निर्णय नं. २४३२ - उत्प्रेषण

निर्णय नं. २४३२    ने.का.प. २०४२      अङ्क ७

 

डिभिजन बेञ्ज

इजलाश

माननीय न्यायाधीश श्री बब्बरप्रसाद सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री महेशरामभक्त माथेमा

सम्वत् २०४० सालको रिट नं. १७१२

विषय : उत्प्रेषण ।

 

निवेदक      :दाङ तुल्सीपुर गा.पं.वार्ड नं.२ कल्ले बस्ने डिल्ली बहादुर खड्का  ।

विरुद्ध

विपक्षी :उच्चस्तरीय समिति दाङ ।

ऐ.तुलसीपरु गा.पं.वार्ड नं.२ बस्ने राम बहादुर वली ।

आदेश भएको मिति:२०४२।६।१३ मा

     निवेदकलाई नबुझेको र संशोधित भूमिसम्बन्धी नियमावलीको रीत पुर्‍याई मोही कायम गरेको पनि देखिन नआएकोले उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरी कानुन बमोजिम गर्नु भनी परमादेशको आदेश समेत जारी हुने ।

(प्रकरण नं. ९)

निवेदक तर्फबाट:विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री वासुदेव ढुंगाना

विपक्षी तर्फबाट      :विद्वान स.अधिवक्ता श्री पे्रमबहादुर विष्ट र विद्वान अधिवक्ता श्री बालकृष्ण न्यौपाने

उल्लेखित मुद्दाःX

आदेश

न्या.बब्बरप्रसाद सिंहः नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत पर्न आएको प्रस्तुत रिट निवेदकको निवेदन जिकिर निम्न प्रकार छन् ।

२.    मेरो साविक २१५ नं.कल्ले मौजाको रै.नं. २९ को जग्गा मध्ये नापी हुँदा लाहुरे चौर गा.पं.वडा नं. ४ (ख) कि.नं. १३३, १३४, १४०, १४४, १४५ बाट नापी भई झगडा जनिएको कारणबाट दर्ता हुन  पाएको थिएन, सूर्यप्रकाशले निवेदन गरेकोमा उक्त जग्गा सूर्यप्रकाशको नाममा दर्ता गरी दिने गरी मालपोत कार्यालय दाङले ०३८।८।१७ मा निर्णय गरेकोमा सो निर्णय बदर गरिपाउँ भनी निवेदन परेकोमा तेरो मेरोमा सुनाउनु पर्नेमा दर्ता गरेको मिलेन भनी आदेश भयो । उक्त जग्गामा मेरो हक भई भोगी आएको छु । जग्गा मध्ये कि.नं. १३३ र १४० को अं. १–७–० जग्गाको अधियाकुत गा.पं.मा बुझाउने गरी जोती आएको र कुत बुझाएको भर्पाई समेत हुँदा जोत भोग अनुसार मोहियानी प्रमाणपत्र पाउँ भनी विपक्षी समितिमा विपक्षी रामबहादुर वलीको उजूरी परेकोमा फिल्डबुकको उतारबाट उक्त दुवै कित्तामा झगडीया जनिएको र पछि मालपोत कार्यालय दाङको ०३८।८।२१ को पत्रानुसार सूर्यप्रकाश गिरीको नाममा दर्ता कायम भएको भनी कैफियत जनिएको र साथै मिसिल संलग्न ०४०।१।५ को मालपोत कार्यालयको दर्ता उतार पत्रबाट उक्त दुवै कित्ता सूर्यप्रकाश गिरीका नाउँमा दर्ता कायम रहेको देखिएको, मोहीतर्फ निर्णय दिने यस मुद्दाबाट जग्गाधनीतर्फ अर्को असर नपर्ने हुँदा बुझीएका सरजमीनका समस्त व्यक्तिहरूबाट दावीको जग्गा उजूरवालाले अधिया शर्तमा जोती आएको भन्ने देखिएकोले उक्त कि.नं. १३३ र १४० को १–८–१३ जग्गाको मोही कायम गर्नेगरी ०४०।२।३० मा निर्णय भएको कुरा ०४०।४।३० मा नक्कल पाएबाट थाहा पाएको हुँदा निवेदन गर्न आएको छु ।

