निर्णय नं. ९३२७ - कर्तव्य ज्यान
सर्वोच्च अदालत, संयुक्त इजलास
माननीय न्यायाधीश श्री गिरीशचन्द्र लाल
माननीय न्यायाधीश श्री चोलेन्द्र शमशेर ज.ब.रा
फैसला मिति : २०७१।१०।१२।२
०६८-CR-०३०२
मुद्दा : कर्तव्य ज्यान ।
पुनरावेदक/प्रतिवादी : जिल्ला झापा, वनियानी गा.वि.स. वडा नं. ८ घर भई हाल जिल्ला कारागार भद्रपुर, झापामा थुनामा रहेका सन्तोष बस्नेत
विरूद्ध
प्रत्यर्थी/वादी : आशबहादुर बस्नेतको जाहेरीले नेपाल सरकार
०६८-CR-०४३७
पुनरावेदक/वादी : आशबहादुर बस्नेतको जाहेरीले नेपाल सरकार
विरूद्ध
प्रत्यर्थी/प्रतिवादी : जिल्ला झापा, वनियानी गा.वि.स. वडा नं. ८ बस्ने रिनाकुमारी बस्नेतसमेत
§ वारदातमा यी प्रतिवादी र मृतकबीच पूर्व रिसइबि रहेको वा मृतकलाई जोखिमी हतियारले प्रहार गरी जानीजानी मनसायपूर्वक कर्तव्य गरी मारेको अवस्था देखिँदैन । मृतकलाई यी प्रतिवादीले सम्झाउन खोज्दा उल्टै निहुँ खोजी प्रतिवादीलाई नै मृतकले कुट्न खोजेकाले उसै मौकामा रिस उठी प्रतिवादीले हातले मृतकलाई धकेलिदिँदा मृतकको टाउको टेबलमा ठोक्किन पुगी चोट लागी निजको मृत्यु भएको अवस्था देखिन आएकाले प्रस्तुत वारदातमा ज्यानसम्बन्धीको महलको १३ (३) नं आकर्षित हुने न भै ऐ महलको १४ नं. मा वर्णित आवेश प्रेरित हत्याअन्तर्गतको देखिन आउने ।
(प्रकरण नं. ६)
वादीको तर्फबाट : विद्वान् उपन्यायाधिवक्ता भरतलाल शर्मा
प्रतिवादीको तर्फबाट : विद्वान् अधिवक्ता विकास दाहाल
अवलम्बित नजिर :
सम्बद्ध कानून :
§ मुलुकी ऐन, ज्यानसम्बन्धीको महलको १३(३), १४ नं.
§ प्रमाण ऐन, २०३१ को दफा २५
सुरू तहमा फैसला गर्ने :
मा.जि.न्या. श्री शम्भुराम कार्की
पुनरावेदन तहमा फैसला गर्ने :
मा.न्या. श्री विष्णुदेव पौडेल
मा.न्या. श्री मोहनबहादुर कार्की
फैसला
न्या. गिरीशचन्द्र लाल : न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा ९ बमोजिम पुनरावेदन अदालत, इलामको फैसलाउपर यस अदालतमा पर्न आएको पुनरावेदन, प्रस्तुत मुद्दाको सङ्क्षिप्त तथ्य तथा ठहर यसप्रकार छ :
जिल्ला झापा, वनियानी गा.वि.स. वडा नं. ८ स्थित पूर्वमा धनबहादुर तुम्वाहाम्फेको घर, पश्चिममा ईन्द्रबहादुर तामाङको घर, उत्तरमा जयनारायण गौतमको धान खेत, दक्षिणमा हरिबहादुर राईको घर यति चारकिल्लाभित्र रहेको टिनको छाना, बाँसको टाटी बेरामा माटोले लिपेको भूइँ घरको रेलिङमा रगतले भिजेको सुतीको तन्ना रहेको, ढोकाभित्र उत्तरपट्टिको कोठामा रहेको डसनाको ३ ठाउँमा रगत लागेको, दक्षिणपट्टिको कोठामा खटीया माथि मृतक घनेन्द्रबहादुर बस्नेतको लास रहेको देखिएको भन्नेसमेत व्यहोराको घटनास्थल तथा लास जाँच मुचुल्का ।
जिल्ला झापा, वनियानी गा.वि.स. वडा नं. ८ बस्ने वर्ष ४० को घनेन्द्रबहादुर बस्नेत मिति २०६७।०३।२६ गते राति १०:०० बजेको समयमा मादक पदार्थ सेवन गरी घरमा आई पत्नी रिना बस्नेतलाई कुटपीट गर्न थाले । प्रतिवाद गर्दा श्रीमती रिना बस्नेत र छोरा सन्तोष बस्नेतसमेतलाई कुटपीट गर्दा श्रीमती र छोरा सन्तोष बस्नेतले निज घनेन्द्रबहादुर बस्नेतलाई कुटपीट गरी लडाई धकेली ज्यानसम्म मार्ने कार्य गरी कर्तव्य गरी मारेकाले निजहरूलाई हदैसम्मको सजाय गरिपाउँ भन्नेसमेत व्यहोराको आशबहादुर बस्नेतको जाहेरी दरखास्त ।
