निर्णय नं. ६५५० - वाली मोही निष्काशन

निर्णय नं. ६५५०          ने.का.प. २०५५                       अङ्क ५

 

संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री अरविन्दनाथ आर्चाय

माननीय न्यायाधीश श्री भैरव प्रसाद लम्साल

सम्बत् २०५३ सालको दे.पु.नं.......... २७९७

फैसला मिति : २०५५।३।३२।५

 

मुद्दाः वाली मोही निष्काशन ।

 

पुनरावेदक /प्रतिवादी : जिल्ला सप्तरी सिस्वावेल्ही गा.वि.स. वडा नं. ८ बस्ने मिटन चौधरी थारु

विरुद्ध

प्रत्यर्थी /वादी : जिल्ला सप्तरी फुलकाही गा.वि.स. वडा नं. ८ बस्ने निन्दु शाहु

           

§  पटक पटक वाली नबुझाई वाली लिनको लगि जग्गाधनीलार्ई झै झन्झट लगाई मुद्दा गर्नु पर्ने स्थिति श्रृजना गर्ने र कुत बुझाउने कानूनी दायित्व निर्वाह नगर्ने मोहीलार्ई निष्काशन नगरी कायमै राख्न न्याय कानून कुनै दृष्टिले पनि नमिल्ने ।

(प्र.नं. १०)

पुनरावेदक प्रतिवादीको तर्फबाट :

प्रत्यक्ष वादीको तर्फबाट :

अवलम्वित नजिर :

 

      न्या. अरविन्द नाथ आचार्यः पुनरावेदक अदालत राजविराज सप्तरीको मिति २०५२।५।२० को फैसला उपर न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा ९ अनुसार पुनरावेदन दर्ता भएको प्रस्तुत मुद्दाको सक्षिप्त तथ्य ठहर यस प्रकार छ ।

            २. मेरो स्व. बावु नाम दर्ताको जि.स.गा.वि.स. सिस्वा वेल्ही वार्डनं. १ (क) कि.नं १२४ को ०-११-१५ जग्गा विपक्षी मोही भै कमाई आएकोमा २०४९ सालको बुझाउनु पर्ने कुत धान म्याद भित्र मलार्ई नबुझाएको र धरौट समेत नराखेको कुतको हुने विगो रु १३५१।२५ विपक्षीबाट दिलार्ई भराई मोही निष्काशन गरी पाउँ भन्ने वादी दावी ।

            ३. २०४९ सालमा सुखा जर्ता परि वादी दावीको जग्गा वाली उव्जा हुन नसकि जग्गा खस्ता पर्ता रहन गएबाट वादीलार्ई कुत बुझाउने सकिन भन्ने समेत प्रतिउत्तर पत्र ।

            ४. प्रतिवादीले आफ्नो दार्यित्व पुरा नगरेको देखिएता पनि एक पटकलार्ई प्रतिवादीलार्ई आफ्नो दायित्व प्रति सुघ्रन भाका दिदै प्रतिवादीको मोही हक यथावतै कायम राखी कुत तर्फ वादी दावी बमोजिम कुत रकम रु१३५१।२५ वादीले प्रतिवादीबाट भराई लिन पाउने ठहर्छ भन्ने समेत जि.मु.स.का. सप्तरीको मिति २०५१।३।२३।५ को निर्णय पर्चा ।

            ५. मोही निष्काशन समेत गरी मुद्दा निर्णय गर्नु पर्नेमा सो बमोजिम नगरी गरेको निर्णय मोही निष्काशन गरेको हदसम्म कानूनी त्रुटीपूर्ण हुदा मोही निष्काशन नगरेको हदसम्म को फैसला बदर गरी मोही निष्काशन गरी पाउँ भन्ने समेत वादीको पुनरावेदन पत्र ।

            ६. भूमि सम्बन्धी ऐन, २०२१ को दफा (१) बमोजिम दावी भएपछि के कति कारणले मोही निष्काशन नहुने हो, कारण उल्लेख गरि निर्णय गर्नु पर्नेमा सो नगरी गरेको शुरु भू.सु.का. सप्तरीको निर्णय फरक पर्न सक्ने देखिदा छलफलका लागि अ.व. २०२ नं. तथा पुनरावेदन अदालत नियमावली, २०४८ अनुसार प्रत्यर्थी झिकाई नियमानुसार गरी पेश गर्नु भन्ने समेत पुनरावेदन अदालतको मिति २०५१।११।१६।३ को आदेश ।

