निर्णय नं. ९९२ - उत्प्रेषणको आदेश वा अन्य उपयुक्त आज्ञा आदेश वा पूर्जि जारी गरी पाउँ

निर्णय नं. ९९२       ने.का.प. २०३३

डिभिजन बेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री प्रकाशबहादुर के.सी.

माननीय न्यायाधीश श्री ईश्वरीराज मिश्र

०३१ सालको रिट नं. १४१७

फैसला भएको मिति : ०३२।५।१२।५

निवेदक : सुनसरी जिल्ला इनरूवा गाउँपञ्चायत वडा नं. ३ बस्ने नैनसिंह थापा क्षेत्री

विरूद्ध

विपक्षी     : का.मु. भूमि प्रशासक श्री नारायणप्रसाद पराजुली, भूमि प्रशासन कार्यालय सुनसरी इनरूवा समेत

विषय : उत्प्रेषणको आदेश वा अन्य उपयुक्त आज्ञा आदेश वा पूर्जि जारी गरी पाउँ

(१)  अ.बं. ७२ नं. ले छुट्टाछुट्टै विषयमा छुट्टैछुट्टै कारवाही गरी निर्णय दिनुपर्ने ।

(प्र.नं. ९)

निवेदक तर्फबाट :     

विपक्षी तर्फबाट   : विद्वान अतिरिक्त सरकारी अधिवक्ता श्री शोभाकार उपाध्याय विद्धान अधिवक्ता श्री ठाकुरप्रसाद खरेल

उल्लिखित मुद्दा : 

आदेश

    न्या. प्रकाशबहादुर के.सी.

     १.   प्रत्यर्थी भूमि प्रशासन कार्यालयको मिति ०३१।३।१९ को निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरिपाउँ भनी नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत प्रस्तुत रिट निवेदन पर्न आएको छ ।

     २.   संक्षिप्त तथ्य यसप्रकार छ : रिट निवेदकको नाममा दर्ता रहेको मौजे २७ नं. मध्यशा झोराको साविक कि.नं. १७५ को जग्गा बिगाहा २–०–० मध्ये जग्गा बिगाहा १–१०–० र ऐ. कि.नं. १७३ को जग्गा बिगाहा १३–६–० मध्ये दक्षिणतर्फबाट जग्गा बिगाहा ८–१०–० समेत जग्गा बिगाहा १०–०–० सुनसरी मालबाट मिति ०२६।९।२४ मा पास गराई लिएकोमा हाल सर्भे नापी मधेश गा.पं. वार्ड नं. ५ (क) को कि.नं. ३५,४६, ४७, ५०, ५१, ५२ ५३, ५४, ५६, ५७, ५८ को ससिम र ऐ. कि. नं. ५४ को दक्षिणतर्फबाट नपुग जग्गा बिगाहा ०–१५–९.५ समेत गरी जम्मा जग्गा बिगाहा १०–०–० ऋणीको नामबाट बदर गरी मेरा नाउँमा जग्गा धनी प्रमाणपूर्जा पाउँ भन्ने मिति ०२९।१२।३ को खडगप्रसादको निवेदन र ऋणी नैनसिंहको श्रीमती पदममायाले २७ नं. मधेशा झोराको साविक कि.नं. १७३ को जग्गा विगाहा १३–६–० जग्गा मध्ये ज. बिगाहा ४।०।० लोग्नेसँग मिलापत्रबाट जग्गा प्राप्त गरेको हुँ । उक्त जग्गाको हाल सर्वे कि.नं. यकीन गरी खड्गप्रसाद समेतले उक्त जग्गाबाट जग्गा खरीद गरी लिएको जग्गा छुट्याई भोग बमोजिम कायम गरी जग्गा धनी प्रमाणपूर्जा पाउँ भन्ने पदममाया थापाको मिति ०३१।२।६।१ को निवेदन दावी भएकोमा नैनसिहं थापाको नाममा दर्ता रहेको मधेश गा.पं. वडा नं. ५ (क) को कि.नं. ५४, ३५, ४६, ४७, ५०, ५१, ५२, ५३, ५७, ५८, ५६ को ससिम जग्गा निज नैनसिंहको श्रेस्ताबाट कट्टा गरी खड्गप्रसादका नाममा र ऐ. वडा नं. ५ (क) को कित्ता नं. ६ ससिम नैनसिंहबाट पदममायाका नाउँमा आउने र कि.नं. ४५ को फोट भई हाल कि.नं. ११७ , ११८ कित्ता मध्ये कि.नं. ११८ को ससिम नैनसिंबाट कट्ट गरी पदममायाका नाउँमा जाने र कि.नं. ११७ को जग्गा खड्गप्रसादको नाममा कित्ताफोड भई आएको कि.नं. ११७ को फोड भई हालकायम हुन आएको कि.नं. १२१, १२२ मध्ये कि.नं. १२१ पदममायाका नाउँमा जाने र कि.नं. १२२ खड्गप्रसादको नाउँमा कायम हुने ऐ.कि.नं. ५५ को फिल्ड चेक प्रतिवेदनबाट खडगप्रसादको नाउँमा कायम गर्ने भन्ने भूमि प्रशासन कार्यालय सुनसरीबाट मिति ०३१।३।१९ मा निर्णय भएको रहेछ ।

