निर्णय नं. ११०६९ - लागु औषध (ब्राउन सुगर)
सर्वोच्च अदालत, संयुक्त इजलास
माननीय न्यायाधीश श्री ईश्वरप्रसाद खतिवडा
माननीय न्यायाधीश श्री सुष्मालता माथेमा
फैसला मिति : २०७८।९।२७
०७२-CR-०१२८
मुद्दाः- लागु औषध (ब्राउन सुगर)
पुनरावेदक वादी : प्र.स.नि. कलकबहादुर शाहीसमेतको जाहेरीले नेपाल सरकार
विरूद्ध
प्रत्यर्थी प्रतिवादी : जिल्ला दाङ, घोराही न.पा. वडा नं. २ बस्ने संजिव रावतसमेत
व्यापारिक प्रकृतिको कारोबार नदेखिएसम्म सेवन प्रयोजनका लागि खरिद गरेको कुरालाई मात्र हेरेर खरिद बिक्री, सञ्चय वा ओसारपसारसम्बन्धी कसुर ठहर गर्नु मनासिब नहुने ।
भुक्तान गरिएको मूल्यको दृष्टीले हेर्दा ठुलो परिमाण नदेखिएको कुरालाई लिएर अन्यथा प्रमाणित नभएसम्म व्यापारिक प्रयोजनको लागि गरिएको खरिद बिक्री हो भनी अर्थ लगाउनु मनासिब नहुने । यदाकदा थोरै मूल्यका कारोबारमा पनि व्यापारिक प्रयोजन देखिन सक्ने, तर यसका लागि सो कारोबार व्यापारिक प्रकृतिबाट गरिएको तथ्य पुष्टि हुनुपर्ने ।
(प्रकरण नं. ४)
पुनरावेदक वादीका तर्फबाट : विद्वान् उपन्यायाधिवक्ता श्री शिवप्रसाद आचार्य
प्रत्यर्थी प्रतिवादीका तर्फबाट : विद्वान् अधिवक्ताहरू श्री नरबहादुर योगी र श्री भोजबहादुर ढकाल
अवलम्बित नजिर :
सम्बद्ध कानून :
लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३
सुरू तहमा फैसला गर्ने:
मा. जि. न्या. श्री दयानाथ खरेल
दाङ देउखुरी जिल्ला अदालत
पुनरावेदन तहमा फैसला गर्ने:
मा. न्या. श्री शेषराज सिवाकोटी
मा. न्या. श्री मेघनाथ भट्टराई
पुनरावेदन अदालत, तुलसीपुर
फैसला
न्या. ईश्वरप्रसाद खतिवडा : न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा १२(१) को (क) र (ख) बमोजिम पुनरावेदन अदालत तुलसीपुरको फैसला दोहोर्याई हेरिपाउँ भनी वादी नेपाल सरकारको तर्फबाट यस अदालतमा परेको निवेदनका सन्दर्भमा मुद्दा दोहोर्याई हेर्ने अनुमति प्रदान भएबमोजिम पुनरावेदनको रोहमा दायर भएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य एवं ठहर यसप्रकार छः
तथ्यगत बेहोरा
जिल्ला दाङ, घोराही न.पा. २, पनौरा बस्ने संजिव रावत, ऐ. ११ बस्ने सुशील थापा, ऐ. बस्ने शालिकराम पाण्डे, ऐ. वडा नं. ६ बस्ने बसन्त रोकासमेतका व्यक्तिहरूले लागु औषध ब्राउन सुगर बेचबिखन एवं सेवन गरिरहेको अवस्थामा निजहरूको शरीर खानतलासी लिँदा सुशील थापाको साथबाट २ ग्राम २५ मिलिग्राम अवैध लागु औषध ब्राउन सुगर बरामद गरेको, अन्य व्यक्तिको साथबाट केही फेला नपरेको भन्ने जिउको खानतलासी मुचुल्का ।
मिति २०६९/६/४ गते बिहान अन्दाजी ९.०० बजेको समयमा जिल्ला दाङ, घोराही न.पा. २, पनौरास्थित चार जना व्यक्तिहरूले अवैध लागु औषध ब्राउन सुगर किनबेच एवं सेवन गरिरहेको भन्ने सूचनाको आधारमा मसमेतको प्रहरी टोली उक्त स्थानमा जाँदा प्रहरी टोलीलाई देखी हतोत्साहित भई भागेको अवस्थामा स्थानीय मानिसहरूको सहयोगमा निजहरूलाई नियन्त्रणमा लिई शरीरको खानतलासी लिँदा प्लाष्टिकको पोकामा फेला पारी निजहरूलाई तत्काल सोधपुछ गर्दा निजहरूले लागु औषध सेवन गर्ने र बेचबिखन गर्ने गरेका छौँ भनेकाले निजहरू सुशील थापा, संजिव रावत, शालिकराम पाण्डे, बसन्त रोकालाई प्रतिवेदनसाथ आवश्यक कारबाहीको लागि पक्राउ गरी दाखिला गरेका छौँ भन्नेसमेत बेहोराको प्र.स.नि. कलकबहादुर शाहीसमेतको प्रतिवेदन ।
मिति २०६९/६/६ गते रातको अन्दाजी २२:०० बजेको समयमा जिल्ला दाङ, घोराही न.पा. ११, थारूगल्लीस्थित घोराही न.पा. १० बस्ने वर्ष २० को दीपक वली र ऐ. वडा नं. ६ बस्ने वर्ष २९ को खार्से भन्ने निमबहादुर घर्ती शंकास्पद तरिकाले हिँडिरहेको अवस्थामा निजहरूको खानतलासी लिँदा दीपक वलीको साथमा राखेको अवैध लागु औषध ब्राउन सुगर ४ ग्राम २१५ मिलिग्राम बरामद भएको भन्ने बरामदी तथा खानतलासी मुचुल्का ।
