निर्णय नं. ६४८८ - करकाप
निर्णय नं. ६४८८ ने.का.प. २०५५ अङ्क १
संयुक्त इजलास
सम्माननीय प्रधान न्यायाधीश श्री ओमभक्त श्रेष्ठ
माननीय न्यायाधीश श्री भैरव प्रसाद लम्साल
संवत् २०५२ सालको फौ.पु.नं. -११७०
फैसला मितिः- २०५४।११।१२।३
मुद्दाः- करकाप
पुनरावेदक/प्रतिवादीः जिल्ला खोटाङ वाहुनी डांडा गा.वि.स. वार्ड नं. २ बस्ने हर्क बहादुर कार्की समेत जना ३ ।
विरुद्ध
प्रत्यर्थी/ वादीः ऐ. वार्ड नं. ५ बस्ने दल बहादुर समेत जम्मा ६ ।
- प्रहरी कार्यालयलाई कुलोपानीको विवाद सुन्ने र त्यसमा निर्णय गर्ने अधिकार कानूनले प्रदान गरेको नदेखिने ।
(प्र.नं. १३)
- विवादित मिलापत्र गराउने अधिकार क्षेत्र नभएको प्रहरि चौकी चास्मिटारले गराएको मिलापत्रले कानूनी मान्यता प्राप्त गर्न नसक्ने भै सो मिलापत्र प्रभावहीन र सुन्य हुने ।
(प्र.नं. १३)
पुनरावेदक प्रतिवादी तर्फबाटः-X
प्रत्यर्थी वादी तर्फबाटः- X
अवलम्वित नजिरः- X
फैसला
प्र.न्या.ओमभ्क श्रेष्ठः न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा ९(१)(ग) वमोजिम पुनरावेदन अदालत राजविराजको मिति २०५१।१२।१५।४ को फैसला उपर यस अदालतमा पुनरावेदन पर्न आएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त व्यहोरा एवं ठहर यस प्रकार छः-
२. मिति २०४८।७।८ गतेका दिन विपक्षीहरु १५ जना भै प्रहरी चौकी च्यास्मिटारबाट हामीले नाम नजानेका २ जना प्रहरी ल्याई विपक्षी र प्रहरी भै हामीलाई पक्राउ गरी प्रहरी चौकीमा लगि हामी ६ जनालाई थुनाई, भोलिपल्ट मिति ०४८।७।९ गते विहान १० बजे सवै विपक्षीहरु प्रहरी चौकीमा भेला भई चौकी इन्चार्जले मिलापत्र गरी जान भनी हामीहरुलाई छाडि दिए । विपक्षीहरुले गाउं घरमै मिलापत्र गर्छौ भन्दा के विषयमा मिलापत्र गर्ने भन्दा बढि कुरा नगर हामी कागज लेख्छौं अनि थाहा पाउला भन्दै विपक्षीहरुले हामीलाई अघि लगाई चौकी देखि एक माईल पर वर पिपल चौतारा मुलवाटोमा पुर्याएपछि डर त्रास देखाई विपक्षी मध्येको भद्र बहादुर बस्नेतले नेपाली कागज थान एक मा तेही वसि के कस्तो व्यहोरा लेखी हामीलाई नसुनाई पट्याएर राखे तेस पछि हर्क बहादुर कार्कीले आफ्नो गोजिबाट २ थान लेखेको र २ थान नलेखेको नेपाली कागज ४ थान निकाली भद्र बहादुरले लेखेको समेत ५ थान नेपाली कागजमा हामीहरुलाई इच्छा विरुद्ध जवरजस्ती साथ डर धाक त्रास देखाई हामिहरुलाई सबै जनाले पक्राउ गरी हर्क बहादुरले हामीहरुको दुवै हातको वुढि औंलामा मसि लगाउने र भद्र बहादुरले थिचाउने गरी ५ वटा कागजमा ल्याप्चे लगाई हामीहरु लाई छाडि दिएबाट करकापबाट गराएको कागज विपक्षीबाट दाखिल गराई चित्तल गरी विपक्षीहरुलाई सजाय गरी पाउं भन्ने फिराद ।
३. वादीहरु समेत भै वाजे वराजुका पाला देखि दममारु खोलाबाट हाम्रा खेतमा ल्याई चलाई आएको कुलो भत्काई सिंचाईमा वाधा पारि जग्गा बझ्याई दिएबाट सो सम्बन्धमा जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा हामीहरुको उजुरी परी मिले मिलाई दिने नमिले दुवै पक्षलाई उपस्थित गराउने भनी प्रहरी चौकी च्यास्मिटारमा लेखि पाएपछि मिति २०४८।७।९ गते दुवै पक्ष प्रहरी चौकीमा भेला भै पालो लगाई कुलोको पानी लगाउने सल्लाह भै मिलापत्र भएको । चौकीलाई रेकर्ड चाहिन्छ भनेकाले वादी र हामी मिलापत्रको कागज गरी आएका हौं । करकापबाट ५ थान कागज गराएको होइन भन्ने प्रतिउत्तर ।