मिति २०६७।३।२६ गते बिहान म मिलमा काम गर्न गएको थिएँ । बिहानदेखि नै बुबा घनेन्द्र बस्नेतले अत्यधिक मादक पदार्थ सेवन गरी खेतमा काम गर्दै गरेकी आमालाई समेत कुटपीट गर्नुभएको थियो । म दिउँसोको खाना खान घरमा आउँदा बुबा र आमा घरमा झगडा गरिरहेका थिएँ । साँझमा घरमा आउँदासमेत बुबाले अत्यधिक मादक पदार्थ सेवन गरी मातेको अवस्थामा रही आमालाई गाली गरी कुटपीट गर्दै थिएँ । मैले बुबालाई बाहिर जानु झगडा नगर्नु भन्दै हातले ह्वात्त धकेलिदिँदा पछाडि रहेको चामल राख्ने गरेको काठको टेबुलमाथि टाउको ठोक्किएको र किन धकेलेको भन्दै ममाथि आइलागी कुट्न खोज्दा मैले दुबै हातले मज्जाले धकेलिदिँदा पुन: सोही टेबुलमा बजारिन ठोकिन पुगेका र दुबै आँखा र टाउको पछाडिबाट रगत आई भूइँमा लडेको र डाक्टर लिन म र आमा जाँदा डाक्टर फेला नपरेपछि एम्बुलेन्स खोज्दाखोज्दै घरमा नै बुबाको मृत्यु भएको हो । मैले जानीजानी कुटपीट गरी बुबालाई कर्तव्य गरी मारेको होइन भन्नेसमेत व्यहोराको प्रतिवादी ठूलो भाइ भन्ने सन्तोष बस्नेतले अनुसन्धानको क्रममा गरेको बयान ।
मृतक घनेन्द्रबहादुर बस्नेत मेरा श्रीमान् हुन् । निज विगत वर्षदेखि नै मादक पदार्थ सेवन गरी हिँड्ने गर्दथे । निजको खराब आचरणसमेत रहेको र मादक पदार्थ खाई मलाई गाली गर्ने र कुटपीट गर्ने गर्नुहुन्थ्यो । यस्तैमा मिति २०६७।०३।२६ गते बिहान नै अत्यधिक मातेर म खेतमा काम गरेको अवस्थामा मलाई कुटपीट गर्नुभयो । घरमा पनि कुटपीट गर्नुभयो । छोरा सन्तोष बस्नेत मिलमा मजदुर काम गरी साँझमा घरमा आउँदा घनेन्द्रले मलाई कुटपीट गर्दै गरेको देखी बाहिर जानु भनी सन्तोषले धकेल्दा चामल राख्ने टेबुलमा ठोक्कीई मलाई किन धकेलेको भन्दै उठेर छोरालाई कुट्न खोजेपछि पुन: छोराले ठेली हुत्याई दिएको र फेरि सोही टेबुलमा बजारिन पुगेका थिएँ । टेबुलमा दुई पटकसम्म ठोक्किन पुग्दा पछाडि टाउकोमा र अगाडि आँखीभूइँमा चोट लागी रगत बगेको र भूइँमा लडेको हुँदा डाक्टर लिन म र छोरा जाँदा डाक्टर नभएकाले एम्बुलेन्स खोजी गर्दागर्दै श्रीमानको घरमा नै मृत्यु भएको हो । मैले कुटपीट गरी कर्तव्य गरी मारेको होइन भन्नेसमेत व्यहोराको प्रतिवादी रिनाकुमारी बस्नेतले अनुसन्धानको क्रममा गरेको बयान ।
मिति २०६७।३।२६ गते राति १०:०० बजे घनेन्द्र बस्नेतको घरमा नै मृत्यु भयो भन्ने सुनी थाहा पाई २०६७।०३।२७ गते बिहानै निजको घरमा जाँदा घनेन्द्र बस्नेत मृतक अवस्थामा देखेको हुँ । मृतक पहिले चोरी मुद्दामा पनि परेको मादक पदार्थ सेवन गरी हिँड्ने गर्दथे । निज मृतकले मादक पदार्थ सेवन गरी श्रीमतीलाई कुटपीट गर्दा छोरा सन्तोषले ठेली धकेलिदिँदा पछाडि टेबुलमा बजारिन ठोकिन गई चोट लागी मृत्यु भएको भन्ने सुनी थाहा पाएको हो भन्नेसमेत व्यहोराको रामबहादुर थापाले गरेको घटना विवरण कागज ।
मिति २०६७।३।२६ गते बिहानैदेखि मृतक घनेन्द्र बस्नेतले मादक पदार्थ सेवन गरी हिँडेका र सोही दिन राति २०:०० बजेको समयमा निजको घरमा मृत्यु भएको सुनी घरमा गई हेर्दा टाउको पछाडि दुबै आँखामाथि चोट लागी मृत अवस्थामा देखेको हो । के भएर मृत्यु भएको भनी सोधपुछ गर्दा अत्यधिक मादक पदार्थ सेवन गरी मसँग झगडा गरी मलाई कुटपीट गर्दा छोरा सन्तोषले धकेली ठेल्दा पछाडि टेबलमा ठोकिन गई चोट लागी मृत्यु भएको भनी निज मृतकको श्रीमती रिना बस्नेतले बताएकी थिइन् । मृतकले श्रीमतीलाई कुटपीट गरेको देखी आमालाई बचाउन छोरा सन्तोषले ठेली दिएको कारणले चोट लागी मृत्यु भएको भन्ने लाग्दछ भन्नेसमेत व्यहोराको हरिमाया खड्कासमेतका मानिसहरूले एकै मिलान हुने गरी लेखाइ दिएको वस्तुस्थिति मुचुल्का ।
