निर्णय नं. ६७०६ - लेनदेन

निर्णय नं. ६७०६                  ने.का.प २०५६             अङ्क ४

 

संयुक्त इजलास

माननीय  न्यायाधीश श्री लक्ष्मणप्रसाद अर्याल

माननीय न्यायाधीश श्री इन्द्रराज पाण्डे

संवत् २०४९ सालको दे.पु.नं.... ५६५

फैसला मितिः२०५३।५।१०।२

मुद्दाः लेनदेन ।

पुनरावेदक

प्रतिवादीः का.जि.का.न.पा. वार्ड नं. ११ थापाथली स्थित श्री ५ को सरकार स्थानीय विकास मन्त्रालय अन्तर्गत आदर्श छापाखानाको तर्फबाट ऐ.का. छापाखाना प्रमुख वर्ष ४९ को हेमराज पाण्डे

विरुद्ध

विपक्षी

वादीः नेपाल बैंक लिमिटेड काठमाण्डौको तर्फबाट अख्तियार प्राप्त ऐ.का. मुख्य प्रवन्धक योगेन्द्र राज रिजाल ।

§  पुनरावेदकले कर्जा लिएको लिखत कपाली तमसुक होइन, करार हो करारमा फिराद गर्ने हदम्याद नघाई फिराद परेकोले खारेज हुनु पर्दछ र अ.वं. ७२ नं. विपरित छुट्टाछुट्टै लिखतको विषयमा एउटा मात्र फिराद परेको मिलेको छैन भनी वहस समेतमा जिकिर लिएको देखिन आउँदछ । एकै दिन, उही पक्षहरुका बीच एकै विषयमा भएका लिखत बमोजिमको रकम दिलाई पाउँ भन्ने दावा देखिँदा अ.वं. ७२ नं. विपरित भन्न मिलेन । वादीले कपाली सरहको लिखत भएकोले साँवा व्याज भराई पाउँ भनी दिएको फिरादको प्रतिवाद गर्दा उक्त लिखत लेनदेन प्रकृतिको कारोवारको लिखत  नभई करार प्रकृतिको हो भन्ने जिकिर प्रतिवादीले लिएको देखिएन । कुनै व्यापारिक कारोवारको सम्बन्धमा लिखत भएको समेत देखिदैन । तसर्थ वादी दावी बमोजिम साँवा व्याज रकम भराई दिने गरेको पुनरावेदन अदालत पाटनको इन्साफ मनासिव ठहर्ने ।      

(प्र.नं. १२)

पुनरावेदक प्रतिवादी तर्फवाटः विद्वान अधिवक्ता श्री राजिवकान्त मैनाली

विपक्षी वादी तर्फबाटः

अवलम्वित नजिरः

 

फैसला

न्या. लक्ष्मणप्रसाद अर्यालः पुनरावेदन अदालत पाटनको मिति २०४९।१ ।२२ को फैसला उपर न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा ९.(१) (क) बमोजिम यस अदालतमा पर्न आएको प्रस्तुत पुनरावेदन सहितको संक्षिप्त व्यहोरा यस प्रकार छः

२.     विपक्षी श्री ५ को सरकारको स्वामित्वमा रहेको आदर्श छापाखानाको मिति २०४१।१।२५ मा निजको नाममा काटिएको राष्ट्रिय वाणिज्य वैंकको रु १८,००,०००। र सोही मितिमा काटिएको राष्ट्रिय वाणिज्य वैंकको रु २०,००,०००। थान दुई बैकबाट जम्मा रु ३८,००,०००। (अठतीस लाख) बैंक नियम बमोजिम वि.पि. गरि विपक्षीबाट दुईवटा छुट्टा छुट्टै लिखत लेखाई भुक्तानी दिइयो । उक्त दुवै वाणिज्य वैंकबाट मिति २०४१।१।२६ मा फिर्ता आयो । त्यस सम्बन्धमा विपक्षीसंग सांवा रु २१ प्रतिशत व्याज सहति भुक्तानी गर्न पत्राचार गरियो । पटक पटक गरी १,१४,९७०। वुझाइएको र अन्य रकम नवुझाइएकोले वाध्य भएर यो फिराद दायर गरिएको छ । विपक्षीहरुबाट सावा रु ४२,८२,३०४।६० समेत जम्मा रु. ७९,७७,३३३।७० र फिराद मिति देखा परि भरिभराउ हुने दिनसम्मको सांवाको सयकडा २५ प्रतिशतले व्याज समेत दिलाई भराई पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको नेपाल बैंक लि. को मिति २०४४।११।२३ मा तत्कालीन अवस्थाको वागमती अंचल अदालतमा परेको फिराद पत्र ।

