निर्णय नं. ४५२६ - परमादेश

निर्णय नं. ४५२६    ने.का.प. २०४९ (क)  अङ्क ४

 

एक न्यायाधीशको इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री केदारनाथ उपाध्याय

सम्वत् २०४९ सालको रिट नं. २५१५

आदेश भएको मिति: २०४९।३।११।१ मा

निवेदक      : का.न.पं. वा. नं. ३२ डिल्लीबजार बस्ने वर्ष ५५ को देवीप्रसाद काफ्लेसमेत

विरुद्ध

विपक्षी : का.न.पं. वा.नं. ७ चाबहील बस्ने वर्ष ५८ का टो.एन. शर्मा भन्ने प्रो.डा. तारानाथ शर्मासमेत

विषय : परमादेश

(१)    यस अदालतबाट जारी हुने परमादेश समेतका आज्ञा वा आदेश सिद्धान्तमा सार्वजनिक वा सरकारी काम कर्तव्य वा जवाफदेही भएका व्यक्तिहरुद्वारा नेपाल अधिराज्यको संविधान प्रदत्त एवं प्रचलित नेपाल कानुनद्वारा व्यवस्थित अधिकारहरुको लागि उपलब्ध हुने । विपक्षी बनाइएका व्यक्ति त्यस्तो जवाफदेही भएका व्यक्ति हुन् भन्ने कुरा निवेदक पक्षबाट जिकिर लिन नसकिएको स्थितिमा यस अदालतको असाधारण अधिकार क्षेत्र प्रयोग गरी आज्ञा, आदेश जारी गर्न नमिल्ने ।

(प्रकरण नं. १०)

निवेदकतर्फबाट      : विद्वान अधिवक्ता श्री जुक्तिजंग लामिछाने

आदेश

न्या.केदारनाथ उपाध्याय

१.     नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७ को धारा २३।८८(२) अन्तर्गत पर्न आएको रिटनिवेदनको संक्षिप्त व्यहोरा यस प्रकार रहेछ ।

२.    म निवेदक नेपालको नागरिक हुँ । मैले केही वर्ष अगाडि देखि पुस्तक संसार डिल्लीबजार नामको पुस्तक पसल र प्रकाशन राखी पुस्तक प्रकाशन र बिक्री वितरण सम्बन्धी काम गर्ने गरी आफ्नो व्यवसाय चलाई आएको छु । यसमा विपक्ष नं. १ डा.टि.एन.शर्मा भन्ने तारानाथ शर्माले निजले लेखेको A Complete Manual Guide to Developing Skill and Tales of All Times नामको पुस्तक त्रि.वि.वि.का आई.ए.,आई.कम., आई.एस्सी., समेतका विद्यार्थीहरुका लागि उपयोगी हुने त्रि.वि.वि.को मुख्य पाठ्य पुस्तक Developing English Skills र Tales of All Times को सहयोग उक्त पुस्तक निज लेखक विपक्ष नं. १ ले मलाई मिति ०४७ भाद्र ९ गते निजको स्वहस्ताले लेखी उक्त A Complete Manual Guide to Developing English Skills र Tales of All Times भन्ने ग्रन्थ पूरा पारिश्रमिक प्राप्त भइसकेकाले प्रकाशन पुस्तक संसारलाई सधैका लागि यस ग्रन्थको सर्वाधिकार दिएको छु भनी म निवेदक देवीप्रसाद काफ्ले पुस्तक संसारको नाउँमा सो ग्रन्थको प्रकाशन वितरण समेतको सम्पूर्ण अधिकार सधैको लागि म निवेदकलाई लिखित रुपमा प्रदान गर्नु भएकोले उक्त ग्रन्थको २०४७ साल भाद्र महीनामा पहिलो संस्करण र २०४७ साल पौष महीना दोश्रो संस्करण श्रृजना प्रिन्टर्श ब्रम्हटोलमा छपाई प्रकाशन गरी नेपाल अधिराज्य र सो ग्रन्थ आवश्यक पर्ने पाठकको लागि देश विदेशमा समेत बिक्री वितरण गर्दै आएको थिएँ र सो ग्रन्थको प्रकाशित प्रतिहरु अझै मैले बिक्री वितरण गरी रहेको छु र बिक्री हुन बाँकी प्रतिहरु समेत मेरो पुस्तक पसलहरुमा बाँकी नै छन । सो प्रतिहरु समाप्त भएपछि सो ग्रन्थ म निवेदकले नै पुनः प्रकाशन गर्ने तयारीमा छँदैछु ।

