निर्णय नं. ११०७८ - उत्प्रेषण
सर्वोच्च अदालत, संयुक्त इजलास
माननीय न्यायाधीश श्री टंकबहादुर मोक्तान
माननीय न्यायाधीश श्री कुमार रेग्मी
आदेश मिति :२०७९।५।१५
०७६-WO-०६०९
विषयः उत्प्रेषण
निवेदक : महोत्तरी जिल्ला बर्दिवास गा.वि.स. वडा नं.९ को हाल बर्दिवास न.पा. वडा नं.४ बस्ने मौजे महतोको छोरा गौशाला न.पा. वडा नं.१ मा सञ्चालित एभरेष्ट सुगर एन्ड केमिकल इन्डष्ट्रिज लि. महोत्तरी रामनगरमा तत्काल जे.टि.ए.पदमा कार्यरत देवनारायण महतो
विरूद्ध
विपक्षी: जिल्ला महोत्तरी, रामनगर गा.वि.स. भई हाल गौशाला न.पा. वडा नं.१ मा सञ्चालित एभरेष्ट सुगर एन्ड केमिकल इन्डष्ट्रिज लि.
श्रम ऐन, श्रम नियमावली एवम् उद्योग वा प्रतिष्ठानको कर्मचारीको सेवा सर्त सम्बन्धमा बनेको कानूनी व्यवस्थाअनुरूप आचरणमा रही कामकाज गर्नु कुनै पनि उद्योग वा प्रतिष्ठानमा काम गर्ने कर्मचारी वा कामदारको अनिवार्य दायित्व र कर्तव्य हुने । आफूलाई तोकिएको जिम्मेवारी पूरा नगरी प्रतिष्ठान वा उद्योगबाट अनुमति नलिई वा बिदा स्वीकृत नगराई श्रम ऐन, २०४८ मा भएको कानूनी व्यवस्था प्रतिकूल आफू कार्यरत रहेको प्रतिष्ठानमा गैरहाजिर हुने छुट कुनै पनि कर्मचारी वा कामदारलाई नहुने । उद्योग वा प्रतिष्ठानमा कानूनविपरीत तिस दिन वा सोभन्दा बढी गैरहाजिर हुने कर्मचारीलाई श्रम ऐन, २०४८ को दफा ५१(ग२) मा भएको कानूनी प्रावधानअनुसार सजाय गरी सेवाबाट हटाउन मिल्दैन भन्नु वाञ्छनीय नहुने ।
(प्रकरण नं. ९)
निवेदकका तर्फबाट : विद्वान् अधिवक्ताद्वय श्री युवराज लुइटेल र श्री सुरेन्द्रलाल श्रेष्ठ
विपक्षीका तर्फबाट : विद्वान् अधिवक्ताद्वय श्री राजेश्वर श्रेष्ठ र श्री आकृति खनाल
अवलम्बित नजिर :
सम्बद्ध कानून :
आदेश
न्या.कुमार रेग्मी : नेपालको संविधानको धारा ४६ तथा १३३(२) बमोजिम दायर हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त तथ्य एवं आदेश यस प्रकार छः-
तथ्य खण्ड
विपक्षी श्रम अदालतले फैसला गर्दा अदालतको आदेशबमोजिम पनि काममा हाजिर नगराई गैरकानूनी कार्य गरेको कुरा स्वीकार गरेको र आदेशपछि पनि मलाई काममा नलगाएकोले अपहेलना मुद्दा दायर भएको कुरा पनि स्वीकार गरेको अवस्थामा अदालतको आदेशबमोजिम म निवेदकलाई हाजिर नगराएका विपक्षी उद्योगले म निवेदक सेवामा गैरहाजिर भएको भनी सेवाबाट हटाउने गरी गरेको मिति २०७३।११।१६ गतेको निणर्यलाई सदर गरेको विपक्षी श्रम अदालतको मिति २०७५।३।२९ का दिनको फैसलाले म निवेदकको नेपालको संविधानको धारा १८ बमोजिमको समानताको हक, धारा ३३ बमोजिमको रोजगारीको हक र श्रम ऐन तथा श्रम नियमावलीबमोजिमको हकसमेतमा गम्भीर आघात पुग्न गएको छ ।
