निर्णय नं. ४६५५ - उत्प्रेषण

निर्णय नं. ४६५५    ने.का.प. २०४९ (ग)  अङ्क ११

 

संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री गजेन्द्रकेशरी वास्तोला

माननीय न्यायाधीश श्री हरिप्रसाद शर्मा

सम्वत् २०४७ सालको रिट नं. १०२९

आदेश भएको मिति: २०४९।११।४।२ मा

निवेदक      :  जिल्ला सिंचाई कार्यालय, बाग्लुङमा सेवारत डिभिजन इन्जिनियर कृष्णकान्त सिग्देल

विरुद्ध

प्रत्यर्थी : जलस्रोत मन्त्रालय, सिंहदरबार, काठमाडौंसमेत

विषय : उत्प्रेषण

(१)                अन्य कानुनी उपचारको व्यवस्था भएकोमा सो उपचारको अवलम्बन नगरी रिट क्षेत्रमा प्रवेश गरेको देखिएकोले निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी हुन सक्ने अवस्था नहुँदा रिटनिवेदनपत्र खारेज हुने ।

(प्रकरण नं. १०)

प्रत्यर्थीतर्फबाट : विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री अलिअकवर मिकरानी, विद्वान अधिवक्ता श्री प्रचण्डराज अनिल, विद्वान अधिवक्ता श्री इन्द्र खरेल

आदेश

न्या.गजेन्द्रकेशरी वास्तोला

१.     नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७ को धारा २३ र ८८(२) अन्तर्गत पर्न आएको प्रस्तुत रिटनिवेदनको तथ्य यस प्रकार छ ।

