निर्णय नं. ६४८ - जालसाजी
निर्णय नं. ६४८ ने.का.प. २०२८
फुल बेञ्च
न्यायाधीश श्री रत्नबहादुर बिष्ट
न्यायाधीश श्री हेरम्बराज
न्यायाधीश श्री ब्रह्मदत्त तिवारी
सम्वत २०२५ सालको फौ.फुल बेञ्च नम्बर २५
फैसला भएको मिति : २०२८।८।७।३
निवेदक : दिनानाथ उपाध्याय पू.३ नं.खामटोल मैसङपुर
विरुद्ध
विपक्षी : रा. नारानप्रसाद उपाध्याय ए राधा खापा कल्लेरीडाँडा
मुद्दा : जालसाजी
(१) अ.बं. ८२ नं. : प्रमाणिक अड्डाको छाप र दस्तखत भएको नक्कल पेश नआएमा–उजुर गर्ने हकदावी नपुग्ने ।
त्यस सन्दर्भमा विचार गर्दा उक्त ९२ सालको नापी मुचुल्का भनेको कागजको शिरमा गोश्वाराबाट भन्ने लेखियो नक्कल बिर्तावार लक्ष्मीप्रसादले गोश्वारबाट सारी लगेको भनी लेखेको, त्यसको नक्कल अर्थात गोश्वाराबाट सारी ल्याएको अड्डाको छाप दस्तखत भएको नक्कल पेश गर्न नसकेको त्यस्तो प्रमाणिक नक्कल दाखिल हुन नसकेको नक्कलको प्रमाणमा कुनै मूल्याड्ढनको औचित्य नदेखिंदा यस्तो प्रयोजनरहितको मुचुल्का कागजलाई वादी दावीअनुसार जालसाजी भन्ने मुद्दा चलाई इन्साफ गर्न नमिल्ने । प्रमाणिक अड्डाको छाप र दस्तखत भएको नक्कल पेश हुन बेगर अ.बं.८२ ले उजुर गर्न हक दावी नपुग्ने हुँदा खारेज हुने र जालसाजी ठहराई ऐसेलुखर्क अदालत सगरमाथा अञ्चल अदालत भोजपुरबेञ्चले गरेको इन्साफ मनासिव ठहराएको सर्वोच्च अदालत डिभिजन बेञ्चको इन्साफ मिलेको देखिएन ।
(प्रकरण नं. १४)
निवेदक तर्फबाट : अधिवक्ता श्री कृष्णप्रसाद घिमिरे
विपक्षी तर्फबाट : अधिवक्ता श्री कृष्णप्रसाद भण्डारी
उल्लेखित मुद्दा :
फैसला
न्यायाधीश श्री ब्रह्मदत्त तिवारी
१. उच्च अदालतबाट छलफलको म्याद गएकोछ भन्ने कुरा ज्ञान भइ हाजिरभै छलफलमा झिकाउने आदेश सारी हेर्दा दुवै जग्गा कित्ता जग्गा ९२ सालको दिनानाथका नाउँमा बिर्ता थामिएको मुचुल्काको किल्लाभित्र देखिएकोले हाल आवादी दर्ता गराएको कायम गर्न मिल्ने भनी आदेशमा उल्लेख भएको १७।१०।२६।४ मा मुचुल्का सारी हेर्दा बनौटी चथा छलपूर्ण व्यहोरा स्वेच्छाबाट घुसाइ हुलकद्वारा दाखिल गरेको जालसाजी गरेछ, सक्कल दाखिल गरे देखिएको कैफियत विवरण खोली बयान गर्नेछु सो कुरा नठहरे ऐन सवालबमोजिम बुझाउँला भन्नेसमेत रा. नारानप्रसादको वादी ।
२. पूर्वाञ्चल उच्च अदालतबाट वादीले हार्र्नेे आदेश गरेपछि झुट्टै बुँदा खडा गरी ९२ सालको बिर्ता नापी जालसाजि गरे भनी मेरा नाउँमा नालेस गरेमा जालसाजी गरे गराएको छैन, गोश्वाराबाट मेरो बाबु लक्ष्मीप्रसादले लिएको वादीउपर जालसाजीमा प्रमाण दिएको भाइ बं.प्रसाद जिम्मा रहेको भन्नेसमेत जगैप्रसादको प्रतिवादी ।