विपक्षी श्रम अदालतले फैसला गर्दा मुद्दाको तथ्यभित्र प्रवेश नगरेको अवस्था छ । विपक्षी एभरेष्ट सुगर एन्ड केमिकल इन्डष्ट्रिज लि.ले सञ्चालन गर्दै आएको विजलापुरा उखु विकास उपकेन्द्र सञ्चालनमा रहेको थियो र आजका मितिमा समेत सञ्चालनमा नै रहेको छ । म कार्यरत रहेको उखु विकास केन्द्र गाभिएको भनी प्रतिवेदन दिई फैसलामा असर पर्ने कार्य गरेकाले कारबाही गरिपाउँ भनी श्रम कार्यालयका नि. कार्यालय प्रमुख विरूद्ध श्रम विभागमा निवेदनसमेत दर्ता गराएको छु । म निवेदकलाई विपक्षीले गैरकानूनी रूपमा सरूवा गरेको विषयमा विपक्षी श्रम अदालतमा नै मुद्दा दायर भई सरूवाको निर्णय कार्यान्वयन नगर्नु नगराउनु भनी अन्तरकालीन आदेशसमेत जारी भएको अवस्थामा काममा हाजिर नगराई लामो समयसम्म गैरकानूनी कार्य गरी पछि म कार्यरत उखु विकास उपकेन्द्र गाभिएको भन्ने कागजात तयार गरी एभरेष्ट सुगर एन्ड केमिकल इन्डष्ट्रिज लि.बाट मलाई सेवाबाट हटाउने गरी भएको निर्णयलाई विपक्षी श्रम अदालतले समेत सदर गरेको फैसलाले कानूनी मान्यता पाउन सक्ने अवस्था छैन । ट्रेड युनियन ऐन, २०४९ को दफा २३क. मा ट्रेड युनियनको कार्य समितिका पदाधिकारी तथा सदस्यहरूलाई निजको सहमतिबिना सरूवा वा बढुवा गर्न नपाउने स्पष्ट कानूनी व्यवस्था रहेकोमा सोविपरीत भएको कार्य गैरकानूनी छ । कुनै पनि कम्पनीले कम्पनीको शाखा स्थापना गर्दा र उक्त शाखा बन्द गर्दा वा एउटा शाखा अर्को शाखामा गाभ्ने निर्णय गर्दा सम्बन्धित निकायको अनुमति अनिवार्य रूपमा लिएको हुनुपर्नेमा विपक्षी एभरेष्ट सुगर एन्ड केमिकल इन्डष्ट्रिज लि.ले कुनै निकायबाट अनुमति लिएको अवस्था छैन ।
विपक्षी श्रम अदालतबाट म निवेदकलाई विपक्षी एभरेष्ट सुगर एन्ड केमिकल इन्डष्ट्रिज लि.ले सेवाबाट हटाउने गरी गरेको निर्णयलाई सदर गरेको मिति २०७५।३।२९ गतेको निर्णय फैसला नेपालको संविधानको धारा १७, १८ र ३४ तथा श्रम ऐन, २०४८ को दफा १०, दफा ५१ र ५२, टेड युनियन ऐन, २०४९ को दफा २३क., प्रचलित श्रम ऐन, २०७४ को दफा १३१, १३९ प्रमाण ऐन, २०३१ को दफा ५४ समेतको त्रुटि रहेको र विपक्षी श्रम अदालत आफैँले सरूवा बदर मुद्दामा जारी गरेको अन्तरकालीन आदेशसमेतको प्रतिकूल हुने गरी श्रम अदालतको फैसलाले निवेदकको संविधान प्रदत्त हकसमेतलाई सङ्कुचित बनाएको हुँदा विपक्षी श्रम अदालतको फैसला उत्प्रेषणको आदेशले बदर गरिपाउँ भन्ने बेहोराको देवनारायण महतोको निवेदनपत्र ।
यसमा के कसो भएको हो ? निवेदकको मागबमोजिमको आदेश किन जारी हुनु नपर्ने हो ? मागबमोजिमको आदेश जारी हुनु नपर्ने कुनै आधार कारण भए सबुद प्रमाणसहित म्याद सूचना पाएका मितिले बाटाका म्यादबाहेक १५ (पन्ध्र) दिनभित्र विपक्षी नं.२ ले आफैँ वा आफ्नो कानूनबमोजिमको प्रतीनिधिमार्फत लिखित जवाफ पेस गर्नु र विपक्षी नं.१ ले महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमार्फत लिखित जवाफ पेस गर्नु भनी आदेश र निवेदनको प्रतिलिपिसमेत साथै राखी विपक्षीहरूका नाममा म्याद सूचना जारी गरी लिखित जवाफ परे वा अवधि नाघेपछि नियमानुसार गरी पेस गर्नु भन्ने यस अदालतको मिति २०७६।९।२३।४ को आदेश ।