३.     फिराद दावी बमोजिमको रु. ३८,००,०००। वुझाउनु पर्ने तथ्य सत्य हो त्यस मध्ये पटक पटक गरी रु १,१४,०७० वुझाई सकेको र वाँकी रकम पनि तिर्दै जाने तर्फ प्रयत्नशील रहेको भन्ने समेत व्यहोराको आदर्श छापाखानाको तर्फबाट र आफ्नो तर्फबाट समेत छापाखानाका प्रमुख वोध बहादुर राउतको मिति २०४५।४।२५ गतेको संयुक्त प्रतिउक्त पत्र ।

४.     फिराद दावी अनुसारको कारोवारमा संलग्न हुनुपर्ने कुने कारण छैन र भएको पनि होइन । सो कारवोवार फिरादी र आदर्श छापाखना बीच भएको हो । रकम नतिरेको हुनाले रकम भुक्तान गर्न आदर्श छापाखानालाई पत्राचार मात्र गरिएको हो, फिरादीलाई कुनै अन्याय गरेको छैन यसरी विना कारण विपक्षी वनाई गरेको नालेस खारेज गरि पाउँ भनने समेत व्यहोराको पंचायत तथा स्थानीय मन्त्रालयतर्फबाट सचिव भक्त वहादुर कोइरालाको मिति २०४५।५।३०।२ को प्रतिउक्त पत्र ।

५.     यसमा वादी प्रतिवादीको वीच मिति २०४४।५।२८ मा भएको सम्झौता सम्बन्धमा काठमाडौ जिल्ला अदालतमा मुद्दा चलिरहेको छ भनी इजलास समक्ष प्रतिवादीका कानून व्यवसायीले व्यक्त गर्नु भएकोले सो मुद्दा काठमाडौ जिल्ला अदालतमा परेको छ छैन भए कुन अवस्थामा छ  सम्बन्धित अदालतबाट जवाफ मगाउनका अतिरिक्त उक्त मिति २०४४।५।२८ को सक्कल सम्झौता पत्र प्रतिवादी आदर्श छापाखानाबाट दाखिला गराई कानून बमोजिम गर्नु भन्ने तत्कालीन अवस्थाको वागमती अंचल अदालतबाट मिति २०४६।२।१८।४ मा भएको आदेश बमोजिम सो सक्कल लिखत तथा का.जि.अ. को २०४६।४।१३।६ को जवाफ मिसिल संलग्न रहेको  ।

६.     यसमा आदर्श छापाखाना श्री ५ को सरकार पंचायत तथा स्थानीय विकास मन्त्रालय अन्तर्गत शाखाको रुपमा रही काम गर्ने निकाय अथवा छुट्टै अस्तित्व भएको संगठित संस्था हो । त्यस आदर्श छापाखानालाई के कति रकम ऋण लिने र खर्च गर्ने अख्तियारी थियो त्यसको स्पष्ट जानकारी पंचायत तथा स्थानीय विकास मन्त्रालयबाट लिई नियमानुसार पेश गर्नु भन्ने वागमती अंचल अदालतबाट मिति २०४६।१।३२।४ मा भएको आदेश ।

७.     साविकमा अंनल पंना भएको लागि स्थापना भएको आदर्श छापाखाना श्री ५ को सरकारको मिति २०२८।४।११ को निर्णयानुसार यस मन्त्रालयको मातहतमा रहन आएकोले हाल सो छापाखाना यस मन्त्रालय अन्तर्गत रहन आएको हो । सो छापाखाना संचालनको लागि गठन आदेश हाल सम्म जारि गरिएको छैन साथै त्यस छापाखानाका प्रमुखलाई हालसम्म कुनै प्रसासनिक तथा आर्थिक अधिकार मन्त्रालयबाट प्रत्यायोजित गरिएको नदेखिएको भन्ने स्थानीय विकास मन्त्रालयको च.नं. ४०३ मिति २०४६।८।५ को पत्र ।

८.     यसमा यिनै वादी प्रतिवादीको वीच यस मुद्दामा दावी भएकै ऋण तिर्नको लागि ०४४।५।२८ मा संझौता भएको देखियो । त्यसरी भएको संझौता कार्यान्वयन गराई पाउँ भनी यस मुद्दामा प्रतिवादीले शुरु जि. अ. मा मुद्दा दायर गरेको र त्यस मुद्दामा शुरुले गरेको निर्णय उपर यस अदालतमा दे.पु.नं. २१६७ मिति २०१७।१श्।२० मा पुनरावेदन दायर रहेको देखियो । जुन ऋण भराई पाउँ भन्ने दावी छ  त्यसै सम्बन्धमा संझौता गरि त्यसको कार्यान्वयन गराउन परेको मुद्दा यस मुद्दाको लगाउ होइन भन्ने सकिने स्थिति देखिन आएन । यसरी संयुक्त इजलासको लगाउको मुद्दा समेत संयुक्त इजलासबाट हेरिने न्याय प्रशासन सुधार ऐन, २०३१ को (संशोधन सहतिको ) दफा ५ को उपदफा २ को खण्ड (घ) ले व्याख्या गरेको देखिँदा यो मुद्दा लगाउको मुद्दा साथै राखी संयुक्त इजलासमा नियमानुसार गरि पेश गर्नु भन्ने वा.अं.अ बाट मिति २०४७।२।१७।२ मा भएको आदेश ।

