निर्णय नं. २५०९ - उत्प्रेषण लगायत आज्ञा, आदेश वा पुर्जी जारी गरिपाउँ भन्ने
निर्णय नं. २५०९ ने.का.प. २०४२ अङ्क १०
डिभिजन बेञ्ज
इजलाश
सम्माननीय प्रधान न्यायाधीश श्री धनेन्द्र बहादुर सिंह
माननीय न्यायाधीश श्री जोगेन्द्रप्रसाद श्रीवास्तव
सम्वत् २०४१ सालको रिट नं. १४११
विषय : उत्प्रेषण लगायत आज्ञा, आदेश वा पुर्जी जारी गरिपाउँ भन्ने ।
निवेदक :जिल्ला झापा बुधवारे गा.पं.वडा नं.४ बस्ने हर्ष बहादुर नेवार ।
विरुद्ध
विपक्षी :ऐ.ऐ. बस्ने डिल्ली बहादुर खुलाल ।
ऐ.बस्ने कुवेर नाथ पौडयाल ।
जिल्ला भूमि सुधार अधिकारी झापा भू.सु.कार्यालय ।
आदेश भएको मिति:२०४२।१०।४।६ मा
राजीनामा गरी लिएको जग्गा नै हो भन्ने सबूद प्रमाणको अभावमा जग्गा वादीका नाममा मोही कायम गर्न नमिल्ने भनी ठहराएको अधिकार प्राप्त अधिकारीको निर्णयमा कुनै त्रुटि नदेखिँदा निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी गर्न नमिल्ने ।
(प्रकरण नं. १०)
निवेदक तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री बद्रीबहादुर कार्की
विपक्षी तर्फबाट : विद्वान सह–न्यायाधीवक्ता श्री वलिराम कुमार सिंह
उल्लेखित मुद्दाःX
आदेश
प्र.न्या.धनेन्द्र बहादुर सिंहः भूमि सुधार कार्यालय झापाको मिति २०४१।४।२१ को निर्णय बदर गरिपाउँ भनी नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत पर्न आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको तथ्य यसप्रकार छ :
२. जिल्ला झापा बुधवारे गा.पं.वडा नं.४ को कि.नं.४–६७ को जग्गाधनी डिल्लीबहादुर खुलालका नाममा दर्ताको सिम ज.वि.२–१३–१० को जग्गामा साविक मोही शेरबहादुर खड्काले जोत छाडी अनेत्र गएपछि २०२२ सालदेखि नै उक्त कित्ता मध्य उत्तरतर्फबाट ज.वि.१–३–० को मोहियानी कुत कबूलित गरी प्रति वर्षको कुत जग्गा १५ मन ३० शेर जग्गाधनीलाई बुझाउने शर्तमा म निवेदकले जोती आएको व्यवस्था सो कित्ताको पूर्वतर्फबाट डिल्लीबहादुरले ज.वि.१–१०–० विपक्षी कुवेरनाथलाई बिक्री गरी बाँकी जग्गा साविक धनीकै नाममा कायम रहेको साविक कि.नं.४–६७ कित्ता फोड भई कि.नं.७२० कुवेरनाथका नाममा र कि.नं.७२१ साविक धनी डिल्लीबहादुरकै नाममा कायम रहेको छ । मैले कुत कबूलित गरी कमाई आएको जग्गा मध्ये कि.नं.७२० को उत्तर पश्चिमबाट ज.वि.०–१०–१५ र कि.नं.७२१ को उत्तर पश्चिमबाट ज.वि.०–१२–५ समेत जम्मा ज.वि.१–३–० मैले २०२२ सालदेखि नै मोहीको हैसियतले जोत भोग गरी आएकोले मोही कायम गरिपाउँ भन्ने रिट निवेदकको निवेदन परेकोमा प्रत्यर्थी भू.सु.अधिकारीज्यूले कि.नं.७२१ को ज.वि.०–१२–५ मा मात्र मेरो मोही हक कायम रहने र कि.नं.७२० को ज.वि.०–१०–१५ जग्गामा मोही हक कायम नहुने मिति २०४१।४।२१ मा ठहर फैसला गर्नु भएको छ ।
