निर्णय नं. ११०७० - लागु औषध गाँजा
सर्वोच्च अदालत, संयुक्त इजलास
माननीय न्यायाधीश श्री ईश्वरप्रसाद खतिवडा
माननीय न्यायाधीश श्री सुष्मालता माथेमा
फैसला मिति : २०७८।९।२७
मुद्दाः लागु औषध गाँजा
०६९-CR-०४५४
पुनरावेदक प्रतिवादी : चन्द्रबहादुर थापाको छोरा जिल्ला पर्सा, वीरगन्ज उपमहानगरपालिका वडा नं. १५ बस्ने केशवबहादुर थापा
विरूद्ध
प्रत्यर्थी वादी : इलाका प्रहरी कार्यालय लाहानका प्र.ना.नि. लयबहादुर कार्कीसमेतको प्रतिवेदनले नेपाल सरकार
०७०-CR-०४२१
पुनरावेदक प्रतिवादी : मंगल राउतको छोरा जिल्ला पर्सा, गा.वि.स. जगरनाथपुर सिरा वडा नं. ६ घर भई कारागार कार्यालय, रामेछापमा थुनामा बस्ने हिरा राउत अहिर
विरूद्ध
प्रत्यर्थी वादी : प्र.ना.नि. लयबहादुर कार्कीसमेतको प्रतिवेदनले नेपाल सरकार
सम्पूर्ण रूपमा गढाउ प्रमाण शून्यताको स्थितिमा केवल प्रतिवादीको नाममा सवारी साधन दर्ता रहेको छ भन्ने आधारमा नै निजलाई गाँजा ओसारपसार गरेको कसुरदार ठहर गर्नु न्यायोचित नहुने । कुनै सवारी साधनमा कुनै ड्राइभर, खलासी, यात्रु वा अन्य कसैले कुनै अवैध चिज-वस्तु राखेको कारणबाट नै स्वत: सो सवारी साधन जफत गर्न नमिल्ने । अवैध कार्य गर्ने गराउने कुरामा सवारी-धनीको जानकारी, सहमति वा मन्जुरी देखिनु आवश्यक हुने ।
(प्रकरण नं. ४)
पुनरावेदक प्रतिवादीका तर्फबाट: विद्वान् वरिष्ठ अधिवक्ताहरू श्री बद्रिबहादुर कार्की र श्री विजयकान्त मैनाली तथा विद्वान् अधिवक्ताहरू श्री रामेश्वर सेढाईँ र श्री बसन्त नालामी, विदुषी वैतनिक अधिवक्ता श्री सुधा धिताल
प्रत्यर्थी वादीका तर्फबाट : विदुषी उपन्यायाधिवक्ता श्री बिना दाहाल
अवलम्बित नजिर :
सम्बद्ध कानून :
लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३
सुरू तहमा फैसला गर्ने:
मा. जि. न्या. श्री अवधविहारीप्रसाद सिन्हा
सिराहा जिल्ला अदालत
पुनरावेदन तहमा फैसला गर्ने:
मा. का.मु. मु. न्या. श्री लोकेन्द्र मल्लिक
मा. न्या. श्री हरिकुमार पोखरेल
पुनरावेदन अदालत राजविराज
फैसला
न्या. ईश्वरप्रसाद खतिवडा : न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा ९(१)(ग) बमोजिम यस अदालतमा पुनरावेदन दायर हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य र ठहर यसप्रकार छ:
तथ्यगत बेहोरा
जिल्ला सिराहा लाहान न.पा. वडा नं. १ स्थित पूर्व पश्चिम महेन्द्र राजमार्ग दक्षिणमा दिप मोटरसाइकल वर्कसप, उत्तरमा शर्मा इन्जिनियरिङ वर्कसप यति ४ किल्लाभित्र सडकको उत्तर किनारामा पार्किङ गरिराखेको ना.१ख ५३०३ नं. को ट्रक प्रहरीले तलासी लिँदा सो ट्रकको क्याबिनको हुडको भागमा प्लाष्टिकले लपेटी डोरीले बाँधी राखेको अवस्थामा २७९ के.जी. अवैध गाँजा बरामद भएको हो भन्नेसमेत बेहोराको बरामदी मुचुल्का ।
ना.१ख ५३०३ नं. को ट्रकमा लागु औषध गाँजा छ भन्ने सोही ट्रकका खलासी मिलन लामाले सुराकी दिएअनुसार ट्रकको तलासी गर्दा सो ट्रकमा २७९ के.जी. गाँजा फेला परेकोले सो गाँज़ा बरामद गरी यसै प्रतिवेदनसाथ दाखिला गरेको छौँ । आवश्यक कारबाही गरिपाउँ भन्नेसमेत प्र.ना.नि. लयबहादुर कार्कीसमेतको प्रतिवेदन ।
प्रहरीको प्रतिवेदन जाहेरीले वादी नेपाल सरकार प्रतिवादी राजुराज स्याङ्ताङसमेत भएको लागु औषध गाँजा मुद्दाको अनुसन्धानको सिलसिलामा गाँजा व्यापारी हिरा यादव भएको, निज लाहान ३ स्थित तारा लजमा बसेको भन्ने ट्रक खलासी मिलन लामाले भनेअनुसार उक्त लजमा गई बुझ्दा हिरा यादव भागी फरार भएका र सँगै एउटै कोठामा बसिरहेका शिवनारायण पण्डित र रामचलितर यादवलाई फेला पारी प्रतिवेदनसाथ पेस गरेको छु । निजहरूसमेत उक्त वारदातमा संलग्न रहेको भन्ने बुझिन आएकोले निजहरू तथा ट्रक खलासी मिलन लामासमेतलाई प्रतिवादी कायम गरिपाउँ भन्नेसमेत बेहोराको प्र.ना.नि. लयबहादुर कार्कीको प्रतिवेदन ।
म ६/७ दिनअगाडिदेखि मात्र ना.१ख ५३०३ नं. को ट्रकको खलासी बसेको थिएँ । उक्त ट्रक मिति २०६२।५।२३ गतेका राति वीरगन्जको जगरनाथपुर भन्ने स्थानमा लगी धानखेतमा लुकाई राखेको गाँजा निकाली ट्रकमा लोड गरी मिति २०६२।५।२४ गते हिँडाइ सिमेन्ट बनाउने माटो लोड गरी ल्याई उदयपुर सिमेन्ट फ्याक्ट्रीमा पुर्याई अनलोड गरी फर्की आई मिति २०६२।५।२५ गते राति लाहानमा पार्किङ गरिराखेको अवस्थामा राति १:३० बजेको समयमा प्रहरी गस्ती टोली आएकोले मैले ट्रकमा गाँजा रहेको जानकारी गराइदिएको हुँ । गाँजा व्यापारी हिरा यादव राउत अहिर हुन् भन्नेसमेत बेहोराको प्रतिवादी नविन भन्ने मिलन लामाको बयान ।
मिति २०६२।५।२५ गते राति १:३० बजेको समयमा दिउँसो बजारमा चिनेका हिरा यादव राउत अहिरसँग जिल्ला सिराहा, लाहान न.पा. वडा नं. ३ स्थित तारा लजमा बसिरहेको अवस्थामा यिनीहरू पनि गाँजा व्यापारी रहेछन् भनी हामीलाई प्रहरीले पक्राउ गरेका हुन् भन्नेसमेत बेहोराको प्रतिवादी शिवनारायण पण्डितले गरेको बयान कागज ।
२०६२।५।२५ गते राति जिल्ला सिराहा न.पा. लाहान वडा नं. ३ स्थित तारा लजमा दिउँसो बजारमा चिनजान भएका हिरा यादव राउत अहिरसँग बसिरहेको अवस्थामा म र शिवनारायण पण्डितलाई यी पनि गाँजा व्यापारमा संलग्न रहेछन् भनी प्रहरीले पक्राउ गरेका हुन् । हिरा राउत यादव अहिर भाग्न सफल भए भन्नेसमेत बेहोराको प्रतिवादी रामचलितर यादवले गरेको बयान कागज ।
बरामद भएको २७९ के.जी. लागु औषध गाँजामध्येबाट नमुना स्याम्पल निकाली बाँकी रहेको सम्पूर्ण गाँजा लाहान खोलाको पुलनजिक लगी जलाई नष्ट गरेको भन्नेसमेत बेहोराको लागु औषध गाँजा नष्ट गरेको मुचल्का ।
