निर्णय नं. २३६५ - उत्प्रेषण लगायत उपयुक्त रिट जारी गरिपाउँ
निर्णय नं. २३६५ ने.का.प. २०४२ अङ्क ५
डिभिजन बेञ्च
माननीय न्यायाधीश श्री धनेन्द्र बहादुर सिंह
माननीय न्यायाधीश श्री बब्बर प्रसाद सिंह
सम्वत् ०४१ सालको रिट नं. १५२७
विषय : उत्प्रेषण लगायत उपयुक्त रिट जारी गरिपाउँ ।
निवेदक :चन्द्रमान मरि मु.स.गर्ने हाल का.जि.का.न.पं.वार्ड नं. १ बस्ने काइचा महर्जन ।
विरूद्ध
विपक्षी :भूमि सुधार कार्यालय काठमाडौं ।
का.जि.का.न.पं. वार्ड नं. २० बस्ने अष्ट नारायण महर्जन ।
आदेश भएको मिति:२०४२।५।२७।५ मा
निवेदकको उजूरी परेपछि उक्त जग्गामा मोही कायम हुने हो हैन सबूद प्रमाणको मूल्याङ्कनको आधारमा भू.सु.अधिकारी स्वयंले निर्णय गर्नु पर्ने ।
(प्रकरण नं.८)
निवेदक तर्फबाट :विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री सर्वज्ञ रत्न तुलाधर
विपक्षी तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री कुलदेवराज शाही
उल्लेखित मुद्दाःX
आदेश
न्या.धनेन्द्र बहादुर सिंहः भू.सु.का. काठमाडौंको मिति २०४१।३।२६ को निर्णय बदर गरिपाउँ भनी नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत पर्न आएको रिट निवेदनको संक्षिप्त तथ्य यस प्रकार छ :
२. का.जि.सितापाइला गा.पं.वार्ड नं. १ बाट कि.नं. ५५९, ५७३ भई नापी भएको ४–१२–० जग्गाको तलसिंलाई तिनुपर्ने धान मुरी ४।८ तिरी अरु ४।८ विपक्षीलाई दिने गरी कबुलियत गरिदिई मगनीमा कमाउन लिई दोहरी कबुलियत पनि पाएको छु । उल्लिखित जग्गाको बाली सालिन्दा जग्गाधनी तथा विपक्षीलाई बुझाउँदै आएको थिएँ । सोही जग्गाको बाली लुटपीट र कबुलियत करकाप तर्फ बा.अं.अ.मा कारवाही भइरहेको छ । यसैबीच उक्त जग्गा मेरो नाउँमा मोहियानी हक कायम गरिपाउँ भनी ०३८।६।२१ मा निवेदन गरेकोमा, भू.सु.ऐन, २०२१ को दफा २५(४) अनुसार विवादित जग्गा आफ्नो श्रमले नकमाई हामीलाई मगनीमा कमाउन दिने विपक्षी अष्टनारायणको मोहियानीमा अस्तित्व खत्तम भइसकेको र उक्त मोहियानी हाम्रो नाउँमा कायम गरिदिनु पर्नेमा, मोहीले कबुलियत गरी मोही छोडपत्र गर्ने भू.सु.ऐनमा व्यवस्था नभएको र उल्लिखित कित्ता जग्गाको ज.ध.प्रमाणित नभएको हुँदा कारवाही गर्नु परेन भनी विपक्षी भू.सु.का. काठमाडौंबाट मिति ०४१।३।२६ गते टिप्पणी सदर गरी भएको निर्णयबाट मेरो संविधानको धारा १०, १२(२)(ङ) र १५ द्वारा प्रदत्त हक हनन् भएको हुँदा उल्लिखित विपक्षी कार्यालयको निर्णय बदर गरी परमादेश समेत जारी गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको निवेदन जिकिर ।
३. विपक्षीहरूबाट लिखित जवाफ मगाई आएपछि वा अवधि नाघेपछि पेश गर्नु भन्ने मिति ०४१।७।२०।२ को यस अदालतका सिंगल बेञ्चबाट भएको आदेश ।