मिति २०६९/६/४ गते पक्राउ परेका व्यक्तिहरूलाई अनुसन्धान गर्ने क्रममा लागु औषध ब्राउन सुगर कहाँ बस्ने कोबाट लिएको भनी प्रारम्भिक अनुसन्धानको सिलसिलामा जिल्ला दाङ घोराही वडा नं. १० बस्ने दीपक वली र ऐ. वडा नं. ६ बस्ने वर्ष २९ को खार्से भन्ने निमबहादुर घर्तीबाट लिएको भनी खुलाइदिएअनुसार निजहरूलाई खोजतलास एवं पक्राउको लागि मसमेतको प्रहरी टोली खटिई जाँदा मिति २०६९/६/६ गते राति अन्दाजी २२:०० बजेको समयमा घोराही न.पा.-११, थारूगल्लीस्थित दुवै जना आउँदैछन् भन्ने जानकारीअनुसार उक्त स्थानमा जाँदा निजहरू दुवै जनालाई फेला पारी निजहरूको शरीर खानतलासी लिँदा लागु औषध ब्राउन सुगर फेला पारी आवश्यक कारबाहीको लागि दाखिला गरेका छौँ भन्ने बेहोराको प्र.ना.नि. गजबहादुर ऐरसमेतको प्रतिवेदन ।
मिति २०६९/६/३ गते सुशील थापा र बसन्त रोकाले फोन गरेर नाच हेर्न जाउँ भनी बोलाइ राति नाच हेरिरहँदा बसन्त रोका र सुशील थापाले ब्राउन सुगर लिएका छौँ भनेका थिए । अर्को दिन बिहान जिल्ला दाङ, घोराही न.पा. २, पनौरामा हामी तीन जना बसिरहेको समयमा शालिकराम पाण्डे आफ्नो काम विशेषले आएका रहेछन् । हामीलाई देखी हामीकहाँ आई चारै जनाको सल्लाहअनुसार ब्राउन सुगर एक क्वाटर सेवन गरौँ भनी सल्लाह गर्दाको अवस्थामा प्रहरीको गाडी आई हामीलाई नियन्त्रणमा लिई शरीर खानतलासी गर्दा सुशील थापाले आफ्नो साथमा राखेको ब्राउन सुगर प्रहरीले बरामद गरी लिएको हो भन्नेसमेत बेहोराको प्र. संजिव रावतले अधिकारप्राप्त अधिकारीसमक्ष गरेको बयान ।
हामी दुईजना बसन्त रोका र सुशील थापाले घोराही बजारमा खार्से भन्ने निमबहादुर घर्तीलाई भेटाई निजबाट रू.२०००।- मा लागु औषध ब्राउन सुगर किनेका थियौँ । मिति २०६९/६/४ गते हामी दुई जनालगायत संजिव रावत र शालिकराम पाण्डेले घोराही न.पा. २, पनौरामा बसी उक्त लागु औषध ब्राउन सुगर सेवन गर्न लागेको समयमा हामीलाई प्रहरीले नियन्त्रणमा लिई शरीरको खानतलासी लिएर लागु औषध ब्राउन सुगर सुशील थापाको साथबाट बरामद गरेको हो । हामीले लागु औषध ब्राउन सुगर सेवन मात्र गर्ने गरेका छौँ । बिक्री वितरण गरेका छैनौँ भन्नेसमेत प्र. बसन्त रोका र प्र. सुशील थापाले अधिकारप्राप्त अधिकारीसमक्ष गरेको एकै मिलानको बयान ।
मिति २०६९/६/४ गते दाङ घोराही न.पा. २ बस्ने नारायण अधिकारीसँग पैसा लिने काम भएकाले निजको घर गई पछि निज नारायण अधिकारीलाई फेला नपारेको हुँदा मैले सोही स्थाननजिक बसन्त रोका, संजिव रावत र सुशील थापा बसिरहेको देखी सुशील थापालाई चिनेको नाताले म त्यहाँ जाँदा तिजको अवसरमा एक क्वाटर लागु औषध ब्राउन सुगर सेवन गरौँ भनेका थिए, तर मैले यस्तो चिज सेवन गर्नु हुँदैन भनेँ । त्यसै समयमा प्रहरीको गाडी आई हामीलाई नियन्त्रणमा लिई शरीरको खानतलासी लिँदा सुशील थापाले राखेको ब्राउन सुगर प्रहरीले बरामद गरेको थियो । मैले बिक्री वितरण गर्ने गरेको छैन । सेवनसम्म गरेको छु भन्नेसमेत बेहोराको प्र. शालिकराम पाण्डेले अधिकारप्राप्त अधिकारीसमक्ष गरेको बयान ।
मैले विगत एक वर्ष पहिलेदेखि लागु औषध सेवन गर्ने गरिरहेकाले मलाई सेवन गर्ने लत बसेको र प्रायः मैले खार्से भन्ने निमबहादुर घर्तीले दिएको लागु औषध ब्राउन सुगर सेवन गरेको छु । मिति २०६९/६/६ गते मलाइ खार्से भन्ने निमबहादुर घर्तीले लमहीसम्म जाउँ भनी लिई मलाई लमहीको बसपार्कमा बस्न लगाई पूर्वतर्फ गई ५/७ मिनेटपछि लागु औषध ब्राउन सुगर लिएर आएका थिए । निजले लिएको ब्राउन सुगर मलाई राख्न दिएका हुन् । निजले को कसबाट उक्त लागु औषध लिए, मलाइ केही थाहा भएन । हामी दुवैजना लमहीबाट घोराही आउने बसमा चढी घोराही-११, दाङभ्याली होटलनजिक झरी घरतर्फ गइरहेको समयमा प्रहरीले हामीलाई समाती शरीरको खानतलासी लिँदा मलाई खार्सेले राख्न दिएको लागु औषध ब्राउन सुगर फेला पारेको थियो । मैले लागु औषध ब्राउन सुगर सेवन मात्र गर्ने गरेको छु । बिक्री वितरण गरेको छैन भनी प्र. दीपक वलीले अधिकारप्राप्त अधिकारीसमक्ष गरेको बयान ।