प्राप्त नमुनामा गाँजा पाइएको छ भन्नेसमेत बेहोराको केन्द्रिय प्रहरी वैज्ञानिक प्रयोगशालाबाट प्राप्त परीक्षण प्रतिवेदन ।
प्रतिवादी शिवनारायण पण्डितको घर खानतलासी गर्दा अपराधमा प्रमाण लाग्ने कुनै चीजवस्तु फेला नपरेको भन्नेसमेत बेहोराको खानतलासी मुचुल्का ।
प्रतिवादी रामचलितर यादवको घर खानतलासी गर्दा अपराधमा प्रमाण लाग्ने कुनै चिजवस्तु फेला नपरेको भन्नेसमेत बेहोराको खानतलासी मुचुल्का ।
मिति २०६२।५।२५ गतेको साँझमा तारा लजमा हिरा राउत अहिर आई लजको तल्लो फ्ल्याटको ५५ नं. कोठा रू.१००।- तिरी बुक गरी शिवनारायण पण्डित, रामचलितर यादवसमेत ३ जना बसेका र सोही राति प्रहरीले लज तलासी गर्दा हिरा यादव राउत अहिर भागेको २ जना पक्राउ परेका हुन् भन्नेसमेत बेहोराको लज सञ्चालक गोपालजी गुप्ताको कागज ।
मिति २०६२।५।२५ गते राति १:३० बजेको समयमा लाहान १ मा पार्किङ गरी राखेको ना१ख ५३०३ नं. को ट्रकबाट २७९ के.जी. गाँजा प्रहरीले बरामद गरेको हो । सो गाँजा व्यापारी हिरा यादव राउत अहिर, ट्रकधनी केशवबहादुर थापा, चालक राजुराज स्याङ्ताङ भएका भन्ने बुझिएको हो । अन्य को को संलग्न छन् थाहा छैन भन्नेसमेत बेहोराको वस्तुस्थिति मुचुल्का ।
प्रतिवादी हिरा राउत अहिर, केशवबहादुर थापा, चालक राजुराज स्याङ्ताङ, शिवनारायण पण्डित, रामचलितर यादव र ट्रक खलासी नविन भन्ने मिलन लामाले बरामद लागु औषध गाँजा बिक्री गर्ने उद्देश्यले खरिद तथा ओसारपसारसमेत गरी लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा ४(क) बमोजिम कसुर गरेको देखिँदा उल्लिखित प्रतिवादीहरूलाई सोही ऐनको दफा १४(१)(घ)(५) बमोजिम सजाय हुन र गाँजा ओसारपसारमा प्रयोग भएको ना१ख. ५३०३ नं. को ट्रक सोही ऐनको दफा १५ तथा १८ नं.बमोजिम जफत गरी फरार प्रतिवादी हिरा राउत अहिर यादव, केशवबहादुर थापा, राजुराज स्याङ्ताङलाई अदालतबाट वारेन्ट पुर्जी जारी गरी पक्राउ गर्नसमेत मागदाबी लिई दायर भएको अभियोगपत्र ।
बरामद भएको गाँजा प्रतिवादी हिरा यादवले वीरगन्जबाट ल्याएका थिए । सो ट्रकमा गाँजा रहेको छ भन्ने कुरा मैले प्रहरीलाई भनेको हुँ । मैले ट्रकमा लागु औषध गाँजा रहेको छ भनी प्रहरीलाई सुराक दिएको हुँदा मलाई अभियोग मागदाबीबमोजिम सजाय हुनुपर्ने होइन भन्नेसमेत बेहोराको प्रतिवादी नविन भन्ने मिलन लामाले अदालतमा मिति २०६२।८।१५ मा गरेको बयान ।
मिति २०६२।५।२५ गते म श्रीमती बिरामी भएका कारण दबाई गर्नका लागि पैसा खोज्न लाहानको सुरेन्द्र कोइरालालाई भेट्न आई भेटी पैसा लिई दबाईसमेत किनी घर फर्किने क्रममा गाउँको शिवनारायण पण्डितसँग भेट भई दुवै जना घरतर्फ जान बस कुर्दा बस नपाई यतै लजमा बसौँ भनी लाहानको तारा लजमा बेड बुक गरी सोही लजमा बसेको अवस्थामा राति १:३० बजेतिर हामीसमेतलाई पक्राउ गरी ल्याएको हो । बरामद भई आएका लागु औषध गाँजा कहाँबाट कसरी भएको मलाई थाहा छैन । मैले लागु औषध ओसारपसार नगरेको हुँदा अभियोग दाबीबाट सफाइ पाउँ भन्नेसमेत बेहोराको प्रतिवादी रामचलितर यादवले अदालतमा गरेको बयान ।
मिति २०६२।५।२५ गते म घरबाट लाहान आएको थिएँ । फर्कने क्रममा ढिला भएको कारण मेरो १ जना गाउँले रामचलितरसँग भेट भई अब आज यतै बसौँ भन्ने सल्लाह भई तारा लजमा बेड बुक गरी बसेकोमा प्रहरीले सोधपुछ गर्नु छ भनी राति नै बिनाकारण पक्राउ गरेको हो । बरामद भई आएको गाँजा मैले ल्याएको होइन भन्नेसमेत बेहोराको प्रतिवादी शिवनारायण पण्डितले अदालतमा गरेको बयान ।
मिसिल संलग्न बरामदी मुचुल्का, लज मालिकको कागजसमेतका कागज प्रमाणबाट हाल प्रतिवादीहरू रामचलितर यादव, शिवनारायण पण्डित, र मिलन लामाको हकमा अ.बं. ११८(२) को अवस्था विद्यमान देखिँदा पछि बुझ्दै जाँदा ठहरेबमोजिम हुने नै हुँदा हाल निजहरूलाई थुनामा राख्नु भन्नेसमेत बेहोराको मिति २०६२।८।१६ को आदेश ।
ना१ख. ५३०३ नं. को ट्रक मेरो नाममा रहेको ठिकै हो । तर सो ट्रक मैले मकवानपुर चुरियामाई गा.वि.स. वडा नं. ३ मा बस्ने बलराम बज्यूलाई मिति २०६१।९।१९ गते नै बिक्री गरिसकेको छु । सो ट्रक बिक्री गर्दा हामी बेच्ने र किन्ने पक्षबिच भएको सर्तबमोजिम प्रत्येक महिना रू.१५,०००/- का दरले निज बलरामले मलाई २०६१ माघ २१ गतेदेखि ०६२ मंसिर २८ गतेसम्म पाँच किस्तामा रू.१,२६,०००।- बुझाइसकेका छन् । तर ट्रकको पूरा मूल्य निजले तिरी नसकेकोले उक्त ट्रक हालसम्म नामसारी नभएको
हो । मैले सो ट्रक बेचिसकेकोले गाँजा बरामद सम्बन्धमा मलाई केही थाहा छैन । मैले अभियोग दाबीअनुसारको कुनै कसुर अपराध नगरेको हुँदा अभियोग मागदाबीबाट सफाइ पाऊँ । मैले उक्त ट्रक बलराम बज्यूलाई बिक्री गर्दा दुवै पक्षबिच भएको सर्तअनुसारको कागजको प्रतिलिपि पेस गरेको छु, प्रमाण लगाइपाऊँ । उक्त कागजको सक्कल मसँग छ, खोजी भएमा दाखिल गर्ने छु भन्नेसमेत बेहोराको प्रतिवादी केशवबहादुर थापाले जिल्ला अदालतमा गरेको बयान ।
लागु औषध गाँजा मुद्दामा बरामद भएको ट्रक नं. ना.१ख ५३०३ को धनी केशवबहादुर थापा देखिए तापनि लागु औषध गाँजा ओसारपसारमा निजले अह्राएको वा जानीजानी निज संलग्न थिए भन्ने कुरा कहीँकतैबाट खुल्न आएको छैन । यस स्थितिमा प्रतिवादी केशवबहादुर थापाको हकमा अ.बं. ११८ को देहाय दफा (२) को अवस्था हाल विद्यमान नदेखिँदा पछि प्रमाण बुझ्दै जाँदा ठहरेबमोजिम हुने गरी हाल अ.बं. ४७ नं.बमोजिम तारेखमा राखी मुद्दाको पुर्पक्ष गर्नु भन्नेसमेत बेहोराको मिति २०६२।११।२३ को सुरू अदालतको थुनछेक आदेश ।