३.    माथि प्रकरणहरुमा उल्लेख गरे बमोजिमको मेरो नाउँमा सर्वाधिकार रहेको उक्त पुस्तक हाल यही २०४९ साल जेष्ठ महीना देखि "Critical Guide to Developing English Skills & Tales of All Times" नाम राखी प्रकाशक र लेखक विपक्ष नं. १ प्रिन्टर विपक्ष नं. २ वितरक विपक्ष नं. ३ बनी सो ग्रन्थ विपक्षहरु आपसमा मिली प्रकाशन गर्ने छपाई गर्ने बिक्री वितरण गर्ने कार्य रहेको कुरा थाहा पाई मिति ०४९।२।२५ गते सत्याल बुक डिष्ट्रिव्यूटर्श कालिकास्थान डिल्लीबजारबाट एकप्रति खरीद गरि लिई हेर्दा माथि प्रकरण नं. १ मा उल्लेख गरे बमोजिम मलाई मिति ०४७।५।९ मा उक्त ग्रन्थको सर्वाधिकार दिने विपक्ष डा.टि.एन. शर्मा भन्ने तारानाथ शर्मा आफै लेखक र प्रकाशक बनी अरु विपक्षहरुलाई सो ग्रन्थ छपाउन र बिक्री वितरण गर्न दिई यही २०४९ साल जेष्ठ महीना देखि उक्त मेरो सर्वाधिकार भएको ग्रन्थ विपक्षहरुले अनाधिकार ४२०० प्रति छपाई र प्रकाशन गरी बिक्री वितरण गर्ने गरी आएका र मेरो प्रकाशित भइरहेको उक्त ग्रन्थहरु बिक्री वितरण गर्ने काम भन्दा मात्र नभई बिक्री नै बन्द भएकोले विपक्ष नं. १ ले उक्त बमोजिम मलाई सर्वाधिकार दिई मैले प्रकाशन र वितरण गर्दै आएको उक्त ग्रन्थ विपक्षले पुनः आफैले प्रकाशन गर्ने र विपक्ष नं. १ र २ ले मेरो इजाजत बेगर छपाई गर्ने र  बिक्री वितरण समेत गर्न पाउने होइनन् ।

४.    उक्त प्रकरण नं. १ मा उल्लेख गरे बमोजिमको ग्रन्थ मैले नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७ को धारा १२ धारा १३ धारा १७ र सो अन्तर्गतको छापाखाना प्रकाशन सम्बन्धी ऐन, २०४८ को पुस्तक प्रकाशन अधिकार र प्रतिलिपि अधिकार ऐन, ऐ. २०२२ को दफा ३ र दफा ६ बमोजिम मैले प्रकाशन गर्ने बिक्री वितरण गर्ने र त्यसबाट आर्जन गर्ने पूर्ण मूल्य लिने मेरो संवैधानिक मौलिक हक र कानुनी हक हो । तर विपक्षहरुले आपसमा मिलेमतो गरी विभिन्न जालप्रपञ्च अपनाई मेरो उक्त ग्रन्थको सम्पूर्ण विषयवस्तु, नेपाली अंग्रेजी भाषामा रहेको वितरण व्याख्या शब्द अर्थ अनुवाद आदि सबै मेरो उक्त ग्रन्थ नै पुराका पूरा हुबहु राखी छपाई उक्त पुस्तकको प्रथम भागको Developing English Skill भन्ने अंशमा केही शब्दसम्म थपघट गरि दोश्रो अंश A Tales of All Times मा पूरै मेरै किताबको विषयवस्तु वर्णन आदि राखी उक्त बमोजिम छपाई प्रकाशन बिक्री वितरण समेत गर्नु भएको छ ।

