निर्णय नं. ६५४८ - मोही जनाइ पाई
निर्णय नं. ६५४८ ने.का.प. २०५५ अङ्क ५
संयुक्त इजलास
माननीय न्यायाधीश श्री गोविन्द बहादुर श्रेष्ठ
माननीय न्यायाधीश श्री इन्द्र राज पाण्डे
सम्बत् २०५३ सालको दे.पु.नं.......... ३५३९
फैसला मिति : २०५५।१।१५।३
मुद्दाः मोही जनाइ पाई
पुनरावेदक /प्रतिवादी : जिल्ला बारा कवही गोठ गा.वि.स वडा नं. बस्ने राम सखिमा अहिर्नी
विरुद्ध
प्रत्यर्थी /वादी : ऐ. वडा नं. ६ बस्ने रामानन्द शाह कलवार
§ जग्गाधनी हेरफर हुँदैमा मोहीको मोहीयानी हक समाप्त हुन नसक्ने ।
पुनरावेदक प्रतिवादीको तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री कृष्ण सापकोटा
प्रत्यक्ष वादीको तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री शंभू थापा
अवलम्वित नजिर :
न्या. गोविन्द बहादुर श्रेष्ठ : पुनरावेदन अदालत हेटौडाको मिति २०५१।९।६ को फैसला उपर मुद्दा दोहोर्याई पाउँ भनी निवेदन परी मुद्दा दोहोर्याउने निस्सा प्रदान ई पेश हुन अनाएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य र निर्णय यस प्रकार छ ।
२. जिल्ला बारा कवही गोठ गा.पं. वार्ड नं. ७ को कि.नं. ५५ को ज.वि. ०(१४(१० को जग्गा धनी राम सखिया अहिरनी र म मोही भै कमाउदै आएकोमा सो जग्गाको फिल्डवुका मेरो मोही कायम दर्ता पनि लालपुर्जा नभएको कारणले मात्र ०४५ सालको वाली लगाई वाडफाड गर्न मितिले पाउदैनै भनी ०४४।१२।२४ का दिन विहान ७ बजे जग्गा धनीले भनेबाट आश्चर्यमा परी लालपुर्जाको नक्कल सारी लिएबाट थाहा पाउँ । तसर्थ लालपुर्जामा समेत मेरो जम मोहीको हैसियतले समावेश गरी पाउँ भन्ने निवेदन पत्र ।
३. दावीको जग्गा मेरो पति रामानन्दले जीतभोग गरी आएको र निजका नाउँमा २ नं. लगत समेत प्रकाशित भै सकेको उपर कसैको उजुर समेत नहुँदा विपक्षीको झुठ्ठा उजुरी खारेज गरी पाउँ भन्ने प्रतिउत्तर जिकिर ।
४. फिल्डबुकबाट समेत मोही रामानन्द शाह कलवार देखिएकाले उक्त जग्गाको लालपुर्जामा समेत मोही महलमा निजको नाउँ समावेशको लागि लेखी दिने भन्ने मिति ०४६।२।३० गते भू.सु.का वाराबाट भएको निर्णय ।
५. प्रमाणको मूल्यांकनको अभावमा भएको भू.सुका वाराको त्रुटीपूर्ण फैसला बदर गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी रम सुखीयाको पुनरावेदन पत्र रहेछ ।
६. वादी रामानन्द शाह कलवारको जम उल्लेखित कि.नं. ५५ को जग्गाको लालपुर्जामा शुरु इन्साफ मनासिव छ भन्ने तत्कालीन ना.अ.अ.को फैसलाउपर पुनरावेदनको अनुमति पाउँ भनी तत्कालीन म.क्षे.अ.मा प्रतिवादीको निवेदन परी पुनरावेदनको अनुमति प्रदान गरेको छ भन्ने समेत पुनरावेदन अदालत हेटौडाको मिति २०४९।२।२१।४को आदेश समोवेश गर्ने भनी ठहर गरेको भूमि सुधार कार्यालय वाराको निर्णय सदर ठहराएको तत्कालन ना.अं.अ. को पुनरावेद फैसला सदर हुने ठहर्छ । प्रतिवादीको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन भन्ने समेत पुनरावेदन अदालत हेटौंडा उक्त फैसला न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा १२ (१) को खण्ड (क) (ख) बमोजिम दाहोर्याई हेरी पाउँ भन्ने समेत यस अदालतमा परेको प्र. राम सखिया अहिर्नीको निवेदन ।
८. १ नं. लगत भरी २ न. अनुसूची प्रकाशित भई कसैको उजुर नपरेमा मोही कायम हुने कानूनी व्यवस्था रहेको र क्षेत्रीय किताबमा किसानको व्यहोरामा मोही जनाएको आधारमा मोही कायम हुन नसक्नेमा पनि विपक्षी रामानन्द कलवारले प्राप्त गरेको मोहीयानी हकको प्रमाणपत्रमा जग्गा धनी सुर्वण शमशेर भन्ने निएको र क्षेत्रीय किताव उतारबाट समेत जग्गा धनी सुर्वण शमशेर देखाएकोमा रामानन्द अहिर त्यसपछि राम सुखियाका नाम दर्ताको जग्गाको मोही नदेखिएको अवस्थामा १ नं. २ नं. अनुसूची समेतका प्रमाणहरु बुझ्दै नबुझी सुवर्ण शमशेरको जग्गा कमाउनेलार्ई राम सखियको नाम दर्ताको जग्गामा मोही कायम गरेको फैसला सदर गरेको पुनरावेदन अदालत हेटौडाको फैसला प्रमाण ऐन, २०३१ को दफा ५४ र ने.का.प. २०४३ पृष्ठ ५९३ मा प्रतिपादीत सिद्धान्त समेतको प्रतिकूल देखिंदा दोहोर्याउने निस्सा प्रदान गरिएको छ भन्ने समेत यस अदालत संयुक्त इजलासको मिति २०५३।८।१२८।६ को आदेश ।