४. मोहियानी हक खरिद बिक्री समेत नहुने बाध्यात्मक कानुनी व्यवस्था छ । उक्त जग्गाको मेरो मोहियानी हक कसैलाई दिएको छैन । भू.सु.का.को निर्णयबाट विपक्षीको हकमा आघात परेको नहुँदा रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको अष्टनारायणको लिखित जवाफ ।
५. प्रत्यर्थी भू.सु.का. काठमाडौंले लिखित जवाफ पठाएको रहेनछ ।
६. रिट निवेदकका तर्फबाट बहस गर्न उपस्थित विद्वान विरिष्ठ अधिवक्ता सर्वज्ञरत्न तुलाधरले विपक्षी कार्यालयका भू.सु.अधिकारीबाट टिप्पणी सदर गरी भएको त्रुटिपूर्ण निर्णय बदरभागी छ भन्ने समेत र विपक्षी अष्ट नारायण महर्जनका तर्फबाट बहस गर्न उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री कुलदेवराज शाहीले भू.सु.काठमाडौंबाट भएको निर्णयमा कानुनी त्रुटि विद्यमान नहुँदा रिट निवेदन खारेज योग्य छ भन्ने समेत बहस गर्नुभयो ।
७. प्रस्तुत विषयमा रिट निवेदकका माग अनुसारको आदेश जारी हुनु पर्ने वा नपर्ने के हो सो कुराको निर्णय दिनुपर्ने हुन आएको छ ।
८. यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा रिट निवेदनमा उल्लेख गरेको जग्गाको मोहियानी हक कायम गरिपाउँ भनी निवेदकको उजूरी परेकोमा मोहीले कबुलियत गरी मोही छोडपत्र गर्ने भू.सु.ऐनमा व्यवस्था नभएको र उल्लिखित जग्गाको ज.ध. समेत प्रमाणित भएको नहुँदा केही कारवाही गर्नु परेन मिसिल तामेलीमा राख्नु पर्ने देखी टिप्पणी पेश गरेको छु भनी अन्य कर्मचारीले टिप्पणी उठाई पेश गरेकोलाई उपयुक्त व्यहोरा सदर भनी प्रत्यर्थी कार्यालयमा भू.सु.अधिकारीले टिप्पणी सदर गरी निर्णय गरेको देखिन्छ । निवेदकको उजूर परेपछि उक्त जग्गामा मोही कायम हुने हो हैन सबूद प्रमाणको मूल्याङ्कनको आधारमा भू.सु.अधिकारी स्वयंले निर्णय गनुपर्ने हुन्छ ।
९. प्रस्तुत मुद्दामा निर्णय गर्ने अधिकार प्राप्त भू.सु.अधिकार स्वयंले सबूद प्रमाणको मूल्याङ्कन गरी न्यायिक मन प्रयोग गरी निर्णय गरेको देखिँदैन । निर्णय गर्ने अधिकार नभएको कर्मचारीले सबूद प्रमाणको विवेचना गरी पेश गरेको टिप्पणीलाई सदर गरी गरेको निर्णय तोक निर्णय गर्न पाउने अधिकारीले सबूद प्रमाणको मूल्याङ्कन गरी न्यायिक मन प्रयोग गरी निर्णय गरेको भन्न मिल्दैन । तसर्थ प्रत्यर्थी भू.सु.का. काठमाडौंका भू.सु.अधिकारीले टिप्पणी सदर गरी गरेको मिति ०४१।३।२६ को निर्णय त्रुटिपूर्ण देखिन आएको हुँदा उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ । कानुन बमोजिम निर्णय गर्नु भनी प्रत्यर्थी कार्यालयका नाउँमा परमादेशको आदेश जारी गरिएको छ । जानकारीका निमित्त यो आदेशको प्रतिलिपि प्रत्यर्थी कार्यालयमा पठाउन म.न्या.को कार्यालयमा पठाई फाइल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.बब्बर प्रसाद सिंह
इतिसम्वत् २०४२ साल भाद्र २७ गते रोज ५ शुभम् ।