३. पूर्वाञ्चल उच्च अदालतबाट वादीलाई छलफलको म्याद आएपछि बिर्ता नापी वाशुदेव जिम्मा भएको निज र कृष्णप्रसाद गई जाल परिपञ्च मिलाई ९२ सालको विर्ता नापी मुचुल्का २६ वर्ष पछि जालसाजी भनी दायर हुनै नसक्ने दायर गराई दुःख दिन पाउने होइन । पू.३ नं.गोश्वारबाट सारी लिएको सो अड्डाको छाप दस्तखत भएको सक्कल नक्कल अपील अड्डामा लगेको अड्डाले रूजु गरी सकल मलाई दिई नक्कल बुझी मिसिल सामेल राखी सो नक्सा हुँदा वादीले सहीछाप गरेकोछ । वादीले अघिनै सुने थाहा पाएको हुँदा खारेज गरिपाउँ भन्नेसमेत दिनानाथको प्रतिवादी ।
४. नापी मुचुल्काको नक्कलको सक्कलै झिकी सद्दे कीर्तेमा सुनाउने आदेशानुसार जज्ञप्रसादलाई सोधनी हुँदा भाइ बमप्रसादसँग छ निजैबाट बुझी पाउँ भनी जज्ञप्रसादको दर्खास्त परी म्यादजारी गरिएमा म्यादै निज बमप्रसादले गुजारेकोले ९२ सालको बिर्ता नापी मुचुल्का प्रतिवादीहरूले आफ्नो मनमानी वादी दावी बमोजिमको जग्गाहरू घुसाई मुचुल्का पेश गरेकै ठहर्छ भन्नेसमेत ऐसेलुखर्क अदालतको ०१९।११।३।६ को फैसला ।
५. जागिरे झगडियाको पक्ष गरी नलाग्ने ऐन लगाई गरेको इन्साफ उल्टाई पाउँ भन्ने दिनानाथको पुनरावेदन ।
६. ९२ सालमा नापी मुचुल्का सुरुमा नक्कल पेश गरेको देखिएको सुरु बाटै सद्दे कीर्तेतर्फ वादीलाई सुनाउनु अति आवश्यक देखिएको झिकाउँदा प्रतिवादीले पेश दाखिल गर्न नसकेकोमा पनि यस अदालतबाट सगरमाथा अञ्चलाधीश अफिस शाखा नं.२ ओखलढुड्डा बुझ्दा सो कागज पत्ता लाग्न नसकी ०७ सालको आन्दोलनमा सो सम्बन्धको मिसिलै डढेको भन्ने जवाफ आएको देखिएको, यता नक्कल दाखिल गर्ने प्रतिवादीले सक्कल पेश गर्न नसकेपछि जुन कागजउपर वादी जालसाज भनी चलेकोछ, सो कागज नै प्रतिवादीले अड्डामा पेश दाखिल गर्न सक्तैन भने वादी दावीअनुसार जालसाज गरेको हैन भन्ने नहुँदा ९२ सालको नापी मुचुल्का प्रतिवादीहरूले जालसाज गरेको ठहराई सुरुले गरेको इन्साफ मुनासिव छ भन्नेसमेत ०२३।१।२३।५ को सगरमाथा अञ्चल अदालतको फैसला ।
७. न्याय प्रशासन (विविध व्यवस्था) ऐन, २०१८ को दफा १६ बमोजिम दिनानाथ जगेप्रसादको र विपक्षी नारानप्रसादको जालसाजी मुद्दा ०२३।१।२३ मा.अं.अ. भोजपुरबाट फैसला भएको मुद्दा इन्साफ जाँच गर्ने निस्सा गरी दिएको छ, नियमबमोजिम लगतमा दर्ता गरी मिसिल झिकाई डिभिजन बेञ्चमा पेश गर्न फाँटमा बुझाई दिनु भन्ने ०२३।६।२४।२ को स्टेडिग कमिटिको निर्णय प्रतिलिपी ।
