निर्णय नं. २५६८ - अंश

निर्णय नं. २५६८    ने.का.प. २०४२      अङ्क १२

 

डिभिजन बेञ्ज

इजलाश

माननीय न्यायाधीश श्री बब्बरप्रसाद सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री गजेन्द्रकेशरी बास्तोला

सम्वत् २०४१ सालको दे.पु.नं. ६०७

मुद्दा : अंश ।

 

पुनरावेदक/वादी:जि.झापा महामारा गा.पं.वार्ड नं.८ बस्ने टेपुवा राजवंशी ।

विरुद्ध

विपक्षी/प्रतिवादी :ऐ.ऐ.बस्ने बैशाखु राजवंशी ।

ऐ.ऐ बस्ने घह्ररानी राजवंशी ।

फैसला भएको मिति:२०४२।१२।३।१ मा

     बाबु बाजेका पालाको बण्डा गर्नु पर्ने अचल सम्पत्ति नभई अंश छुटिई भिन्न भिन्न बसी आफू आफूले अचल सम्पत्ति समेत आर्जन गरी बसेको देखिँदा वादी दावी पुग्न नसक्ने ।

(प्रकरण नं. १०)

पुनरावेदक तर्फबाट: विद्वान अधिवक्ता श्री हरिहर दाहाल

विपक्षी तर्फबाट      : विद्वान अधिवक्ता श्री वेदप्रसाद सिवाकोटी

उल्लेखित मुद्दाःX

फैसला

न्या.बब्बरप्रसाद सिंहः     पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको ०४१।३।२७ को फैसला उपर पुनरावेदनको अनुमति पाउँ भन्ने निवेदन परी अनुमति पाई दर्ता हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य, पुनरावेदन जिकिर एवं निर्णय यसप्रकार छ ।

२.    हाम्रा मूलपूर्खा बेदलालका जेठा छोरा सुकलाल, माइला महलाल, कान्छा गेडा, समेतका ३ भाइ एकासगोलमै बसेका अवस्थामा मेरा बाबु श्रीलाल, माहिला महलालका छोरा भेटला गेडाको बैशाखमा बाबु श्रीलाल पहिला र भेटला पछि मरेका काका बैशाखु समेत सगोलमा बसी भेटला र गेडाको नाउँमा जग्गा दर्ता राखी सबै भाइको सगोलमा बसी व्यवहार चलाई आएका थियौं । हामीहरूको बीचमा अंशबण्डा भएको थिएन । सगोलकै जग्गा मध्येबाट मैले जोत कमोत गरेको थिएँ । नापी सर्भे हुँदा जोत्नेकै नाउँ लेख्न गएछ त्यसपछि सो जग्गा सगोलको हो भनी जनाएको फिल्डबुक छ । सो फिल्डबुकमा बैशाखु नाउँको महाभारा गा.पं.वडा नं.३ अन्तर्गतको कि.नं.२९६, ३०१, ३०४, ३६८, ३६९ समेतको र भेटलाको ऐ. वार्ड नं.१ का कि.नं.१७०, १७९ को कित्ता हुन् । सगोलबाट मैले जोत कमोत गरी रहेको अवस्था उक्त दर्तावाला विपक्षीहरूले म उपर मोही बाली बुझाएनन् भराई पाउँ भनी झापा भूमि सुधारमा निवेदन गरेछन् पछि मेरा नाउँमा म्याद जाँदा थाहा पाई सगोल घरमै बसेका विपक्षीहरूलाई मलाई मोही पारी उजूर गर्नु पर्ने कारण के हो। मेरो अंशको जग्गा जेथा छुट्याई दिनु होस् आफ्नो जग्गामा मोही भई तपाइहरूलाई बाली बुझाउनु पर्ने कसरी हुन्छ भनी अनुरोध गर्दा जग्गा दर्ताका नाताले अब तिमीलाई हामी अंश दिदैनौं तिमीलाई मोही नै कायम गराउँछौं आजदेखि सगोलमा भोग्न बस्न पाउँदैनौं जो जे गर्नु पर्छ गर भनी मलाई सगोलबाट हटाई मेरो अंश एकलौटी खाने नियत गरेकोले फिराद गर्न आएको छु । विपक्षीहरूबाट तायदाती फाँटवारी दाखेल गराई विपक्षीहरू दुइजना र मेरा बाबु श्रीलाल मरी म मात्र १ छोरा भएकाले १ अंश मेरो समेत जम्मा ३ बण्डा लगाई ३ बण्डाको १ बण्डा अंश विपक्षीहरूबाट दिलाई पाउँ भन्ने फिराद दावी ।