मृत्युको कारण “Hypovolemic shock due to splenic Rupture, coma due to Intracranial hemorrhage” भन्ने शव परिक्षण प्रतिवेदन ।
मिसिल संलग्न लास जाँच मुचुल्का, जाहेरी दरखास्त, प्रतिवादीहरूको मौकाको बयान, घटना विवरण कागज, वस्तुस्थिति मुचुल्का र शव परिक्षण प्रतिवेदनबाट प्रतिवादीहरू रिनाकुमारी बस्नेत र प्रतिवादी सन्तोष बस्नेतले मृतक घनेन्द्रबहादुर बस्नेतलाई कर्तव्य गरी मारेको कुरा पुष्टि भएको हुनाले यी प्रतिवादी रिनाकुमारी बस्नेत र प्रतिवादी सन्तोष बस्नेतलाई मुलुकी ऐन, ज्यानसम्बन्धीको महलको १३(३) नं. बमोजिम सजाय हुन मागदावी लिई पेस भएको अभियोगपत्र ।
मिति २०६७।३।२६ गते बिहान धान रोप्न गएको थिएँ । मृतक पनि मातेर पुग्नुभयो र मलाई कुटपीट गर्नुभयो त्यसपछि म घरमा आएँ । मैले कपडा फेरी दिनभर बाहिरै बसी बेलुकी घरमा आउँदा पति सुतिरहनुभएको थियो । मैले नबोलाई खाना पकाएर खाना खान उठाएँ । उठाउँदा म सँग रिसाउँदै हुनुहुन्थ्यो । त्यतिखेरै छोरो सन्तोष मिलमा काम गर्ने हुँदा काम सकेर घरमा आइपुग्यो । मातेको बेला बुबाले झगडा गर्नुहुन्छ तपाईँ अन्तै गइहाल्नु भनी भनेकाले म छिमेकी महदेवी खड्काको घरमा गएर बसेँ । केही छिनपछि मेरो छोरा सन्तोष आत्तिएर कराउन थाल्यो र हामी आयौं । आउँदा मेरो श्रीमान् लडिरहनुभएको थियो । रगत बगिरहेको थियो । मैले के भो भनेर सोद्धा मतिर आइलाग्नु भयो । मैले ठेल्दा लड्नुभयो भनी छोरा सन्तोषले भन्यो । त्यसपछि डाक्टरलाई खोजी गर्दा नभेटेपछि मास्के भाइ आफैँ गएर डाक्टर लिएर आई डाक्टरले जाँच गर्दा मृत्यु भइसकेको रहेछ । घटना घटेको बेला म घरमा थिइन । सन्तोषको धकेलीबाट लागेको चोटपटकको कारणले मृत्यु भएको होला भन्नेसमेत प्रतिवादी रिनाकुमारी बस्नेतले अदालतसमक्ष गरेको बयान ।
बुबा घनेन्द्र बस्नेत शुक्रबारदेखि नै मातेर आउनुभएको थियो । म मिलमा काम गरिरहेको थिएँ । ड्याडी मातेर मिलमा आएर मलाई पैसा माग्नुभयो । बुबाले मातेर आएपछि ममीसँग झगडा गर्ने कुटपीट गर्ने गर्नुहुन्थ्यो । ममी खेत रोप्न जानुभएको अवस्थामा पनि त्यहीं गएर कुट्दै घरमा ल्याउनुभयो । मैले ममीलाई घरमा होइन अन्तै बस्नु भनी भनेपछि अन्तै जानुभयो । बाबा सुतिरहेको अवस्थामा आई ममीले खाना पकाउनु भयो । म मिलबाट घर गई खाना खाई सकेपछि ड्याडी ब्यूँझनुभयो अनि ममीलाई झम्टिनुभयो । मैले ममीलाई घरमा नबस्नु बडीको तिर जानु भनेर ममी बडीको तिर जानुभयो । ड्याडीले मसँग निहुँ खोज्दै धकेल्नुभयो । मैले पनि धकेल्दा पछाडि टाउकोमा चोट लाग्यो । ड्याडी उठी मलाई कुट्न खोज्नुभयो । मलाई रिस उठी फेरि धकेल्दा निधारमा चोट लाग्यो र ड्याडी लड्नुभयो । मैले ममीलाई बोलाएँ । डाक्टर खोज्दा पछि मानिसहरू गई डाक्टरलाई लिएर आउँदा ड्याडीको मृत्यु भइसकेको थियो । मैले धकेलेर लागेको चोटबाट धेरै रगत बगी ड्याडीको मृत्यु भएको हो । ममीले केही गरेको होइन । मैले मार्ने नियतले धकेलेको होइन भन्नेसमेत व्यहोराको प्रतिवादी सन्तोष बस्नेतले अदालतसमक्ष गरेको बयान ।