८. वादीले जालसाजीमा सजाय गरिपाउँ भनी दावी गरेको ९२।१।२५।३ को नापी मुचुल्काको अड्डाको छाप लागेको भनेको नक्कल प्रतिवादीबाट पेश दाखिल हुन नआई त्यसको पनि नक्कलसम्म पेश गरेको देखियो । जुन कागजमा थपी सच्याई जालसाज गर्यो भनेको हो त्यो कागज प्राप्त नभई नहेरी त्यसमा थपे घुसाएको ठहराई सजाय गर्ने गरेको मिलेको नदेखिएकोले स.अ.नियमावलीको नियम ७० बमोजिम दुवै पक्षलाई सूचना दिई उपस्थित भएपछि वा अवधि नाघेपछि पेशगर्नु भन्ने ०२३।८।२९।४ को स.अ.डिभिजन बेञ्चको आदेश ।
९. माटो मुरी ।६।३।६ को र मुरी ।२६।५ को समेत ४ किल्लाभित्रको जग्गा ०९ सालमा दर्खास्त दिई दर्ता भोग तिरो भएको मेरो २ कित्ता जग्गा समेत आफ्नो नाउँमा नापी भएको भन्ने बनौटे तथा छलपूर्ण व्यहोरा स्वेच्छाबाट घुसाई प्रमाण दिएको ९२ सालको नापी मुचुल्का जालसाजी गरी पेश गरेमा सजाय गरिपाउँ भनी वादीले दावी लिएकोमा प्रतिवादी जगेप्रसादले दिएको प्रतिउत्तरमा उक्त ९२।१।२५ को बिर्ता नापी मसँग छ भनी प्रमाण खण्डमा लेखी नक्कल पेश गर्दा शिरदेखि १९ हरफसम्म जिर्ण भई पछाडि पट्टि खाली कागजले टाँसेको बीच बन्द जिर्ण भई कागज टाँसेको थपे केरेमा मुद्रा छाप लागेको भनी नक्कलमा कैफियत जनाई पेश गरेको सो नापी मुचुल्का लिई वादीलाई सुनाउने भनी अदालतले आदेश गरी दाखिल गर्न तोकेकोमा अदालतमा नक्कल पेश गरी ल्याएपछि बमप्रसादलाई राख्न दिएकोछु । बुझी पाउँ भनी जगेप्रसादले दरखास्त दिएबाट बमप्रसादका नाउँमा कागज दखिल गर्न ल्याउनु भनी ०१९।१०।२३ मा तामेल भएका म्याद गुजारी कागज दाखिल गर्न नल्याएकोले प्रतिउत्तर पत्रमा आफूसँग छ भनी नक्कल पेश गरेको छाप लागेको प्रति सक्कल दाखिल गर्न तोकिंदा अरुसँग छ भनी पेश गर्न नसकेबाट वादीले दावी लिएको कुरामा आफ्नो सबूद प्रमाण दिन नसकेबाट वादी दावी साँचो हुन आएको र अड्डामा रहेको नापी मुचुल्का झिकाउन लेखापढी हुँदा ०७ सालको जनक्रान्तिमा डढाइएको भनी अंचालाधीश कार्यालय शाखा नं.२ ओखलढुड्डाबाट जवाफ दिएको र वादी नारानप्रसादका नाउँमा ४ किल्ला खुली ०९ सालमा दर्ता भएको मोठ नम्बरीमा भिडाउन ओखलढुड्डा मालबाट आई लगत फाँटमा रहेको दर्तासम्बन्धी कारवाईको नापी सर्जमिन मुचुल्का दर्खास्त मिसिल अर्थ मन्त्रालय मालपोत विभागबाट झिकाई हेरी आजै वापस गएको त्यसबाट पट बाँझो जग्गा नारानप्रसादका नाउँमा दर्ता गर्न हुने हो भनी सर्जमिनले लेखि दिएबमोजिम मोठ नम्बरी भई दर्ता भएको देखियो । त्यसतर्फ तत्कालिन जग्गा मिच्नेका २१ नं.को ऐनको म्याद २ वर्षभित्र उजुर गरी खबर गराउन पनि नसकेको समेत प्रमाणबाट पुनरावेदन दे.