     ३.   उक्त निर्णय बदर गरिपाउँ भनी प्रस्तुत रिट निवेदनमा लिइएको जिकिर निम्न प्रकार छ :

          निवेदकको दर्ताको जग्गा निवेदकको नामबाट प्रतिपक्ष नं. २ को नाममा नाउँसारी दर्ता गरेको अवैध छ । मिलापत्रको आधारबाट यसरी दाखेल खारेज हुने स्थिति छैन । उक्त मिलापत्रले हक हस्तातरण गरेको छैन नत धनीत्वको सिर्जना गरेको छ फगत खान लाउन हक मात्र दिइएको छ । यस अवस्थामा जग्गाको धनीत्व निवेदकबाट प्रतिपक्ष नं. २ का नाउँमा सर्नसक्ने स्थिति नै छैन । नत कुनै कानून अनुसार दर्ता सर्नसक्ने स्थिति छ । कानूनको सहारा बिना गरिएको दर्ता परिवर्तन अवैध तथा अनाधिकार छ ।

     ४.   राजीनामा गरी दिएको जग्गा नपुग भएको आधारबाट निवेदकको हक भोग जग्गा निवेदकबाट कटाई प्रतिपक्ष नं. ३ को हक गराएको अनाधिकार तथा अवैध छ । यसप्रकार धनीत्वमा परिवर्तन गर्ने गरी हक बेहकमा निर्णय गर्न विपक्षी प्रशासक अनाधिकार छ । विपक्षी दाखिल खारेज गर्ने प्रशासकीय कार्यको अड्डामा धनीत्व तथा हक बेहकको निर्णय गर्न अनाधिकार छ । दुई पृथक निवेदकहरू जस्मा दुई पृथक विषयहरू संलग्न छन । एउटैमा संलिष्ट गरी गरेको कारवाही र निर्णय अवैध छ । तसर्थ संविधानको धारा ७१ अन्र्तगत उत्प्रेषणको आदेशद्वारा विपक्षीको निर्णय बदर गरी निवेदकको हकहरू प्रचलन गराई पाउँ भन्नेसमेत उल्लेख गरेको रहेछ ।

५.   विपक्षीहरूबाट लिखित जवाफ मगाउने मिति २०३१।१२।१५।६ को डिभिजन बेञ्चको आदेश ।

          विपक्षी भूमि प्रशासन कार्यालयको लिखित जवाफमा न्यायालयमा भएको मिलापत्र अनुसार नै न्यायिक आधार पूर्जा संशोधन गरी पूर्जा बनाई दिने कामसम्म मात्र यस कार्यालयबाट भई गरेको हुँदा हक बेहक छुट्याउने र दर्ता परिवर्तन गरी दिने काम समेत नगरेकोले निवेदकको रिट निवेदन खारेज हुनुपर्छ भन्ने र जग्गा बिगाहा १० को पारित राजीनामा बमोजिम ज. बिगाहा ९–१४–९.५ दाखिल खारिज गरी दिएकोले नपुग जग्गा निवेदकको हक भोगको जग्गाबाट कटाई अनाधिकार हक गराएको भन्ने प्रश्न नै उठ्न नसक्ने दाखिल खारेज गरी दिने काम अधिकार क्षेत्र भित्रकै हुँदा दाखिल खारेजसम्म मात्र भई अनाधिकार हक गराएको जस्तो कुनै काम कारवाही नभएको भन्नेसमेत उल्लेख भएको ।

     ६.   राजीनामाको ४ किल्ला भएको जग्गा कित्ता भिडाई नामसारी गरिने जग्गालाई नै कायम गरिएको हो र राजीनामाको जग्गा दर्ता गर्ने काम भूमि प्रशासकको होइन भन्न सकेको नै छैन आफ्नो अधिकार क्षेत्रमा सीमित रही निर्णय गरिएको हो भन्ने खड्गप्रसादको लिखित जवाफ र उल्लिखित जग्गा मलाई मिलापत्रबाट स्वामित्व हस्तान्तरण भएको ऐन कानून व्यवस्था अनुरूप विपक्षी समेतलाई कार्यालयमा उपस्थित गराई मेरो जग्गा मेरो नाउँमा नामसारी दर्ता गराउने आदेश दिनु भएको छ । कानूनबमोजिम अधिकार क्षेत्र भित्र रही निर्णय गर्नु भएको हुनाले माग बमोजिमको आदेश जारी हुनु नपर्ने हुँदा रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने पदममाया क्षेत्रीनी समेतको लिखित जवाफमा उल्लेख भएको रहेछ ।