मिसिल संलग्न तत्कालप्राप्त प्रमाण कागजबाट यी प्रतिवादीहरू निर्दोष रहेछन् भन्न सक्ने अवस्था विद्यमान नदेखिँदा पछि ठहरेबमोजिम हुने नै हुँदा हाल यी प्रतिवादीहरूलाई मुलुकी ऐन, अ.बं. ११८ को देहायबमोजिम पुर्पक्षका निम्ति थुनामा राख्नु भन्ने मिति २०६७।०४।२० को आदेश ।
मृतक घनेन्द्र बस्नेत दिनरात अत्यधिक जाँड रक्सी खाई गाउँ घरमा अशान्ती मच्चाई श्रीमतीलाई कुटपीट गरिरहने हुँदा आफैँ लडेर कुठाउँमा ठोक्कीई मृत्यु भएको हुनसक्छ, निज मातेर खुट्टै नटेक्ने अवस्थामा हुँदा लडेर टाउको खाटमा ठोक्किई मृत्यु भएको भन्नेसमेत वस्तुस्थिति मुचुल्काका मानिसहरू अम्बरराज श्रेष्ठ, हरिमाया खड्का, दिलकुमारी राई, खड्कबहादुर मास्के र पदमकुमारी तामाङले अदालतसमक्ष उपस्थित भई गरिदिएको बकपत्र ।
मृतक जाँड रक्सी बढी खाएर पत्नीलाई कुटपीट गर्दा निजको छोरा सन्तोषले छुट्टयाउन खोज्दा लडेर खाटमा ठोक्किएर मृत्यु भएको हो, घटना मैले देखिन प्रतिवादीहरूको कर्तव्यबाट मृतकको मृत्यु भएको होइन भन्नेसमेत घटनास्थल लास जाँच मुचुल्काका हरिबहादुर राई, प्रकाश शाह र सन्तलाल अधिकारीले अदालतसमक्ष गरेको बकपत्र ।
जहिलेसुकै मादक पदार्थ सेवन गरी घरमा आई कुटपीट गर्दा बुबालाई हातले ठेल्दा टेबलमा ठोक्किन गएको भनेर नातिले भनेको सुनेको हो । मैले घटना देखेको होइन भन्नेसमेत व्यहोराको जाहेरवाला आशबहादुर बस्नेतले अदालतसमक्ष गरेको बकपत्र ।
रिना बस्नेत मृतककी पत्नी हुन् । मृतक घनेन्द्र बस्नेतले जाँडरक्सी खाई मातेर घरमा आएकाले सो दिन बेलुका पति पत्निबीच झगडा भएको रहेछ । सो झगडा छुट्टयाउन प्रतिवादी सन्तोष बस्नेतले मृतक बुबालाई तान्दा मृतक आफैँ लडेर खाटको साइडमा ठोक्किएर सोही चोटको कारणले मृतकको मृत्यु भएको हो । मैले सो कुरा भोलिपल्ट थाहा पाएको हो भन्नेसमेत व्यहोराको प्रतिवादी सन्तोष बस्नेतको साक्षी सूर्यप्रसाद दाहालको बकपत्र ।
प्रतिवादीमध्येकी रिना बस्नेतको हकमा यी प्रतिवादी रिना बस्नेतले मृतकलाई मार्नमा सहयोग गरेको वा यो यस्तो किसिमले कर्तव्य गरी मारेको भनी किटन गरी लेखाइदिएको अवस्थासमेत नदेखिएको स्थितिमा मिसिल संलग्न कागजातबाट प्रतिवादी रिनाकुमारी बस्नेतले वादी नेपाल सरकारको अभियोग दावी अनुसारको कसुर गरेको पुष्टि नहुँदा प्रतिवादी रिनाकुमारी बस्नेतले अभियोग दावीबाट सफाइ पाउने ठहर्छ । प्रतिवादी सन्तोष बस्नेतको हकमा निजले आफ्नै बाबु मृतकलाई मार्ने उद्देश्यबाट नभई मृतक बाबुले आमासँग झगडा कुटपीट गर्दा छुट्टयाउने क्रममा घचेट्दा लड्न गई मृतकको मृत्यु भएको भन्ने मिसिल संलग्न कागज प्रमाणबाट देखिँदा अभियोग दावी अनुसारको कसुर गरेको नभई मुलुकी ऐन, ज्यानसम्बन्धीको महलको १४ नं. बमोजिमको कसुर गरेको पुष्टि हुँदा निज प्रतिवादी सन्तोष बस्नेतलाई १० (दश) वर्ष कैद हुने ठहर्छ भन्ने सुरू झापा जिल्ला अदालतबाट मिति २०६७।८।१२ मा भएको फैसला ।
मृतक पिताले मादक पदार्थ सेवन गरेको, आफैँ शारीरिक हिसाबले अनियन्त्रित रहेको, तत्काल सामान्य हिसाबले धकेल्दा ठोक्किन गई रक्त श्राव अत्यधिक भई भवितव्यमा परेको तथ्यलाई मूल्याङ्कन गरी ज्यानसम्बन्धीको महलको ५ नं. को कसुरमा दफा ६ नं. बमोजिम सजाय हुनुपर्ने हो । ज्यानसम्बन्धीको महलको१४ नं. आकर्षित हुनलाई चोट प्रहारकर्ताले तत्काल उठेको रिस थाम्न नसकी लाठा, ढुङ्गा, लात्ता, मुक्काको प्रहार गर्दा ज्यान मरेको अवस्था हुनुपर्नेमा यस्तो अवस्था विद्यमान नहुँदै सामान्य धकेल्याबाट सिर्जित घटनालाई मुलुकी ऐन, ज्यानसम्बन्धीको महलको १४ नं. को कसुर ठहर्याई गरेको फैसला प्राकृतिक न्यायको सिद्धान्तविपरीत हुँदा सो फैसला बदर गरिपाउँ भन्ने प्रतिवादीको पुनरावेदनपत्र ।