निवेदक देवनारायण महतो विपक्षी एभरेष्ट सुगर एन्ड केमिकल इन्डष्ट्रिज लि. भएको सेवाबाट हटाएको निर्णय बदर मुद्दामा यस श्रम अदालतबाट मिति २०७५।३।२९ मा भएको फैसला हेर्दा यी निवेदक देवनारायण महतो विपक्षी एभरेष्ट सुगर एन्ड केमिकल इन्डष्ट्रिज लि. मा जे.टि.ए. पदमा विजलापुरा उखु विकास केन्द्रमा २०५३ सालदेखि स्थायीरूपमा सेवा गर्दै आएको देखिन्छ । यी पुनरावेदकलाई मिति २०७३/०१/०७ गतेबाट लागु हुने गरी विजलापुरा उखु विकास उपकेन्द्रबाट गैरसिरसिया उखु विकास उपकेन्द्रमा सरूवा गरेकोमा सो सरूवा बदर गरिपाउँ भनी यस अदालतमा फिराद दायर भएको र सो सरूवा बदर मुद्दामा सरूवा कार्यान्वयन नगर्नु नगराउनु भनी अन्तरकालीन आदेशसमेत जारी भएको
देखिन्छ । सोपश्चात् निज कार्यरत विजलापुरा उखु विकास उपकेन्द्र हात्तिलेट उखु विकास केन्द्रमा गाभिएकाले पदस्थापना गर्ने प्रयोजनका लागि कम्पनीको प्रधान कार्यालय जनकपुरमा हाजिर हुन आउनु भनी मिति २०७३/०५/२३ मा हुलाकमार्फत पत्राचार गरिएको देखिन्छ । सो विजलापुरा उखु विकास उपकेन्द्र गाभिएको हो होइन भनी श्रम कार्यालय जनकपुरमा बुझ्दा विजलापुरा उखु विकास उपकेन्द्र मिति २०७३/०६/०४ देखि हात्तिलेटमा गाभिएको भनी लेखिआएको मिसिल संलग्न पत्रबाट देखिन्छ ।
पुनरावेदक कार्यरत उखु विकास उपकेन्द्र अर्कोमा गाभिएको विशेष परिस्थिति रहेको र सो कुराको जानकारी निवेदकलाई गराई कार्यक्षमता दक्षताअनुसारको पदस्थापना गर्न यी पुनरावेदकलाई केन्द्रीय कार्यालयमा हाजिर हुन पत्राचार गर्दासमेत हाजिर हुन नगएको देखिन्छ । यसरी शाखा वा उपकेन्द्र अर्कोमा गाभिई अस्तित्वमा नै नरहेको विशेष परिस्थितिमा पुनरावेदकलाई अर्को कार्यालयमा सरूवा वा पदस्थापन गर्न नमिल्ने भनी ट्रेड युनियन ऐनको सरूवासम्बन्धी व्यवस्थालाई अर्थ गर्न मिल्ने देखिँदैन । निजलाई मिति २०७३/०९/२१ मा हाजिर हुन आउनु भनी अन्तिम पटक सूचना दिँदासमेत हाजिर हुन नआई बिदा स्वीकृत नगराई ३० दिनभन्दा बढी अनुपस्थित रहेको भन्ने देखिएको र सो समयमा मैले सूचना गरेको थिएँ वा म हाजिर थिएँ भनी पुनरावेदकले दाबी लिनसमेत नसकेको हुँदा निवेदकले श्रम ऐन, २०४८ को दफा ५१(ग२) बमोजिम बिदा स्वीकृत नगराई लगातार ३० दिनभन्दा बढी अनुपस्थित रहेकाले खराब आचरण गर्ने कामदार वा कर्मचारीलाई ऐ. ऐनको ५२(४) बमोजिम सेवाबाट अवकाश दिन सक्ने कानूनी प्रावधान रहेको देखिँदा यी पुनरावेदकलाई सेवाबाट अवकाश दिने गरी प्रतिष्ठानका व्यवस्थापकले गरेको निर्णय सदर हुने ठहर्याई यस अदालतबाट मिति २०७५।३।२९ मा भएको फैसलाले निवेदकको कानूनी एवं संवैधानिक हकमा आघात पुगेको अवस्था नहुँदा रिट निवेदन खारेजभागी छ भन्ने बेहोराको श्रम अदालत, काठमाडौंले यस अदालतमा पेस गरेको लिखित जवाफ ।