प्रतिवेदक, बरामदी मुचुल्का एवम् वस्तुस्थिति र बुझिएका मानिसहरूलाई जिल्ला सरकारी वकिल कार्यालयमार्फत एवम् प्रतिवादीका साक्षीहरू प्रतिवादीमार्फत झिकाई बुझी, फरार रहेका प्रतिवादीहरू राजुराज स्याङ्ताङ र हिरा राउत अहिरको अ.बं. १९० नं.बमोजिम अंश रोक्का गर्नु भन्ने मिति २०६४।३।२४ को सुरू अदालतको आदेश ।
प्रतिवादी शिवनारायण पण्डितको साक्षी अमरेन्द्रकुमार यादव तथा प्रतिवादीहरू शिवनारायण पण्डित र रामचलितर यादवका साक्षी सुभाषकुमार यादवले गरेको बकपत्र मिसिल सामेल रहेको । साथै, प्रतिवादी मिलन लामाको साक्षी सुरेश लामाले गरेको बकपत्र मिसिल सामेल रहेको ।
मेरो घर जिल्ला पर्सा गा.वि.स. जगरनाथपुर सिरा वार्ड नं. ६ मा पर्दछ । मिति २०६२।५।२५ गतेको दिन रात म आफ्नै घरमा थिएँ, त्यसो हुँदा बरामद भई आएको गाँजा र ट्रकको सम्बन्धमा मलाई केही थाहा छैन । प्रतिवादी मिलन लामालाई म चिन्दिनँ, उसले गरेको बयान सम्बन्धमा मलाई केही थाहा
छैन । जि. सिराहा, लाहान न.पा. वडा नं. ३ स्थित तारा लजमा खानतलासी गर्दा फेला परेको भनिएको हिरा यादवको नाउँको औषधी उपचारसम्बन्धी कागजातको सम्बन्धमा मलाई केही थाहा छैन । उक्त कागजात मेरो होइन । मिति २०६२।५।२५ को साँझ तारा लजमा हिरा राउत अहिरले लजको तल्लो फ्ल्याटको ५५ नं. कोठा रू.१००।- मा बुक गरी शिवनारायण पण्डित, रामचलितर यादवसमेत ३ जना बसेको र सोही राति प्रहरीले लज तलासी गर्दा हिरा यादव भागेका र २ जना पक्राउ परेका छन् भन्नेसमेतको बेहोरा लज सञ्चालक गोपालजी गुप्ताको कागज सम्बन्धमा मलाई केही थाहा छैन । मैले उक्त तारा लज देखेको पनि छैन, उक्त लजका सञ्चालकले किन उक्त कुरा उल्लेख गराएका हुन् मलाई थाहा छैन । हिरा राउत अहिर नाम गरेको अन्य कुनै व्यक्ति त्यहाँ बसेका हुन सक्छन् । सो सम्बन्धमा मलाई केही थाहा छैन । मैले प्रतिवादीहरू शिवनारायण पण्डित र रामचरित्र यादवलाई चिनेको छैन, निजहरूले कुन हिरा राउतलाई भेटे र सँगै बसेका हुन् सो कुरा प्रस्ट हुनसकेको छैन । सो मितिमा म आफ्नै घरमा
थिएँ । तसर्थ निजहरूले मेरो सम्बन्धमा गरेको बयान कागज झुठा हो । वस्तुस्थिति मुचुल्कामा गाँजा व्यापारी म भनी मेरो नाम लेखिएको बेहोरा झुठा हो । सो गाँजा ल्याउने लैजाने र ओसारपसार गर्ने कार्यमा मेरो कुनै संलग्नता छैन । म निर्दोष भएकाले अभियोग दाबीबमोजिम सजाय पाउनुपर्ने होइन, अभियोग दाबीबाट फुर्सद पाउँ भन्नेसमेत बेहोराको प्रतिवादी हिरा राउत अहिरले सिराहा जिल्ला अदालतमा मिति २०६५।२।२७ मा गरेको बयान ।
गाँजासहित पक्राउ पर्ने सहअभियुक्तहरूले मौकामा बयान गर्दा बरामद गाँजा व्यापारी यिनै प्रतिवादी हिरा राउत अहिर हो भनी उल्लेख गरेका, प्रतिवादी बसेको भनिएको तारा लजका मालिक गोपालजी गुप्ताले लेखाएको कागजबाट उक्त लजको कोठा नं. ५५ हिरा राउत अहिरले बुक गराई तीन जना बसेको भन्ने देखिन आएको, सह-अभियुक्त नविन भन्ने मिलन लामाले अदालतमा गरेको बयानबाट समेत बरामद गाँजा प्रतिवादी हिरा राउत अहिरको भन्ने खुल्न आएको र वस्तुस्थिति बेहोरासमेतबाट यी प्रतिवादीको अपराधमा रहेको संलग्नता उल्लेख भएको देखिएको तत्काल प्राप्त प्रमाणबाट प्रतिवादीले अभियोग दाबीको कसुरदार गरेका होइन भनी भन्न हाल नसकिने अवस्था भएकाले पछि प्रमाण बुझ्दै जाँदा ठहरेबमोजिम हुनेगरी प्रतिवादी हिरा राउत अहिरलाई मुलुकी ऐन, अ.बं. ११८(२) नं.बमोजिम थुनामा राखी मुद्दाको पुर्पक्ष गर्ने गरी मुलुकी ऐन, अ.बं. १२४(ग) नं.बमोजिम आदेश गरिएको छ । प्रतिवादीको साक्षी नियमानुसार बुझी पेस गर्नु भन्नेसमेत बेहोराको सिराहा जिल्ला अदालतको मिति २०६५।२।२७ को आदेश ।
प्रतिवादी हिरा राउत अहिरको साक्षी गोपचन पण्डितले गरेको बकपत्र मिसिल संलग्न रहेको ।
प्रतिवादीहरू हिरा राउत अहिर, शिवनारायण पण्डित, रामचलितर यादव र केशवबहादुर थापाले आरोपित कसुरबाट सफाइ पाउने, प्रतिवादी मिलन लामाले लागु औषध ओसारपसार गरेकोले निजलाई लागु औषध नियन्त्रण ऐन, २०३३ को दफा ४(क) को कसुरमा सोही ऐनको दफा १४(१)(घ)(५) बमोजिम २ वर्ष कैद र रू.१५,०००।- जरिवाना गर्ने र ट्रक जफत गर्नेसम्बन्धी अभियोग मागदाबी नपुग्ने ठहर्याई सिराहा जिल्ला अदालतबाट मिति २०६५।६।६ मा भएको फैसला ।
मिति २०६२।५।२५ गते राति ना१ख. ५३०३ नं. को ट्रक तलासी गर्दा २७९ किलो गाँजा बरामद भएको छ । सजाय पाउने प्रतिवादी ट्रकका खलासी भई निजले बयान गर्दा जगतपुर भन्ने स्थानबाट ल्याएको भनेका र सो तथ्यका आधारमा निजलाई समेत सजाय भएकोले अपराध प्रमाणित भएको छ । गाँजा हो भन्ने चालकबाट थाहा पाएको र चालक फरार रहेबाट प्रतिवादीहरू गाँजा अनियमित ओसारपसार गर्ने सङ्गठित समूह रहेको र उक्त समूह यिनै प्रतिवादीहरू रहेको निश्चयात्मक रूपमा देखिएको छ । सजाय पाउने प्रतिवादी मिलन लामाको गाँजा र ट्रक नभई निज खलासीसम्म रहेको
