निर्णय नं. ६५१२ - अपुताली हक कायम
निर्णय नं. ६५१२ २०५५, ने.का.प. अङ्क २
संयुक्त इजलास
सम्माननीय न्यायाधीश श्री कृष्णजंग रायमाझी
माननीय न्यायाधीश श्री केदारनाथ आचार्य
संवत् २०५१ सालको दे. पु .नं. -२४९२
फैसला मितिः- २०५४।८।१६।२
मुद्दाः- अपुताली हक कायम ।
पुनरावेदक/ वादीः जिल्ला ललितपुर ल.पु.न.पा. वडा नं. ४ बस्ने शिव वहादुर थापा ।
विरुद्ध
विपक्षी/प्रतिवादीः ऐ. ऐ. वस्ने रण वहादुर थापा ।
§ ३५ वर्ष नाघेकी अविवाहिता सुर कुमारी वादी प्रतिवादी कै नजिकको अंशियार भन्ने अवस्थाकी देखिएकोले निजको हकभोगको सम्पत्ति खान पाउने समान्स्तरका अंशियार वादी प्रतिवादी देखिन आएका छन् । वादी प्रतिवादी मध्ये एक जनाको मात्र सुर कुमारी मरी परेको अपुतालीमा हक पुग्ने भन्न सकिने कानून बमोजिमको लिखत प्रमाण देखिन आउको छैन । ०४२।१२।२२ को लिखतले सुर कुमारी रण बहादुरकहां बसेको भन्ने भनाइ मात्रले निजको अपुताली हक रण बहादुरले मात्र एकलौटी खान पाउने भन्न सकिने कानूनी आधार देखिदैन । मर्ने सुर कुमारीले एका घरका भनी दुबै भाइहरुलाई पृथक पृथक लिखत गरी जग्गाहरु हालै देखिको वकसपत्र गरी दिई दुवैलाई समान व्यवहार गरी आएको अवस्था पनि छ । तसर्थ मर्ने सुरकुमारीको ववाद सम्पत्तिमा वादी प्रतिवादी दुबै भाइहरुको वरावर अपुताली हक लाग्ने हुंदा वादी दावी बमोजिम वादी प्रतिवादीका नाममा संयुक्त नामसारी गरी दर्ता गरी दिने ।
(प्र.नं. ११)
पुनरावेदक तर्फबाटः- विद्वान अधिवक्ता श्री श्रीहरि अर्याल
प्रत्यर्थी तर्फबाटः- विद्वान अधिवक्ता श्री रमेश धिताल ।
अवलम्वित नजिरः-
फैसला
न्या. कृष्णजंग रायमाझीः न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ अन्तर्गत दायर भई पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त व्यहोरा यस प्रकार छः-
२. हामी २ भाइ म शिव वहादुर र विपक्षी रण वहादुर छौं । दिदी शुर कुमारी वुढी कन्या बसेकीले दिदीको नामको जग्गाहरु मध्ये केहि रण वहादुरलाई र केहि मलाई दिनु भएको थियो । ल. पु. जि. धोविघाट गा. वि. स. वडा नं. ४(च) कि.नं. ३१ को ०-२-३ जग्गा दिदीले मलाई हा. व. गरी दिनु भएकोमा पछि २ भाइले वरावर खानु भनी उक्त वक्सपत्र वदर गरी दिदीको मृत्यु पश्चात काजकृया दुवै भाईले वरावर खर्च लगाई गरियो । उक्त जग्गा दुवैले भोग गरी आएकोमा मिति २०४३।४।३१ गते रण वहादुरले मात्र एकलौटी नामसारी दर्ता गर्नको लागि निवेदन दिएको रहेछ । सो कुरा थाहा पाई मैले पनि मालपोत कार्यालयमा मिति २०४३।५।१० मा निवेदन दिएकोमा हाल सम्म केही कारावही नभएकोले यो फिराद गर्न आएको छुं तसर्थ उक्त कि. नं. ३१ को क्षेत्रफल ०-२-३ जग्गा त्यसमा वनेका घर समेत अपुतालीको १, २ र स्त्री अंश धनको ३ नं. ले वरावर हक लाग्ने हुंदा आधा घर जग्गा मेरो अपुताली हक कायम गरी संयुक्त नामसारी दर्ता गरी जग्गाधनी प्रमाण पुर्जा समेत दिलाउने गरी इन्साफ पाउं भन्ने समेत व्यहोराको वादी शिव वहादुर थापाको फिराद पत्र ।