३.    यसै अदालतबाट आदेश भइसकी मेरो हक भएकोमा संविधानको धारा ११(२)(क) र धारा १०(१) द्वारा प्राप्त हकमा आघात पार्ने गरी मलाई बुझ्दै नबुझी गरेको निर्णय प्राकृतिक न्याय सिद्धान्त विपरीत भई त्रुटिपूर्ण छ । निजले उजूर निवेदन दिंदा र बयान गर्दा फरक गरेबाट निजको भनाई सत्य छैन । भू.सु.ऐन, २०२१ को दफा २५(क) ले मोही भई कमाई आएकोलाई मोही कायम गर्ने व्यवस्था छ तर प्रस्तुत मुद्दामा विपक्षीलाई जग्गाधनीले मोही भई कमाउन दिएको छैन साथै मालपोत कार्यालयको पुरानै रेकर्डबाट पनि ज.ध.सूर्यप्रकाश भएको देखिँदा देखिँदै मोही कायम गरेको त्रुटि छ । तसर्थ यस्तो त्रुटिपूर्ण निर्णय गरी संविधानको धारा ११(२)(ङ) र १०(१) द्वारा प्रदत्त हकमा आघात पार्ने गरी ०४०।२।३० मा गरेको उक्त निर्णय त्रुटिपूर्ण हुँदा र अन्य उपचार मार्ग नहुँदा धारा ७१ अन्तर्गतको उपयुक्त आज्ञा, आदेश जारी गरी मेरो हक प्रचलन गरिपाउँ भन्ने रिट निवेदन जिकिर रहेछ ।

४.    यसमा के कसो भएको हो विपक्षीहरूबाट लिखित जवाफ मगाई आएपछि नियम बमोजिम पेश गर्नु भन्ने समेत यस अदालत सिंगल बेञ्जको मिति ०४०।८।१२।२ को आदेश रहेछ।

५.    कि.नं. १३३ र १४४ को जग्गा २०२८ सालदेखि अधिया शर्तमा जोती आएको छु मोही कायम गरिपाउँ भन्ने उजूरवालाको दावी भएको दावी जग्गाको मिति ०४०।१।५ मा प्राप्त भएको मोठ दर्ताबाट सो मितिसम्म उपरोक्त दुवै कित्ता जग्गा सूर्यप्रकाश गिरीका नाउँमा दर्ता कायम देखिएको गाउँ सरजमीन बुझिएकोमा पनि दावी अनुसार उजूरवालाले जोती आएको भनी बके लेखाएको बुझिएको मिसिल प्रमाण दर्ता कतैबाट पनि यिनी डिल्लीबहादुर खड्का जग्गाधनी भएको भन्ने नदेखिएकोले निजलाई बुझ्नुपर्ने आवश्यकता आउँदैन साथै मिति ०४०।१।५ सम्मपनि सूर्यप्रकाशकै नाउँमा दर्ता कायम भएपछि आफ्नो नाउँमा जग्गा दर्ता हुनुभन्दा पहिलेका मोहीको मोहीहक हालवाला ज.ध.को हक हुन आएको जग्गामा पनि स्वतः कायम रहनसक्ने हुँदा प्राकृतिक न्याय सिद्धान्तको विपरीत भएको भन्न मिल्दैन । जुन समयदेखि जग्गा सूर्यप्रकाशका नाउँमा हक दर्ता थियो त्यस समय २०२८ सालमा तत्काल ज.ध.ले उजूरवालालाई मोही कमाउन दिएकोलाई उनाउ व्यक्तिबाट जग्गा कमाउन दिएको भन्न मिल्दैन साथै जग्गाको हक बेहक सम्बन्धमा विवाद उठी कारवाही चली हक बेहक निर्णय भएकै हो भने पनि  मोही हकमा त्यसबाट कुनै असर पर्न नजाने भई स्वतः हक कायम रहनसक्ने हुँदा र कानुन अनुरुप भएको निर्णयबाट निवेदकको कुनै पनि संवैधानिक हक हनन् भएको नहुँदा रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको उच्चस्तरीय समिति दाङको लिखिन जवाफ रहेछ ।

६.    अधिकारप्राप्त अधिकारीले ऐन कानुन अनुरुप गरेको निर्णयबाट विपक्षीको संवैधानिक हक अधिकारमा आघात पुगेको नहुँदा र कानुन बमोजिम भएको भन्ने विपक्षीको झुठ्ठा रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको विपक्षी रामबहादुरको लिखिन जवाफ रहेछ ।