नं.७५९ को जग्गा खिचोला मुद्दा १ नं.७३१ को लगत काटी पाउँ भन्ने मुद्दा १ नं.७६०।७७१ को जालसाजी मुद्दा १ समेत आजै यस बेञ्चबाट फैसला भएकोले समेत ९२ सालको नापी मुचुल्का प्रतिवादीहरूले जालसाज गरेको ठहराई ऐसेलुखर्क इलाका अदालतले छिनेको सदर गरी ०२३।१।२३ मा सगरमाथा अञ्चल अदालत भोजपुर बेञ्चबाट छिनेको इन्साफ मुनासिव छ । न्याय प्रशासन (विविध व्यवस्था) ऐन, २०१८ को दफा १६ अन्तर्गत इन्साफ जाँच हुन आएको हुँदा सजाय थप गर्न परेन, नियमबमोजिम मिसिल बुझाई दिनु भन्ने ०२४।७।१४।३ को डिभिजन बेञ्चको फैसला ।
१०. उक्त फैसला दोहर्याई पाउँ भन्ने दिनानाथको निवेदनमा वादी नारानप्रसाद उपाध्यायको प्रतिवादी दिनानाथ उपाध्यायको जग्गा खिचोला मुद्दामा सर्वोच्च अदालत डिभिजन बेञ्चबाट भएको निर्णय दोहर्याई पाउँ भनी प्रतिवादीको नं.६९८ को निवेदन परेकोमा दोहर्याउने आदेश बक्सनु पर्ने भनी सिफारीस गर्ने ठहर्याई आजै निर्णय पर्चा भएको र सो मुद्दामा भएको निर्णयको आधारमा प्रस्तुत केशमा ठहरेबमोजिम निर्णय दिनुपर्ने देखिन आएकोसमेत उक्त उल्लेखित जग्गा खिचोला मुद्दामा भएको निर्णय पर्चा समेत प्रमाण परिबन्धबाट प्रस्तुत मुद्दामा दोहर्याउन आदेश बक्सनु पर्ने भनी समितिबाट सिफरिश गरेको जाहेर हुँदा श्री ५ महाराजाधिराजबाट नेपालको संविधानको धारा ७२ (ख) अनुसार उक्त मुद्दा दोहर्याई दिनु भन्ने हुकुम बक्सेकोछ भन्ने मौसूफका प्रमुख सचिवालय राजदरवारबाट लेखी आएको ०२४।१२।१६।६ को हुकुम प्रमांगी ।
११. बक्स भई आएका हुकुम प्रमांगीबमोजिम गर्ना निमित्त नियमको रीत पुर्याई लगतमा दर्ता गरी मिसिल झिकाई दुवै पक्ष राखी फुल बेञ्चमा पेश गर्नु र त्यसको अन्तिम निर्णय भएपछि त्यस्तो निर्णयको २ प्रतिलिपि जाहेर गर्न श्री ५ महाराजाधिराजका प्रमुख सचिवालय राजदरवारमा जनरल विभाग मार्फत पठाई दिनु भन्ने तत्कालीन माननीय न्यायाधीशज्यूको ०२४।१२।१९।२ को आदेश ।
१२. सर्वोच्च अदालत डिभिजन बेञ्चका ०२४।७।१४ को फैसलामा वादी नारनप्रसादका नाउँमा ४ किल्ला खोली ०९ सालमा दर्ता भएको मोठ नम्बरीमा भिडाउन ओखलढुड्डा मालबाट आई लगत फाँटमा रहेको दर्तासम्बन्धी कारवाईको नापी सर्जमिन मुचुल्का दर्खास्त मिसिल अर्थ मन्त्रालय मालपोत विभागबाट झिकाई हेरी आजै वापस गएको भन्नेसमेत उल्लेख भएको र सो मिसिल ०२६।८।