४. प्रहरी चौकी च्यास्मिटारको च.नं. ११९ को पत्र साथ प्राप्त भएको ०४८।७।९ को कागज देखाउंदा खेखे यहि कागज करकापबाट गराएको हो भन्ने वादीका वा.स.ले गरेको वयान ।
५. प्रहरि चौकी च्यास्मिटारबाट आएको कागज सद्दे हो हामीहरुले करकापबाट गराएको कागज होइन भन्ने प्रतिवादीको वयान ।
६. अधार विहिन निकायबाट हिरासतमा रहेका समयमा गराएको ०४८।७।९ मा वादी प्रतिवादीका वीचमा भएको मिलापत्र कागजलाई करकापबाट गराएको देखिंदा उक्त कागज बदर भै प्रतिवादीहरुलाई सजाय हुने ठहर्छ भन्ने ०४९।३।११ को खोटांग जिल्ला अदालतको फैसला ।
७. मूल्यांकन नभएका सवुद प्रमाणहरुको पुनः मूल्यांकन गरी नबुझिएका प्रमाणहरु बुझी त्रुटिपूर्ण फैसला वदर गरी झुठ्ठा उजुरीबाट सफाई पाउं भन्ने प्रतिवादीहरुको यस अदालतमा परेको पुनरावेदन ।
८. वादी दावी अनुसार प्रतिवादीहरुले करकापले कागज गरायो भन्ने कागजहरु प्रहरि चौकी च्यास्मिटारको मिति २०४८।१२।१४ को पत्र साथ प्राप्त भएको देखिन आएको र विवादित कागजहरु प्रहरि चौकीलाई गराउने अधार प्रदान गरेको देखिंदैन भनी प्रतिवादीहरुलाई करकाप गरेको ठहर्ई शुरुले गरेको फैसला वारदातको स्थिति लिखतको प्रकृति र वारदातको परिभाषा सन्दर्भमा फरक पर्न सक्ने देखिंदा प्रत्यर्थी झिकाई पेश गर्नु भन्ने पुनरावेदन अदालत राजविराजको मिति २०५०।१०।२० को आदेश ।
९. प्रहरी कार्यालयलाई कूलोपानीको विवादमा सुनुवाई गर्ने वा मिलापत्र गराउने क्षेत्राधिकार नभएको, सो ग्रहण गरी गरेको मिलापत्रको कागज अ.वं. ३५ नं. मा “गैर अड्डाले कानून वमोजिम आफूले हेर्न हुने मुद्दा वाहेक अरु मुद्दा हेर्न हुदैंन” भन्ने स्पष्ट कानूनी व्यवस्था हुंदा विवादित मिलापत्र गराएको अधिकार क्षेत्रात्मक त्रुटी देखिंदा मिलापत्रले कानूनी मानयता प्राप्त हुन नसक्ने प्रभावहिन लिखतको आधारमा प्रतिवादीलाई करकापमा सजाय गरेको न्यायोचित नदेखिंदा शुरु खोटाङ जिल्ला अदालतले मिति २०४९।३।११।५ मा वादी दावी वमोजिम प्रहरी चौकी चास्मिटारमा मिति २०५९।७।९ मा वादीहरुलाई समेत सहिछाप गरी गराएको मिलापत्रको कागज करकापबाट गराएको देखिंदा उक्त कागज वदर भै प्रतिवादीहरुलाई सजाय समेत हुने ठहर्याएकोमा प्रतिवादीहरुलाई सजाय सम्म गर्ने गरेको इन्साफ नमिलेकोले उल्टी हुने ठहर्छ भन्ने समेत पुनरावेदन अदालत राजविराजको मिति २०५१।१२।१५ को फैसला ।
१०. विवादित कुलोपानी पुनरावेदकहरुका पितापुर्खाका पालादेखि प्रयोग भइरहेको, पछि आपसी समझदारीबाट कुलो निर्माण गरी पानी प्रयोग गर्न दिइएको कुरा जग्गाको दर्ता श्रेस्ता तथा तिरोतिरेको रसिदहरुले अकाट्यसाथ सिद्ध गरिरहेका छन् । विवादित कागज चास्मिटार प्रहरी चौकीमा नभै त्यसको वरपर चौतारा मूलवाटोमा वसी गराइएको भनिएको दावी विपरीत प्रहरी चौकी चास्मिटारमा गराइएको भनी शुरु र पुनरावेदन अदालतले आफ्नो फैसलामा वोलेका छन् । स्थानीय प्रशासन ऐन, २०२८ को दफा ६(५) ले कुलोपानी वारेमा विवाद परेमा पक्षहरुलाई झिकाउने तथा वयान गराउने अधिकार विवादरहित रुपले जिल्ला प्रशासन कार्यालयहरुलाई भएकोले पुनरावेदन अदालत राजविराजको फैसलामा अ.वं. ३५ नं. १८४ (क) नं. १८५ न्. जग्गा आवाद गर्नेको १ नं., प्रमाण ऐन, २०३१ को दफा ३, ५४ र ३४ तथा स्थानीय प्रशासन ऐन, २०२८ को दफा ६ को उपदफा (५) र (६) को व्याख्यात्मक त्रुटि भएकोले उक्त फैसला वदर उल्टी गरी इन्साफ पाउं भन्ने समेत व्यहोराको यस अदालतमा पर्न आएको पुनरावेदन ।