देखिन्छ । सहयोगीको रूपमा रहेको निजलाई सजाय भएपछि मूल प्रतिवादी सवारी धनी र गाँजाधनीलाई सफाइ दिन मिल्ने हुन सक्दैन । ट्रकबाट गाँजा बरामद भई आपराधिक दायित्व सिर्जना भइसकेपछि सो ट्रकमा गाँजा लैजान सहमति मन्जुरी दिइएको होइन भन्ने कुरा प्रतिवादीहरूले प्रमाणित गर्नुपर्ने गरी लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १२ मा बाध्यात्मक व्यवस्था गरिएको छ । उल्लिखित बाध्यात्मक कानूनी व्यवस्थाविपरीत सफाइ दिन वा ट्रक फिर्ता दिन मिल्दैन । ट्रकधनी केशवबहादुर थापा देखिएको छ । मिति २०६१।९।११ को मितिबाट बलराम बज्यूलाई ट्रक बिक्री गरेको उल्लेख गरेको पाइन्छ । उक्त सम्झौता जुनसुकै बखत बनाउन सकिने अप्रमाणित तथा कुनै निकायमा दर्तासमेत नभएकोले कानूनी मान्यता दिन मिल्ने देखिँदैन । अप्रमाणित कागजलाई जिल्ला अदालतले मान्यता दिएको र प्रतिवादीलाई सोही अप्रमाणित कागजको आधारमा सफाइ दिएको फैसला त्रुटिपूर्ण छ । ट्रकबाट गाँजा बरामद भएको प्रस्ट छ । बरामदित गाँजा अत्यधिक परिमाणमा पाइएको छ । ट्रकधनीको सहमतिबेगर यसरी व्यापारिक परिमाणमा तेस्रो व्यक्तिले अवैध कुरा ओसारपसार गर्न कदापि सक्दैन । तर अदालतले प्रस्तुत पक्षलाई अत्यन्त हल्का र सहज रूपमा लिएको छ । उल्लिखित आधार प्रमाणबाट प्रतिवादीहरूलाई सजाय गर्नुपर्नेमा निराधार र आत्मनिष्ठ रूपमा सफाइ दिने ठहर्याएको सिराहा जिल्ला अदालतको फैसला त्रुटिपूर्ण हुँदा बदर गरी सफाइ पाएका सबै प्रतिवादीहरूलाई सुरू अभियोग दाबीबमोजिम सजाय हुन र बरामद ट्रक जफत गरिपाउँ भनी वादी नेपाल सरकारको तर्फबाट पुनरावेदन अदालत राजविराजमा परेको पुनरावेदनपत्र ।
यसमा २७९ के.जी. जस्तो ठुलो परिमाणको गाँजा ना१ख. ५३०३ नं. को ट्रकमा लोड गरी लाहानतर्फ आउँदा पक्राउ परेको एवम् यसअघि ३-४ पटक गाँजा ओसारपसार भएको समेतको तथ्य प्रतिवादीमध्येका नविन भन्ने मिलन लामाले अदालतको बयानमा उल्लेख गरेको, प्रतिवादी हिरा यादव लाहानस्थित लजमा बसेको र सोही लजबाट प्रतिवादी रामचलितर यादवसमेतका प्रतिवादी मौकामा पकाउ परेको एवं लागु औषध जस्तो सङ्गठित अपराधको प्रकृतिसमेतका सम्बन्धमा विचार नगरी सिराहा जिल्ला अदालतले मिलन लामाबाहेक अन्य प्रतिवादीलाई सफाइ दिने गरी गरेको मिति २०६५।६।६ को फैसला फरक पर्न सक्ने देखिँदा मुलुकी ऐन, अ.बं. २०२ नं. तथा पुनरावेदन अदालत नियमावली, २०४८ को नियम ४७ बमोजिम प्रत्यर्थी झिकाई आएपछि वा अवधि व्यतीत भएपछि पेस गर्नु भन्नेसमेत बेहोराको पुनरावेदन अदालत राजविराजको मिति २०६६।११।२६ को आदेश ।
उक्त लागु औषधसँग मेरो कुनै सम्बन्ध रहेको कुरा मिसिलबाट देखिँदैन । वादी नेपाल सरकारले मउपरको कसुर प्रमाण ऐनको दफा २५ बमोजिम प्रमाणित गर्न सकेको छैन । मबाट लागु औषध बरामद भएको अवस्थासमेत नहुँदा मिसिल सामेल प्रमाणको न्यायोचित रूपमा मूल्याङ्कन गरी सुरू जिल्ला अदालतबाट भएको फैसला न्यायोचित हुँदा सदर हुनुपर्छ भन्नेसमेत बेहोराको प्रत्यर्थी प्रतिवादी हिरा राउत अहिरको लिखित प्रतिवाद ।
प्रतिवादी नविन लामाले बरामद गाँजा हिरा राउत अहिरको हो भनी अधिकारप्राप्त अधिकारीसमक्ष तथा अदालतमा बयान गर्दा उल्लेख गरेको, निज हिरा राउत लाहान आई गोपालजी गुप्ताको लजमा बसेको तथा निजलाई भेट्न ट्रक चालक गएको अवस्थामा गाँजा बरामद भएको कुरा मिसिल संलग्न कागजातबाट पुष्टि भएको, निज अन्य के प्रयोजनको लागि सो मितिमा सो लजमा आई बसेका हुन् भन्ने विश्वसनीय कारण खुलेको अवस्था पनि नदेखिएको हुँदा ट्रकका सहचालक नविन लामाले यी प्रतिवादीलाई गरेको पोल र सो पोल अन्य प्रमाणबाट पुष्टि भएको देखिँदा निजलाई सफाइ दिने ठहराएको सुरू फैसला यी प्रतिवादीको हकमा मिलेको देखिन आएन । लागु औषध ओसारपसार गर्न प्रयोग गरिएको ना१ख. ५३०३ नं. को ट्रकको धनी प्रतिवादी केशवबहादुर थापा रहेको भन्ने ब्लु बुकबाट देखिएको, सोही ट्रकबाट गाँजा बरामद भएको भन्ने देखिएको, निजले सो ट्रक वारदात मितिअगावै अन्य व्यक्तिलाई बिक्री गरेको भने पनि कानूनबमोजिम अन्य व्यक्तिलाई हस्तान्तरण भएको नदेखिएको, आफ्नो ट्रकमा अवैध सामान ढुवानी गर्न नदिनु धनीको हैसियतले निजको जिम्मेवारी रहेको देखिँदा बरामदी गाँजा ओसारपसार गर्ने ट्रकधनी निज प्रतिवादीलाई बिना स्पष्ट आधार सफाइ दिने ठहराएको सुरू फैसला निज प्रतिवादीको हकमा पनि मिलेको देखिएन । प्रतिवादी रामचलितर यादव र शिवनारायण पण्डितको हकमा यी प्रतिवादीहरूलाई कतैबाट पोल भएको नदेखिएको, निजहरूको घरबाट गाँजा बरामद भएको पनि नदेखिएको, केवल हिरा राउत अहिरसँग लजको एउटै कोठामा बसेको कारणले प्रतिवादी बनाएको भन्ने देखिँदा र निजले आरोपित कसुर गरेको देखिने भरपर्दो प्रमाण मिसिल संलग्न नदेखिँदा निजहरूलाई सफाइ दिने ठहराएको सुरू फैसला निजहरूको हकमा भने मिलेकै देखियो । उक्त ना.१ख. ५३०३ नं. को ट्रकमा गाँजा लोड गरी ल्याएको देखिएको र सो कुरा ट्रकधनीलाई थाहा थिएन भन्ने कुरा मिसिलबाट देखिन नआएको अवस्था हुँदा प्रतिवादी हिरा राउत अहिर र केशवबहादुर थापालाई सजाय नगरी सफाइ दिने ठहराएको सिराहा जिल्ला अदालतको मिति २०६५।६।६ को फैसला निज प्रतिवादीद्वयको हकमा उल्टी भई कसुरको मात्राअनुसार निजहरूलाई लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १४(१)(घ)(५) बमोजिम जनही ५(पाँच) वर्ष कैद र रू.५०,०००।- (पचास हजार) जरिवाना हुने र उक्त ना१ख. ५३०३ नं. को ट्रक दफा १८ बमोजिम जफत हुने ठहर्छ । प्रतिवादी रामचलितर यादव र शिवनारायण पण्डितलाई सफाइ दिने ठहराएको हदसम्मको सो फैसला सदर हुन्छ भन्नेसमेत बेहोराको पुनरावेदन अदालत राजविराजको मिति २०६७।११।२५ को फैसला ।