६ का दिन पठाई दिनु भन्नेसमेत यस अदालतबाट मालपोत विभागलाई लेखिगएको बम्बे तहविल खोली हेरी पठाउनलाई सो बम्बे तहविल अन्यत्र सारी खाली गरी दिनु भन्ने अडर मुताविक ठाउँको र खर्चको समेत निकाशालाई लेखि गएको निकाशा भई नसकोले ठाउँको अभावले गर्दा सार्न सकिएको छैन र सो सारी नदिएसम्म तहविल खोलेर हेर्ने काम गर्न दिन्न भनी हनुमान ढोका दरवार हेरचाहका हाकिमले मुख जवाफ गरी खोल्न नदिने गरी रहेकोले सो मिसिल हालै पत्ता लगाई पठाउन नसकिने भन्नेसमेत जवाफ आई मिसिल सामेल रहेको देखिन्छ । तर उक्त मिसिल हेर्न पर्ने आवश्यक भएको हुँदा जहाँ जे जो लेखापढी गर्नुपर्ने शिघ्र गरी मुद्दा पेश हुने दिन बेञ्चसमक्ष देखाई वापस लाने गरी पठाई दिनु भनी अर्थ मन्त्रालय मालपोत विभागलाई लेखि झिकाई दे.फु.नं. ८५।५५।८७ को मुद्दाहरू समेत साथ राखी नियमबमोजिम पेश गर्नु भन्ने ०२६।८।६।६ को फुल बेञ्चको आदेश ।
१३. यसमा निवेदक प्रतिवादी यज्ञप्रसाद हाजिरै नभएको निवेदक प्रतिवादी दिनानाथको वारेस शंकरप्रसाद र विपक्षी वादी नारनप्रसादको वारेस बाबुचा महर्जनसमेत रोहवरमा रही पेश हुन आएको निवेदक तर्फबाट विद्वान अधिवक्ता श्री कृष्णप्रसाद घिमिरेको विपक्षी तर्फबाट रहनुभएको विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री कृष्णप्रसाद भण्डारीको बहस आजको निर्णय सुनाउने तारेख तोकिएको प्रस्तुत मुद्दामा निर्णय गर्दा ९२ सालको नापी मुचुल्कामा हामीहरूको जग्गा खिचोला मुद्दा परेको किल्लाभित्रको जग्गा आफ्ना नाउँमा नापी भएको भन्ने बनावटी कुरा देखाउन ९२ सालको मुचुल्काको पेश गरेको रहेछ त्यसको मुचुल्का भएको होइन, जालसाजी सजाय गरिपाउँ भन्ने घिमिरेको र विपक्षी तर्फबाट रहनुभएको विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री कृष्णप्रसाद भण्डारीको बहस सुनी आजको निर्णय सुनाउने तारेख तोकिएको प्रस्तुत मुद्दामा निर्णय सुनाउने तारेख तोकिएको प्रस्तुत मुद्दामा निर्णयतर्फ विचार गर्दा ९२ सालको नापी मुचुल्कामा हामीहरूको जग्गा खिचोला मुद्दा परेको किल्लाभित्रको जग्ग आफ्नो नाउँमा नापी भएको भन्ने वनौटी कुरा देखाउन निमित्त ९२ सालको मुचुल्काको नक्कल पेश गरेको रहेछ त्यसको मुचुल्का भएको होइन, जालसाजीमा सजाय गरिपाउँ भन्नेसमेत वादी नारानप्रसादको फिराद दावी भएकोले प्रस्तुत मुद्दामा मुख्यतः १९९२ सालको नापी मुचुल्का नक्कल प्रतिवादीले जालसाजी गरेको हो होइन के रहेछ भन्ने निर्णय दिनुपर्ने देखियो ।