३. विवादित जग्गा म निवेदकले भूमिसम्बन्धी ऐन, २०२१ को दफा ३४ को उपदफा (१) बमोजिम साविक जग्गा धनीसँग कुत कबूलियत गरी कमाई आएको जग्गा हो । ऐनको दफा २९ को उपदफा (१) र (२) को अवस्था नपरी मोही हकबाट वञ्चित हुनु पर्ने होइन । कानुनी अख्तियार बेगर गैरकानुनी ढंगबाट गरेको निर्णय बदरभागी छ जग्गाधनी फेरिंदैमा मोहियानी हक जाने होइन । परिवर्तित जग्गाधनी कुवेरनाथले मोही हक दिने नदिने भन्ने प्रश्न उठ्न सक्दैन । निज कुवेरनाथले मलाई मोही स्वीकार गरी बाली बुझी भर्पाई समेत गरिदिनु भएको छ । विपक्षी कुवेरनाथले मोही कायम गरी दिन मन्जूर नगरेको आधारमा गर्नु भएको निर्णय अ.बं.को १८४(क), १८५ नं.को समेत स्पष्ट विपरीत छ । वस्तुगत तथ्य र कानुनी प्रमाण आधारलाई बेवास्ता गरी ज.वि.०–१०–१५ जग्गाको मोही नहुने गरी गरेको निर्णय अन्यायपूर्ण अमान्य गैरकानुनी छ । बदर गरी हक प्रचलन गरिपाउँ भन्ने समेत रिट निवेदन ।
४. विपक्षीसँग लिखिन जवाफ लिने भन्ने समेत सर्वोच्च अदालत सिंगल बेञ्जको मिति २०४१।११।५ को आदेश ।
५. ज.वि.२–१३–१० मध्ये उत्तरतर्फबाट १–३–० जग्गाको मोही विपक्षीले स्वीकार गर्नु भएको छ । सो बाहेक जोत खाली रहेको ज.वि.१–१०–१० मध्येबाट दक्षिण पूर्वबाट ज.वि.१–१०–० मात्र डिल्लीबहादुरले मलाई ०३५ सालमा जो.खा.भनी जोतपोत सहित जग्गा राजीनामामा दिनु भएकोले मैले पाएको जग्गातर्फ विपक्षी मोही कायम नभई जो.खा.जनिई पास भएको हो । निजलाई मोही कायम गरिदिएको जग्गा मलाई राजीनामा दिनु भएको छैन । मसँग मोही हकमा दावा गर्न नपाउने स्पष्ट छ । मैले मोही बनाई कुनै भर्पाई दिएको छैन । मोही कायम गरेको भए कबूलियत हुनु पर्ने सो छ भन्न सकेको छैन बिक्री गर्न डिल्लीबहादुरसँग मिली दावी गर्ने परिपंच समेत मिलाएको हो । भू.सु.का.ले गरेको निर्णय कानुनसंगत भएकोले विपक्षीको निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत कुवेरनाथ पौडेलको लिखिन जवाफ ।
६. वादीले कुत कबूलियत गर्दा कि.नं.०६७ मध्ये तर्फ नखुलाई ज.वि.१–३–० मात्र उल्लेख भएको र तर्फ नखुलेको कुवेरनाथको कि.नं.७२० को मोही कायम गर्न नमिलेको र कि.नं. ७२१ मध्ये माग बमोजिम ज.वि.०–१२–५ मोही कायम हुने ठहरी फैसला भएको । साविक मोही शेरबहादुरका मोही लगत कट्टा भएको नदेखिएका हुँदा वादीले मोहीको हैसियतले जोत भोग गरेको भन्न नसकिएको साविक मोही र प्र.मध्ये कुत कबूलियत गरिदिने जग्गा धनिले समेत म्याद गुजारी बसेबाट ज.वि.०–१२–५ मात्र मोही कायम हुने ठहरी फैसला भएकोबाट निवेदकको हक हनन् नभएकोले रिट निवेदन खारेज गरिदिन हुन अनुरोध गर्दछु भन्ने भूमि सुधार कार्यालय झापाको लिखिन जवाफ ।
७. प्रत्यर्थी डिल्लीबहादुर खुलाल र जिल्ला झापा बुधवारे गा.पं.कार्यालय बुधवारे झापाले तामेल भएको सूचनाको म्यादभित्र लिखिन जवाफ पेश नगरी गुजारेको रहेछ ।