मुलुकी ऐन, ज्यानसम्बन्धीको महलको १४ नं. बमोजिम सजाय गर्नको लागि उसै मौकामा उठेको कुनै कुरामा रिस थाम्न नसकी साधारण लाठा, ढुङ्गा, लात्ता, मुक्का इत्यादिले हानेको हुनुपर्दछ । तर प्रस्तुत मुद्दामा मृतक शरीरको विभिन्न भागमा काटिएको घाउ चोटहरूबाट मृतकलाई दुबै प्रतिवादीहरूले पटकपटक चोटहरू छाडेको भन्ने देखिन आएको अवस्थामा आवेश प्रेरित हत्याको संज्ञा दिई प्रतिवादी सन्तोष बस्नेतको हकमा हुन गएको सजाय त्रुटिपूर्ण हुनाले निजलाई मुलुकी ऐन, ज्यानसम्बन्धीको महलको १३(३) नं. बमोजिम सजाय गरिपाउँ । प्रतिवादी रिनाकुमारी बस्नेतको हकमा मृतकको मृत्युको जरिया यी प्रतिवादी रिनाकुमारी बस्नेत रहेको, मृतकले मादक पदार्थ सेवन गरी यी प्रतिवादीसँग झगडा गरिरहेको बेला अर्का प्रतिवादी सन्तोष बस्नेत आइपुगेको अवस्था देखिएको हुँदा यी प्रतिवादी घटना वारदातमा अर्कै घरमा बसेको भन्ने फैसलाको आधार खण्डित भइरहेको छ । मृतकको शरीरमा पर्न गएका चोट पटकहरूबाट यी प्रतिवादीको पनि उक्त वारदातमा संलग्नता थियो भन्ने स्पष्ट देखिइरहेको अवस्थामा सफाइ दिने गरी भएको फैसला त्रुटिपूर्ण हुँदा उक्त फैसला बदर गरी प्रतिवादीहरूलाई अभियोग मागदावीबमोजिम सजाय गरिपाउँ भन्ने वादी नेपाल सरकारको पुनरावेदनपत्र ।
प्रतिवादी रिनाकुमारी बस्नेतले अभियोग दावीबाट सफाइ पाउने र प्रतिवादी सन्तोष बस्नेतले अभियोग दावी अनुसारको कसुर गरेको नभई मुलुकी ऐन, ज्यानसम्बन्धीको महलको १४ नं. अनुसारको कसुरमा सोही ऐन, महलको १४ नं. बमोजिम १० (दश) वर्ष कैद हुने ठहर गरी सुरू झापा जिल्ला अदालतबाट मिति २०६७।८।१२ मा भएको फैसला मिलेकै देखिँदा सदर हुने ठहर्छ । पुनरावेदक वादी नेपाल सरकार र प्रतिवादीको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्तैन भन्ने व्यहोराको पुनरावेदन अदालत, इलामको मिति २०६८।२।१६ को फैसला ।
अपराधको घटना विवरण अनुसार ज्यानसम्बन्धीको ५ नं. अनुसार मलाई कसुरदार ठहर गरी फैसला गर्नुपर्नेमा ज्यानसम्बन्धीको महलको १४ नं. अनुसारको सजाय गर्ने गरेको पुनरावेदन अदालत, इलामको फैसला नमिलेकाले त्रुटिपूर्ण हुँदा बदर गरी भवितव्य ठहर फैसला गरिपाउँ भन्ने प्रतिवादी सन्तोष बस्नेतको यस अदालतमा परेको पुनरावेदनपत्र ।
मिसिल संलग्न प्रमाणहरूबाट प्रतिवादीहरूलाई सुरू अभियोग मागदावीबमोजिम सजाय हुनुपर्ने स्पष्ट हुँदाहुँदै प्रतिवादी रिनाकुमारी बस्नेतको हकमा सफाइ दिने र अर्का प्रतिवादी सन्तोष बस्नतेलाई वादी दावी भन्दा कम सजाय गर्ने गरी भएको पुनरावेदन अदालत, इलामको फैसला कानूनी त्रुटिपूर्ण हुँदा सो हदसम्म उक्त फैसला बदर गरी प्रतिवादीहरूलाई सुरू अभियोग माग दावीबमोजिम सजाय गरिपाउँ भन्ने व्यहोराको वादी नेपाल सरकारको तर्फबाट यस अदालतमा परेको पुनरावेदनपत्र ।