विगत एक वर्ष पहिलेदेखि लागु औषध ब्राउन सुगर सेवन गर्ने लत बसेको कारण मैले नियमित लागु औषधको सेवन गर्ने गरेको छु । मैले लागु औषध सेवन गर्दा जिल्ला रोल्पा घर भई हाल घोराही न.पा. १०, मिलन चोक बस्ने ममता पुनबाट किनेर खाने गरेको थिएँ । मिति २०६९/६/६ गते बेलुकी अन्दाजी ५.०० बजेको समयमा घोराही न.पा. ११, मिलन चोक बस्ने अमर रोका र ऐ. पुरानो बसपार्क बस्ने सुनिल गुरूङले पार्किङ गरिराखेको बसभित्र बसी लागु औषध सेवन गरेको देखी म र दीपक वलीले सेवन गर्ने भनी माग्दा निजहरूले नदिएको र ममताले लमही बजारमा बसेर बिक्री गरिरहेकी छन्, त्यहीँ गएर ल्याएर खाउ भनेपछि म र दीपक वली सँगै लमही गई ममता पुनबाट रू.३०००।- मा लागु औषध ब्राउन सुगर किनेर ल्याएका हौँ । मैले लागु औषध सेवन मात्र गर्ने गरेको छु, बिक्री वितरण गरेको छैन । मैले सेवन गर्दा दाङ घोराही न.पा.११ बस्ने सोभियत गौतम र ऐ. वडा नं. २ बस्ने सुरवीर चौधरीसमेतबाट किनेर सेवन गर्ने गरेको छु । सुशील थापालगायत निजका साथीहरूले नेपालगन्जबाट लागु औषध खरिद गरी काठमाडौंसम्म लिएर आफैँ जाने गर्छन् भन्नेसमेत बेहोराको प्रतिवादी खार्से भन्ने निमबहादुर घर्तीले अधिकारप्राप्त अधिकारीसमक्ष गरेको बयान ।
मिति २०६९/६/१७ मा प्रतिवादी शालिकराम पाण्डेको घर कोठा, मिति २०६९/६/२१ मा प्रतिवादी सुशील थापाको घर कोठा, तिर्सना रावतको घर कोठा, क्रमला गिरीको घर कोठा, खले वलीको घर कोठा र धुकमान रोकाको घर कोठा खानतलासी लिँदा यस मुद्दामा प्रमाण लाग्ने कुनै चीजवस्तु (दशी) फेला नपरेको भन्नेसमेत बेहोराको छुट्टाछुट्टै खानतलासी तथा बरामदी मुचुल्काहरू मिसिल सामेल रहेको ।
परीक्षणको लागि पठाइएको भौतिक सबुद नमूना नं. १ र २ मा हेरोइन पाइएको छ भन्ने बेहोराको केन्द्रीय प्रहरी विधि विज्ञान प्रयोगशाला, लागु औषध शाखा, महाराजगन्जको मिति २०६९/६/१८ को परीक्षण प्रतिवेदन उक्त प्रयोगशालाको च.नं.१७१९ मिति २०६९/६/२१ को पत्रसाथ प्राप्त भई मिसिल सामेल रहेको ।
मिति २०६९/६/४ गते जिल्ला दाङ, घोराही न.पा. २, पनौरामा सुशील थापा, शालिकराम पाण्डे, संजिव रावत, बसन्त रोकासमेतले लागु औषध ब्राउन सुगर सेवन गरिरहेको समयमा प्रहरी टोलीले निजहरूलाई पक्राउ गरी लिएको भन्ने सुनी थाहा पाएका हौँ । निजहरूले लागु औषध सेवन र बिक्री वितरण गर्छन् गर्दैनन् थाहा भएन । निजहरूलाई प्रहरीले पक्राउ गरी लिँदा प्रत्यक्ष देखेको होइन । पछि मिति २०६९/६/६ गते घोराही न.पा. ११, थारूगल्लीबाट ऐ. बस्ने दीपक वली र ऐ. वडा नं.६ बस्ने खार्से भन्ने निमबहादुर घर्तीको साथबाट लागु औषध ब्राउन सुगरसहित निजहरूलाई पक्राउ गरी प्रहरीले लगेको भन्ने थाहा पाएको हुँ । निजहरूले लागु औषधको बिक्री वितरण, ओसारपसार र सेवन गर्ने भए कानूनबमोजिम कारबाही हुनुपर्छ भनी मानकुमार राना, नारायणबहादुर के.सी. र प्रशान्त गौतमले गरेको एकै मिलानको घटना विवरण कागज ।
प्रतिवादी सुशील थापा, बसन्त रोका, दिपक वली, निमबहादुर घर्तीले लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा ४(घ)(च) बमोजिमको कसुर गरेको हुँदा निज चारै जना प्रतिवादीहरूलाई सोही ऐनको दफा १४(१)(छ)(१) बमोजिम सजाय हुन र प्रतिवादी शालिकराम पाण्डे र संजिव रावतले लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा ४(छ) को कसुर गरेकोमा सोही ऐनको दफा १४(१)(ङ) बमोजिम सजाय गरिपाउँ भन्नेसमेत बेहोराको वादी नेपाल सरकारबाट दायर भएको अभियोगपत्र ।
मिति २०६९/६/६ गतेका दिन म र निमबहादुर घर्तीले लमही बजारकी ममता पुनबाट लागु औषध ब्राउन सुगर ल्याउँदै गर्दा घोराही-११ स्थित थारूगल्लीको चोकमा पक्राउ परेका हौँ । उक्त ब्राउनसुगर सेवन गर्नका लागि लिएका हौं भन्नेसमेत बेहोराको प्रतिवादी दीपक वलीले अदालतसमक्ष गरेको बयान ।
निमबहादुरले उक्त लागु औषध कहाँबाट लिएका हुन् थाहा भएन । मसमेतले मिति २०६९/६/४ गते बिहान खान लाग्दा प्रहरीको भ्यान गई पक्राउ गरी लिएको हो भन्नेसमेत बेहोराको प्रतिवादी सुशील थापाले अदालतसमक्ष गरेको बयान ।
हामी पनौरा भन्ने स्थानमा बसेको अवस्थामा प्रहरीले पक्राउ गरेको हो । हामीमध्येका सुशील थापाबाट बरामद भएको हो । उक्त ब्राउनसुगर सेवन गर्नका लागि लिएका हौँ । बेचबिखन गरेका छैनौँ । बेचबिखन गर्ने विचार पनि छैन भन्नेसमेत बेहोराको प्रतिवादी बसन्त रोकाले अदालतसमक्ष गरेको बयान ।