३. विपक्षी २०१४ सालमा नै छुट्टी भिन्न भएका थिए । दिदीलाई ललाई फकाई गराएको वक्सपत्र पछि दिदीले थाहा पाएपछि वदर गराउनु भयो । दिदी र म अग्नी शम्शेर कहां नोकरी गर्दथ्यौं । त्यहिबाट ल्याएको पैसाले उक्त जग्गा किनेको हो । दिदीको काजकृया मैले नै गरेको हुनाले अपुताली मैले नै पाउनु पर्ने हो । वादी दावी सरासर झुठा हो भन्ने समेत व्यहोराको मिति २०४५।४।२१ को प्रतिउत्तर पत्र ।
४. शुर कुमारीलाई वादीले पालन पोषण गरेको भन्न वादीकै साक्षीले नसकेको र वादीले पालन पोषण नगरेको भन्ने मिति २०४२।१२।२२ को कागजबाट प्रष्ट देखिंदा वादीको हक कायम हुन्छ भन्न सकिएन । तसर्थ वादी दावी पुग्न सक्दैन भन्ने समेत व्यहोराको शुरु ल. पु. जि. अ. को मिति २०४६।३।२८ को फैसला ।
५. ल. पु. जि. अ. को फैसलामा चित्त बुझेन । मेरो वादी दावी अनुसार गरी पाउं भन्ने समेत व्यहोराको वादीको तत्कालिन वा. अं. अ. मा परेको पुनरावेदन पत्र ।
६. स्वयं वादीको मिति २०४२।१२।२२ को मन्जुरी लिखतबाट शुर कुमारी प्रतिवादी रण वहादुर थापा कहां वसेको देखिएको र त्यहि वसेकै अवस्थामा मृत्यु समेत भएको भन्ने देखिंदा फिराद दावी नपुग्ने ठहराई भएको शुरु ल. पु. जि. अ. को फैसला सदर हुने ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको वागमती अंचल अदालतको मिति २०४६।१२।२ को फैसला ।
७. वागमती अंचल अदालतको फैसला अपुताली सम्बन्धी कानूनी सिद्धान्त विपरित हुंदा पुनरावेदन गर्ने अनुमति पाउं भन्ने समेत व्यहोराको वादीको मध्यमान्चल क्षेत्रीय अदालतमा परेको निवेदन ।
८. प्रस्तुत मुद्दामा प्रतिवादीले स्याहार सुसार गरेको भएता पनि चलमा सवै र अचलमा आधा सम्म मृतक सुर कुमारीको अपुताली वादीले पाउनेमा पुरै अपुताली नपाउने गरेको वा. अं. अ. को फैसलामा कानूनी त्रुटी विद्यमान हुंदा पुनरावेदन गर्न अनुमती प्रदान गरिएको छ भन्ने समेतको म. क्षे. अ. को मिति २०४७।३।२८ को आदेश ।
९. अपुताली पाउने हकवाला भन्ने शव्दले दिदी वहिनीको हकवाला दाजुभाई भनि मान्न अपुतालीको १ नं. ले नमिल्ने हुंदा शुरु ल. पु. जि. अ. को फैसला सदर गरेको वा. अं. अ. बाट भएको फैसलामा कानूनी त्रुटी भएको नदेखिंदा मनासिवै देखिंदा सदर हुने ठहर्छ भन्ने समेत पुनरावेदन अदालत पाटनको मिति २०४९।३।१८ को फैसला ।
१०. पु. वे. अ. पाटनको फैसला अ. वं. १८४ क, १८ नं. का साथै न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा १२(१) को (क)(ख) अनुसारको त्रुटि समेत भएको हुंदा उक्त फैसला दोहोर्याई हेरी कानून वमोजिम इन्साफ पाउं भन्ने समेत व्यहोराको शिव वहादुर थापाको यस अदालतमा परेको निवेदन पत्र ।