९.     लिखत बमोजिम रकम लिएको कुरालाई प्रतिवादी आदर्श छापखानाले स्वीकार गरेको देखिँदा फिराद दावी अनुसारको साँवा र व्याज रकम वादीले प्रतिवादी आदर्श छापाखानाबाट भरि पाउने ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको मिति २०४९।१।२२।२ को पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला ।

१०.    विपक्षीले दायर गर्नु भएको फिराद विल्कुल हदम्यादविहिन गलत ऐन आकर्षित गरि दायर गरको एबं अ.वं. ७२ नं. समेतको त्रुटि भएको फिरादलाई अ.वं. १८० नं. बमोजिम खारेज गर्नुपर्नेमा नगरी इन्साफ गर्दा गलत कानूनी व्याख्या गरी स.अ. बाट प्रतिपादित नजिर सिद्धान्तको समेत विपरित हुने गरी गरेको फैसलामा नेपाल अधिराज्यको संविधान को धारा ९६(२) अ.वं. १८४, १८५ नं. प्रमाण ऐन, २०३१ को दफा  ५४ विपरित रहेको हुँदा शूरु फैसला उल्टी गरी झुठ्ठा वादी दावी खारेज गरी न्याय पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको यस अदालतमा परेको पुनरावेदन ।

११.    नियमानुसार पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा पुनरावेदन सहितको मिसिल अध्ययन गरि पुनरावेदन आदर्श छापाखानाको तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री राजिवकान्त मैनालीले आदर्श छापाखाना र नेपाल बैंक लिमिटेड बीच २ वटा छुट्टाछुट्टै लिखत भएकोमा एउटै फिराद लिएर आएको अ.वं ७२ नं. ले मिलेको छैन वैंकसंग भएको लिखत कपाली तमसुक नभै करार भएकाले लेनदेन व्यवहारको ४० नं. को म्याद भित्र प्रस्तुत फिराद परेको छैन लेनदेन व्यवाहारको २ नं. यसमा लाग्न सक्ने होइन, तसर्थ आदर्श छापाखानाबाट विपक्षीले रकम भरी पाउन गरेको फैसला त्रुटिपूर्ण भएकाले वदर भै फिराद खारेज हुनु पर्दछ भनी प्रस्तुत गर्नु भएको वहस समेत सुनियो ।

१२.    प्रस्तुत मुद्दामा लिखत बमोजिमको रकम भराई दिने गरी गरेको पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला मिलेको छ  छैन ? भन्ने विषयमा निर्णय दिनुपर्ने देखिन आयो । निर्णय तर्फ विचार गर्दा विपक्षीले लिखत गरी वैंकबाट लिएको रकम नवुझाएको हुँदा सावाँ र सयकडा २५ प्रतिशत व्याज समेत दिलाई पाउँ भनी नेपाल बैंक लि. को फिराद दावी परेकोमा बाँकी रकम तिर्दै जान प्रयत्नशील रहेको भन्ने विपक्षी आदर्श छापाखानाको प्रतिउक्त जिकिर रहेको देखिन्छ । यसमा पुनरावेदकले कर्जा लिएको लिखत कपाली तमशुक होइन, करार हो करारमा फिराद गर्ने हदम्याद नघाई फिराद परेकोले खारेज हुनु पर्दछ र अ.वं. ७२ नं. विपरित छुट्टाछुट्टै लिखतको विषयमा एउटा मात्र फिराद परेको मिलेको छैन भनी बहस समेतमा जिकिर लिएको देखिन आउँदछ । एकै दिन, उही पक्षहरुमा बीच एकै विषयमा भएको लिखत बमोजिमको रकम दिलाई पाउँ भन्ने दावा देखिँदा अ.वं ७२ नं. विपरित भन्न मिलेन । वादीले कपाली सरहको लिखत भएकोले सांवा व्याज भराई पाउँ भनी दिएको फिरादको प्रतिवाद गर्दा उक्त लिखत लेनदेन प्रकृतिको कारोवारको लिखत नभई करार प्रकृतिको हो भन्ने जिकिर प्रतिवादीले लिएको देखिएन । कुनै व्यापारिक कारोवारको सम्बन्धमा लिखत भएको समेत देखिदैन । तसर्थ वादी दावी बमोजिम साँवा व्याज रकम भराई दावी बमोजिम सांवा व्याज रकम भराई दिने गरको पुनरावेदन अदालत पाटनको इन्साफ मनासिव ठहर्छ । पुनरावेदकको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन । मिसिल नियमानुसार गरी वुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा सहमत छु ।

 

न्या. इन्द्रराज पाण्डे

 

इति सम्बत २०५३ साल भाद्र १० गते रोज २ शुभम् ................................।