निवेदक देवनारायण महतो साबिकमा विजलापुरा पशुपतीनगर उखु विकास उपकेन्द्रमा कार्य गरी आउनुभएकोमा कम्पनीले मिति २०७३।४।५ देखि सो उपकेन्द्र खारेज गरी साबिकको विजलापुरा गा.वि.स. को क्षेत्रलाई हात्तिलेट उखु विकास उपकेन्द्रमा र पशुपतीनगर गा.वि.स. को क्षेत्रलाई किसाननगर उखु विकास उपकेन्द्रमा गाभिएको हो । दुवै उपकेन्द्रहरूमा साबिकदेखि नै अन्य जे.टि.ए. कार्यरत रहेकोले उपयुक्त स्थानमा पदस्थापन नगरेसम्म कम्पनीको प्रधान कार्यालय, जनकपुरमा हाजिर हुन आउनु भनेकोमा निज विपक्षी प्रधान कार्यालयमा हाजिर हुन आउनु भएन । श्रम ऐन, २०४८ को दफा ५१(ग२) ले बिनासूचना लगातार तिस दिनभन्दा बढी समयसम्म प्रतिष्ठानमा उपस्थित नभएमा त्यस्तो कार्यलाई खराब आचरण भनेको छ र त्यस्तो खराब आचरण गर्नेलाई ऐ. ऐनको दफा ५२(४) अन्तर्गत सेवाबाट हटाउन सक्ने अधिकार व्यवस्थापकलाई दिएको छ । कम्पनीले निज विपक्षीलाई सेवाबाट किन निष्काशन गर्नु नपर्ने हो ? स्पष्टीकरण पेस गर्नु भनी मिति २०७३।१०।२३ मा पत्र पठाएकोमा निज विपक्षीले मिति २०७३।११।०८ मा स्पष्टीकरण पेस गर्दा आफू कार्यरत उखु विकास उपकेन्द्र खारेज नभई हाल सञ्चालनमा नै रहेको र कम्पनीले हाजिर गराएमा आफू हाजिर हुन आउन तयार रहेको भनी झुठा बेहोरा उल्लेख गर्नुभएको छ । निवेदकको जिकिरबमोजिम कम्पनीले हाजिर नगराएको भए त्यसको कानूनी उपचार खोज्न सक्नेमा सो नगरी गैरहाजिर रहने व्यक्तिलाई कानूनले सहयोग गर्न
सक्दैन । श्रम अदालतको आदेशले श्रम कार्यालय, वीरगन्जबाट स्थलगत निरीक्षण गरी दिएको प्रतिवेदनमा पनि उक्त उपकेन्द्र खारेज भइसकेको स्पष्ट देखिन्छ ।
तसर्थ, निज निवेदक साबिकमा कार्यरत रहनुभएको उपकेन्द्र खारेज भएको कुरा तथ्यगतरूपमा प्रमाणहरूबाट नै पुष्टि भएपछि प्रधान कार्यालयमा हाजिर गर्न नगई बिनासूचना तिस दिनभन्दा बढी प्रतिष्ठानमा गैरहाजिरी रहेको अवस्थामा श्रम ऐन, २०४८ को दफा ५१(ग२) को कसुरमा ऐ. दफा ५२(४) अनुसार निजलाई सेवाबाट बर्खास्त गरिएको कार्यलाई सदर गर्ने श्रम अदालतको फैसलामा कुनै त्रुटि नरहेबाट विपक्षी निवेदकको रिट निवेदन माग दाबीबमोजिम कुनै आदेश जारी हुन सक्ने अवस्था नरहेकोले निजको रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने बेहोराको एभरेष्ट सुगर एन्ड केमिकल इन्डष्ट्रिज लि. ले यस अदालतमा पेस गरेको लिखित जवाफ ।
आदेश खण्ड
नियमबमोजिम पेसी सूचीमा चढी पेस हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदनमा निवेदकका तर्फबाट उपस्थित विद्वान् अधिवक्ताद्वय श्री युवराज लुइटेल र श्री सुरेन्द्रलाल श्रेष्ठले विपक्षी एभरेष्ट सुगर एन्ड केमिकल इन्डष्ट्रिज लि.ले सञ्चालन गर्दै आएको विजलापुरा उखु विकास उपकेन्द्र सञ्चालनमा रहेको थियो र आजका मितिमा समेत सञ्चालनमा नै रहेकोमा निवेदकलाई जबरजस्ती नोकरीबाट हटाउनका लागि विजलापुरा उखु विकास उपकेन्द्र हात्तिलेट उपकेन्द्रमा गाभिएको भनी श्रम कार्यालय, जनकपुरले दिएको गलत सूचनाका आधारमा प्रतिष्ठानले यी निवेदकलाई सेवाबाट हटाउने गरी मिति २०७३।११।१२ मा गरेको निर्णयलाई सदर गरको श्रम अदालत, काठमाडौंको मिति २०७५।