मैले ना.१ख. ५३०३ नं. को ट्रक जिल्ला मकवानपुर, चुरियामाई गा.वि.स. वडा नं. ३ बस्ने बलराम बज्यूलाई मिति २०६१।९।१९ मा नै सम्झौताको लिखतमार्फत बिक्री गरी निजको जिम्मामा सुम्पिसकेको हुँदा घटना अगावै निजको जिम्मामा दिइसकेको त्यस्तो सवारी साधन निजले को-कसलाई कहिलेदेखि के कस्तो सर्तमा सञ्चालन गर्न दिए नदिएको भन्ने विषयमा खरिदकर्ता नै जवाफदेही हुने हो । पुनरावेदन अदालत राजविराजबाट अ.बं. २०२ नं.बमोजिम मेरा नाउँमा जारी भएको सूचना म्याद बेपत्ते तामेल गरिएको हुँदा सो बखत मैले सुरू फैसलाको प्रतिरक्षा गर्न पाइन । सुरू अदालतले मेरो नाउँमा जारी गरेको ७० दिने म्यादी पुर्जी मेरो सोही ठेगानामा घरदैलामा टाँस भई तामेल भएकोमा पछि झ.झि.को सूचना म्याद सोही ठेगानामा बेपत्ते तामेल भएकोतर्फ दृष्टि नै नदिई भएको उक्त फैसला बदरभागी छ । मैले सो ट्रक घटना अगावै लिखत गरी अरूको जिम्मामा सुम्पिसकेको हुँदा मेरो नियन्त्रण र सञ्चालनमा नभई अरूको नियन्त्रण र सञ्चालनमा रहेको सवारी साधनमा अवैध सामान ढुवानी गर्न नदिने वा नलगाउने विषयमा मैले कुनै भूमिका निर्वाह गर्न सम्भव नहुने, नमिल्ने स्वतः प्रस्ट छ । सवारीधनी स्वयं चालक रहेको अवस्थामा बाहेक हरेक सार्वजनिक सवारीका धनीले आफ्नो सवारी साधन चालककै जिम्मामा सुम्पी यातायात सेवामा लगाएको हुन्छ । यस्तो बखत चालकले उक्त सवारी साधनमा के कसरी कसको अवैध सामान राख्छ भन्ने कुरा सवारी धनीलाई थाहा नहुनु स्वाभाविक हुन्छ । यही कारणले लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १५ मा सवारी धनी वा त्यसको भोगचलन गर्ने व्यक्तिले जानी जानी ऐनको दफा ४ अन्तर्गत निषेध गरिएका कुनै कार्य गर्न अनुमति दिएमा सजाय हुने र सवारीधनीले नै अपराध गरेको वा अपराध गर्न अनुमति दिएकोमा सवारी साधनसमेत जफत हुने व्यवस्था रहेको छ । प्रस्तुत मुद्दामा मेरो नियन्त्रणमा नै नरहेको सवारी साधनबाट अवैध सामान ढुवानी गरिएको भन्दै मलाई सजाय गर्न मिल्ने होइन । आरोपित कसुरमा मेरो कुनै संलग्नता नरहेको भन्ने सम्बन्धमा मेरो इन्कारी बयान तथा उक्त ट्रकका परिचालक (खलासी) मिलन लामाको अनुसन्धानको क्रममा भएको बयानलगायत मिसिलमा रहेका तथ्य र प्रमाणहरूबाट प्रस्टरूपले समर्थित
छ । अन्य प्रतिवादीहरूको अनुसन्धान अधिकारी र अदालतसमक्षको बयानमा पनि कहीँकतै मलाई पोल नगरेको, तारा लजका सञ्चालक गोपालजी गुप्ताको अनुसन्धान क्रममा भएको कागजले पनि कहीँकतै मेरो संलग्नता नदेखाएको र वस्तुस्थिति मुचुल्काका व्यक्तिहरूले समेत मैले आरोपित कसुर गरेको देखिने कुनै तथ्ययुक्त भनाइ व्यक्त नगरेको हुँदा त्यसबाट पनि म कसुरदार होइन भन्ने देखिन्छ । यसकारण सुरू अदालतले मलाई सफाइ दिनेगरी गरेको फैसला न्यायसङ्गत र मनासिब रहेको हुँदा सो फैसला उल्टाई मलाई सजाय गर्नेगरी गरेको पुनरावेदन अदालतको फैसला उल्टी गरी न्याय पाउँ भन्नेसमेत बेहोराको प्रतिवादी केशवबहादुर थापाको यस अदालतमा परेको पुनरावेदनपत्र ।
बरामद गाँजा सहचालक नवीन भन्ने मिलन लामाले ल्याएको ट्रकबाट बरामद भएको हो भन्ने तथ्य बरामदी मुचुल्का तथा नवीन भन्ने मिलन लामाको बयानबाट प्रस्ट छ । निषेधित उक्त वस्तु मबाट बरामद भएको अवस्था होइन, मेरो कुनै सम्बन्ध र सरोकार नै नरहेको उक्त गाँजाको सम्बन्धमा प्रतिवादी नविन लामाको भनाइको आधारमा मात्र मलाई दोषी ठहर्याउन मिल्दैन । उक्त गाँजा सहचालक नवीन भन्ने मिलन लामा बसिआएको ट्रकबाट बरामद भएको हुँदा उक्त गाँजा उक्त ट्रकका मालिक वा ट्रक चालक वा सहचालकको हो भन्ने कुरा लागु औषध नियन्त्रण ऐनको दफा १२ बमोजिम प्रमाणित छ । उक्त लागु औषधका सम्बन्धमा निजले अन्यथा हो भनी प्रमाणित गर्न नसकेकोमा सहअभियुक्तको पोलका आधारमा मात्र मलाई दोषी ठहर्याई भएको फैसला सर्वोच्च अदालत बुलेटिन, वर्ष ९, अङ्क ११, पृष्ठ २ मा प्रकाशित सिद्धान्त प्रतिकूल छ । प्रतिवादी नवीन लामाले हिरा राउत भन्ने व्यक्ति म हुँ भनी सनाखत गर्न सकेको अवस्था छैन । हिरा राउत को हो भन्ने कुरा अन्यबाट सुनेको भन्ने प्रतिवादी नवीन लामाको बयानबाट देखिएको छ । म उक्त वारदात मितिमा लाहान गएको पनि छैन । सो कुरा मेरो साक्षीको बकपत्रबाट देखिएको छ । उक्त मितिमा म लाहानस्थित लजमा बसेको भन्ने कुरा कुनै भौतिक प्रमाणबाट पुष्टि छैन । हिरा राउत भन्ने अभियुक्त म हुँ भन्ने कुरा यो यस प्रमाणबाट पुष्टि भयो भन्ने कुरा फैसलामा उल्लेख छैन । प्रमाण ऐनको दफा २५ बमोजिम वादीले उक्त गाँजा मेरो नै हो भन्ने कुरा कुनै ठोस प्रमाणबाट प्रमाणित गर्न नसकेबाट बिना आधार कारण मलाई कसुरदार ठहर्याई भएको फैसलामा प्रमाण ऐनको दफा २५ तथा अ.बं. १८५ नं.समेतको गम्भीर त्रुटि छ । लागु औषध मबाट बरामद भएको वा बरामद हुँदा म उक्त ठाउँमा मौजुद रहेको भन्ने कुरा मिसिल सामेल प्रमाणहरूबाट देखिएको अवस्था छैन । प्रतिवादी नवीन भन्ने मिलन लामाले किटान गरी मलाई पोल गरेको तथा उक्त पोल अन्य स्वतन्त्र प्रमाणहरूबाट समर्थित रहेको अवस्था पनि नहुँदा सहअभियुक्तको अनिश्चित पोलका आधारमा मलाई कसुरदार ठहर्याई भएको फैसला मिलेको छैन । पुनरावेदन अदालतले अनुमानका आधारमा मलाई कसुरदार ठहर्याई फैसला गरेको छ । अनुमानका आधारमा कुनै कुरा यसै हो भन्नु मान्नु कदापि नमिल्ने हुँदा अनुमानका आधारमा गरिएको उक्त फैसला सर्वथा कानून प्रतिकूल छ । अत: मलाई अभियोग दाबीबाट सफाइ दिनेगरी भएको सुरू फैसला उल्टी गरी मलाई सजाय गर्नेगरी पुनरावेदन अदालत राजविराजबाट भएको फैसला उल्टी गरी सुरू जिल्ला अदालतबाट भएको फैसला नै सदर गरी न्याय पाउँ भन्नेसमेत बेहोराको प्रतिवादी हिरा राउत अहिरको यस अदालतमा परेको पुनरावेदनपत्र ।
प्रस्तुत कारोबारमा पुनरावेदक प्रतिवादी केशवबहादुर थापाको संलग्नता रहेको ठोस र शंकारहित प्रमाणको अभावमा निजलाई कसुरदार ठहर्याएको पुनरावेदन अदालत राजविराजको फैसला फरक पर्ने देखिँदा मुलुकी ऐन, अ.बं. २०२ नं.बमोजिम विपक्षी झिकाई आएपछि वा अवधि नाघेपछि पेस गर्नु भन्ने यस अदालतको मिति २०७२।१०।१३ को आदेश ।