२.    म निवेदक विपक्षी जलस्रोत मन्त्रालय अन्तर्गत श्री ५ को सरकारको २०३२।१२।१८ गतेको निर्णयले अ.ई.मा स्थायी नियुक्ति भई मिति २०४६।८।२२ गते देखि लागू हुने गरी डिभिजन इन्जिनियरमा बढुवा भई हाल जलस्रोत मन्त्रालय अन्तर्गत जिल्ला सिंचाई कार्यालय बाग्लुड्डमा सेवारत छु । उक्त बमोजिम विपक्षी जलश्रोत मन्त्रालय अन्तर्गतका सहायक सचिव (प्राविधिक) स्तरमा म समेतका कर्मचारीहरुका सम्बन्धमा बढुवाको सूचना भनी विपक्षी जलस्रोत मन्त्रालयका नाममा विपक्षी लो.से.आ.को सूचना नं. ४४९।०३६ को सूचना २०४०।६।४ गतेको गोरखापत्रमा प्रकाशित भएको रहेछ जुन सूचनामा लोकसेवा आयोगको निम्न सूचनामा उल्लेखित निम्न सेवा समूह र श्रेणीका पदहरुमा मूल्याड्ढनद्वारा बढुवाको लागि मिति २०४६।६।२ का दिन बसेको बढुवा समितिको बैठकबाट निम्नलिखित उम्मेदवारहरुलाई बढुवाको निमित्त सिफारिश गरेको हुँदा नि.से.नि., २०२१ को परिच्छेद ३.५(९) र (१०) को प्रयोजनको लागि यो सूचना प्रकाशित गरिएको छ । इन्जिनियरिड्ड सेवा सिभिल समूह इरिगेशन उपसमूहको राजपत्राड्ढित द्वितीय श्रेणीको पद बढुवा भन्ने व्यहोरा उल्लेख भई विपक्षी मध्येका गुप्तमान शेरचनको नाममा पनि प्रकाशित भएको रहेछ निवेदकले जलस्रोत मन्त्रालय गई नि.से.नि.को परिच्छेद ३.५(१०) बमोजिम हेर्न माग गर्दा सम्पूर्ण कुरा गोप्य रहेको भनियो । जसका कारणले बढुवाको सूचना विरुद्ध कुनै उजूरी नै नगरी म आफ्नो कार्यालय, बाग्लुड्डमा फर्की गएँ । उक्त अनुसार प्रकाशन भएको बढुवाको पहिलो पटकको सूचनामा नाम भएका केही उम्मेदवारहरुको सम्बन्धमा विपक्षी लोकसेवा आयोग, विपक्षी जलस्रोत मन्त्रालय र विपक्षी बढुवा समितिले निर्धारण गरेको शैक्षिक योग्यता र उपाधिहरु नियम कानुनसंगत छैनन् भनी केही साथीहरुले लोकसेवा आयोगमा उजूरी दिनुभएको छ भन्ने कुरा मैले बागलुङ गएपछि थाहा पाएँ । जसका कारणले पुनः दोस्रो पटक मिति २०४७।८।२७ गते दोस्रो सूचना विपक्षी जलस्रोत मन्त्रालयका नाममा प्रकाशित भएछ । पहिलो सूचनामा बढुवाको नाम भएका २ जवान उम्मेदवारहरुलाई हटाई अर्को २ जवान उम्मेदवारहरुको नाम बढुवा सूचीमा प्रकाशित भएको कुरा थाहा पाई म पुनः काठमाडौं आई बुझ्दा पहिलो बढुवा सूचीमा नाम प्रकाशन हुने साथीहरुले किटानी उजूरी नदिई गैरकानुनी मूल्याड्ढन भएको हल्ला सुनी त्यस्तो मूल्याड्ढन बदर होस् भनी दिएको निवेदनमा दुई जनाको नाम हटाई उजूरकर्ताको नाम समावेश गरिएको रहेछ, सो अनुसार गुप्तमान शेरचनले स्नातकोत्तर सरह उपाधि बापत शैक्षिक योग्यता हासिल नगरेको र जा.ई.का. जापानबाट लिएको तालिमलाई लोकसेवा आयोग र जलस्रोत मन्त्रालयले स्नातकोत्तर उपाधि सरह मानिई सो बापतको अंक समेत दिई बढुवा गरेको भन्ने सुनेका छौं । त्यसकारण हाम्रो सामान्य निवेदन अनुसार गुप्तमान शेरचनको नाम पनि बढुवा सूचीबाट हट्नु पर्ने थियो किन हटेन भनी भन्दा मात्र थाहा पाई विपक्षी जलस्रोत मन्त्रालयमा बुझ्दा सो बमोजिम विपक्षी गुप्तमान शेरचनले प्राप्त गर्नु भएको तालिम त्रि.वि. स्तर निर्धारण समितिले पनि स्नातकोत्तर उपाधि सरह मानेको छ र त्यहाँको आधारमा शिक्षा मन्त्रालयले दिएको परिपत्र समेतका आधारमा हामीले उक्त तालिमलाई स्नातकोत्तर उपाधि सरह मानी अंक दिएका छौं भन्ने मौखिक जवाफ प्राप्त भयो । विपक्षी गुप्तमान शेरचनले तालीम बापत पेश गरेको प्रमाणपत्रलाई स्नातकोत्तर उपाधि सरह मान्न नसकिने र सो कुरा तालीम नै हुने भन्ने कुरालाई विपक्षी लोकसेवा आयोगको पुस्तिकामा उल्लेख रहे भएकै अवस्थामा छ । उक्त बमोजिम विपक्षी गुप्तमान शेरचनले प्राप्त गर्नुभएको जा.ई.का. जापानको उचिहार इन्टरनेशनल ट्रेनिड्ड सेन्टरको तालिमको प्रमाणपत्रलाई स्नातकोत्तर उपाधि सरह मानी अंक समेत दिई बढुवा सूचीमा नाम प्रकाशन गरेको विपक्षीहरुको कार्यले नेपालको संविधान प्रदत्त संवैधानिक हकाधिकार हनन् भएकोले विपक्षीहरुबाट भएको त्यस्तो गैरकानुनी मूल्याड्ढनको निर्णय र त्यसका आधारमा भएको नियुक्तिलाई समेत उत्प्रेषण वा अन्य उपयुक्त आज्ञा, आदेश वा पुर्जीद्वारा बदर गरी त्यसपछि बढी अंक कायम हुने उम्मेदवारलाई बढुवा नियुक्ति दिनु भन्ने परमादेशको आदेश समेत विपक्षीहरुका नाममा जारी गरी पाउँ भन्ने समेत रिटनिवेदन ।