यसमा पुनरावेदन अदालत, इलामको फैसलाउपर पुनरावेदक प्रतिवादी सन्तोष बस्नेत तथा नेपाल सरकारको दोहोरो पुनरावेदन परेको देखिँदा अ.बं. २०२ नं. को प्रयोजनको लागि उक्त पुनरावेदनपत्रको जानकारी एक अर्कालाई गराउनू । साथै, मृतक घनेन्द्रबहादुर बस्नेतलाई कुटपीट गर्दा प्रतिवादी रिनाकुमारी बस्नेत वारदात स्थलमा मौजुद रहेको अवस्थामा निजलाई सफाइ दिने गरी भएको सुरूको फैसला सदर गर्ने गरेको पुनरावेदन अदालत, इलामको फैसला फरक पर्न सक्ने हुँदा अ.बं. २०२ नं. बमोजिम प्रत्यर्थी रिनाकुमारी बस्नेतलाई समेत झिकाई उपस्थित भएपछि वा अवधि व्यतीत भएपछि नियमानुसार पेस गर्नु भन्ने यस अदालतको मिति २०७१।३।४ को आदेश ।
नियमबमोजिम पेसीसूचीमा चढी इजलाससमक्ष पेस हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा पुनरावेदक वादीतर्फबाट उपस्थित विद्वान् उपन्यायाधिवक्ता श्री भरतलाल शर्माले मृतकलाई प्रतिवादीहरू सन्तोष बस्नेतसमेतले विभिन्न ठाउँमा हान्दा मृत्यु भएको कुरा लास जाँच मुचुल्काबाट देखिएको छ । तसर्थ अभियोग माग दावीबमोजिम सजाय गरिपाउँ भनी बहस गर्नुभयो । त्यस्तै पुनरावेदक प्रतिवादी सन्तोष कुमार बस्नेतको तर्फबाट उपस्थित विद्वान् अधिवक्ता श्री विकास दाहालले मृतकलाई मार्नुपर्ने रिसइबि, कारण केही नभएको सामान्य धकेल्दा चोटलागी मृत्यु भएकाले भवितव्य ठहराई ज्यानसम्बन्धीको महलको ६ नं. अनुसार सजाय गरिपाउँ भनी बहस गर्नुभयो । त्यस्तै अर्का प्रत्यर्थी प्रतिवादी रिनाकुमारी बस्नेतको तर्फबाट उपस्थित विद्वान् अधिवक्ता श्री रामप्रासद ढुङ्गेलले पुनरावेदन अदालतको फैसला मिलेको हुँदा सदर गरिपाउँ भनी बहस गर्नुभयो ।
मिसिल हेर्दा प्रतिवादीहरू रिनाकुमारी बस्नेत र सन्तोष बस्नेतले मृतक घनेन्द्रबहादुर बस्नेतलाई कर्तव्य गरी मारेकाले निज प्रतिवादीहरूलाई मुलुकी ऐन, ज्यानसम्बन्धीको महलको १३(३) नं. बमोजिम सजाय गरिपाउँ भन्ने अभियोग दावी रहेकोमा प्रतिवादी रिनाकुमारी बस्नेतले अभियोग दावीबाट सफाइ पाउने र प्रतिवादी सन्तोष बस्नेतलाई सोही ऐनको १४ नं. बमोजिम १० वर्ष कैद हुने ठहर गरेको सुरू झापा जिल्ला अदालतको फैसलाउपर दुबै पक्षको पुनरावेदन अदालत, इलाममा पुनरावेदन पर्दा सो अदालतबाटसमेत सुरू इन्साफ सदर हुने ठहरी भएको फैसलाउपर वादी नेपाल सरकारको तर्फबाट प्रतिवादीहरूलाई अभियोग दाबी अनुसार सजाय गरिपाउँ भनी र प्रतिवादी सन्तोष बस्नेतले प्रस्तुत वारदातलाई भबितव्य ठहर गरिपाउँ भनी दुबै पक्षको यस अदालतसमक्ष पुनरावेदन परी निर्णयार्थ पेस हुन आएको देखियो ।
यसमा पुनरावेदनसहितको मिसिल अध्ययन गरी विद्वान् कानून व्यवसायीहरूले प्रस्तुत गर्नुभएको बहस बुँदाहरूसमेत सुनी निर्णयतर्फ विचार गर्दा पुनरावेदन अदालत, इलामको फैसला मिलेको छ छैन पुनरावेदकहरू वादी प्रतिवादीको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्ने हो होइन सोही विषयमा निर्णय दिनुपर्ने देखियो ।
२. निर्णयतर्फ विचार गर्दा मिति २०६७।३।