निर्णय नं. २४२९ - उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ
निर्णय नं. २४२९ ने.का.प. २०४२ अङ्कज ७
डिभिजन बेञ्ज
इजलाश
माननीय न्यायाधीश श्री धनेन्द्र बहादुर सिंह
माननीय न्यायाधीश श्री महेशरामभक्त माथेमा
सम्वत् २०४१ सालको रिट नं. १३२५
विषय : उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ ।
निवेदक :जि.धनुषा तुलसियाही जब्दी गा.पं.वा.नं.८ बस्ने झौली साहू सुडी ।
विरुद्ध
विपक्षी :जि.धनुषा तुलसियाही जब्दी गा.पं.वार्ड.नं.५ बस्ने जुमराती मोमिन ।
भू.सु.का.धनुषाको भूमि सुधार अधिकारी ।
आदेश भएको मिति:२०४२।६।१५।३ मा
२ नं.अनुसूचीमा जग्गावालाको नाम फरक भए पनि हाल दर्तावाला निजकै परिवार भित्रको व्यक्ति भएको जग्गाको स्वामित्व सरेर गए पनि मोही हकमा कुनै असर नपर्ने ।
(प्रकरण नं. ९)
निवेदक तर्फबाट: विद्वान अधिवक्ता श्री जयकान्तलाल दाश
विपक्षी तर्फबाट : विद्वान का.मु.सरकारी अधिवक्ता श्री प्रमोद विजयी
उल्लेखित मुद्दाःX
आदेश
न्या.धनेन्द्र बहादुर सिंहः भू.सु.का.धनुषाको मिति ०४१।२।७ को निर्णय बदर गरिपाउँ भनी नेपालको संविधानको धारा ७२ अन्तर्गत पर्न आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको तथ्य यसप्रकार छ :
२. जि.धनुषा तुलसियाही जब्दी गा.पं.वार्ड नं. ९ कि.नं. ४४ को ०–२–१६ धुर वा.नं. ८ कि.नं. १७८ को ०–१–२ कि.नं. १६७ को ०–२–११ जग्गा म निवेदकका नाउँमा दर्ता भई सदा सर्वदा देखि म आफैंले जोतभोग गर्दै आएको छु । उक्त जग्गा समेतमा मोहियानी हकको प्रमाणपत्र पाउँ भनी म निवेदक समेत उपर ०३८ सालमा भू.सु.का.धनुषामा निवेदन दिएकोमा श्री अधिकारीज्यूबाट ०३८।१२।१२ गते वादी दावी पुग्न नसकी खारेज हुने ठहरी निर्णय भएको कुरा लोप गरी प्रतिरक्षीले मकसुदन साहुको नाउँ दर्ता रहेको ०–१५–० जग्गाको ४ नं.जो.अ.नि.हराएको २ नं.अनुसूचीको नक्कल पेश गरी म निवेदकको नाउँमा दर्ता रहेको जि.धनुषा तुलसियाही जब्दी गा.पं.वा.नं. ९ कि.नं. ४४ को ०–२–१६ वा.नं. ८ कि.नं. १७९ को ०–१–२ कि.नं. १६७ को ०–२–११ जग्गामा मोहियानी हकको प्रमाणपत्र पाउँ भनी भू.सु.का.धनुषामा ०४०।२।९ गते निवेदन दिनु भएकोमा उक्त जग्गा म आफैंले जोतभोग आवाद गर्दै आएको छु । प्रतिरक्षीले कहिल्यै पनि जोतेको छैन भन्ने समेत लिखित प्रतिवाद गरेकोमा भू.सं.ऐन, ०२१ को दफा २५ को उपदफा १ बमोजिम मोही कायम हुने ठहर्याई पुनः २०४१।२।७ गते भू.सु.अधिकारीले निर्णय गर्नु भयो ।
३. प्रतिरक्षीको मोहियानी हक कायम नहुने भनी ०३८।१२।१२ मा भएको पहिलो निर्णय अन्तिम छँदै पुनः सो निर्णयलाई बदर गर्ने अधिकार ऐनले प्रदान गरेको छैन । अधिकारक्षेत्रको अतिक्रमण गरी ०४१।२।७ मा मोहियानी हक ठहर्ने निर्णय गर्नु भएको अ.बं. ३५ नं.ले निष्कृय छ। एउटै कुरामा दोहोरो निर्णय हुँदा प्राङन्याय सिद्धान्त तथा अ.बं. ८५ नं.को विपरीत गरेको ०४१।२।७ को निर्णय कानुनी त्रुटिपूर्ण छ । विवादित जग्गाको २ नं.अनुसूची प्रकाशित भएको छैन । एकपटक २ नं.अनुसूचीको मूल्याङ्कन गरी मोही कायम नहुने ठहर भइसकेपछि त्यही प्रमाणलाई आधार बनाई निर्णय गरेको अ.बं. १८५।१८९ नं.तथा प्रमाण ऐनको दफा ५४ को विपरीत छ । एकाको २ नं.अनुसूचीको आधारमा अर्काको जग्गामा मोही कायम गर्न मिल्दैन । अतः उत्प्रेषण लगायत आज्ञा, आदेश पुर्जी जारी गरी ०४१।२।७ को निर्णय बदर गरिपाउँ भन्ने समेत रिट निवेदन ।
४. विपक्षीहरूसँग लिखिन जवाफ लिई पेश गर्नु भन्ने समेत ०४२।२।१५ को सर्वोच्च अदालत सिंगल बेञ्जको आदेश ।