३.    सत्य व्यहोरा के हो भने म बैशाखुका बाबु गेडा बडाबाबु मलाह र शुकला आफ्नो बाबुको चल सम्पत्ति केही पनि नहुँदा बाजेकै जीवनकालमा बेग्लाबेग्लै बसी जिविका चलाउँदै आएको अवस्था परिश्रम गर्न नसकी आर्थिक स्थिति बिग्रदै आएको थियो । मैले परिश्रमबाट कमाउँदै आउँदै थिएँ । विपक्षीले म र छहरानीको पति भेटलासँग ०१४ सालदेखि खान लाउन जग्गा कमाउन दिन पर्‍यो भनी भन्दा आफ्ना मानिस हुँदा जग्गा अधिया कमाउन दिएको थिएँ । धान बाली बुझाउँदै आउँदै थियो पछि बाली नबुझाउने नियत गरेकोले भूमि सुधार कार्यालयमा निवेदन गरी म्याद तामेल हुन आएपछि बाली बुझाउन झेल गरेकोले सगोलमा बसेको छु भनी अंशमा दावी गरेको मात्र हो । वादीको व्यहोरा सब झुठ्ठा हो । निजलाई कुनै अंश दिनु पर्ने होइन । सब  आफ्नो–आफ्नो व्यवहार चलाई बसेका छौं । विपक्षी वादीले निजको पिता श्रीलाल स्वर्गे भएपछि दैनिक काम चलाउन दुःख परी मेरा पतिसँग केही जग्गा अधिया शर्तमा कमाउन दिनु भएको र देवर बैशाखुसँग लिएपछि सो जग्गाबाट बाली बुझाई गुजारा चलाई रहेको थिएँ । ०३८ साल कार्तिकमा पति परलोक भए वादीले बाली बुझाउन इन्कार गरेपछि बाली बुझाउन भूमि सुधार कार्यालयमा उजूरी दिँदा साविकदेखि सगोलमै बसी काम व्यवहार चलाई आएको हुँ हामीहरूको बीच अंश भएको छैन भनी बाली बुझाउन इन्कारी रहनको लागि यो नालेश दिएको मात्र हो मैले अंश दिनपर्ने होइन भन्ने प्रतिवादी छहरानी राजवंशीको प्रतिउत्तर ।

४.    वादीकै बाबुहरूको पालामा दावी हुनु पर्ने सो नभए तापनि विवाद उठाइएको हुनु पर्ने भू.सु.का.बाट आएको मिसिलबाट बैशाखुका नाउँमा धनी पूर्जा भई मोहीमा कि.नं.२९६, ३०१, ३०४, २६२ र भेटला राजवंशीको धनी पूर्जामा कि.नं.१७० र १७९ मा वादी टेपुवा राजवंशी मोहीमा नाम दर्ता भएको देखिएकोले सोही कि.नं.हरूको बालीमा प्रतिवादीहरूले भू.सु.का.मा उजूर गरेको देखिँदा वादी सगोलमा रहेको भन्ने प्रमाण वादीबाट पुर्‍याउन सकेको देखिएन । अतः उक्त कारणबाट प्रतिवादीबाट अंश पाउँ भन्ने वादी दावी पुग्न नसक्ने ठहर्छ भन्ने झापा जिल्ला अदालतको फैसला ।