२६ गते रातको १०:०० बजेको समयमा मेरो साहिलो छोरा घनेन्द्रबहादुर बस्नेत मादक पदार्थ सेवन गरी घरमा आई निजकी पत्नी प्रतिवादी रिना बस्नेतलाई कुटपीट गर्नलाग्दा निज रिनाले तपाईँ किन यसरी कुटपीट गर्नुहुन्छ भनी भन्दा उल्टै पुन: घनेन्द्रबहादुरले स्वास्नी रिना तथा छोरा प्रतिवादी सन्तोष बस्नेतसमेतलाई कुटपीट गर्न लाग्दा प्रतिवादीहरूले घनेन्द्रबहादुरलाई कुटपीट गरी लडाई धकेली ज्यानसम्म मार्ने कार्य गरेकाले आवश्यक कारवाही गरिपाउँ भनी मृतकका बुबा आशबहादुर बस्नेतले दिएको जाहेरी, मृतक ड्याडीले आमा रिना बस्नेतलाई कुटपीट गर्न लाग्दा ड्याडीलाई धकेल्दा टेबुलमा ठोक्किएर चोट लागी सोही चोटको कारण मृत्यु भएको भनी प्रतिवादी सन्तोष बस्नेतले अनुसन्धान अधिकारी तथा अदालतसमक्ष गरेको बयान, वस्तुस्थिति मुचुल्काका मानिस हरिमाया खड्कासमेतका व्यक्तिले सन्तोष बस्नेतको धकेलाईबाट मृतकलाई चोट लागी मृत्यु भएको हो भन्ने भनाई तथा मृतक घनेन्द्रबहादुरको मृत्यु “Hypovolemic shock due to splenic Rupture, coma due to Intracranial hemorrhage ” कारणबाट भएको भन्ने शव परीक्षण प्रतिवेदनसमेतका कागजातहरूका आधारमा मृतक घनेन्द्रबहादुर बस्नेतको मृत्यु स्वाभाविक नभई कर्तव्यबाट भएको भन्ने कुरा स्पष्ट हुन आयो ।
३. अब मृतक घनेन्द्रबहादुर बस्नेतको मृत्यु यिनै प्रतिवादीहरूको कर्तव्यबाट भएको हो होइन, आरोपित कसुरमा यी प्रतिवादीहरूको सलग्नता के कस्तो रहेछ भनी हेर्नुपर्ने देखियो ।
४. सर्वप्रथम, प्रतिवादी रिना बस्नेतउपरको अभियोग सम्बन्धमा हेर्दा निज प्रतिवादीले अधिकारप्राप्त अधिकारी र अदालतसमक्ष बयान गर्दा वारदात हुँदाका अवस्थामा छिमेकीको घरमा रहेकी भनी आरोपित कसुरमा पूर्ण इन्कार भई बयान गरेकी पाइन्छ । बुझिएका वस्तुस्थिति मुचुल्काका मानिस अम्बरराज श्रेष्ठ, हरिमाया खड्का तथा घटनास्थल लास जाँच मुचुल्काका हरिबहादुर राई, प्रकाश शाह र सन्तलाल अधिकारीसमेतले अदालतसमक्ष बकपत्र गर्दा यी प्रतिवादी रिना बस्नेतको आरोपित कसुरमा संलग्नता रहेको भनी लेखाउन सकेको पाइँदैन । साथै सहअभियुक्त प्रतिवादी सन्तोष बस्नेतले अधिकारप्राप्त अधिकारी र अदालतसमक्ष बयान गर्दा यी प्रतिवादी रिना बस्नेत वारदातस्थलमा नरही छिमेकीको घरमा गएकी भनी निजलाई पोल गरेको समेत देखिँदैन । त्यस्तै जाहेरवालाले अदालतसमक्ष बकपत्र गर्दा मृतक जहिलेसुकै मादक पदार्थ सेवन गरी घरमा आई कुटपीट झैझगडा गरिरहने र घटनाका दिन प्रतिवादी रिनाकुमारीलाई मृतकले कुटपीट गर्दा नाति सन्तोषले हातले ठेल्दा ठोक्किन गई मृतकको मृत्यु भएको कुरा सुनेको हुँ भनी यी प्रतिवादीलाई गडाउ गर्न सकेका देखिँदैन । प्रमाण ऐन, २०३१ को दफा २५ अनुसार फौजदारी मुद्दामा अभियुक्तको कसुर प्रमाणित गर्ने भार वादीको हुनेछ भनी उल्लेख भएको पाइन्छ । तर प्रस्तुत मुद्दामा आरोपित कसुरमा यी प्रतिवादीको समेत संलग्नता रहेको भनी तथ्ययुक्त सबूद प्रमाण वादी पक्षले दाखिल गर्न सकेको नदेखिएको अवस्थामा केवल शङ्का र अनुमानको भरमा मात्र आरोपित कसुरमा यी प्रतिवादी रिनाकुमारी बस्नेतसमेतको संलग्नता रहेको भनी कसुरदार ठहराउन नमिल्ने हुँदा विपक्षी झिकाउँदाका अवस्थामा भएको यसै अदालतको आदेशसँग सहमत हुन सकिएन । तसर्थ निजलाई सफाइ दिने ठहराएको हदसम्म पुनरावेदन अदालतको फैसला मिलेकै देखियो ।