पनौरा गाउँमा बसी साथीहरूसँग ब्राउन सुगर कस्तो हुन्छ भनी खानका लागि बसेको अवस्थामा प्रहरीले पक्राउ गरी ल्याएको हो । मैले कहिले पनि सेवन गरेको थिइनँ । मेरो साथबाट उक्त ब्राउन सुगर बरामद भएको होइन भन्नेसमेत बेहोराको प्रतिवादी संजिव रावतले अदालतमा गरेको बयान ।
मसँग पक्राउ पर्ने दीपक वली हुनुहुन्छ । ब्राउन सुगर कस्तो हुन्छ चिनेको पनि छैन र सेवन पनि गर्दैन । मैले लागु औषध सेवन गर्ने र बिक्री गर्नेसमेतका कुनै कार्य गर्दिनँ भन्नेसमेत बेहोराको प्रतिवादी निमबहादुर घर्तीले अदालतसमक्ष गरेको बयान ।
मिति २०६९/६/४ गतेको बिहान सुशील थापा, संजिव रावत, बसन्त रोकासमेत पनौरास्थित नारायण अधिकारीको घरमा बसेका थियौँ । हामीहरूले लागु औषध ब्राउन सुगर सेवन गर्ने सल्लाह गर्दै थियौँ । अं. ५ मिनेटभित्रमा प्रहरीको भ्यान पुगेपछि हामीहरूलाई पक्राउ गरेको हो । पक्राउपछि खानतलासी गर्दा सुशील थापाको शरीरबाट २.२५ मिलिग्राम ब्राउन सुगर बरामद गरेको हो भन्नेसमेत बेहोराको प्रतिवादी शालिकराम पाण्डेले अदालतसमक्ष गरेको बयान ।
प्रतिवादीहरू निमबहादुर घर्ती, दीपक वली, बसन्त रोका र सुशील थापालाई पछि बुझ्दै जाँदा ठहरेबमोजिम हुने गरी पुर्पक्षका लागि थुनामा राख्ने र प्र. संजिव रावत र शालिकराम पाण्डेलाई पुर्पक्षका लागि तारेखमा राख्ने र प्रतिवादी चुक्ता भइसकेको देखिँदा वादी प्रतिवादीका साक्षी बुझी पेस गर्नु भन्नेसमेत बेहोराको दाङ देउखुरी जिल्ला अदालतको मिति २०६९/६/२६ को आदेश ।
प्रतिवादी सुशील थापाले लागु औषध सेवनसम्म गरेका हुन्, तर निजले बिक्री वितरणको कारोबार गर्दैनन् भन्नेसमेत बेहोराको प्र. सुशील थापाको साक्षी तिलक रावतले अदालतमा गरेको बकपत्र ।
म जि.प्र.का.मा गएको समयमा प्रहरीले मिसिल बुझाउनु छ, सही गरिदिनुहोस्, केही फरक पर्दैन भनी पढ्न पनि नदिई पढी बाची नसुनाई सही गराउनुभएको हो । प्रतिवादीहरूले लागु औषध ब्राउन सुगर बोकेको मैले देखेको छैन । प्रतिवादीहरूले लागु औषधको कारोबार नगरेकोले सजाय हुनुपर्ने होइन, सुध्रिने मौका दिनुपर्छ भन्नेसमेत बेहोराको प्रहरीमा कागज गर्ने मानकुमार राना र प्रशान्त गौतमले अदालतमा गरेको करिब एकै मिलानको छुट्टाछुट्टै बकपत्र ।
प्रतिवादी दीपक वलीले लागु औषध ब्राउन सुगर सेवन गर्दैनन्, ओसारपसार पनि गर्दैनन् । उसलाई साथीहरूले झुक्याएर राख्न दिई प्रहरीसँग कुरा मिलाई ब्राउन सुगर बरामद गराउँदैमा निजलाई सजाय हुने हैन, सफाइ पाउनुपर्छ भन्नेसमेत बेहोराको प्रतिवादी दीपक वलीका साक्षी खिमा घर्तीले गरेको बकपत्र ।
प्रतिवादी शालिकराम पाण्डेले कुनै पनि लागु औषध सेवन नगरेकोले निजलाई सजाय हुने होइन भन्नेसमेत बेहोराको निजको साक्षी नारायणप्रसाद धितालले गरेको बकपत्र ।
प्रतिवादी संजिव रावत लागु औषध सेवन गर्न लागेको अवस्थामा पक्राउ परेका नभई साथीहरूसँग कुराकानी गर्दाको अवस्थामा पक्राउ परेका हुन् । यी प्रतिवादीले हालसम्म कुनै लागु औषध सेवन गरेका छैनन् । प्रहरीले मारपिट गर्छ भन्ने डर त्रासबाट बयान गर्दा लागु औषध सेवन गर्न लागेको भनी भनेका होलान् भन्नेसमेत बेहोराको प्रतिवादी संजिव रावतको साक्षी मनु जैसीले गरेको बकपत्र ।
प्र. शालिकराम र संजिव रावतले अदालतसमक्षको बयानमा आफूहरूले लागु औषध सेवन गरेको छैन भनेको, सेवन गरेको तथ्य पुष्टि गर्ने अरू कुनै प्रमाण नभएको र निजहरूको साथबाट लागु औषध र सेवनसँग सम्बद्ध कुनै चीजवस्तु बरामद भएको अथवा सेवनका लागि लागु औषध खरिद वा कुनै उपायबाट ल्याएको, राखेको वा दिएको नदेखिएकोले निजहरू विरूद्धको लागु औषध सेवन गरेको कसुर पुष्टि हुन आएन । अतः प्र. शालिकराम पाण्डे र प्र. संजिव रावतले अभियोग दाबीबाट सफाइ पाउने ठहर्छ । प्रतिवादीहरूले बरामद लागु औषध सेवन गर्ने प्रयोजनार्थ प्र. दीपक वली र प्र. निमबहादुर घर्तीले दाङ लमहीबाट सङ्ग्रह गरी सेवनका लागि ल्याएको र प्र. सुशील थापा र प्र. बसन्त रोकाले प्र. निमबहादुर घर्तीबाट सेवनका लागि लागु औषध सङ्ग्रह गरी ल्याएको र सो लागु औषध सेवन गरी तत्काल खपत गर्न साथमा लगी बरामदस्थलमा गएको भन्ने बरामद मात्राका आधारमा निजहरूले लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा ४(छ) को लागु औषध सेवनको कसुर गरेको पुष्टि हुन आएकाले बरामद मात्राअनुसार प्र. दीपक वली र प्र. निमबहादुर घर्तीलाई बरामद मात्रा ४.