११. अविवाहित दिदी वहिनीको हकवाला दाजुभाई भनि मान्न अपुतालीको १ नं. ले नमिल्ने भन्ने पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला मिलेको नदेखिंदा दोहर्याउने निस्सा दिइएको छ भन्ने समेत व्यहोराको यस अदालतको मिति २०५१।२।६ को आदेश ।
१२. नियम वमोजिम दैनिक पेशी सुचीमा चढी पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको मिसिल संलग्न कागजातहरु अध्ययन गरी (पुनरावेदक) तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री हरि अर्यालले शुर कुमारीको सम्पत्ति लिखत नभएको कारण रण वहादुर र शिव वहादुरले वरावर रुपमा प्राप्त गर्नु पर्ने, लालन, पालन, पोषण, आदि कुराले यसलाई तात्विक असर नपार्ने, विपक्षीले एकलौटी खान पाउने प्रमाण र आधार समेत पेश गर्न नसकेकोले पु. वे. अ. को फैसला उल्टी हुनु पर्दछ भनि प्रत्यर्थी तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री रमेश धितालले विवादित घर जग्गा पैत्रिक सम्पत्ति नभई शुर कुमारीले एकलौटी रुपमा उपभोग गर्न पाउने सम्पत्ति हो । अपुतालीको १ नं. ले विपक्षीलाई हकवालामा समावेश नगरेको र केवल लालन पालन, स्याहार सुसार गर्नेले मात्र प्राप्त गर्ने सम्पत्ति भएको र रण वहादुर थापाले नै स्याहार सुसार गरेकोले निजले एकलौटी हक लाग्ने हुंदा पुनरावेदन अदालतको फैसला सदर कायम गरी पाउं भनी गर्नु भएको वहस समेत सुनी शुरु तथा पुनरावेदन अदालतले गरेको फैसला मिले नमिलेको के रहेछ भनी निर्णय तर्फ विचार गर्दा यसमा मर्ने शुरु कुमारीको वादी प्रतिवादी एकाघरको भाईहरु भन्ने कुरा शुर कुमारीले निजहरुलाई २०३९।९।२६ मा गरी दिएको हालै देखिको छुट्टाछुट्टै वक्सपत्र लिखतहरुबाट देखिएको छ । लिखतहरुबाट दुवै भाईहरुलाई दिदी शुर कुमारीले समान किसिमबाट जग्गाहरु वक्सपत्र दिएको देखियो । शुर कुमारीले २०४१।८।६।४ मा निजको कि. नं. ३१ को ज.रो ०-२-३ को घर जग्गा मध्ये जग्गा रोपनी ०-१-३ र त्यसमा वनेको घर समेत शेषपछिको वक्सपत्र शिव वहादुर थापालाई गरी दिएकोमा सो शेषपछिको वक्सपत्र २०४२।१२।२४ मा वदर भएको र वदर गरी दिएको शिव बहादुरले मंजुर गरी २०४२।१२।२२ मा कागज गरी दिएको देखिन्छ उक्त शेषपछिको वक्सपत्र वदर भए पश्चात उक्त घर जग्गा दाता शुर कुमारीकै कायम रहेको अवस्थामा २०४२।१२।२४ मै शुर कुमारीको मृत्यु भएको भन्ने पनि देखिन्छ । ३५ वर्ष नाघेकी अविवाहिता शुर कुमारी वादी प्रतिवादी कै नजिकको अंशियार भन्ने अवस्थाकी देखिएकोले निजको हकभोगको सम्पत्ति खान पाउने समान स्तरका अंशियार वादी प्रतिवादी देखिन आएका छन । वादी प्रतिवादी मध्ये एक जनाको मात्र शुर कुमारी मरी परेको अपुतालीमा हक पुग्ने भन्न सकिने कानून वमोजिमको लिखत प्रमाण देखिन आएको छैन । २०४२।