कारागार कार्यालय, रामेछापमार्फत पुनरावेदन गर्ने प्रतिवादी हिरा राउत अहिरलाई पुनरावेदन अदालत राजविराजबाट मिति २०६७।११।२५ मा ५ (पाँच) वर्ष कैद र रू. ५०,०००।- (पचास हजार रूपैयाँ) जरिवाना हुने ठहरी फैसला भएको देखिन्छ । मिसिल संलग्न कारागार कार्यालय, रामेछापको मिति २०७१।९।४ को पत्रसंख्या २०७१/०७२ च.नं. ४०४ को पत्रबाट शुभलक्ष्मी लामासमेतको जाहेरीले वादी नेपाल सरकार प्रतिवादी हिरा राउत अहिरसमेत भएको लागु औषध गाँजा मुद्दामा यस कारागारमा थुनामा रहेको प्रतिवादी हिरा राउत अहिरलाई काठमाडौं जिल्ला अदालतको मिति २०६९।६।१ को फैसलाले ३ (तीन) वर्ष कैद र पच्चीस हजार रूपैयाँ जरिवाना हुने ठहरी भएको फैसलाअनुसार निज प्रतिवादीलाई लागेको जरिवाना दाखिला गरिसकेकोले निजलाई लागेको कैद मिति २०७०।१२।९ गते भुक्तान भई सोही मितिमा यस कारागारबाट थुनामुक्त भएको बेहोरा अनुरोध छ भनी उल्लेख भएको देखिँदा कारागार कार्यालय रामेछापको पत्रमा उल्लिखित काठमाडौं जिल्ला अदालतबाट मिति २०६९।६।१ मा भएको फैसलासहितको मिसिल झिकाउनु, साथै पुनरावेदन अदालत राजविराजको मिति २०६७।११।२५ को फैसलाले लागेको कैद र जरिवाना भुक्तान हुन बाँकी नै रहेको अवस्थामा निजलाई सो कारागारबाट के कुन आधारमा रिहाइ गरेको हो ? सो कारागारको प्रमुखबाट १५ (पन्ध्र) दिनभित्र प्रतिवेदन मगाउनु भन्नेसमेत बेहोराको यस अदालतको मिति २०७७।९।२८ को आदेश ।
पुनरावेदन अदालत राजविराजको मिति २०६७।११।२५ को फैसलाउपर वादी नेपाल सरकारको पुनरावेदन परे नपरेको सम्बन्धमा यकिन रूपमा बुझी पेस गर्नु भन्ने यस अदालतको मिति २०७६।१०।२८ को आदेशानुसार यस अदालतको पुनरावेदन दर्ता शाखामा सोधनी हुँदा माथि उल्लिखित वादीको पुनरावेदन परेको रेकर्डबाट नदेखिएको भन्ने बेहोरा खुलाई पेस गरेको ।
यस अदालतको ठहर
नियमबमोजिम पेसी सूचीमा चढी निर्णयार्थ पेस हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा पुनरावेदक प्रतिवादी केशवबहादुर थापाको तर्फबाट उपस्थित विद्वान् वरिष्ठ अधिवक्ताहरू श्री बद्रिबहादुर कार्की र श्री विजयकान्त मैनाली तथा विद्वान् अधिवक्ताहरू श्री रामेश्वर सेढाइ र श्री बसन्त नालामीले प्रतिवादी केशवबहादुर थापाले वारदात मितिभन्दा धेरै अगाडि मिति २०६१/९/१९ मा जिल्ला मकवानपुर, चुरियामाई गा.वि.स. वडा नं. ३ बस्ने बलराम बज्यूसँग करार सम्झौता गरी बरामद गरिएको ट्रक बिक्री गरिसकेको छ; भुक्तानी गर्नुपर्ने किस्ता रकम चुक्ता हुन बाँकी रहेकाले ट्रक निज बलराम बज्यूको नाममा नामसारी हुन बाँकी रहेको हो; सम्झौतामा उल्लेख भएअनुसार उक्त सवारीसम्बन्धी सम्पूर्ण कागजपत्र निज बलराम बज्यूकै जिम्मामा रहेको थियो; ट्रक प्रतिवादी केशवबहादुर थापाको भोग र नियन्त्रणमा रहेको थिएन; ट्रकमा गाँजा ओसारपसार गरिएको विषयमा निज प्रतिवादी केशबबहादुर थापालाई कुनै थाहा जानकारी थिएन; सवारी-धनीको रूपमा निजलाई कसुरको दायित्व वहन गराउन न्यायसङ्गत हुँदैन; निजले आरोपित कसुर गरेको देखिने कुनै पनि प्रमाण छैन; जिल्ला अदालतबाट निजलाई आरोपित कसुरमा सफाइ दिनेगरी भएको फैसला न्यायोचित छ; पुनरावेदन अदालत राजविराजबाट भएको फैसला अन्यायपूर्ण रहेकोले सो फैसला उल्टी गरी आरोपित कसुरबाट निज केशवबहादुर थापालाई सफाइ दिइनुपर्छ भनी बहस जिकिर गर्नुभयो । पुनरावेदक प्रतिवादी हिरा राउत अहिरको तर्फबाट उपस्थित विदुषी वैतनिक अधिवक्ता श्री सुधा धितालले प्रतिवादी हिरा राउत अहिरले नै बरामद भएको लागु औषध ल्याएको तथा लागु औषध बरामद भएको मिति र समयमा निज वारदातस्थलमा नै रहेको भन्ने पुष्टि हुने प्रत्यक्ष, ठोस र वस्तुनिष्ठ प्रमाणको अभाव छ; निजलाई कसुरदार ठहर गरेको पुनरावेदन अदालत राजविराजको फैसला मिलेको छैन; सो फैसला उल्टी गरी निजलाई सफाइ दिइनुपर्दछ भनी बहस जिकिर गर्नुभयो ।
प्रत्यर्थी वादी नेपाल सरकारको तर्फबाट उपस्थित विदुषी उपन्यायाधिवक्ता श्री बिना दाहालले बरामद भएको ट्रक प्रतिवादी केशवबहादुर थापाको नाममा दर्ता रहेको हुँदा ट्रकका वास्तविक स्वामी निजलाई नै मान्नुपर्ने हुन्छ; यस अवस्थामा उक्त ट्रकमा निषेधित लागु औषध ओसारपसार गरिएको देखिएको छ; ट्रकमा गाँजा लैजान सहमति वा मन्जुरी दिइएको थिएन भन्ने कुरा निज प्रतिवादीले प्रमाणित गर्न सकेको छैन; लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १२बमोजिम उक्त कुरा प्रमाणित गर्ने भार निज प्रतिवादीमा नै रहेको छ; प्रतिवादीले आफ्नो बचाउमा जुनसुकै बखत खडा गरी पेस गर्न सक्ने लिखत प्रमाणमा देखाएको हुँदा सोलाई प्रमाणमा लिन मिल्दैन; निजलाई कसुरदार ठहर गरेको पुनरावेदन अदालत राजविराजको फैसला कानूनसम्मत छ । अर्का प्रतिवादी हिरा राउत अहिरले नै उक्त बरामद भएको अवैध लागु औषध गाँजा ना.१ख ५३०३ नं. को ट्रकमा लोड गरी वीरगन्ज नजिकको जगरनाथपुर भन्ने स्थानबाट लाहानसम्म ल्याएका हुन्; उनी गाँजा व्यापारी हुन्; निज गाँजा बरामद हुँदाको समयमा लाहानस्थित तारा लजमा बसेको देखिन्छ; गोपालजी गुप्ताको तारा लजमा राति खानतलासी गर्दा कोठा नं. ५५ मा बसेका प्रतिवादी हिरा राउत अहिर तत्कालै फरार भएको देखिएको छ; लजको कोठाबाट वीरगन्ज ठेगाना उल्लेख गरिएको वर्ष ४० को हिरा राउत अहिरले स्वास्थ्य उपचार गराइरहेको भन्ने देखिने औषधी सिफारिस गरिएको पुर्जा थान १ दसीको रूपमा बरामद भएको छ; कोठा सोही दिन निज हिरा राउत अहिरले रू.१००।- मा बुक गरेका थिए भन्ने कुरा लज मालिक गोपालजी गुप्ताको कागजबाट देखिएको छ; प्रतिवादी नविन भन्ने मिलन लामाले गरेको बयानबाट पनि प्रतिवादी हिरा राउत अहिर दोषी हुन् भन्ने देखिएको छ; तसर्थ, प्रतिवादी हिरा राउत अहिरलाई अभियोग दाबीबमोजिम सजाय गर्ने ठहर गरेको पुनरावेदन अदालत राजविराजको फैसला कानूनसम्मत छ; सोही फैसला सदर हुनुपर्छ भनी गर्नुभएको बहस जिकिरसमेत सुनियो ।