५. ०३८ सालको खारेजी निर्णयबाट मेरो मोहियानी हक लोप भएको छैन । जो.अ.नि.मा विपक्षीको परिवारको मकसुदनको नाउँ जग्गाधनीमा उल्लेख छ । वास्तविक व्यहोरा छिपाई अदालतलाई झुक्याउने प्रयास गर्नु भएको छ । मोहियानी प्रमाणपत्र दिने गरी भएको भू.सु.का.को निर्णय ऐन नियमको परिधिभित्र हुँदा रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत जुमराती मोमिनको लिखिन जवाफ ।
६. यस कार्यालयको निर्णयलाई जुनसुकै प्रकारले खण्डन गर्न खोजेको भए पनि मिसिलबाट अवगत हुने नै हुँदा रिट खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत भू.सु.का.धनुषाको लिखिन जवाफ।
७. निवेदकको तर्फबाट रहनुभएका विद्वान अधिवक्ता श्री जयकान्तलाल दासले विवादित जग्गाको प्रत्यर्थी मोही होइन । सो जग्गामा अघि ०३८ सालमा उजूर पर्दा प्रत्यर्थीको मोहीको प्रमाणपत्र पाउँ भन्ने उजूर खारेज भई निर्णय भएको छ । पुनः सोही विषयमा दोहरा निर्णय गरेको हुँदा बदर हुनुपर्छ भन्ने समेत र प्रत्यर्थी कार्यालय तर्फबाट बहस गर्न उपस्थित विद्वान का.मु.सरकारी अधिवक्ता श्री प्रमोद विजयीले २ नं.अनुसूची समेतको आधारमा मोही कायम गरेको भू.सु.का.को निर्णयमा कुनै कानुनी त्रुटि नहुँदा रिट निवेदन खारेज हुनुपर्छ भन्ने समेत बहस गर्नु भयो ।
८. प्रस्तुत मुद्दामा निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी हुनु पर्ने हो होइन सो कुराको निर्णय दिनु पर्ने हुन आएको छ ।
९. यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा कि.नं. ४४ को ०–२–१६ कि.नं. १७९ को ०–१–२ तथा कि.नं. १६७ को ०–२–१३ जग्गाको मोहियानी हकको प्रमाणपत्र पाउँ भनी प्रत्यर्थी जुमरातीको उजूर परेकोमा २ नं.अनुसूचीमा जग्गावालाको नाम फरक भए पनि हाल दर्तावाला निजकै परिवार भित्रको व्यक्ति भएको जग्गाको स्वामित्व सरेर गए पनि मोही हकमा कुनै असर नपर्ने हुँदा भू.सं.ऐन, ०२१ को दफा २५ (१) बमोजिम मोही कायम हुने ठहर्छ भनी प्रत्यर्थी भू.सु.का.धनुषाबाट निर्णय गरेको देखिन्छ ।
१०. यही कि.नं. ४४ को ०–२–१६ कि.नं. १६७ को ०–२–१३ समेत जग्गामा र कि.नं. ७९ को ०–१–० जग्गामा रिट निवेदकलाई जग्गाधनी देखाई मोहीको प्रमाणपत्र पाउँ भनी प्रत्यर्थी जुमरातीले उजूर गरेको मि.नं. ५४१ को मुद्दामा २ नं.मा मकसुदन देखिएको, मकसुदनबाट उक्त कित्ता हस्तान्तरण भएको नदेखिँदा माग बमोजिम हुन नमिल्दा यो मुद्दा खारेज हुने ठहर्छ भनी भू.सु.का.धनुषाबाट मिति ०३८।१२।१२ मा निर्णय गरेको पाइन्छ ।
११. प्रत्यर्थी जुमराती मोमिनले मोहीको प्रमाणपत्र पाउँ भनी निवेदन गर्दा २ नं.अनुसूचीको प्रतिलिपि पेश गरेको देखिन्छ । त्यसमा जग्गाधनी मकसुदन उल्लेख भएको पाइन्छ । रिट निवेदक झौली साहुलाई जग्गाधनी देखाई २ नं.अनुसूची प्रकाशित भएको देखिँदैन । एकपटक मकसुदनको नाउँको २ नं.अनुसूचीबाट प्रत्यर्थी जुमरातीको मोही प्रमाणपत्र पाउँ भन्ने दावी खारेज भई ०३८।१२।१२ मा निर्णय भइसकेकोमा सोही २ नं.अनुसूचीको आधारमा परेको प्रस्तुत उजूरीमा दोहोरो पर्ने गरी निर्णय गरेको र साथै एकाको नाउँको २ नं.अनुसूचीबाट अर्कै व्यक्तिको जग्गामा मोही कायम गर्ने गरी गरेको प्रत्यर्थी भू.सु.का.धनुषाको ०४१।२।७ को निर्णय त्रुटिपूर्ण देखिन आयो ।
१२. अतः उपरोक्त उल्लेख भएअनुसार प्रत्यर्थी भू.सु.का.धनुषाको मिति ०४१।२।७ को त्रुटिपूर्ण निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ । जानकारीको लागि यो आदेशको प्रतिलिपि प्रत्यर्थी कार्यालयमा पठाउन महान्यायाधीवक्ताको कार्यालयमा पठाई फाईल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.महेशरामभक्त माथेमा
इतिसम्वत् २०४२ साल आश्विन १५ गते रोज ३ शुभम् ।