निर्णय नं. २४०५ - हकसफा
निर्णय नं. २४०५ ने.का.प. २०४२ अङ्क ६
डिभिजन बेञ्ज
इजलाश
माननीय न्यायाधीश श्री बब्बरप्रसाद सिंह
माननीय न्यायाधीश श्री गजेन्द्रकेशरी बास्तोला
सम्वत् २०४१ सालको दे.पु.नं. ६००
मुद्द : हकसफा ।
पुनरावेदक/वादी:भोजपुर बास्तिम गा.पं.वार्ड नं. ४ बस्ने तिलक बहादुर राई ।
विरूद्ध
विपक्षी/प्रतिवादी:ऐ.ऐ. बस्ने पथ्थरमान राई ।
फैसला भएको मिति:२०४२।५।७ मा
हकसफा गर्ने सम्बन्धमा लेनदेन व्यवहारको ११ नं. मा व्यवस्था भए अनुरूप नजिकको हकवालाले किनेकोमा सन्धिसर्पन पर्ने भए पनि टाढाका हकवालाले निखन्न पाउँदैन भनी प्रष्ट किटानी व्यवस्था भएको पाइने ।
(प्रकरण नं.१३)
पुनरावेदक/वादीतर्फबाट :विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री सर्वज्ञ रत्न तुलाधर
विपक्षी/प्रतिवादी तर्फबाट:विद्वान अधिवक्ता श्री प्रकाश बस्ती
उल्लिखित मुद्दा:ने.का.प. भाग २० अङ्क ४ निर्णय नं. ११४५ चित्रकुमारी मुडवरी विरुद्ध पद्मकुमारीको फैसलामा सिद्धान्त प्रतिपादन भएको ।
फैसला
न्या.बब्बरप्रसाद सिंहः पूर्वाञ्चल क्षेत्रिय अदालतको ०४०।१२।१।४ को फैसलामा कानुनी त्रुटि हुँदा उक्त फैसला उपर चित्त नबुझी पुनरावेदनको अनुमतिको लागि वादी तिलकबहादुर राईको यस अदालत समक्ष पर्न आएको निवेदनमा अनुमति प्राप्त भई बेञ्चसमक्ष पेश हुनआएको प्रस्तुत हकसफा मुद्दाको संक्षिप्तविवरण निम्नप्रकार छ ।
२. म तिलक बहादुरको बारी साँध पश्चिम मेरै बारी साँध पूर्व बखतकुमारको बारी डिल, दक्षिण पूर्णबहादुरको बारी डिल उत्तर यति चारकिल्ला भित्रको बिजन माना ।१।४ मध्ये विजन ।।६ को तिरो रु. ।६६ पैसा लागेको बलजित प्रेमबहादुर जिम्माको मेरो बाबु मनशेरले अंश पाई मेरा काइला बाबु जमानशेर अंश नहुँदै मरेका बाबु मनशेरले भतिजा बलबहादुरलाई अंश दिएको रु. २०००। को ०३६।१२।२८।५ मा विपक्षी पथ्थरमानलाई मेरा काकाको छोरा भाइ बलबहादुरले राजीनामा पारित गरेको कुरा ०३७।१।१४ गते थाहा पाएको बिक्री भएको बारी मेरो घर जग्गामा साँध जोरिएकोले हकदार समेत हुँदा हकसफा गरिपाउँ भन्ने समेत वादी ।
३. वादीमा लेखिएका विजन ।।६ को जग्गा दर्तावाला भक्तवीर खास मेरा सहोदर बाजे हुन् उनै बाजेका छोरा माइला मेराबाबु हुन् जग्गा बेच्ने बाबु काइला हुन् यो वादी पनि खास मेरै भाइ नाताका हुन् म नजिकको हकवाला भनी मेरा नाउँमा उजूरी साथको थैली दर्खास्तवाला नजिक र म टाढाको हकदार होइन समान हकदारले राखेको थैली मैले बुझी लिन नपर्ने भन्ने समेत प्रतिवादी ।
४. वादी प्रतिवादी दुबै दाजुभाइ भएको र प्रतिवादी जेठा नजिकको हकदार देखिनाले लेनदेन व्यवहारको ११ नं. ले हकसफा गरिदिनु पर्ने ठहर्दैन भन्ने समेत भोजपुर मालको ०३७।६।१४ को फैसला ।
५. लेनदेन व्यवहारको ११ नं. ले सन्धीसर्पन पर्नेले निखन्न पाइने कानुनी उल्लेख भएको तिलकबहादुरको साँध पश्चिम भन्ने पारित तमसुकमा लेखिए पछि सन्धिसर्पन पर्ने हकदार हुँदा शुरू फैसला उल्टाई थैली र पारित दस्तूर निजलाई बुझाई हकसफा गरिपाउँ भन्ने वादीको पुनरावेदन ।
६. बलबहादुरबाट पथ्थरमानले ०३६।१२।२८ मा रु. २०००। मा पारित गरिलिएको कि.नं. ६२ को जग्गाको थैली धरौट पथ्थरमानले बुझी लिई तिलकबहादुरको जग्गा निखनी दिने ठहर्छ भन्ने प्र.जि.अ.भोजपुरको ०३९।६।५।३ को फैसला ।
७. समान्तर हकवालाको विवादरहितको तथ्यलाई वास्तै नगरी विपक्षी नजिकको हकवाला ठहराई जिल्ला कार्यालय भोजपुरले गरेको फैसला गम्भीर कानुनी त्रुटि विद्यमान भएकोले पुनरावेदनको अनुमति पाउँ भन्ने पथ्थरमानको पु.क्षे.अ.मा परेको निवेदन ।