३।२९ को फैसला त्रुटिपूर्ण रहेकाले उत्प्रेषणको आदेशले बदर गरिपाउँ भनी र विपक्षी एभरेष्ट सुगर एन्ड केमिकल इन्डष्ट्रिज लि. का तर्फबाट विद्वान् अधिवक्ताद्वय श्री राजेश्वर श्रेष्ठ र श्री आकृति खनालले निवेदक साबिकमा कार्यरत रहनुभएको विजलापुरा उखु विकास उपकेन्द्र खारेज भएको कुरा उद्योगको निर्णय तथा श्रम कार्यालय, जनकपुरको पत्रसमेतबाट पुष्टि भएको छ । निजको दरबन्दी मिलान नभएसम्म प्रधान कार्यालयमा हाजिर हुन बारम्बार जानकारी र सूचना दिँदासमेत हाजिर हुन अटेर गरी आफ्नो पदीय दायित्व निर्वाह नगरेका र बिनासूचना तिस दिनभन्दा बढी प्रतिष्ठानमा गैरहाजिरी रहेको अवस्थामा श्रम ऐन, २०४८ को दफा ५१(ग२) को कसुरमा ऐ. दफा ५२(४) अनुसार निजलाई सेवाबाट बर्खास्त गरिएको कार्यलाई सदर गर्ने श्रम अदालतको फैसलामा कुनै त्रुटि नरहेबाट विपक्षी निवेदकको रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भनी गर्नुभएको बहससमेत सुनियो ।
उल्लिखित तथ्य र बहस जिकिर भएको प्रस्तुत निवेदनमा निवेदन मागबमोजिम आदेश जारी हुनुपर्ने हो वा होइन ? भन्ने विषयमा निर्णय दिनुपर्ने देखिन आयो ।
२. निर्णयतर्फ विचार गर्दा विपक्षी एभरेष्ट सुगर एन्ड केमिकल इन्डष्ट्रिज लि.ले सञ्चालन गर्दै आएको विजलापुरा उखु विकास उपकेन्द्र सञ्चालनमा रहेको थियो र आजका मितिमा समेत सञ्चालनमा नै रहेको छ । ट्रेड युनियन ऐन, २०४९ को दफा २३क. मा प्रतिष्ठान स्तरका ट्रेड युनियनका कार्य समितिका पदाधिकारीहरूलाई विशेष परिस्थितिमा बाहेक उनीहरूको सहमतिबिना सरूवा, बढुवा नगरिने भन्ने कानूनी व्यवस्था रहेकोमा सोविपरीत मलाई सरूवा गरिएकोले सरूवा भएको कार्यालयमा हाजिर हुन नगएको अवस्थामा म कार्यरत रहेको विजलापुरा उखु विकास उपकेन्द्र हात्तिलेटमा गाभिएको भन्ने कारण देखाई मलाई हाजिर गर्न नदिएको अवस्थामा म हाजिर नभएको भनी मलाई नोकरीबाट हटाएको विपक्षी एभरेष्ट सुगर एन्ड केमिकल इन्डष्ट्रिज लि.को निर्णय सदर गरेको श्रम अदालतको फैसला उत्प्रेषणको आदेशले बदर गरिपाउँ भन्ने निवेदन दाबी र निवेदक साबिकमा कार्यरत रहनुभएको उपकेन्द्र खारेज भएको र निजको उपयुक्त पदस्थापन नहुँदासम्म उद्योगको प्रधान कार्यालयमा हाजिर हुन पत्राचार गरिएकोमा प्रधान कार्यालयमा हाजिर गर्न नगई बिनासूचना तिस दिनभन्दा बढी प्रतिष्ठानमा गैरहाजिरी रहेको अवस्थामा श्रम ऐन, २०४८ को दफा ५१(ग२) को कसुरमा ऐ. दफा ५२(४) अनुसार निजलाई सेवाबाट बर्खास्त गरिएको र एभरेष्ट सुगर एन्ड केमिकल इन्डष्ट्रिज लि.को निर्णय कानूनबमोजिमको देखिएको हुँदा सदर गर्ने गरी भएको श्रम अदालतको फैसला अन्यथा नरहेकाले रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने लिखित जवाफ देखिन्छ ।