९. नियम बमोजिम पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको मिसिल समेत अध्ययन गरी पुनरावेदक प्रतिवादी तर्फका विद्वान अधिवक्ता श्री कृष्ण सापकोटाले फिल्डबुकमा किसानको महलमा नाम लेखिदैमा मोही हुन सक्ने होइन मोही हुनको लागि यर्थाथमा विधिवत मोही भएको हुनुपर्छ, विपक्षी भूमि सम्बन्धी ऐन, नियमको प्रकृया पुरा गरी मोही नबनेको स्थितिमा नजिर समेतको त्रुटी गरी विपक्षीलार्ई मोही ठहर गरेको पुनरावेदन अदालतको फैसला बदर भै प्रतिउत्तर जिकिर बमोजिम वादी दावी खारेज हुनुपर्छ भन्ने समेतको र प्रत्यर्थी बादी तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री शंभू थापाले मेरो पक्षले विपक्षीको जग्गा मोहीमा कमाई आएको र फिल्डबुको किसान महलमा मेरो पक्ष रामानन्द शाह कलवार उल्लेख भई २०२७।३।१२ मा ३ नं. मोही को प्रमाण पत्र समेत प्राप्त गरेको अवस्था समेत भएबाट दावी बमोजिम रामानन्द शाहको नाम कि.नं. ५५ को जग्गाको लालपुर्जामा समावेश गर्ने गरेको पुनरावेदन अदालत हेटौडाको फैसला कानून संगत नभएको सो फैसला सदर हुनुपर्छ भन्ने समेतको गर्नु भएको वहस समेत सुनी पुनरावेदन अदालत हेटौडाको उक्त फैसला मुनासिव छ छैन भनी निर्णय दिनु परेको छ ।
१०. निर्णय तर्फ विचार गर्दा जिल्ला वारा गा.पं. कवही गोठ वडँ नं. ७ कि.नं. ५५ को ज.वि. ०–१४-१० जग्गा साविक देखि मोही भै कमाई आएकोमा उक्त जग्गा हाल ऐ. वडा नं. ४ वस्ने रम सखिया अहिर्नीको नाममा दर्ता हुन गएको र ०४४।१२।२४ क दिन जग्गा आवाद गरी वाली वांडफांड गर्न पाउँदैनौ भनेबाट निजको ज.ध.प्र.पु.को नक्कल लिंदा मोही महलमा मेरो नाम छुट हुन गएकोले फिल्डवुक उतरा तथा मोहीयानीहरुको प्रमाण पत्रबाट म मोही भएको प्रष्ट हुँदा उक्त जग्गा को ज.ध. संग भएको ज.ध.द. प्रमाण पुर्जामा समेत मेरो नाम समावेश गरी पाउँ भन्ने समेत माग दावी भएकोमा दावीको जग्गाको वादी मोही नभै मेरो पति रामानन्द राउत अहिर हुन । निजले मलार्ई मिति ०३५।२।४ मा हक छाडी वक्सपत्र गरी दिएको हुँदा जग्गा मेरो नाम दर्ता भै मोही हकभोग भै आएको वादी दावी खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत प्रतिउतर जिकीर रहेको देखिन्छ ।
११. विवादित जग्गा प्रतिवादीको पनि रामानन्द राउतबाट ०३५।२।४ मा वक्सपत्र गरी लिएको भन्ने प्रतिउतर देखिन्छ । फिल्डवुक उतारबाट किसानको व्यहोरा महलमा जग्गाधनी सुर्वणशमशेर राणा किसानको नाम थर मलहमा यिनै वादी रामानन्द साह कलवार जनाई निज रामानन्दले नै अधिया मोहीमा जोती आएको छुं भनी सर्भे नापीमा नाप नक्सा गराएको र मिति २०२७।६।१२ मा ३ नं. मोही प्रमाण पत्र समेत निज रामानन्दले नै पा्रप्त गरेको देखिन्छ । तत्सवम्न्धमा विवाद भएको पनि देखिन आएको छैन । जग्गाधनी हेरफेर हुँदैमा मोहीको मोहीयानी हक समाप्त हुन नसक्ने हुँदा विवादको कि.नं. ५५ को जग्गाको जग्गाधनी प्रमाण पुर्जामा वादी दावी वमोजिमरामानन्द साह कलवारको नाम मोहीमा समावेश गर्ने ठहर गरेको शुरु भूमि सुधार कार्यालय वारको इन्साफ सलर गरेको तत्कालिन नारायणी अंचल अदालतको निर्णय मुनासिव ठहराएको पुनरावेदन अदालत हेटौंडाको फैसला मिलेको देखिंदा सदर हुने ठहर्छ । पुनरावेदक प्रतिवादीको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन । मिसिल नियमानुसार गरी वुझाई दिनु ।
उक्त रायमा म सहमत छुं ।
न्या. इन्द्रराज पाण्डे
इति सम्बत् २०५४ साल फाल्गुण १७ गते रोज ४ शुभम्........ ।