१२।१२ को लिखतले शुर कुमारी रण वहादुर कहां वसेको भन्ने भनाइ मात्रले निजको अपुताली हक रण वहादुरले मात्र एकलौटी खान पाउने भन्न सकिने कानूनी आधार देखिंदैन । मर्ने शुर कुमारी एकाघरका भनी दुवै भाइहरुलाई पृथक पृथक लिखत गरी जग्गाहरु हालै देखिको वक्सपत्र गरी दिई दुवैलाई समान व्यवहार गरी आएको अवस्था पनि छ । तसर्थ मर्ने शुर कुमारीको विवाद सम्पत्तिमा वादी प्रतिवादी दुवै भाइहरुको वरावर अपुताली हक लाग्ने हुंदा वादी दावी वमोजिम वादी प्रतिवादीका नाममा संयुक्त नामसारी गरी दर्ता गरी दिने ठहर्छ । वादी दावी नपुग्ने गरेको शुरुको सदर गरेको वागमती अंचल अदालतको फैसला र त्यसलाई मनासिव ठहर्याएको पुनरावेदन अदालतको फैसला उल्टी हुन्छ । अरुमा तपसिल वमोजिम गर्नु ।
तपसिल
माथि ठहर खण्डमा लेखिए वमोजमि वादी दावी नपुग्ने ठहर्याएको शुरु जि. अ. को फैसला सदर गरेको वागमती अंचल अदालतको फैसला र त्यसलाई मनासिव ठहर्याएको पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला उल्टी भई वादी दावी वमोजिम ललितपुर जिल्ला ललितपुर नगरपालिका वडा नं. ४ (च) कि.नं. १ को घर जग्गामा वादी प्रतिवादी दुवैको नाममा संयुक्त नामसारी गरी दर्ता समेत गरी दिने ठहरेकाले उक्त वमोजिम नामसारी गरी दर्ता गरी दिनु भनी सम्बन्धित मालपोत कार्यालयमा लेखी पठाइ दिनु भनी शुरु जिल्ला अदालतमा लगत दिनु -----------।
पुनरावेदक शिव वहादुर थापाकै ठहर खण्डमा लेखिए वमोजिम वादी दावी नपुग्ने ठहर्याएको शुरुको सदर गरेको वागमती अंचल अदालतको फैसला र त्यसलाई मनासिव ठहर्याएको पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला उल्टी हुने ठहरेकोले निजले शुरु जिल्ला अदालतमा फिराद दिंदा मिति २०४५।२।१३ मा राखेको कोर्टफी रु.२३०।– र मिति २०४६।१।३० मा राखेको रु.१५५०।– समेत जम्मा रु. १७८०।– र पुनरावेदन गर्दा वागमती अंचल अदालतमा मिति २०४६।५।१८ मा राखेको पुनरावेदन तहको कोर्ट फी रु. २६५।५० मध्यमान्चल क्षेत्रीय अदालतको ०४७।४।२१ मा पुनरावेदन गर्दा राखेको कोर्ट फी रु. २६५।५० र यस अदालतमा मिति २०५१।११।४ मा राखेको थप कोर्ट फि रु. २६५।५० समेत जम्मा कोर्ट फी रु. २५७६।५० प्रतिवादीको यसै सरहदको जेथा देखाई भराई पाउं भनी दरखास्त दिए नियमानुसार भराई दिनु भनि शुरु जिल्ला अदालतमा लगत दिनु -----।
मिसिल नियमानुसार बुझाई दिनु -------------।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
माननीय न्यायाधीश श्री केदारनाथ आचार्य
इति सम्बत् २०५४ साल मार्ग १६ गते रोज २ शुभम् ------
� सम्बत् २०५४ साल आश्विन १ गते रोज ४ शुभम् -------