     ७.   विपक्षी भूमि प्रशासन कार्यालयकोतर्फबाट विद्वान अतिरिक्त सरकारी अधिवक्ता श्री शोभाकर उपाध्याय र विपक्षी खड्गप्रसाद आचार्य समेतकोतर्फबाट विद्वान अधिवक्ता श्री ठाकुरप्रसाद खरेलले निवेदक समेतलाई बुझिएका र चलन पूर्जि बमोजिम दर्ता भइसकेकोमा निवेदकले बदर गराउन नसकेको समेतबाट भूमि प्रशासन कार्यालयबाट गरिएको निर्णय कानूनसंगत नै छ भन्नेसमेत बहस प्रस्तुत गर्नुभयो ।

     ८.   यसमा निवेदकको नाउँमा रहेको जग्गा बिगाहा १०–०–० राजीनामा पास गराई लिएको नपुग जग्गा बिगाहा ०–१५–९.५ समेत जम्मा जग्गा बिगाहा १०–०–० निवेदकको नाउँबाट बदर गरी मेरा नाउँमा जग्गा धनी प्रमाण पूर्जा पाउँ भन्ने खड्गप्रसाद आचार्यको द.नं. ७१२ मिति ०२९।१२।३ मा दर्ता गराएको निवेदन, निवेदकका नाउँमा दर्ता रहेको २७ नं. मधेश झोराको साविक कि.नं. १७३ को ज.वि. १३–६–० जग्गा मध्ये ज.वि. ४–०–० मा मिलापत्रबाट उक्त कि.नं. १७३ मध्ये उत्तरतर्फबाट ज.वि. ४–०–० चार बिगाहा जग्गा प्राप्त गरेको हुँ उक्त जग्गाबाट खडगप्रसाद आचार्य समेतले जग्गा खरीद गरी लिएकोले जग्गा छुटाई भोग बमोजिम कायम गरी ज.ध. प्रमाणपूर्जा पाउँ भन्ने द.नं. ७१३ मिति ०३१।२।६।१ मा पदममाया थापाको निवेदनमा, राजीनामा गरेको जग्गा खड्गप्रसाद आचार्यलाई दर्ता गराउन अतिरिक्त विपक्षी पदममायाको नाम उक्त जग्गा दर्ता गराउनको अतिरिक्त राजीनामा गरेको जग्गा नपुग भनिएको उजूर अनुसार नपुग जग्गा निवेदकको जग्गाबाट समेत दिने र पदममायाका नाउँमा नाउँसारी गरिदिने समेत ठहराई भूमि प्रशासन कार्यालय सुनसरीबाट निर्णय गरेको देखिन्छ ।

     ९.   राजीनामा बमोजिम नपुग जग्गा समेत निवेदकको दर्ताबाट बदर गरी मेरा नाउँमा जग्गा धनी प्रमाणपूर्जा पाउँ भनी निवेदकका विरूद्ध विपक्षी खड्गप्रसाद आचार्यको द.नं. ७१२ को मिति ०२९।१२।३ मा निवेदन परेको र निवेदकसँग अंश मुद्दा परी मिलापत्रबाट मेरो हक भएको जग्गा मेरा नाउँमा नाउँसारी गरी जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा पाउँ भन्ने पदम मायाको द.नं. ७१३ मिति ०३१।२।६।१ मा दुई भिन्न भिन्न व्यक्तिले भिन्न भिन्न विषयबाट प्राप्त गरेको जग्गाको जग्गाधनी दर्ता प्रमाणपूर्जा पाउँ भनी साल मिति नै फरक फरकमा उजूरी निवेदन परेको भन्ने कुरा विपक्षी भूमिप्रशासन कार्यालयको निर्णयबाट देखियो अ.बं. ७२ नं. ले छुट्टाछुट्टै विषयमा छुट्टाछुट्टै कारवाही गरी निर्णय दिनुपर्नेमा सो बमोजिम नगरी दुई भिन्न भिन्न व्यक्तिको भिन्न भिन्न विषयबाट प्राप्त गरेको भन्ने उजूरीलाई एकै पटक एउटै निर्णय गरेको उक्त अ.बं. ७२ नं. को कानूनी त्रुटी गरी निर्णय गरेको प्रष्ट देखिन्छ । तसर्थ भूमि प्रशासन कार्यालय सुनसरीको ०३१।३।१९ को निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ । अब कानूनबमोजिम निर्णय गर्नु भनी विपक्षी भूमि प्रशासन कार्यालयका नाउँमा परमादेशको आदेश जारी हुने ठहर्छ । यो ओदशको १ प्रति प्रतिलिपि विपक्षी कहाँ पठाउन महान्याधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई मिसिल नियम बमोजिम बुझाइदिनु ।

 

म सहमत छु ।

 

न्या. ईश्वरीराज मिश्र

 

इति सम्वत् २०३२ साल भाद्र १२ गते रोज ५ शुभम् ।