३. यी निवेदक देवनारायण महतो विपक्षीमध्येका एभरेष्ट सुगर एन्ड केमिकल इन्डष्ट्रिज लिमिटेडमा मिति २०५३।८।३ मा वेव्रिज एटेण्डेण्ट पदमा नियुक्ति प्राप्त गरी अवकाश हुँदाका अवस्थमा जे.टि.ए. पदमा उखु विकास उपकेन्द्र विजलापुरामा कामकाज गरिरहेको भन्ने विपक्षी सुगर मिलबाट प्राप्त निवेदकको व्यक्तिगत फाइलबाट देखिन्छ । एभरेष्ट सुगर एन्ड केमिकल इन्डष्ट्रिज लि.को आर्थिक भार कम गर्नको लागि आ.व.२०७३।०७४ मा निवेदकले कामकाज गरिरहेको उखु विकास उपकेन्द्र विजलापुरालाई नजिकको उपकेन्द्र हात्तिलेटमा गाभिएको भन्ने कुरा सुगर मिलको च.नं.२९ मिति २०७३।४।११ को पत्रबाट देखिएको र निवेदकले कामकाज गरेको केन्द्र अन्यत्र गाभिएपछि पदस्थापन हुने अवधिसम्म निजलाई केन्द्रीय कार्यालयमा हाजिर हुन आउनु भनी उद्योगले च.नं.३९ मिति २०७३।४।१४ मा पत्राचार गरेको मिसिल संलग्न पत्रको प्रतिलिपिबाट देखिन आउँछ ।
४. निवेदकलाई उद्योगको च.नं.१७१ मिति २०७३।१।५ को पत्रबाट निज कार्यरत रहेको उखु विकास उपकेन्द्र विजलापुराबाट गैरसिरसिया उखु विकास उपकेन्द्रमा सरूवा गरेउपर यी निवेदकले श्रम अदालतमा सरूवा बदर मुद्दा मिति २०७३।१।३१ दायर गरेकोमा सोउपर सुनुवाइ गर्दै श्रम अदालतबाट मिति २०७३।२।१२ मा अन्तरकालीन भएबमोजिम निजलाई सरूवा भएको कार्यालयमा हाजिर हुन बाध्य नगरिएको भन्ने विपक्षी उद्योगको मिति २०७३।४।१४ च.नं.३९ को पत्रबाट देखिएको छ ।
५. प्रस्तुत रिट निवेदनमा निवेदकले मलाई सरूवा हुनुपूर्व आफू कार्यरत रहेको विजलापुरा उपकेन्द्रमा हाजिर गर्न नदिई बर्खास्त गरिएकोले मलाई पदबाट निष्काशन गर्ने विपक्षी उद्योगको निर्णय र सो निर्णयलाई सदर गरेको श्रम अदालतको फैसला उत्प्रेषणको आदेशले बदर गरी पुनर्बहाली गरिपाउँ भन्ने मुख्य जिकिर लिएको अवस्था छ । निज कार्यरत रहेको विजलापुरा पशुपतीनगर उखु विकास उपकेन्द्र २०७३ श्रावणदेखि हात्तिलेट उखु विकास उपकेन्द्रमा गाभ्ने गरी विपक्षी उद्योगको मिति २०७३।३।२१ मा निर्णय भएको कुरा सो निर्णयको प्रतिलिपिबाट
देखिन्छ । विजलापुरा उखु विकास उपकेन्द्र हात्तिलेटमा गाभिएपछि निवेदकको दरबन्दी व्यवस्थापन गर्ने प्रयोजनका लागि उद्योगको प्रधान कार्यालयमा हाजिर हुन आउनु भनी निवेदक देवनारायण महतोलाई पत्राचार गरिएको माथि उल्लिखित च.नं.३९ मिति २०७३।४।१४ को पत्रबाट देखिन आउँछ । निज कार्यरत रहेको उखु विकास उपकेन्द्र विजलापुरा, हात्तिलेट उखु विकास उपकेन्द्रमा गाभिएको भन्ने च.नं.२९ मिति २०७३।४।११ को पत्र तथा निजलाई उद्योगको प्रधान कार्यालयमा हाजिर हुन आउनु भनी गरिएको पत्राचारपश्चात् यी निवेदक उद्योगको प्रधान कार्यालयमा हाजिर भएको देखिँदैन । निवेदक उद्योगमा हाजिर नभई म कार्यरत रहेको उखु विकास उपकेन्द्र सञ्चालनमा रहेकोले सोही कार्यालयमा हाजिर हुन तयार रहेको भनी मिति २०७३।११।८ मा उद्योगका कम्पनी सचिवलाई सम्बोधन गरी स्पष्टीकरण पेस गरेको निवेदकको व्यक्तिगत फाइलबाट देखिन्छ । निवेदकका यी व्यवहारबाट निज केन्द्रीय कार्यालयमा हाजिर हुन नगएको तथ्य स्थापित हुन आउँछ ।