५.    उक्त फैसलामा चित्त बुझेन बदर गरिपाउँ भन्ने वादीको पूर्वाञ्चल क्षेत्रिय अदालतमा पुनरावेदन पर्दा शुरु झापा जिल्ला अदालतको इन्साफ मनासिव ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको मिति ०४१।३।२७ को फैसला ।

६.    पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको उक्त फैसलामा प्रमाण ऐनको दफा ६.३४(१) रजिष्ट्रेशनको १ नं. अंशबण्डाको ३, ५ नं. र ३० नं.को त्रुटि भएकोले चित्त बुझेन पुनरावेदनको अनुमति पाउँ भन्ने वादीको निवेदन ।

७.    यसमा ०३८ सालसम्म एकासगोलमै रहे भएको लिखित दस्तावेजबाट प्रमाणित भई रहेको स्थितिमा घरको मुख्य व्यक्तिबाट अंशबण्डाको २०, २१, २२ र २३ नं.बमोजिम तायदाती लिई अंशबण्डाको ३० नं.बमोजिम ३ भागको १ भाग अंश छुट्याई दिनु पर्नेमा प्रमाणहरूको यथोचित रुपबाट मूल्यांकन नै नगरी शुरुको फैसला सदर गर्ने गरी पूर्वाञ्चल क्षेत्रिय अदालतबाट गरेको निर्णयमा प्रमाण ऐनको दफा ५४, रजिष्ट्रेशनको १ नं. । अंशबण्डाको ३, ५ र ३० नं.को त्रुटि भएको र सो त्रुटि सार्वजनिक महत्वको हुँदा पुनरावेदनको अनुमति दिइएको छ भन्ने सर्वोच्च अदालत डिभिजन बेञ्जको ०४१।७।२६।१ को आदेश रहेछ ।

८.    नियम बमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा पुनरावेदकको वा.यमबहादुर र विपक्षीको वा.मातृकाप्रसादलाई रोहवरमा राखी पुनरावेदकको तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री हरिहर दाहाल र विपक्षीको तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री वेदप्रसाद सिवाकोटीले गर्नु भएको बहस जिकिर समेत सुनियो ।

९.    प्रस्तुत मुद्दामा पु.क्षे.अ.बाट भएको निर्णय मनासिव बेमनासिव के रहेछ निर्णय दिनुपर्ने हुनआयो ।

१०.    यसमा ०३८।२।२ गतेको घरसारको लिखत वादीले मौकामा पेश गरेको देखिन आएन वादीको छोरा जयनारायणको नाउँमा भएको जग्गा बिक्री गर्दा वादी मात्र साक्षी बसेको प्रतिवादीहरू साक्षी बसेको देखिन आएन । मिसिल संलग्न वादी टेपुवाको छोरा जयनारायणले राजकुमार घिमिरे र मोहनप्रसादसिंह समेतलाई ०३५ र ०३७ साल समेतमा जग्गा राजीनामा गरी हक हस्तान्तरण गर्दा वादी नै साक्षी बसेको र प्रतिवादी छहरानीको लोग्ने भेटला र प्रतिवादी बैशाखुको नाममा जग्गा नाप जाँच हुँदा यिनै वादी मोही जनी नाप जाँच भएको तथ्यलाई वादीले नकार्न सकेको नदेखिएको अर्थात प्रतिवादीको जग्गामा वादी मोही भएको भन्ने कुरामा विवाद नदेखिएको समेत हुँदा बाबु बाजेका पालाको बण्डा  गर्नु पर्ने अचल सम्पत्ति नभई अंश छुट्टी भिन्न भिन्न बसी आफू आफूले अचल सम्पत्ति समेत आर्जन गरी बसेको देखिँदा वादी दावी पुग्न नसक्ने ठहराएको झापा जि.अ.को इन्साफ मनासिव ठहराएको पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ मनासिव ठहर्छ । कोर्टफी लागि दायर भएको हुँदा केही गर्न परेन । मिसिल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.गजेन्द्रकेशरी बास्तोला

 

 

इतिसम्वत् २०४२ साल चैत्र ३ गते रोज १ शुभम् ।