ मा भएको निर्णयमा कुनै त्रुटी नहुँदा प्रस्तुत रिट खारेज हुनुपर्छ भन्ने समेतको बहस प्रस्तुत गर्नुभयो ।

७.    प्रस्तुत केशमा निवेदकको माग बमोमिजको आदेश जारी हुनपर्ने हो वा होइन निर्णय गर्नुपरेको छ ।

८.    यसमा विपक्षी बुद्धिराम दमाईले भूमि सुधार कार्यालय मोरङमा मोहिको प्रमाणपत्र पाउन निवेदन दिँदा टिकादेव भक्तका नाउँमा दर्ता भएको कि.नं. ९ को जग्गाको मोहीको प्रमाणपत्र पाउँ भनेको पाइन्छ । विवादको जग्गाको अनुसूची २ मा विश्वमणीका नाउँ उल्लेख भएको देखिन्छ ।

९.    विष्णुमणीबाट उक्त जग्गा के कुन प्रकारबाट हक टुटी टिकादेवले प्राप्त गरेको हो सो बुद्धिमान दमाईबाट खुलाइएको पाइँदैन । विवादको जग्गाको सम्बन्धमा रिट निवेदकहरूले प्रतिवाद गर्दा कृष्णकुमारी र चेलीबाट खरिद गरेको भन्नु भएको पाइन्छ । टिकादेवबाट उक्त जग्गा चेली र कृष्णकुमारीले के कुन तरिकाबाट प्राप्त गर्नुभयो सो समेत खुलाएको पाइँदैन । विवादको कित्ता जग्गामा बिगहा ३–१०–० भन्दा बढी देखिन्छ । उक्त कि.नं. को जग्गा निवेदकहरू बाहेक अरू व्यक्तिहरूले पनि कृष्णकुमारी र चेलीबाट जग्गा खरिद गरेको देखिन्छ । विश्वमणी टिकादत्त दाजु भाइ र चेली कृष्णकुमारी भाउजु नाताको देखिन्छन् । भु.सु.का. मोरङले विश्वमणी, टिकादेव, चेली र कृष्णकुमारीलाई अ.बं. १३९ नम्बर बमोजिम बुझेको देखिन्न । अनुसूची २ मा प्रकाशित भएको जग्गा यी निवेदकहरूले खरिद गरेको तर्फ पर्छ वा अन्य व्यक्तिहरूले खरिद गरेतर्फ पर्छ सोको मूल्याङ्कन भूमि सुधार कार्यालयको निर्णयमा भएको पाइन्न । अतएव विश्वमणी, टिकादेव, चेली र कृष्णकुमारी समेतलाई नबुझी अनुसूची २ मा प्रकाशित जग्गा यी निवेदकहरूले खरिद गरेकै जग्गा हो भन्दै सबूत प्रमाणको मूल्याङ्कन नगरी विपक्षी बुद्धिमान दमाईको नाउँमा मोही कायम हुने ठहराएको भूमि सुधार कार्यालयको ०४१।३।७ को निर्णय हचुवा भई त्रुटिपूर्ण देखिँदा उक्त निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ । अब कृष्णकुमारी समेतका सबैलाई कानुन बमोजिम बुझी पुनः कानुन बमोजिम निर्णय गर्न भनी उक्त कार्यालयका नाउँमा परमादेशको आदेश समेत दिने ठहर्छ । जानकारी निमित्त यो आदेशको प्रतिलिपि विपक्षी कार्यालयकहाँ पठाउन महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई नियम बमोजिम फाइल बुझाइदिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.हरिहरलाल राजभण्डारी

 

इतिसम्वत् २०४२ साल ज्येष्ठ २० गते रोज १ शुभम् ।