६. जहाँसम्म विजलापुरा उखु विकास उपकेन्द्र सञ्चालनमा नै रहेको भनी निवेदकको जिकिरतर्फ विचार गर्दा, यी निवेदकले विपक्षी उद्योगउपर सरूवा बदर गरिपाउँ भनी श्रम अदालत, काठमाडौंमा दिएको संवत् २०७३/०७४ सालको फिराद नं.२/७ को मुद्दामा श्रम अदालतको च.नं.६१७ मिति २०७५।३।२१ को पत्रबाट श्रम कार्यालय, जनकपुरलाई उखु विकास उपकेन्द्र विजलापुरा, पशुपतीनगर हाल कायम रहे नरहेको सम्बन्धमा स्थलगत निरीक्षण गरी कायम रहेको भए सोही बेहोरा र कायम नरहेको भए कुन मितिबाट कायम नरहेको हो ? खुलाई पठाइदिनु भनिएकोमा स्थलगत निरीक्षणसमेत गरी विजलापुरा उखु विकास उपकेन्द्र नजिकैको हात्तिलेट उखु विकास उपकेन्द्रमा गाभिएको भनी श्रम कार्यालय, जनकपुर अञ्चलको च.नं.२२७ मिति २०७५।३।२६ को पत्रबाट श्रम अदालत, काठमाडौंलाई जानकारी गराइएको देखिएकोले विजलापुरा उखु विकास उपकेन्द्र हालसम्म पनि सञ्चालनमा रहेको भन्ने निवेदकको जिकिर खण्डित भई हाल विजलापुरा उखु विकास उपकेन्द्र हात्तिलेट उखु विकास उपकेन्द्र गाभिएको पुष्टि भएको पाइयो ।
७. ट्रेड युनियन ऐन, २०४९ को दफा २३क. मा प्रतिष्ठान स्तरका ट्रेड युनियनका कार्य समितिका पदाधिकारीहरूलाई विशेष परिस्थितिमा बाहेक उनीहरूको सहमतिबिना सरूवा, बढुवा नगरिने भन्ने कानूनी व्यवस्था रहेको पाइन्छ । प्रस्तुत रिट निवेदनमा उल्लिखित विषय सरूवा गरेको नभई निवेदक कार्यरत रहेको कार्यालय अन्य कार्यालयमा गाभिन गएको तथ्य पुष्टि भइरहेको परिप्रेक्ष्यमा ट्रेड युनियन ऐन, २०४९ को दफा २३क. मा भएको व्यवस्था यस रिट निवेदनमा आकर्षित हुने अवस्था देखिँदैन ।
८. श्रम ऐन, २०४८ को दफा ५० मा खराब आचरण गर्ने कामदार वा कर्मचारीलाई हुने सजायका प्रकार उल्लेख भई (क) नसिहत दिने, (ख) वार्षिक पारिश्रमिक वृद्धि रोक्का गर्ने, (ग) निलम्बन गर्ने (घ) सेवाबाट हटाउने कानूनी प्रावधान रहेको
देखिन्छ । त्यसैगरी सोही ऐनको दफा ५१ मा दफा ५० को प्रयोजनका लागि कामदार वा कर्मचारीको देहायको आचरणलाई खराब आचरण मानिने छ भनी ऐनको दफा ५१ को उपदफा (ग२) मा “बिनासूचना लगातार तिस दिनभन्दा बढी समयसम्म प्रतिष्ठानमा उपस्थित नभएमा” भन्ने उल्लेख भएको पाइयो ।
९. श्रम ऐन, श्रम नियमावली एवम् उद्योग वा प्रतिष्ठानको कर्मचारीको सेवा सर्त सम्बन्धमा बनेको कानूनी व्यवस्थाअनुरूप आचरणमा रही कामकाज गर्नु कुनै पनि उद्योग वा प्रतिष्ठानमा काम गर्ने कर्मचारी वा कामदारको अनिवार्य दायित्व र कर्तव्य हुन आउँछ । आफूलाई तोकिएको जिम्मेवारी पूरा नगरी प्रतिष्ठान वा उद्योगबाट अनुमति नलिई वा बिदा स्वीकृत नगराई श्रम ऐन, २०४८ मा भएको कानूनी व्यवस्था प्रतिकूल आफू कार्यरत रहेको प्रतिष्ठानमा गैरहाजिर हुने छुट कुनै पनि कर्मचारी वा कामदारलाई हुन सक्दैन । उद्योग वा प्रतिष्ठानमा कानूनविपरीत तिस दिन वा सोभन्दा बढी गैरहाजिर हुने कर्मचारीलाई श्रम ऐन, २०४८ को दफा ५१(ग२) मा भएको कानूनी प्रावधानअनुसार