अब यसमा पुनरावेदक प्रतिवादीहरू केशवबहादुर थापा र हिरा राउत अहिरलाई अभियोग दाबीबाट सफाइ दिने ठहर्याएको सुरू सिराहा जिल्ला अदालतको फैसला उल्टी गरी निजहरूलाई अभियोग दाबीबमोजिम सजाय हुने र बरामद भएको ट्रकसमेत जफत हुने ठहर गरेको पुनरावेदन अदालत राजविराजको फैसला मिलेको छ वा छैन ? प्रतिवादीहरूको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्छ वा सक्दैन ? भन्ने प्रश्नमा निर्णय दिनुपर्ने देखिन आयो ।
२. निर्णयतर्फ विचार गर्दा, प्रस्तुत मुद्दाका प्रतिवादीहरूमध्येका रामचलितर यादव र शिवनारायण पण्डितलाई अभियोग दाबीबाट सफाइ दिने ठहर गरेको सुरू जिल्ला अदालत तथा पुनरावेदन अदालत राजविराजको फैसलाउपर वादी नेपाल सरकारको तर्फबाट यस अदालतमा पुनरावेदन परेको नदेखिएको हुँदा निजहरूका सम्बन्धमा थप विचार गरिरहनु
परेन । अर्का प्रतिवादी नविन भन्ने मिलन लामाले सुरू फैसलाउपर नै पुनरावेदन गरेको देखिँदैन; निजका हकमा अहिले विचार गर्नुपर्ने अन्यथा कुनै मनासिब कारण पनि देखिएन । अर्का प्रतिवादी राजुराज स्याङ्ताङका हकमा मुद्दा मुलतबी रहेको देखिँदा निजको हकमा समेत अहिले इन्साफका रोहमा विचार गर्नु परेन ।
३. पुनरावेदक प्रतिवादी हिरा राउत अहिरको पुनरावेदन जिकिरको सम्बन्धमा विचार गर्दा, निजले नै गाँजा ओसारपसार गर्न लगाएको हो भनी निज हिरा राउत अहिरउपर प्रस्तुत मुद्दामा बरामद गाँजा ढुवानी गर्नका लागि प्रयोग गरिएको ना.१ख. नं.को ट्रकका सहचालक (खलासी) तथा प्रतिवादी नविन भन्ने मिलन लामाले अनुसन्धान अधिकारीसमक्ष तथा अदालतमा बयान गर्दा किटानी पोल गरेको
देखियो । निज हिरा राउत अहिरले नै वीरगन्ज नजिकको जगरनाथपुरबाट ट्रकमा गाँजा लोड गराई ल्याएका हुन्, उनी गाँजा व्यापारी हुन्, उनी वारदातको मिति तथा समयमा लाहान न.पा.-३ स्थित लजमा बसेका थिए भनी किटानी साथ मिलन लामाले पोल गरेको
देखिन्छ । निज मिलन लामाले दिएको सूचनाको आधारमा नै मौकामा निज हिरा राउत अहिरलाई पक्राउ गर्न भनी खटी गएको अनुसन्धान टोलीले लाहान स्थित तारा लजमा खानतलासी गर्न थालेपछि निज हिरा राउत अहिर भागी फरार भएकोसमेत देखिन्छ । निज बसेको भनिएको उक्त लजको कोठाबाट निज हिरा राउतका नामको औषधि उपचार गराइरहेको पुर्जा पनि दसीको रूपमा बरामद भएको पाइयो । सोही लजबाट पक्राउ परेका रामचलितर यादव र शिवनारायण पण्डितले प्रहरी अनुसन्धानका क्रममा गरेको बयानमा निज हिरा राउत अहिर उक्त लजमा बसेको बेहोरा उल्लेख गरेको देखिन्छ । लजका सञ्चालक गोपालजी गुप्ताले अनुसन्धानको क्रममा कागज गर्दा मिति २०६२/५/२६ गते साँझमा तारा लजमा हिरा राउत अहिर आई लजको तल्लो फ्ल्याटको ५५ नं. कोठा रू. १००।- तिरी बुक गरी शिवनारायण पण्डित, रामचलितर यादव र निज हिरा राउत अहिर गरी ३ जना बसेका र सोही राति प्रहरीले लज तलासी गर्दा हिरा राउत अहिर भागेको र अन्य दुईजना पक्राउ परेका हुन् भनी उल्लेख गरेको पाइयो । निज प्रतिवादी हिरा राउत अहिरले अदालतमा बयान गर्दा आरोपित कसुरमा इन्कार रहेको भए पनि निजका विरूद्ध संकलित उपर्युक्तअनुसारका प्रमाणको युक्तियुक्त रूपमा खण्डन गर्न सकेको देखिएन । प्रमाण परिबन्दबाट निज हिरा राउत अहिरउपरको अभियोग दाबी पुष्टि भएको देखियो । तसर्थ, वारदातको प्रकृति, बरामद भएको लागु औषध गाँजाको परिमाणसमेतलाई विचार गरी निज हिरा राउत अहिरलाई अभियोग दाबीअनुसारको कसुरमा लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १४ को उपदफा (१) को देहाय (घ)(५) बमोजिम ५ (पाँच) वर्ष कैद र रू. ५०,०००।- जरिवाना हुने ठहर गरेको पुनरावेदन अदालत राजविराजको फैसला सो हदसम्म मनासिब देखियो ।
४. अब अर्का पुनरावेदक प्रतिवादी केशवबहादुर थापाको सम्बन्धमा विचार गर्दा, निजका नाम दर्ता रहेको ना.१ख. ५३०३ नं.को ट्रक वारदात मितिभन्दा अगाडि नै जिल्ला मकवानपुर, चुरियामाई गा.वि.स. वडा नं. ३ बस्ने बलराम बज्यूसँग मिति २०६१/९/१९ मा सर्तनामाको कागज गरी ट्रक बिक्री गरिसकेको र सोबापत किस्ताबन्दीमा चुक्ता गर्नुपर्ने रकम भुक्तानी हुन बाँकी रहेकाले विधिवत् नामसारी हुनसम्म बाँकी रहेको भनी प्रतिवादीले जिकिर गरेको देखियो । उक्त मिति २०६१/९/१९ को सम्झौताको प्रतिलिपिसमेत प्रमाणमा पेस भएको देखिन्छ । यसबाट गाँजा बरामद भएको अवस्थामा उल्लिखित ट्रक प्रतिवादी केशबबहादुर थापाको कब्जा वा भोगमा रहेको थियो भनी निश्चयात्मक रूपमा भन्न सकिने स्थिति देखिँदैन । तथापि, मिति २०६१/९/१९ मा भएको भनिएको सर्तनामाको कागज घरसारको लिखत भएकाले जहिलेसुकै पनि तयार हुन सक्तछ भन्ने सन्देहको दृष्टिले हेरिएको अवस्थामा पनि प्रतिवादीउपरको अभियोग प्रमाणित हुन अन्य भरपर्दो प्रमाणको विद्यमानता रहनु आवश्यक देखिन्छ । फौजदारी कसुर शंका र अनुमानका आधारमा नभएर प्रमाणका आधारमा पुष्टि हुनुपर्दछ । बरामद गरिएको ट्रक निज प्रतिवादी केशवबहादुर थापाको नाममा दर्ता रहेको