२१५ ग्रामका आधारमा लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १४(१)(ङ) बमोजिम जनही ७(सात) महिना कैद र रू.५०००।- (पाँच हजार) का दरले जरिवाना हुने र प्र. बसन्त रोका र प्र. सुशील थापालाई बरामद मात्रा २.२५ ग्रामका आधारमा जनही ५(पाँच) महिना कैद र रू.५०००।- (पाँच हजार) का दरले जरिवाना हुने ठहर्छ भन्नेसमेत बेहोराको दाङ देउखुरी जिल्ला अदालतको मिति २०६९/१०/२८ को फैसला ।
दाङ घोराही पनौरामा पक्राउ परेका सुशील थापासमेतका ४ जना प्रतिवादीहरूसँग बरामद भएको लागु औषध कोसँग ल्याएको हो भनी सोधपुछ गर्दा प्र. निमबहादुर घर्ती र प्र. दीपक वलीले दिएको भनी खुलाएका र राति अं.१० बजेको समयमा थारूगल्लीमा आउँदै गरेका दीपक वली र निमबहादुर घर्तीको तलासी गर्दा ब्राउन सुगर फेला परेको भन्ने प्रहरी प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । सुशील थापा र बसन्त रोकाले प्रतिवादी निमबहादुर घर्तीबाट खरिद गरेको भन्ने भनाइबाट प्रतिवादी निमबहादुरले बिक्री गरेको र सुशील र बसन्तले खरिद गरेको देखिन्छ । त्यस्तै दीपक वलीबाट बरामद ब्राउन सुगरको स्रोत हेर्दा लमही बस्ने ममता पुनबाट निमबहादुर घर्ती र दीपक वलीले खरिद गरेको भन्ने आधारबाट फेला परेको वस्तुको अस्तित्व स्वीकार गरी स्रोत इन्कार गर्न मिलेन भनी फैसला गर्दा सेवनका लागि सङ्ग्रह गरी ल्याएको भनी प्रतिवादीहरू सुशील थापा, बसन्त रोका, दीपक वली र निमबहादर घर्तीलाई अभियोग दाबीभन्दा पृथक् कसुरमा सजाय गर्ने गरी भएको फैसला न्यायको रोहमा त्रुटिपूर्ण छ । प्रतिवादी सुशील थापाको साथबाट २.२५ दुई ग्राम पच्चिस मिलिग्राम र प्रतिवादी दीपक वलीको साथबाट ४.२१५ ग्राम लागु औषध खैरो हिरोइन बरामद भएको र बरामद भएको उक्त परिमाण सेवनको लागि मात्र हो भन्न सकिने अवस्था देखिँदैन । सङ्गठित रूपमा संलग्न रहेका प्रतिवादीहरू निमबहादुर घर्ती, बसन्त रोका सेवनमा मात्र सीमित रहेको भन्ने अवस्था नभएको हुँदा प्रतिवादीहरूलाई अभियोग दाबीभन्दा फरक किसिमले कम सजाय गर्ने गरी र संजिव रावत र शालिकराम पाण्डेलाई अभियोग दाबीबाट सफाइ दिएको सुरू फैसलामा गम्भीर कानूनी त्रुटि छ । उक्त फैसला बदर गरी प्रतिवादीहरूलाई अभियोग दाबीबमोजिम नै सजाय गरिपाउँ भन्नेसमेत बेहोराको वादी नेपाल सरकारको तर्फबाट पुनरावेदन अदालत तुलसीपुरमा परेको पुनरावेदनपत्र ।
सफाइ पाएका प्रतिवादी शालिकराम पाण्डे तथा संजिव रावतले अदालतमा समेत लागु औषध सेवन गर्न थालेको अवस्थामा पक्राउ परेको भनी साबित भएको अवस्थामा निजहरूलाई कसुरबाट सफाइ दिने गरी र अन्यको हकमा बरामदी मात्रालाई विचार गर्दा सेवनसम्मको कसुरदार कायम गर्ने गरी दाङ देउखुरी जिल्ला अदालतबाट मिति २०६९/१०/२८ मा भएको फैसला विचारणीय देखिएकोले अ.बं.२०२ नं. तथा पुनरावेदन अदालत नियमावली, २०४८ को नियम ४७ बमोजिम विपक्षी प्रतिवादीहरूलाई झिकाई उपस्थित भए वा अवधि नाघेपछि पेस गर्नु भन्नेसमेत बेहोराको पुनरावेदन अदालत तुलसीपुरको मिति २०७०/८/२६ को आदेश ।
प्रतिवादीहरू संजिव रावत र शालिकराम पाण्डेले लागु औषध सेवन गरेको तथ्य पुष्टि गर्ने प्रमाण मिसिलमा नभएको, मौकामा कागज गर्ने मानिसहरूले समेत यी प्रतिवादीहरूले सेवन गरेका हुन् भनी अदालतमा आई अभियोग दाबीलाई पुष्टि गर्न नसकेको र निजहरूको साथबाट लागु औषध र सेवनसँग सम्बद्ध कुनै चीजवस्तु बरामदसमेत भएको नदेखिएकोले निजहरू विरूद्धको लागु औषध सेवन गरेको अभियोग पुष्टि भएको देखिएन । प्रतिवादीहरू सुशील थापा, बसन्त रोका, निमबहादुर घर्ती र दीपक वलीले लागु औषधको सञ्चय, ओसारपसार तथा सेवनमा समेत संलग्न रहेको भन्ने अभियोग दाबीलाई स्वीकार गर्दै अदालत र अधिकारप्राप्त अधिकारीसमक्ष बयान गर्दा कसुरमा साबित रहेको देखिएको छ । बरामद भएको वस्तु केन्द्रीय प्रहरी विधि विज्ञान प्रयोगशालाबाट परीक्षण हुँदा हेरोइन पाइएको भन्ने परीक्षण प्रतिवेदन