३.    विपक्षीहरुबाट लिखितजवाफ झिकाई आएपछि वा अवधि नाघेपछि पेश गर्नु भन्ने यस सर्वोच्च अदालत एक न्यायाधीशको इजलासको मिति २०४७।९।२६ गतेको लिखितजवाफ ।

४.    लोकसेवा आयोगको सूचना नं. ०४४।०४६ अनुसार इन्जिनियरिड्ड सेवा सिभिल समूह इरिगेशन उप समूह अन्तर्गतका रा.प. द्वितीय श्रेणी (प्रा.) उपसचिव स्तरका रिक्त पदहरुमा मूल्याड्ढन बढुवाद्वारा पूर्ति गर्न बढुवा समिति श्री ५ को सरकार जलस्रोत मन्त्रालयबाट मिति २०४७।६।४ गतेको गोरखापत्रमा प्रकाशित बढुवा सिफारिशको नामावली उपर डि.ई. श्री रामचन्द्र शाह, डि.ई. श्री प्रज्वलप्रसाद प्रधान र डि.ई. श्री सत्यनारायण प्रसादले निजामती सेवा नियमावली, २०२१ को ३.५(९) र (१०) बमोजिम यस आयोगमा बढुवा उजूरी दिनुभएको थियो । माथिल्लो उपाधिलाई अंक प्रदान गरी मूल्याड्ढन गरेको कानुनसंगत भएको नदेखिएकोले कानुन बमोजिम माथिल्लो योग्यताको अंक सम्बन्धित उम्मेदवारहरुलाई प्रदान गरी नि.से.नि., २०२१ को नियम ३.५(९) र (१०) बमोजिम संशोधित नामावली प्रकाशन गर्न बढुवा समिति जलस्रोत मन्त्रालयलाई सूचना गर्ने निर्णय भयो भन्ने मिति २०४७।८।१७ गतेमा यस आयोगबाट निर्णय भई उक्त निर्णय कार्यान्वयनको लागि बढुवा समितिलाई जलस्रोत मन्त्रालयलाई मिति २०४७।८।१८ गतेमा लेखी पठाएको थियो । रिट निवेदकको सम्बन्धमा उल्लेखित विषयमा निवेदकको संवैधानिक तथा कानुनी समेत कुनै पनि हक अधिकारको हनन् हुने गरी यस आयोगबाट कुनै पनि काम कारवाही भए गरेको छैन र सो कुराको विपक्षीले आफ्नो रिटनिवेदनमा कुनै प्रकरणमा उल्लेखसम्म पनि गर्न सक्नु भएको छैन । तसर्थ यस आयोगलाई विपक्षी बनाइएको हकसम्म रिटनिवेदन खारेज गरी पाउन अनुरोध गर्दछु भन्ने समेत लोकसेवा आयोगको का.मु. सचिव रामकृष्ण श्रेष्ठको लिखितजवाफ ।