देखिएको कुराबाहेक निजका विरूद्ध प्रमाण लाग्ने अन्य कुनै पनि प्रमाण अभियोजन पक्षले पेस गरेको देखिँदैन । निज प्रतिवादीले आरोपित कसुरमा पूर्णत: इन्कार रही बयान गरेको देखिन्छ । कुनै पनि सहअभियुक्तले निज केशवबहादुर थापाउपर किञ्चित पनि पोल गरेको देखिँदैन । निजको सहमति वा जानकारी वा मन्जुरीबाट ट्रकमा गाँजा ओसारपसार गरिएको तथ्य कुनै पनि प्रमाणबाट खुल्न आएको पाइएन । सम्पूर्ण रूपमा गढाउ प्रमाण शून्यताको स्थितिमा केवल ट्रक निज केशवबहादुर थापाको नाममा दर्ता रहेको छ भन्ने आधारमा नै निजलाई गाँजा ओसारपसार गरेको कसुरदार ठहर गर्नु न्यायोचित हुँदैन । कुनै सवारी साधनमा कुनै ड्राइभर, खलासी, यात्रु वा अन्य कसैले कुनै अवैध चिज-वस्तु राखेको कारणबाट नै स्वत: सो सवारी साधन जफत गर्न मिल्ने पनि होइन । अवैध कार्य गर्ने गराउने कुरामा सवारी-धनीको जानकारी, सहमति वा मन्जुरी देखिनु आवश्यक हुन्छ । यस मुद्दाका सन्दर्भमा प्रतिवादी केशवबहादुर थापाउपर शङ्का गर्न सकिनेसम्मको पनि मनासिब आधार विद्यमान रहेको देखिँदैन । यदि शंकासम्मको अवस्था रहेको थियो भने पनि शंकाको सुविधा अभियुक्तले नै पाउने हुन्थ्यो । तर प्रस्तुत मुद्दाका सन्दर्भमा पुनरावेदन अदालतले फैसला गर्दा “शंकाको उदारतापूर्ण सुविधा अभियोजन पक्षलाई दिएको” देखियो । यो कुरा हामीले अनुशरण गरी आएको फौजदारी न्यायसम्बन्धी मान्यता वा सिद्धान्त प्रतिकूल
देखिन्छ । तसर्थ, प्रतिवादी केशवबहादुर थापाको जानकारी, अनुमति वा मन्जुरीले नै ना.१ख. ५३०३ नं. को ट्रकमा गाँजा ओसारपसार गरेको तथ्य प्रमाणबाट समर्थित हुन आएको नदेखिएको हुँदा निजलाई कसुरदार ठहर गरेको पुनरावेदन अदालत राजविराजको फैसला त्रुटिपूर्ण देखियो । सवारी साधन (ट्रक) का धनीले जानीजानी सो ट्रकमा गाँजा ओसारपसार गरेको वा गराएको भन्ने नदेखिएको हुँदा उक्त ना.१ख. ५३०३ नं. को ट्रक जफत गर्न मिल्नेसमेत देखिएन ।
५. अतः माथिका प्रकरणहरूमा विवेचित आधार र कारणहरूबाट प्रस्तुत मुद्दामा सिराहा जिल्ला अदालतबाट प्रतिवादीहरू केशवबहादुर थापा र हिरा राउत अहिरलाई अभियोग दाबीबाट सफाइ दिने गरी भएको मिति २०६५/६/६ को फैसला उल्टी गरी निजहरूलाई कसुरदार ठहर गरी लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १४ को उपदफा (१) को देहाय (घ) (५) बमोजिम जनही ५ (पाँच) वर्ष कैद र रू. ५०,०००।- (पचास हजार रूपैयाँ) जरिवाना हुने तथा ना.१ख ५३०३ नं. को ट्रक ऐ. ऐनको दफा १८ बमोजिम जफत हुने भनी गरेको पुनरावेदन अदालत राजविराजको मिति २०६७/११/२५ को फैसला केही उल्टी हुन्छ र पुनरावेदक प्रतिवादीमध्येका केशवबहादुर थापाले अभियोग दाबीबाट सफाइ पाउने ठहर्छ । वारदातमा प्रयोग भएको भनी बरामद गरिएको ना.१ख ५३०३ नं. को ट्रक जफत हुनेसम्मको अवस्था विद्यमान रहेको नदेखिएकाले सो ट्रक सम्बन्धित धनीलाई फिर्ता दिने ठहर्छ । प्रतिवादी हिरा राउत अहिरलाई कसुरदार ठहर गरी सजाय गर्ने गरी भएको पुनरावेदन अदालत राजविराजको फैसला सो हदसम्म मनासिब देखिँदा सदर हुने ठहर्छ । निज प्रतिवादी हिरा राउत अहिरको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्तैन । अरू तपसिलबमोजिम गर्नू:
तपसिल
माथि ठहर खण्डमा उल्लेख भएबमोजिम प्रतिवादी केशवबहादुर थापाले आरोपित कसुरको अभियोग दाबीबाट सफाइ पाउने ठहर भएकोले निजका नाउँमा कसिएको कैद तथा जरिवानाको लगत कट्टा गर्नु र निजको नाममा दर्ता रहेको देखिएको ना.१ख ५३०३ नं. को ट्रकसमेत निज ट्रकधनीलाई फिर्ता दिनु भनी सिराहा जिल्ला अदालतमा लेखी पठाइदिनू ।
प्रतिवादी हिरा राउत अहिरलाई हुने ठहर भएको कैद र जरिवानाको लगत राखी असुल हुन बाँकी कैद र जरिवाना कानूनबमोजिम असुल गर्नु भनी सिराहा जिल्ला अदालतमा लेखी पठाइदिनू ।
पुनरावेदन अदालत राजविराजबाट भएको मिति २०६७/११/२५ को फैसलाबमोजिम हुने ठहरेको कैद सजाय तथा जरिवाना भुक्तान हुन बाँकी छ भन्ने थाहा जानकारी हुँदाहुँदै प्रतिवादी हिरा राउत अहिरलाई कारागार कार्यालय रामेछापले निजलाई कैदबाट छुटकारा दिएको पाइयो । सो विषयमा यस अदालतबाट प्रतिवेदन पेस गर्न आदेश हुँदासमेत कारागार कार्यालय रामेछापबाट पेस गरिएको प्रतिवेदनमा कुनै सन्तोषजनक कारण उल्लेख गरेको देखिएन । यसलाई गम्भीर आपत्तिको विषय मान्नुपर्ने देखिन्छ । तसर्थ, यसमा को कसको गल्ती, लापरवाही वा बदनियतबाट कैद सजाय भुक्तान हुन बाँकी रहेका व्यक्तिलाई कानून प्रतिकूल तबरबाट कैदमुक्त गरिएको हो ? हेरी, बुझी, छानबिन गरी कानूनबमोजिम आवश्यक कारबाही गरी नतिजा यस अदालतमा पेस गर्नु भनी कारागार व्यवस्थापन विभागका महानिर्देशकलाई लेखी पठाइदिनू ।
उपर्युक्त प्रकरण ३ बमोजिम भए गरिएको कारबाहीसम्बन्धी कुराको अनुगमन यस अदालतअन्तर्गतको फैसला कार्यान्वयन निर्देशनालयबाट गर्नु भनी जनाउ दिनू ।
प्रतिवादी राजुराज स्याङ्ताङको हकमा मुलतबी रहेको मुद्दा सो मुलतबीबाट तत्काल जगाई कानूनबमोजिम कारबाही किनारा गर्नु भनी सिराहा जिल्ला अदालतमा लेखी पठाइदिनू ।
प्रस्तुत फैसलाको प्रतिलिपिसहित महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा जानकारी
पठाइदिनू ।
फैसलाको विद्युतीयप्रति यस अदालतको विद्युतीय प्रणालीमा प्रविष्ट गर्नु र मुद्दा दायरीको लगत कट्टा गरी, मिसिल नियमानुसार गरी अभिलेख शाखामा बुझाइदिनू ।
उक्त रायमा सहमत छु ।
न्या. सुष्मालता माथेमा
इजलास अधिकृत: प्रदीपकुमार उपाध्याय
इति संवत् २०७८ साल पौष २७ गते रोज ३ शुभम् ।