छ । बरामदी मुचुल्कालाई समेत निजहरूले स्वीकार गरेको अवस्था छ । प्र. सुशील थापाबाट २.२५ ग्राम ब्राउन सुगर बरामद भई प्रतिवादीहरू चार जनाले सेवनको तयारीस्वरूप ल्याएको भन्ने बयान गरेका
छन् । प्र. दीपक वलीबाट बरामद भएको ब्राउन सुगर ४.२१५ ग्राम, निमबहादुरसमेत २ जनाले सेवनको निमित्त तयारीमा रहेको समयमा पक्राउ परेको भन्ने निज प्र. दीपक वलीको बयानमा उल्लेख छ । प्रतिवादीहरूले बरामदी लागु औषध (हेरोइन) खरिद, बिक्री, सञ्चय वा ओसारपसार गर्न खोजेको नभई सेवनको प्रयोजनार्थ साथमा लगी सुरक्षितस्थल भनी गएको स्थलबाट लागु औषधसहित प्रतिवादीहरू सेवनपूर्व नै पक्राउ परेको देखिन्छ । बरामद लागु औषध सेवन गर्ने प्रयोजनार्थ प्र. दीपक वली र निमबहादुर घर्तीले दाङ लमहीबाट सेवनका लागि ल्याएको र प्र. सुशील थापा र प्र. बसन्त रोकाले निमबहादुर घर्तीबाट सेवनकै लागि लगेको देखिएकोबाट प्रतिवादीहरू सुशील थापा, बसन्त रोका, निमबहादुर घर्ती र दीपक वलीले लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा ४(छ) बमोजिमको कसुरसम्म गरेको पुष्टि हुन आयो । प्रतिवादीहरूलाई बरामद लागु औषधको मात्राअनुसार लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १४(१)(ङ) बमोजिम कैद तथा जरिवाना हुने गरी सुरूबाट भएको फैसला सदर हुन्छ भन्नेसमेत बेहोराको पुनरावेदन अदालत, तुलसीपुरको मिति २०७१/१/२४ को फैसला ।
प्रतिवादीहरू संजिव, शालिकराम, सुशील र बसन्त एक ठाउँबाट र प्रतिवादीहरू दिपक वली र निमबहादुर घर्ती अर्को ठाउँबाट पक्राउ परेका तथा प्रतिवादीहरू सुशील थापा र दिपक वलीको साथबाट लागु औषध बरामदसमेत भएको छ । प्रतिवादीहरू संजिव र शालिकराम पहिला पनि सेवन गर्ने र सो दिन पनि सेवन गर्न लाग्दा पक्राउ परेको तथा सुशील र बसन्तले उपलब्ध गराउने भनी मौकामा र अदालतमा समेत “उक्त दिन लागु औषध सेवन गर्न लाग्दा पक्राउ परेको” भनी बयान गरेका, सुशील र बसन्तले निमबहादुरसँग खरिद गरी ४ जना भई सेवन गर्ने भनी मौकामा र सेवन गर्न लाग्दा पक्राउ परेको भनी अदालतमा बयान गरेका छन् । प्रतिवादी दिपक र निमबहादुरले लागु औषध खरिद गरी लिई आएको अवस्थामा पक्राउ परेको भनी बयान गरेका, दिपकले अदालतमा सोही बेहोराको बयान गरेका, निमबहादुरसम्म अदालतमा इन्कार रहेको देखियो । उक्त बयान बरामदी मुचुल्का र परीक्षण प्रतिवेदनबाट पुष्टि भएको छ । यसरी २ जना प्रतिवादीहरू सेवनसम्ममा र ४ जना प्रतिवादीहरू सञ्चय, ओसारपसार र बिक्री वितरणमा संलग्न रहेको पुष्टि भएको र प्रतिवादी निमबहादुरबाहेकका प्रतिवादीहरूले अदालतमा समेत स्वीकार गरेको र प्रतिवादी निमबहादुरको अदालतको इन्कारी पुष्टि हुन नसकेको अवस्थामा २ जना प्रतिवादीहरूलाई सफाइ र ४ जना प्रतिवादीहरूलाई घटी कसुर ठहर भएको फैसलामा प्रमाण ऐनको दफा ९, ५४ र लागु औषध (नियन्त्रण) ऐनको दफा ४ (घ), (च) र (छ) को व्याख्यामा त्रुटि भएको छ । प्रतिवादी शालिकराम पाण्डे र संजिव रावतले सो दिन सेवन गर्न नपाए पनि सोपूर्व सेवन गरेको कुरा स्वीकार गरेका छन् । प्रतिवादीहरू सुशील थापाबाट २ ग्राम २५ मिलिग्राम र दीपक वलीबाट ४ ग्राम २१५ मिलिग्राम ब्राउन सुगर बरामद भएको हुँदा बरामद मात्रा १/२ पटक सेवन गर्दा नै सकिने परिमाणको देखिँदैन । प्रतिवादी सुशील थापा र बसन्त रोकाले अनुसन्धानको क्रममा बयान गर्दा निमबहादुर घर्तीबाट निजहरूले ब्राउन सुगर किन्ने गरेका र रू.२०००।- मा निमबहादुर घर्तीबाट ब्राउन सुगर खरिद गरी संजिव रावत तथा शालिकराम पाण्डेसमेत ४ जना बसी सेवन गर्ने सल्लाह गर्दा पक्राउ परेका, निमबहादुर घर्ती र दिपक वलीले ब्राउन सुगर बिक्री वितरण गर्ने भनी आरोपित कसुरमा साबित रही बयान गरेका, प्रतिवादी निमबहादुरले बिक्री गरेको र प्रतिवादीहरू सुशील र बसन्तले खरिद गरेको देखिएको छ । तसर्थ प्रतिवादीहरू शालिकराम पाण्डे र संजिव रावतलाई सफाइ दिई र अन्य प्रतिवादीहरूलाई कम सजाय गर्ने गरेको पुनरावेदन अदालत तुलसीपुरको फैसला बदर गरी निज प्रतिवादीहरूलाई अभियोग मागदाबीबमोजिम सजाय गरिपाउँ भन्नेसमेत बेहोराको वादी नेपाल सरकारको तर्फबाट यस अदालतमा परेको मुद्दा दोहोर्याई हेरिपाउँ भन्ने निवेदन ।