८. लेनदेन व्यवहारको ११ नं. मा नजिकको हकवालाले किनेकोमा सन्धिसर्पन पर्ने भए पनि टाढाका हकवालाले निखन्न पाउँदैन भन्ने लेखिएको पाइन्छ, बिक्री गर्ने बलबहादुर पथ्थरमान तिलकबहादुर एकै स्तरका हकवाला रहेको देखिन्छ । पथ्थरमान दाजु भएको कुरामा विवाद छैन यस स्थितिमा कानुनको व्याख्यामा त्रुटि भएको देखिँदा पुनरावेदनको अनुमति दिएको भन्ने ०४०।३।१७ को पु.क्षे.अ.सिंगल बेञ्जको आदेश ।
९. साँध सीमाना जोडिदैमा मात्र त्यति आधारमा सन्धिसर्पन परेको समेत भन्न ठहराउन नमिल्ने हुँदा उपरोक्त उल्लेख गरिए बमोजिम पथ्थरमान वादीको दाजु नजिकको हकदार देखिएको सन्धिसर्पनको अवस्था समेत विद्यमान नहुँदा जि.मा. भोजपुरका प्र.जि.अ.को फैसलामा व्याख्यात्मक त्रुटिपूर्ण देखिँदा बदर हुने ठहर्छ हकसफा गरिपाउँ भन्ने वादी दावी पुग्न सक्दैन भन्ने समेत पु.क्षे.अ.को ०४०।१२।१।४ को फैसला ।
१०. पु.क्षे.अ.ले वादी दावी बमोजिम निखनी पाउने ठहर्याएको भोजपुर प्र.जि.अ.को फैसलालाई उल्ट्याई गरेको फैसलामा गम्भीर कानुनी त्रुटि हुँदा उक्त मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको फैसला उपर पुनरावेदन गर्ने अनुमति पाउँ भनी वादी तिलकबहादुर राईको यस अदालतमा पर्न आएको निवेदनमा पुनरावेदनको अनुमति दिएको छ भन्ने समेत यस अदालत डिभिजन बेञ्चको ०४१।६।१।२ को आदेश रहेछ ।
११. नियम बमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी बेञ्च समक्ष पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा तारेखमा रहेका पक्ष विपक्षीहरूलाई बेञ्चबाट पटक–पटक बोलाउन लगाउँदा समेत उपस्थित नभएका । पुनरावेदक वादी तिलकबहादुर राईको तर्फबाट बहसको लागि उपस्थित हुनुभएका विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री सर्वज्ञरत्न तुलाधर र विपक्षी प्रतिवादी पथ्थरमान राईका तर्फबाट बहसको लागि उपस्थित हुनुभएका विद्वान अधिवक्ता श्री प्रकाश वस्तीले गर्नु भएको बहस जिकिर समेत सुनियो।
१२. प्रस्तुत मुद्दामा पु.क्षे.अ.ले वादी दावी बमोजिम पुग्न नसक्ने ठहराएको इन्साफ मनासिव बेमनासिव के रहेछ सो सम्बन्धमा निर्णय दिनु पर्ने हुन आयो ।
१३. यसमा बिक्री भएको बारी मेरो घर जग्गामा साँध जोडिएकोले र हकदार समेत हुँदा हकसफा गरिपाउँ भन्ने वादीको जिकिर भएकोमा पथ्थरमान र तिलकबहादुर खास दाजुभाइ भएको कुरामा विवाद नदेखिएको पथ्थरमानको विवादित जग्गा बलबहादुरबाट खरिद गरेकोमा मुख मिलेकै छ । हकसफा गर्न पाउने नपाउनेतर्फ बिचार गरी हेर्दा हकसफा गर्ने सम्बन्धमा लेनदेन व्यवहारको ११ नं. मा व्यवस्था भए अनुरूप नजिकको हकवालाले किनेकोमा सन्धिसर्पन पर्ने भए पनि टाढाको हकवालाले निखन्न पाउँदैन भनी प्रष्ट किटानी व्यवस्था भएको पाइन्छ । शुरू मिसिल संलग्न नक्सा ट्रेस हेर्दा कि.नं. ६५ मा तिलकबहादुरको जग्गा देखिन्छ । सो कि.नं. ६५ को उत्तरतर्फ विवादित कि.नं. ६२ को जग्गा रहेको समेत देखिन्छ । प्रस्तुत मुद्दामा वादी प्रतिवादी साख्खै दाजुभाइ भएको र समानस्तरका देखिएकोले समानस्तरको हकवाला मध्ये एउटाले खरिद गरेकोमा अर्को समानस्तरको हकवालाले निखनी लिन पाउने प्रश्नै नउठ्ने भन्ने समेत ने.का.प. २०३५ साल भाग २० अङ्क ४ को नि.नं. ११४५ चित्रकुमारी मुडवरी विरुद्ध पद्मकुमारीको हकसफा मुद्दामा सिद्धान्त समेत प्रतिपादन भएकोले वादीले निखन्न नपाउने ठहराएको पु.क्षे.अ.को इन्साफ मिलेकै देखिँदा इन्साफ पु.क्षे.अ.को मनासिव ठहर्छ । पुनरावेदक वादीको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन । कोर्ट फि रही पुनरावेदन दायर भएको देखिँदा केही गरी रहनु परेन । मिसिल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.गजेन्द्रकेशरी बास्तोला
इतिसम्वत् २०४२ साल भाद्र ७ गते रोज शुभम् ।