५.    विपक्षीहरुले मेरो उक्त ग्रन्थमा रहेको हक अधिकार मेट्न मेरो सर्वाधिकार रहेको पुस्तकको शीर्षकमा Complete Manual शब्दका ठाउँमा Critical शब्दसम्म बदली शुरु विषयवस्तु (Contents) मा पहिलो खण्डमा १ देखि १४ सम्मका शीर्षक र दोश्रो खण्डमा १ देखि ९ सम्मका शीर्षकहरु नै भित्री विवरणमा नै मेरो उक्त पुस्तकको सबै विषयवस्तु र विवरण हुबहु राखी सो मेरो पुस्तकलाई तोडफोड गरे जस्तो देखाउन मूल शीर्षकमा Critical शब्द भन्ने थप गरी बदलिएको र पहिलो खण्डको १ देखि १४ शीर्षकसम्मको बर्णनमा केही वाक्य र शब्दसम्म थप गरी मिलाई पूरै मेरो उक्त पुस्तक छपाई प्रकाशन र वितरण गरी विपक्ष नं. १ ले स्वयं सर्वाधिकार प्रदान गरी हक छोडी सकेको पुस्तक पुनः अफैले प्रकाशन गर्ने अरु विपक्षहरुले मेरो इजाजत बेगर मुद्रण गर्ने र बिक्री वितरण गर्ने गरी मलाई धोका दिई जालसाज गरी अर्को पुस्तक देखाई मेरो पुस्तक चोरी गर्ने र पूरै पारिश्रमिक लिई मलाई सर्वाधिकार दिई पुनः सो ग्रन्थ आफैंले प्रकाशन गर्ने गरी मलाई झुक्याई ठगी समेत गरेकाले यस्तो जालसाज चोरी र ठगी काम गर्ने विपक्ष नं. १ तारानाथ शर्मा समेतका विपक्षहरु आफ्नो स्वार्थको लागि अरुको हक अधिकारको ख्यालै नगर्ने अत्यन्तै धोकेवाज व्यक्तिहरु भन्ने कुरा न्यायमा प्रष्ट देखिन आएको छ । विपक्षले जालसाज चोरी र ठगी समेतका अपराध गरी मेरो मौलिक हक हनन् गरी म प्रति अन्याय गरेको कुरामा कुनै विवाद छैन । यस्तो अवस्थामा विपक्षहरु संगठित प्रकाशन वितरक र मुद्रक भएकोले परमादेशको आदेश जारी गरी मेरो हकको संरक्षण गरी प्रकाशन जस्तो सार्वजनिक विषयमा एउटा संवैधानिक व्यवस्था कायम राख्नु बाहेक मेरो अन्य उपचार रहेन । यसर्थ प्रस्तुत रिट दायर गरेको छु ।

६.    विपक्ष नं. १ ले उक्त प्रकरण नं. १ मा उल्लेख गरे बमोजिम मलाई सधैको लागि उक्त ग्रन्थ सर्वाधिकार दिएपछि विपक्षी नं. १ ले स्वहस्ताले लेखेको प्रथम संस्करणको पाण्डुलिपी र दोश्रो र संस्करणको पाण्डुलिपी म निवेदकसंग मौजूद नै छ । सोही पाण्डुलिपीबाट मैले प्रथम र दोश्रो संस्करण प्रकाशन गरेको छु । प्रस्तुत निवेदन साथ पेश भएका म निवेदकले प्रकाशन गरेको २ संस्करणको पुस्तक थान २ र विपक्षहरुले हाल यो ०४९ साल जेठमा प्रकाशन गरी वितरण गरेको पुस्तक सम्मानीत अदालतबाटै अवलोकन भएमा विपक्ष नं. १ ले मलाई उक्त मिति ०४७।५।९ मा उक्त ग्रन्थको सर्वाधिकार दिएपछि हाल यो ०४९ साल जेठमा प्रकाशन गरेको उक्त प्रकाशनमा प्रकाशन गरेको मिति पुरानो कायम गर्न Preface मा विपक्ष लेखकले आश्विन २०४६ लेखे तापनि सो पुस्तकमा त्रि.वि.वि. बाट भएका पुराना परिक्षाहरुको प्रश्नपत्र र तिनको उत्तर समेत दिने क्रममा २०४७ सालमा त्रि.वि.वि. बाट प्रमाणपत्र तहलाई सोधिएका प्रश्नहरु नै छापी त्यसको उत्तर दिएकोबाट समेत २०४९ साल जेष्ठमा नै विपक्षहरुले यो पुस्तक प्रथम प्रकाशित गरी ०४६ सालको मितिसम्म राखेको हो भन्ने कुरा सो पुस्तकको अध्ययनबाटै प्रष्ट प्रमाणित नै हुनेछ यसरी विपक्षहरुले दिन दहाडै आफ्नो कर्तव्य र कानुनी दायित्वको सीमा रेखा उल्लंघन गरी मेरो मौलिक हकको हनन् गरेका छन ।