सजाय गरी सेवाबाट हटाउन मिल्दैन भन्नु वाञ्छनीय हुँदैन । निवेदक कार्यरत रहेको विजलापुरा उखु विकास उपकेन्द्र हात्तिलेट उखु विकास उपकेन्द्रमा गाभिएपश्चात् निजको दरबन्दी मिलान हुने अवधिभर प्रतिष्ठानको केन्द्रीय कार्यालयमा हाजिर हुनका लागि बारम्बार पत्राचार ताकेता गर्दासमेत यी निवेदक अटेर गरी हाजिर हुन इन्कार गरेको कार्यलाई निवेदकले खराब आचरण गरेको मान्नुपर्ने देखिन आउँछ । त्यसरी खराब आचरण गर्ने यी निवेदक देवनारायण महतोलाई श्रम ऐन, २०४८ को दफा ५१(ग२) मा भएको कानूनी प्रावधानअनुसार तिस दिनभन्दा लामो अवधिसम्म तोकिएको स्थानमा हाजिर नभएको कारण सेवाबाट निष्कासन गर्ने निर्णय गरेको एभरेष्ट सुगर एन्ड केमिकल इन्डष्ट्रिज लि. को कार्य कानूनविपरीत रहेको भन्न मिल्ने देखिँदैन । यसै सन्दर्भमा निवेदक पवित्र विक्रम राणा विपक्षी सिप्रदी ट्रेडिङ प्रा.लि.समेत भएको संवत् २०५५ सालको रिट नं.३२०१ को उत्प्रेषण निवेदनमा “विपक्षीले गैरहाजिर भएको भनी गयल कट्टी गरी अवकाश दिएको अवधिमा निवेदक आफू प्रतिष्ठानमा उपस्थित रहेको भन्ने र उपस्थित हुन जाँदा विपक्षीले उपस्थित हुन नदिएको भन्ने कुनै आधार प्रमाणसमेत पेस गर्न सकेको नदेखिने” भनी व्याख्यासमेत भएको पाइन्छ ।
१०. तसर्थ, यी निवेदक कार्यरत रहेको विजलापुरा उखु विकास उपकेन्द्र हात्तिलेट उपकेन्द्रमा गाभिएकोमा दरबन्दी मिलान नहुन्जेल प्रतिष्ठानको केन्द्रीय कार्यालयमा हाजिर हुन आउनु भनी मिति २०७३।४।१४ देखि पत्राचार तथा सूचना दिएको र मिति २०७३।९।२१ च.नं.७२४ को पत्रबाट हाजिर हुन आउने अन्तिम सूचना यी निवेदकलाई दिएकोमा निज हाजिर नभई श्रम ऐन, २०४८ को दफा ५१(ग२) मा उल्लेख भएबमोजिम तिस दिनभन्दा बढी प्रतिष्ठानमा हाजिर नभई अनुपस्थित भएको कारण एभरेष्ट सुगर एन्ड केमिकल इन्डष्ट्रिज लि.ले यी निवेदकलाई सेवाबाट हटाउने गरी मिति २०७३।११।१२ मा गरेको निर्णय र सोबमोजिम गरिएको मिति २०७३।११।१६ को पत्राचार प्रचलित कानूनविपरीत रहे भएको नपाइएकाले प्रतिष्ठानबाट यी निवेदकलाई सेवाबाट हटाउने गरी भएको निर्णय सदर गरेको श्रम अदालत, काठमाडौंको मिति २०७५।३।२९ को फैसलाबाट निवेदकको संविधान प्रदत्त रोजगारी तथा समानतालगायतका कुनै पनि हकमा आघात पुगेको भन्ने अवस्थाको विद्यमानता नदेखिएबाट श्रम अदालतको फैसला उत्प्रेषणको आदेशले बदर गरिपाउँ भन्ने रिट निवेदन कानूनसम्मत नदेखिँदा निवेदन मागअनुसार आदेश जारी गर्न मिलेन । निवेदकको रिट निवेदन खारेज हुने ठहर्छ । प्रस्तुत आदेशको जानकारी महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमार्फत श्रम अदालत, काठमाडौंलाई दिई आदेश विद्युतीय माध्यममा प्रविष्ट गर्नु र दायरीको लगत कट्टा गरी मिसिल नियमानुसार अभिलेख शाखामा बुझाइदिनू ।
उक्त रायमा सहमत छु ।
न्या. टंकबहादुर मोक्तान
इजलास अधिकृत : दामोदर घिमिरे
इति संवत् २०७९ साल भाद्र १५ गते रोज ४ शुभम् ।