७.    नियम बमोजिम दैनिक सूचीमा चढी बेञ्च समक्ष पेश हुन आएको प्रस्तुत विषयमा तारेखमा रहेका पक्ष विपक्षहरूलाई बेञ्चबाट बोलाउन लगाउँदा समेत उपस्थित हुन नआएका । रिट निवेदकको तर्फबाट बहसको लागि उपस्थित हुनुभएको वरिष्ठ विद्वान अधिवक्ता श्री वासुदेव ढुंगाना, विपक्षी कार्यालयको तर्फबाट विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री प्रेमबहादुर विष्ट र विपक्षी रामबहादुर वलीको तर्फबाट विद्वान अधिवक्ता श्री बालकृष्ण न्यौपानेले गर्नु भएको बहस जिकिर सुनियो ।

८.    प्रस्तुत विषयमा रिट निवेदकको निवेदन माग बमोजिमको आदेश जारी हुन पर्ने हो होइन ? सो सम्बन्धमा निर्णय दिनुपर्ने हुन आयो ।

९.    यसमा विवादित जि.दाङ लाहुरेचौर गा.पं.वार्ड नं. ४(ख) कि.नं. १३३ र कि.नं. १४० समेतको जग्गा रिट निवेदक डिल्लीबहादुरले २०२५।११।२४ मा राजीनामा गरी लिएको र उक्त विवादित जग्गा मालपोत कार्यालय दाङले सूर्यप्रकाश गिरीको नाउँमा ०३८।८।१७ मा दर्ता गर्ने भनी आदेश गरेकोमा निवेदकको मालपोत कार्यालय उपर रिट निवेदन परी स.अ.बाट ०३९।५।२७ मा विवादित जग्गामा निवेदक डिल्लीबहादुर खड्का तथा विपक्षी सूर्यप्रकाश गिरीकाबीच प्रष्टरुपबाट देखादेख हक बेहकको प्रश्न उपस्थित भएको र यस्तो स्थितिमा विपक्षी मालपोत कार्यालय दाङबाट विवादास्पद जग्गा सम्बन्धमा हक बेहकमा सम्बन्धित अदालतबाट हक बहेक गराई ल्याउनु भनी दुवै पक्षलाई सुनार्ई दिनुपर्नेमा सो अनुसार नगरी विपक्षी मध्येका सूर्यप्रकाश गिरीका नाउँमा विवादित जग्गा दर्ता गरिदिने भनी मिति ०३८।८।१७ मा गरेको निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरिदिने ठहर्छ भन्ने निर्णय भएको सो निर्णय अनुसार मालपोत कार्यालय दाङले ०४०।२।२९ मा सूर्यप्रकाश गिरीको नाममा दर्ता भएकोलाई बदर गरी तेरो मेरोमा ३५ दिनभित्र नालेश गर्नु भनी डिल्लीबहादुर खड्का र सूर्यप्रकाश गिरीलाई सुनाएकोमा सो अनुसार निवेदकले अदालतमा नालिश समेत गरी सकेको भन्ने बहसबाट देखिन्छ । ०४०।२।२९ गते माल कार्यालयबाट उक्त पर्चा भएको छ । ०४२।२।३० मा उच्चस्तरीय समिति दाङबाट विवादित जग्गामा सूर्यप्रकाश गिरीको दर्ताको जग्गा धनी प्रत्यर्थी रामबहादुर ओलीलाई मोही कायम गरेकोमा निवेदकलाई नबुझेको र संशोधित भूमिसम्बन्धी नियमावलीको रीत पुर्‍याई प्रत्यर्थीलाई मोही कायम गरेको पनि देखिन नआएकोले उक्त उच्चस्तरीय समिति दाङको ०४०।२।३० को निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरी कानुन बमोजिम गर्नु भनी परमादेशको आदेश समेत जारी हुने ठहर्छ । विपक्षी कार्यालयको जानकारीको लागि यस आदेशको एकप्रति महान्यायाधीवक्ताको कार्यालयमा पठाई फाइल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.महेशरामभक्त माथेमा

 

इतिसम्वत् ०४२ साल असोज १३ गते शुभम् ।