७.    माथि प्रकरणहरुमा उल्लेख गरे बमोजिम विपक्षहरु आपसमा मिली मेरो उक्त मिति ०४७।५।९ गते विपक्षले नं. १ बाट रुपैयाँ लगी सर्वाधिकार प्राप्त मेरो उक्त पुस्तक विपक्षहरुले अनाधिकार पुनः छपाई गर्ने प्रकाशन गर्ने बिक्री वितरण समेत गर्ने प्रकाशन गर्ने बिक्री वितरण समेत गर्ने गरी मलाई नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७ को धारा १२, १३, १७ बाट प्राप्त संवैधानिक मौलिक हकको हनन् गरी उक्त पुस्तक बजारमा निकाली बिक्री वितरण गरेकाले नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७ को धारा २३ बमोजिम यो निवेदन गरेको छु । उक्त संविधानको धारा ८८ बमोजिम परमादेश लगायत जो चाहिने आज्ञा, आदेश वा पुर्जि समेत जारी गर्ने यस सम्मानीत अदालतको विशेष क्षेत्राधिकार भएकाले र प्रस्तुत विषय प्रकाशन जस्तो सार्वजनिक महत्वको विषय हुँदा विपक्षहरुले उक्त बमोजिम छपाई र प्रकाशन गरी बिक्री वितरण गरी उक्त पुस्तक जम्मा प्रति ४२०० मध्ये बिक्री गरी सकेको प्रतिको नगद मुल्य र बाँकी प्रति पुस्तक नै म निवेदकलाई हस्तान्तरण गर्न र अब आइन्दा सो पुस्तक विपक्षहरुले छपाउने प्रकाशन गर्ने बिक्री वितरण गर्ने काम नगर्नु नगराउनु भन्ने परमादेश समेत जो चाहिने आज्ञा, आदेश वा पुर्जी जारी गरी मेरो मौलिक हकको संरक्षण र प्रचलन गरिपाउँ साथै प्रस्तुत रिटनिवेदनको टुङ्गो नलाग्दै विपक्षहरुले प्रकाशन वितरण गरेको उक्त पुस्तक बिक्री वितरण भई रहेमा म निवेदकसंग रहेको पुस्तक बिक्री बन्द भई सोको र सो अवधिमा विपक्षहरुकै पुस्तक एकलौटी विक्री भई रहेको हुँदा यो रिटनिवेदनको अन्तिम टुंगो नलागेसम्म विपक्षहरुले प्रकाशन गरेको उक्त पुस्तक बिक्री वितरण नगर्नु नगराउनु भन्ने अन्तरिम आदेश समेत जारी गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको रिटनिवेदन जिकिर ।

८.    नियम बमोजिम पेशीमा चढी पेश हुन आएको प्रस्तुत रिटनिवेदनमा रिट निवेदकतर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री जुक्तिजंग लामिछानेले विपक्षी लेखकले २०४७।५।९ मा उक्त पुस्तकको सर्वाधिकार (प्रतिलिपि अधिकार) लिखित रुपमा मेरो पक्षलाई दिएपछि पुनः त्यही ग्रन्थ केही नाम मात्र फरक पारी प्रकाशन गरेबाट मेरो पक्षको नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७ को धारा १२, १३, १७ छापाखाना प्रकाशन सम्बन्धी ऐन, २०४८ र प्रतिलिपी अधिकार ऐन, २०२२ को दफा ३ र ६ बमोजिमको मौलिक हक र कानुनी हक समेतमा आघात परेकोले परमादेशको आदेशका साथै रिटनिवेदनको टुंगो नलागुञ्जेल बिक्री वितरण र प्रकाशन समेत नगर्नु भनी विपक्षीहरुका नाउँमा अन्तरिम आदेश समेत जारी गरिपाउँ भनी गर्नु भएको बहस जिकिर समेत सुनियो ।

९.    निवेदक पक्षका विद्वान अधिवक्ताले प्रतिलिपी अधिकार ऐन, २०२२ को दफा ३ को उपदफा २(ख) को प्रावधानलाई इंगीत गर्दै रचइताले आफ्नो रचना प्रयोग गर्ने अधिकार दिएकोमा प्राप्त अधिकारको हनन् भएको छ भन्ने कुरालाई विशेषत उल्लेख गर्नु भएको पाइन्छ ।

१०.    यस अदालतबाट जारी हुने परमादेश समेतका आज्ञा, वा आदेश सिद्धान्तमा सार्वजनिक वा सरकारी काम कर्तव्य वा जवाफदेही भएका व्यक्तिहरुद्वारा नेपाल अधिराज्यको संविधान प्रदत्त एवं प्रचलित नेपाल कानुनद्वारा व्यवस्थित अधिकारहरुको लागि उपलब्ध हुने गरेको स्पष्ट छ । प्रस्तुत रिटनिवेदन सम्बन्धमा विपक्ष बनाइएका व्यक्ति त्यस्तो जवाफदेही भएका व्यक्ति हुन भन्ने कुरा निवेदक पक्षबाट जिकिर लिन सकिएको छैन । यस्तो स्थितिमा यस अदालतले असाधारण अधिकार क्षेत्रको प्रयोग गरी आज्ञा वा आदेश जारी गर्न नमिलेकोले लिखितजवाफ मगाई अनाहकमा निवेदकलाई मुद्दामा झुलाई हैरानी दिनु उपयुक्त नदेखिएको हुँदा प्रस्तुत रिटनिवेदन खारेज हुने ठहर्छ । फायल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।

 

इतिसम्वत् २०४९ साल आषाढ ११ गते रोज १ शुभम् ।