११. नियम वमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी यस इजलास समक्ष पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा पुनरावेदन सहित प्राप्त मिसिलहरु अध्ययन गरी निर्णय तर्फ विचार गर्दा पुनरावेदन अदालत राजविराजको फैसला मिले नमिलेको के हो सो मा निर्णय दिनुपर्ने देखिन आयो ।
१२. यसमा विपक्षीहरुले मिति २०४५।७।८ मा प्रहरी चौकी चास्मिटारका प्रहरी ल्याई हामीलाई पक्राउ गरी प्रहरी चौकीमा लगी थुनी भोलिपल्ट मिति २०४८।७।९ मा विपक्षीहरु प्रहरी चौकीमा भेला भई चौकी इन्चार्जले मिलापत्र गरि जानु भनी छाडिदिएपछि हामीलाई अघि लगाई चौकी देखि एक माईल वरपर पिपलचौतारी मूलवाटोमा लगी डर त्रास देखाई जवरस्ती करकापमा पारि कागज गराएकोले विपक्षीहरुलाई सजाय गरी पाउं भन्ने फिराद दावी भएकोमा वादीहरु समेत भै वाजे वराजुका पालादेखि दममास खोलाबाट हाम्रा खेतमा ल्याएको कुलो भत्काई सिंचाइमा वाधा दिई जग्गा वझ्याई दिएबाट जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा हाम्रो उजुर परी मिले मिलाई दिने नमिले दुवै पक्षलाई उपस्थित गराउने भनी प्रहरी चौकी चास्मिटारमा लेखी प७एपछि दुवै पक्ष उक्त प्रहरी चौकीमा भेला भै पालो लगाई पानी लगाउने सल्लाह भै मिलापत्र भएको र चौकीलाई रेकर्ड चाहिन्छ भनेकाले वादि हामी मिलापत्रको कागज गरेका हौं, करकापबाट गरेको होइन भन्ने मूख्य प्रतिउत्तर देखिन्छ ।
१३. जिल्ला प्रशासन कार्यालयले उजुरीको क्रममा जिल्ला प्रहरी कार्यालयलाई आदेश गरेको, सोही आधारमा प्रहरि कार्यालयले प्रहरी चौकी चास्मिटारमा निवेदन पठाएको र सोही क्रममा मिति २०४८।७।१।६ मा मिलापत्रको कागज भएको प्रहरी चौकी चास्मिटारको प.सं. ०४८।०४९ च.नं. १२९ मिति २०४८।१२।२४ को पत्रसाथ प्राप्त मिसिलबाट देखिन्छ । प्रहरी कार्यालयलाई कुलोपानीको विवाद सुन्ने र त्यसमा निर्णय गर्ने अधिकार कानूनलेप्रदान गरेको देखिंदैन । “गैह्र अड्डाले कानून वमोजिम आफूले हेर्न हुने मुद्दा वाहेक अरु मुद्दा हेर्न हुंदैन । हेरे छिनेको भए वदर हुन्छ” भन्ने अदालती वन्दोवस्तको ३५ नं. मा कानूनी व्यवस्था भैरहेबाट विवादित मिलापत्र गराउने अधिकार क्षेत्र नभएको प्रहरी चौकी चास्मिटारले गराएको मिलापत्रले कानूनी मान्यता प्राप्त गर्न नसक्ने भै समो मिलापत्र प्रभावहीन र सुन्य हुन्छ । तसर्थ कानूनी मान्यता प्राप्त हुन नसक्ने प्रभावहीन लिखत मिलापत्रको आधारमा प्रतिवादीहरुलाई करकापमा सजाय गर्ने गरेको न्योचित नदेखिंदा शुरु खोटाङ जिल्ला अदालतले मिति २०४९।३।११ मा वादी दावी वमोजिम प्रहरी चौकी चास्मिटारमा मिति २०४८।७।९ मा वादीहरुलाई समेत सहिछाप गरी गराको मिलापत्रको कागजबाट देखिंदा उक्त कागज वदर गरी प्रतिवादीहरुलाई सजाय समेत गर्ने गरेकोमा प्रतिवादीहरुलाई करकापमा सजाय गरेको इन्साफ नमिलेकोले सो हदसम्त उल्टी हुने ठहर गरी गरेको पुनरावेदन अदालत राजविराजको फैसला मिलेकै देखिंदा सदर हुने ठहर्छ । पुनरावेदक प्रतिवादीको पनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन । मिसिल नियमानुसार बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु
न्या. भैरव प्रसाद लम्साल
इति सम्बत् २०५४ साल फाल्गुण १२ गते रोज ३ शुभम् ---------।