            ७. मोही निष्काशन समेत गर्नु पर्नेमा सो नगरेको शुरु भूमि सुधार कार्यालय सप्तरीको मिति २०५१।३।२३ को निर्णय सो हदसम्म नमिलेकोले केही उल्टी भै मोही निष्काशन समेत हुने ठहर्छ भन्ने समेतको पुनरावेदन अदालत राजविराज सप्तरीको फैसला ।

            ८. उक्त फैसला भूमि सम्वन्धी ऐन, २०२१ को दफा ३५ वमोजिम कुत मिन्हा दिनु पर्नेमा सो नगरी मोहीबाट वंचित गरेको इन्साफ उक्त दफा समेतको प्रतिकूल भएकोले वदर गरी पुनरावेदन जिकिर वमोजिम मोही हक यथावत कायम गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादीको पुनरावेदन यस अदालतमा परेको रहेछ ।

            ९. नियम वमोजिम पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा २०४९ सालको कुत म्याद भित्र नवुझाएको र धरौटी समेत नराखेकोले कुतको हुने विगो विपक्षबिट दिलार्ई भराई मोही निष्काशन गरी पाउँ भन्ने वादी र सुखा जर्ता परि वाली उव्जाउ हुन नसकि जग्गा खस्ता पर्ता रहन गएबाट वादीलार्ई कुत वुझाउन सकिन भन्ने प्रतिवाद्य भएको प्रस्तुत मुद्दामा मोहीयानी हक यथावत कायम राखी कुत वाद्यलिे भराई लिन पाउने ठहर्छ भन्ने भूमि सुधार कार्यालय सप्तरीको निर्णयलार्ई केही उल्टी गरी वादी दावी वमोजिम मोहीयानी हकवाट समेत निस्काशन गरी दिने ठहराएको पुनरावेदन अदालत राजविराज सप्तरीको उक्त फैसला मुनासिव छ, छैन भनी निर्णय दिन परेको छ ।

            १०. निर्णय तर्फविचार गर्दा यस्मा २०४९ सालको कुत वाली नवुझाएकोले कुत भराई मोही निस्काशन गरी पाउँ भन्ने वादी विन्दु साहुको निवेदन परेकोमा प्रतिवादी मिलन चौधरी थारुले सुखा जर्ता परि जग्गामा वाली उव्जाउ हुन नसकि जग्गा खस्ता पर्ता रहन गएबाट कुत बुझाउन सकिन भन्ने जिकिर लिएको देखिन्छ । यस सम्वन्धी कानूनी व्यवस्था हेर्दा कुनै वर्ष मोहीले प्राकृतिक प्रकोप वा प्रतिकूलताले गर्दा वाली लगाउन सकेन वा फसल राम्रो हुन सकेन भने त्यसको सूचना यथासम्भव चांडो जग्गावाला वा निजको तर्फबट कुत वाली वुझ्ने व्यक्तिलार्ई दिनु पर्छ र जग्गावालाले पनि आवश्यक देखिए जति कुत मिन्हा दिनु पर्छ वा उव्जाउको अनुपातमा माग वांडी लिनु पर्छ भन्ने भूमि सम्वन्धी ऐन, २०२१ को दफा ३५ मा उल्लेख भएको देखिन्छ । सो अनुसार कानूनी कर्तव्य प्रतिवादीले पुरा गरेको देखिन आउँदैन । पटक पटक वाली नबुझाई वाली लिनको लगि जग्गाधनीलार्ई झै झन्झट लगाई मुद्दा गर्नु पर्ने स्थिति श्रृजना गर्ने र कुत बुझाउने कानूनी दायित्व निर्वाह नगर्ने मोहीलार्ई निष्काशन नगरी कायमै राख्न न्याय कानून कुनै दृष्टिले पनि नमिल्ने हुन्छ । तसर्थ कुत भराई मोही निस्काशन समेत हुने ठहराएको पुनरावेदन अदालत राजविराज सप्तरीको इन्साफ मिलेकै देखिंदा मनासिव ठहर्छ । प्रतिवादीको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन । मिसिल नियम वमोजिम वुझाई दिनु ।

 

 

उक्त रायमा म सहमत छुं ।

 

न्या. भैरव प्रसाद लम्साल

 

इति सम्बत् २०५५ साल असार ३२ गते रोज ५ शुभम् ...... ।