प्रतिवादीहरू सुशील थापाबाट २ ग्राम २५ मिलिग्राम र दीपक वलीबाट ४ ग्राम २१५ मिलिग्राम बरामद लागु औषध ब्राउन सुगरको मात्रा सेवनको लागि हो भन्ने पुनरावेदन अदालत तुलसीपुर, दाङको फैसलामा प्रमाण ऐन, २०३१ को दफा ३, ५४ लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १४(१)(छ)(१) र ने.का.प. २०६९ नि.नं. ८९२३ पृष्ठ १७१० मा प्रकाशित सिद्धान्तको व्याख्यात्मक त्रुटि भएकोले न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा १२(१)(क) र (ख) बमोजिम दोहोर्याई हेर्ने निस्सा प्रदान गरिएको छ भन्ने बेहोराको यस अदालतको मिति २०७२/४/८ को आदेश ।
यस अदालतको ठहर
नियमबमोजिम पेसी सूचीमा चढी निर्णयार्थ पेस हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा पुनरावेदक वादी नेपाल सरकारको तर्फबाट उपस्थित विद्वान् उपन्यायाधिवक्ता श्री शिवप्रसाद आचार्यले प्रतिवादीहरू सुशील थापा, निमबहादुर घर्ती, बसन्त रोका र दीपक वलीले लागु औषध खरिद, ओसारपसार, सञ्चय, बिक्रीसमेत गरेको र प्रतिवादीहरू शालिकराम पाण्डे र संजिव रावतले लागु औषध सेवन गर्ने गरेको कुरा पुष्टि भएको छ; निजहरूलाई अभियोग दाबीबमोजिम कसुरदार ठहर गरिनुपर्दछ भनी बहस जिकिर गर्नुभयो । प्रत्यर्थी प्रतिवादी सुशील थापाको तर्फबाट उपस्थित विद्वान् अधिवक्ताहरू श्री नरबहादुर योगी र श्री भोजबहादुर ढकालले प्रतिवादी सुशील थापा विगत केही समयदेखि लागु औषध सेवन गर्ने अम्मली रहेको, सोही कारण आफूले सेवन गर्नका लागि लागु औषध खरिद गरेको, प्रतिवादी बसन्त थापासहित सेवन गर्ने तयारीमा रहँदाका अवस्थामा प्रहरीद्वारा पक्राउ परेको हो; निजले अनुसन्धानको क्रममा तथा अदालतमा बयान गर्दासमेत आफूले सेवनका लागि उक्त लागु औषध खरिद गरेको भनी स्वीकार गरेका छन्; सेवनसम्मको कसुर ठहर्याई सोहीबमोजिम सजाय गर्ने गरेको सुरू अदालतको फैसला सदर गरेको पुनरावेदन अदालत तुलसीपुरको फैसला कानूनसम्मत र न्यायोचित छ; सोही फैसला सदर हुनुपर्छ भनी गर्नुभएको बहस जिकिरसमेत सुनियो ।
अब यसमा सेवनतर्फको कसुर ठहर गरेको सुरू दाङ देउखुरी जिल्ला अदालतको फैसला सदर गरेको पुनरावेदन अदालत तुलसीपुरको फैसला मिलेको छ वा छैन ? वादी नेपाल सरकारको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्छ वा सक्तैन ? भन्ने प्रश्नमा निर्णय दिनुपर्ने देखिन आयो ।
२. निर्णयतर्फ विचार गर्दा, प्रतिवादीहरू सुशील थापा, निमबहादुर घर्ती, बसन्त रोका र दीपक वलीउपर लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा ४ को देहाय (घ) र (च) बमोजिमको कसुरमा दफा १४(१)(छ)(१) बमोजिम सजाय र प्रतिवादीहरू शालिकराम पाण्डे र संजिव रावतलाई लागु औषध सेवनको कसुरमा दफा १४(१)(ङ) बमोजिम सजायको मागदाबी रहेको पाइयो । मिति २०६९/६/४ मा भएको बरामदी मुचुल्काअनुसार प्रतिवादी सुशील थापाको साथबाट २.२५ ग्राम र मिति २०६९/६/६ को बरामदी मुचुल्काअनुसार प्रतिवादी दीपक वलीको साथबाट ४.२१५ ग्राम लागु औषध बरामद भएको देखियो ।
३. अव सर्वप्रथम सफाइ पाएका प्रतिवादीहरू संजिव रावत र शालिकराम पाण्डेको सम्बन्धमा हेर्दा निजहरूको साथबाट कुनै लागु औषधजन्य पदार्थ बरामद भएको देखिएन । निजहरूले कहिले, कहाँ लागु औषध सेवन गरे भन्ने कुरा पनि खुल्न आएको पाइएन । अदालतसमक्षको बयानमा निजहरूले लागु औषध सेवन गरेको छैन भनी इन्कारी बेहोरा उल्लेख गरेको देखिन्छ । अधिकारप्राप्त अधिकारीसमक्ष गरेको बयानमा समेत घटनास्थलमा गई लागु औषध सेवन गर्ने कुरासम्म चलेको, तर सेवन गर्न नपाउँदै पक्राउ परेको भनी उल्लेख गरेको पाइयो । निजहरूले लागु औषध सेवन गरेको तथ्य पुष्टि हुने प्रमाण