५. अब अर्का प्रतिवादी सन्तोष बस्नेतको हकमा विचार गर्दा यी प्रतिवादी सन्तोष बस्नेतले अधिकारप्राप्त अधिकारी र अदालतसमक्ष बयान गर्दा मृतक बुबाले रक्सी खाई मातेर घरमा सधैँ झगडा गर्नुहुन्थ्यो । सो वारदातको दिन पनि ड्याडीले मम्मीलाई गाली र कुटपीट गर्न लाग्दा नगर भनी सम्झाउन लाग्दा उल्टै मसँग निहुँ खोजेर धकेल्नुभयो । मैले पनि धकेल्दा ड्याडीको टाउको पछाडिमा चोट लाग्यो । मैले धकेलेर लागेको चोटबाट धेरै रगत बगी ड्याडीको मृत्यु भएको हो । ममीले केही गरेको होइन भनी बयान गरेको पाइन्छ । प्रतिवादी रिनाकुमारी बस्नेतले अदालतसमक्ष बकपत्र गर्दासमेत छोरा सन्तोषले धकेल्दा लागेको चोट पटकको कारण मृत्यु भएको हो भनी बयान गरेको पाइन्छ ।त्यस्तै जाहेरवालाले अदालतसमक्ष बकपत्र गर्दा मृतकले मादक पदार्थ सेवन गरी श्रीमतीलाई कुटपीट गर्दाका अवस्थामा प्रतिवादी सन्तोषले हातले ठेल्दा टेबुलमा ठोकिन गएको भनी बकपत्र गरिदिएको पाइन्छ । प्रतिवादीहरूको बयान तथा जाहेरवालाको बकपत्रसमेतका कागजातबाट मृतकको मृत्यु यी प्रतिवादी सन्तोष कुमार बस्नेतको धकेलाईबाट मृतकलाई चोट लागी निजको मृत्यु भएको पुष्टि हुनआयो ।
६. अब निज प्रतिवादी सन्तोष कुमार बस्नेतलाई के कति सजाय हुने रहेछ भन्ने सम्बन्धमा हेर्दा मुलुकी ऐन, ज्यानसम्बन्धीको महलको १४ नं. मा ज्यान मार्नको मनसाय रहेनछ, ज्यान लिनुपर्नेसम्मको रिसइबि पनि रहेनछ, लुकी चोरीकन हानेको पनि रहेनछ उसै मौकामा उठेको कुनै कुरामा रिस थाम्न नसकी जोखिमी हतियारले हानेको वा विष खुवाएकोमा बाहेक साधारण लाठा, ढुङ्गा, लात्ता, मुक्का इत्यादिले हान्दा सोही चोट पीरले ऐनका म्याद भित्र ज्यान मरेमा १० वर्ष कैद गर्नुपर्छ भन्ने व्यवस्था गरेको देखिन्छ । प्रस्तुत वारदातमा यी प्रतिवादी र मृतकबीच पूर्व रिसइबि रहेको वा मृतकलाई जोखिमी हतियारले प्रहार गरी जानीजानी मनसायपूर्वक कर्तव्य गरी मारेको अवस्था देखिँदैन । मृतकलाई यी प्रतिवादीले सम्झाउन खोज्दा उल्टै निहुँ खोजी प्रतिवादीलाई नै मृतकले कुट्न खोजेकाले उसै मौकामा रिस उठी प्रतिवादीले हातले मृतकलाई धकेलिदिँदा मृतकको टाउको टेबलमा ठोक्किन पुगी चोट लागी निजको मृत्यु भएको अवस्था देखिन आएकाले प्रस्तुत वारदातमा ज्यानसम्बन्धीको महलको १३ (३) नं आकर्षित हुने न भै ऐ महलको १४ नं. मा वर्णित आवेश प्रेरित हत्याअन्तर्गतको देखिन आएकाले सोही अनुसार निज प्रतिवादीलाई १० बर्ष कैद गर्ने गरी भएको पुनरावेदन अदालतको फैसला अन्यथा हुन सक्ने देखिएन । त्यसकारण ऐ. महलको ५ नं. बमोजिम भवितव्य कायम गरिपाउँ भन्ने प्रतिवादी सन्तोष बस्नेतको पुनरावेदन जिकिरसमेत मनासिब देखिन आएन ।
७. तसर्थ प्रस्तुत मुद्दामा प्रतिवादी रिनाकुमारी बस्नेतको अभियोग दावीबमोजिमको संलग्नता पुष्टि नभएको अर्का प्रतिवादी सन्तोष बस्नेतको मृतकसँग पूर्व रिसइबि रहेको भन्ने कुरा नदेखिएको, वारदातको रूपहेर्दा मृतकलाई धकेल्दा चोट लागी सोही कारणबाट मृतकको मृत्यु भएको देखिँदा उक्त कार्य आवेश प्रेरितमात्र भएको देखिनाले प्रतिवादी रिनाकुमारी बस्नेतले आरोपित कसुरबाट सफाइ पाउने र प्रतिवादी सन्तोष कुमार बस्नेतलाई मुलुकी ऐन, ज्यानसम्बन्धीको महलको १४ नं. बमोजिम १० वर्ष कैद सजाय हुने ठहर्याएको सुरू झापा जिल्ला अदालतको फैसला सदर गरेको पुनरावेदन अदालत, इलामको मिति २०६८।२।१६ को फैसला मिलेको देखिँदा सदर हुने ठहर्छ । वादी प्रतिवादी दुबै पक्षको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्तैन । दायरीको लगत कट्टा गरी मिसिल नियमानुसार अभिलेख शाखामा बुझाइदिनू ।
उक्त रायमा सहमत छु ।
न्या. चोलेन्द्र शमशेर ज.ब.रा.
इति संवत् २०७१ साल माघ १२ गते रोज २ शुभम्
इजलास अधिकृत : टेकराज जोशी (रा.प. द्वितीय)