१४. त्यस सन्दर्भमा विचार गर्दा उक्त ९२ सालको नापी मुचुल्का भनेको कागजको शिरमा गोश्वाराबाट भन्ने लेखी यो नक्कल विर्तावार लक्ष्मीप्रसादले सारी लगेको भनी लेखेको त्यसको सक्कल अर्थात गोश्वाराबाट सारी ल्याएको अड्डाको छाप दस्दखत भएको नक्कल पेश गर्न नसकेको त्यस्तो प्रमाणित नक्कल दाखिल हुन नसकेको नक्कलको प्रमाणमा कुनै मूल्याड्ढनको औचित्य नदेखिंदा यस्तो प्रयोजन रहितको मुचुल्का कागजलाई वादी दावीअनुसार जालसाजी भन्ने मुद्दा चलाई इन्साफ गर्न नमिल्ने । प्रमाणिक अड्डाको छाप र दस्तखत भएको नक्कल पेश हुन वेगर अ.बं.८२ ले उजुर गर्न हक दावी नपुग्ने हुँदा खारेज हुने र जालसाजी ठहराई ऐसेलुखर्क अदालत सगरमाथा अञ्चल अदालत भोजपुर बेञ्चको इन्साफ मनासिव ठहराएको सर्वोच्च अदालतको डिभिजन बेञ्चको इन्साफ मिलेको देखिएन, तपसीलको कलममा तपसीलबमोजिम गरी मिसिल नियमबमोजिम बुझाई दिनु ।
तपसील
प्रतिवादी दिनानाथ पाध्या १ जगेप्रसाद १ समेत के माथि इन्साफ खण्डमा लेखिएबमोजिम भएकोले देहायबमोजिम गर्ने गरेको दण्ड कैद हाल नलाग्ने हुँदा सोबमोजिम गर्नुपर्दैन देहायको कलममा देहायबमोजिम गर्नु भनी सोलुखुम्बु जिल्ला अदालतमा लेखि पठाउन कानूनबमोजिम लगत दिने........................१
इलाका अदालत ऐसेलुखर्कको १९।११।३।६ को फैसलाले देहायको प्रतिवादी के देहायबमोजिम गर्ने गरेको दण्ड कैद नलाग्ने भएकोले सो फैसलाबमोजिम गर्नु पर्दैन । देहायको दण्ड कैदको लगत कट्टागरी दिने १ प्रतिवादी दिनानाथ पाध्या प्र के.दण्ड५। कैद १ एक वर्ष प्रतिवादी जगेप्रसाद के दण्ड ५। कैद १ एक वर्ष
सगरमाथा अञ्चल अदालत भोजपुरबेञ्चको ०२३।१।२३ को फैसला वादी दिनानाथलाई दण्ड रु.।५० कैद महिना ।१।६ जगेप्रसादलाई दण्ड रु.।५० कैद महिना ।१।६ का दरले लाग्ने र दिनानाथलाई लागेको सुरु दण्ड कैदको रु.१४९। मिति १२।५।२ मा ऐसेलुखर्क इलाका अदालतमा धरौट रहेको नगदी आम्दानी किताबमा आम्दानी बाँध्नेसमेत गरेकोमा हाल सोबमोजिम नलाग्ने भएकोले व्यहोरा जनाई सो लगत काटी दिने र वादी जगेप्रसादले शुरुउपर पुनरावेदन गर्दा सुरुले गर्ने गरेको दण्ड रु.५। र कैद बापतको रु.१४४। समेत रु.१४९। इ.अ.भोजपुरमा ०२०।२।१६ मा दाखिल गरेको समेत इ.अ. भोजपुरमा ०२०।२।१६ मा दाखिल गरेको समेत इ.अ.भोजपुरको २०।२।१७।६ को पत्रबाट देखाएकोले सो असूल भएको दण्ड र कैद बापतको धरौटसमेत हाल नलाग्ने भई फिर्ता पाउने हुनाले देहायको प्रतिवादीलाई देहायबमोजिम कानूनको रीतपुर्याई फिर्ता दिने.......................२
दण्ड कैद वापतको धरौट रहेको रु., वादी दिनानाथ के ५। १४४। वादी जगेप्रसाद के ५। १४४।
प्रधान न्यायाधीश श्री रत्नबहादुर बिष्ट र
न्यायाधीश श्री हेरम्ब राज
उपरोक्त ठहरमा हामीहरूको सहमत छ ।
इति सम्वत् २०२८ साल मार्ग ७ गते ३ शुभम् ।