देखिँदैन । निज प्रतिवादीहरूको साथबाट लागु औषध सेवनसँग सम्बद्ध कुनै चिजवस्तु बरामद भएको समेत पाइएन । केवल अन्य प्रतिवादीहरू रहेको स्थानबाट एकै समयमा पक्राउ परेको भन्ने आधारमा नै शङ्का गरेर निजहरूलाई दोषी ठहर गर्नु मनासिब हुँदैन । तसर्थ, प्रतिवादीहरू संजिव रावत र शालिकराम पाण्डेलाई अभियोग दाबीबाट सफाइ दिने ठहर गरेको सुरू अदालत र पुनरावेदन अदालतसमेतको फैसला मनासिब देखियो ।
४. प्रतिवादीहरू सुशील थापा, बसन्त रोका, निमबहादुर घर्ती र दीपक वलीले लागु औषधको सेवन गर्ने गरेको कुरामा साबित भई अधिकारप्राप्त अधिकारीसमक्ष तथा अदालतमा समेत बयान गरेको देखियो । बरामद भएको वस्तु केन्द्रीय प्रहरी विधिविज्ञान प्रयोगशालाबाट परीक्षण हुँदा लागु औषध हेरोइन रहेको पाइएको भन्ने परीक्षण प्रतिवेदन रहेको देखिन्छ । प्रतिवादी सुशील थापाको साथबाट २.२५ ग्राम ब्राउन सुगर बरामद भएको पाइयो । उक्त लागु औषध केवल रू. २,०००।- मा खरिद गरिएको थियो भन्ने तथ्य खुल्न आएको छ । यसरी सेवनका लागि प्राप्त गरिएको लागु औषध सेवन गर्ने तयारी गर्दाको क्रममा पक्राउ परेको
देखिन्छ । प्रतिवादी दीपक वलीबाट ब्राउन सुगर ४.२१५ ग्राम बरामद भएको पाइयो । सो लागु औषध निज दीपक वली र प्रतिवादी निमबहादुरले सेवनको लागि ल्याएको भनी बयान गरेको देखिन्छ । प्रतिवादीहरूले व्यापारिक प्रयोजनका लागि नै सो लागु औषध (हेरोइन) खरिद बिक्री, सञ्चय वा ओसारपसार गरेको तथ्य पुष्टि हुन आएको देखिँदैन । सेवन गर्ने प्रयोजनार्थ प्रतिवादीहरू दीपक वली र निमबहादुर घर्तीले दाङ लमहीबाट केवल रू. ३,०००।- मा खरिद गरेर ल्याएको भन्ने देखिएको छ । सेवनकर्ताले समेत कहीँकतैबाट केही मूल्य चुक्ता गरेर नै लागु औषध प्राप्त गर्ने हुन्छ । अन्यथा व्यापारिक प्रकृतिको कारोबार नदेखिएसम्म सेवन प्रयोजनका लागि खरिद गरेको कुरालाई मात्र हेरेर खरिद बिक्री, सञ्चय वा ओसारपसारसम्बन्धी कसुर ठहर गर्नु मनासिब हुँदैन । भुक्तान गरिएको मूल्यको दृष्टिले हेर्दासमेत कुनै ठुलो परिमाण देखिँदैन । केवल दुई / तीन हजार रूपैयाँमा खरिद गरिएको कुरा भएकाले यस प्रकारको कुरालाई लिएर अन्यथा प्रमाणित नभएसम्म व्यापारिक प्रयोजनको लागि गरिएको खरिद बिक्री हो भनी अर्थ लगाउनु मनासिब हुँदैन । यदाकदा थोरै मूल्यका कारोबारमा पनि व्यापारिक प्रयोजन देखिन सक्तछ, तर यसका लागि सो कारोबार व्यापारिक प्रकृतिबाट गरिएको तथ्य पुष्टि हुन आवश्यक
हुन्छ । प्रस्तुत मुद्दाको सन्दर्भमा त्यस प्रकारको स्थिति देखिएन । मिसिल प्रमाणबाट प्रतिवादीहरू सुशील थापा, बसन्त रोका, निमबहादुर घर्ती र दीपक वलीले लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा ४(छ) मा रहेको प्रावधान प्रतिकूल लागु औषध सेवनको कसुरसम्म गरेको कुरा पुष्टि भएको देखिन आयो ।
५. अत: प्रतिवादीहरू संजिव रावत र शालिकराम पाण्डेलाई अभियोग दाबीबाट सफाइ दिने ठहर गरेको र अन्य प्रतिवादीहरूका हकमा बरामद भएको लागु औषधको मात्रा वा परिमाण, प्रतिवादीहरूको संलग्नताको स्थितिसमेतलाई दृष्टिगत गरी कसुरको मात्राअनुसार प्रतिवादीहरू दीपक वली र निमबहादुर घर्तीलाई लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १४(१)(ङ) बमोजिम जनही ७ (सात) महिना कैद र रू. ५,०००।- (पाँच हजार) जरिवाना तथा प्रतिवादीहरू बसन्त रोका र सुशील थापालाई सोही दफा १४(१)(ङ) बमोजिम जनही ५ (पाँच) महिना कैद र रू. ५,०००।- (पाँच हजार) जरिवाना हुने ठहर गरेको सुरू दाङ देउखुरी जिल्ला अदालतको फैसला सदर हुने भनी ठहर गरेको पुनरावेदन अदालत तुलसीपुरको मिति २०७१/१/२४ को फैसला मनासिब देखिँदा सदर हुने ठहर्छ । वादी नेपाल सरकारको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन ।
६. फैसलाको प्रतिलिपिसहित महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा जानकारीका लागि लेखी पठाइदिनू । फैसला विद्युतीय प्रणालीमा प्रविष्ट गरी, मुद्दाको दायरी लगत कट्टा गरी, मिसिल नियमानुसार अभिलेख शाखामा बुझाइदिनू ।
उक्त रायमा सहमत छु ।
न्या. सुष्मालता माथेमा
इजलास अधिकृत:- प्रदीपकुमार उपाध्याय
इति संवत् २०७८ साल पौष २७ गते रोज ३ शुभम् ।