८. निवेदक तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री बद्रीबहादुर कार्की तथा विपक्षी भूमि सुधार कार्यालय, झापाको तर्फबाट उपस्थित विद्वान सह–न्यायाधीवक्ता श्री वलिरामकुमारको तथा विपक्षीको वारिस छविरमण सिटौलाले गर्नु भएको बहस समेत सुनियो ।
९. यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा जि.झापा बुधवारे गा.पं.वडा नं.४ को कि.नं.४–६७ को जग्गा धनी डिल्लीबहादुर खुलालको दर्ताको जग्गा ज.वि.२–१३–१० मध्ये उत्तरतर्फबाट ज.वि.१–३–० मोहियानीमा कमाई आएको अवस्थामा सो कित्ताको पूर्वतर्फबाट डिल्लीबहादुरले ज.वि.१–१०–० जग्गा कुवेरनाथलाई बिक्री गरी कित्ता फोड भई कि.नं.७२० कुवेरनाथको नाममा र कि.नं.७२१ डिल्लीबहादुरकै नाममा कायम भएको, मैले कमाई आएको मध्ये कि.नं.७२० को उत्तर पश्चिमबाट ०–१०–१५ र कि.नं.७२१ को उत्तर पश्चिमबाट ज.वि.०–१२–५ जग्गाको मोही कायम गरिपाउँ भनी निवेदन दिएकोमा कि.नं.७२१ को ज.वि.०–१२–५ म मात्र मोही हक कायम रहने र ७२० को ज.वि.०–१०–१५ जग्गामा मोही हक कायम नहुने ठहराएको भूमि सुधार कार्यालयको निर्णय त्रुटिपूर्ण हुँदा उत्प्रेषणको आदेश द्वारा बदर गरिपाउँ भन्ने समेत निवेदकको मुख्य निवेदन जिकिर देखिन्छ ।
१०. निवेदक हर्ष बहादुर नेवारले विपक्षी डिल्लीबहादुरबाट ज.वि.१–३–० जग्गा कबूलियत गरी कमाउन लिँदा यतातर्फ यति भनी खुलाई लिएको मिसिल प्रमाणबाट देखिन आएन । निजले प्राप्त गरेको कबूलितमा नै उक्त साविक कि.नं.४–६७ को जग्गाको ज.वि.२–१३–१० मध्ये यो यतातर्फ ज.वि.१–३–० भनी खुलाई मोहियामा लिएको भन्ने स्पष्ट सबूद प्रमाणको अभावमा उत्तरतर्फबाट कमाएको भन्ने रिट निवेदनमा उल्लेख गरेको भनाइलाई केवल निवेदकको कथन सम्म भन्नु पर्ने अवस्था छ । विपक्षी मध्येको कुवेरनाथ पौडेलले उक्त जग्गा मध्ये पूर्वतर्फबाट ज.वि.१–१०–० राजीनामा गरी लिएको र सो जग्गा कित्ताकाट भई कि.नं.७२० कायम भएको कुरालाई निवेदकले स्वीकार गरेको देखिन्छ । कुवेरनाथले लिएको ज.वि.१–१०–० जग्गा कटाउँदा पनि जग्गा धनी डिल्लीबहादुर खुलाल सँग ज.वि.१–३–१० जग्गा बाँकी रहन जाने देखिन्छ । तसर्थ निवेदकले कमाएको १–३–० जग्गा विपक्षी कुवेरनाथले राजीनामा गरी लिएको जग्गा नै हो भन्ने सबूद प्रमाणको अभावमा कि.नं.७२० को मोही जग्गा वादीका नाममा मोही कायम गर्न नमिल्ने भनी कि.नं.७२१ मा दावी बमोजिम उत्तर पश्चिमतर्फबाट ज.वि.०–१२–५ मा मोही कायम हुने ठहराएको अधिकारप्राप्त अधिकारीको निर्णयमा कुनै त्रुटि नदेखिँदा निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी गर्न मिलेन । प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज हुने ठहर्छ ।
उक्त रायमा मेरो सहमति छ ।
न्या.जोगेन्द्रप्रसाद श्रीवास्तव
इतिसम्वत् २०४२ साल माघ ४ गते रोज ६ शुभम् ।