५.    बढुवा समितिबाट निर्णय भई पहिलो पल्ट प्रकाशित बढुवा सूचिमा चित्त नबुझ्ने श्री प्रज्वलप्रसाद प्रधान र श्री रामचन्द्र शाहको उजूरी परी सो उपर निर्णय भई दोस्रो र अन्तिम पल्टको बढुवा सूची प्रकाशित भएको र उजूरवाला श्री प्रज्वलप्रसाद प्रधान र श्री रामचन्द्र शाहको नाम समावेश भएको हो । कानुनद्वारा निर्देशित समयभित्रै निवेदकले उजूर गर्नुभएको छैन । त्यसरी आफ्नो हक अधिकार हनन् भएको भए निजले समय छँदै उजूर गर्न सक्नुपर्ने हो । बढुवाको पहिलो सूचीमा उजूरी नगरी चित्त बुझाई बसी सकेपछि अहिले आएर निजले उजूर गर्न पाउने छैन र यस्तो उजूरीको आधारमा निजको हक अधिकार प्रचलन हुन सक्ने पनि छैन । गुप्तमान शेरचनले जापान उचिटार इन्टरनेशनल टेनिड्ड सेन्टरबाट हरिगेदान एण्ड डे«ेनेज कार्य कोर्ष हासिल गरेको र उक्त कोर्षलाई शिक्षा तथा संस्कृति मन्त्रालय समान स्तर निर्धारण समितिबाट पोष्ट ग्राजुएट उपाधि सरह भनी समकक्ष निर्धारण गरेको नि.से.नि. मा व्यवस्था भएअनुसार न्यूनतम शैक्षिक योग्यता भन्दा माथिल्लो उपाधि मानी उक्त पोष्ट ग्राजुएट उपाधि सरह भनी समकक्ष निर्धारण गरेकोले नि.से.नि. मा व्यवस्था भएअनुसार न्यूनतम शैक्षिक योग्यता भन्दा माथिल्लो उपाधि मानी उक्त पोष्ट ग्राजुयट उपाधिलाई बढुवा समितिले अंक प्रदान गरेको हो भन्ने समेत जलस्रोत मन्त्रालय र बढुवा समितितर्फबाट छुट्टाछुट्टै का.मु. सचिव भुवनकुमार प्रधानको लिखितजवाफ ।

६.    नि.से.नि., २०२१ को नियम ९, १० को प्रयोजनार्थ सूचना प्रकाशित गरेको र सो सूचनासंग निवेदक साक्षात्कार भएको तथ्यलाई निवेदक स्वयंले स्वीकार्नु भएको छ । उक्त सूचना मिति २०४७।६।४ गते प्रकाशित भएकोमा विवाद छैन । उक्त सूचनामा मेरो नाम बढुवा सूचीमा भएकोमा विवाद छैन । उक्त सूचना उपर निवेदकले नियम ३.५.१० बमोजिम उजूरी प्रस्तुत गर्न सक्नु भएको छैन । निवेदकको नाम बढुवा सूचीमा समावेश हुनु पर्ने भए नियम ३.५.१० बमोजिम उजूरी गर्नुपर्ने बाध्यता छ, उक्त नियम बमोजिमको उजूरी निवेदकले गर्न सक्नु भएको छैन । बढुवाको नामावली संशोधन हुनुपर्ने हो वा होइन भनी नियम ३.५.१० बमोजिम निरोपण हुने विवादरहित अन्य उपचारको मार्ग व्यवस्था भएकोमा सो बमोजिम निवेदकले कानुन बमोजिम प्राप्त प्रभावशाली अन्य उपचारको मार्ग अवलम्बन नगरी दायर गरेको निवेदनपत्र प्रभावकारी अन्य उपचारको कानुनी मार्ग रहेको आधारमा खारेजभागी छ भन्ने समेत गुप्तमान शेरचनको लिखितजवाफ ।

७.    त्रि.वि.बाट स्तर निर्धारण भएको भन्ने दर्शाएकोले शिक्षा तथा संस्कृति मन्त्रालयले स्तर निर्धारण सम्बन्धी परिपत्र गर्न कुनै औचित्य नै रहँदैन । जलस्रोत मन्त्रालय बढुवा समिति तथा लोकसेवा आयोगबाट बढुवा सम्बन्धी नियम अनुसार बढुवा गर्ने काम हुनुपर्ने भएकोले रिट निवेदकले लगाएको आरोप आधार रहित भएकोले रिटनिवेदन खारेज गरी पाउन सादर अनुरोध गरिन्छ भन्ने समेत शिक्षा तथा संस्कृति मन्त्रालयको तर्फबाट का.मु. सचिव श्री रमेशजंग थापाको लिखितजवाफ ।

८.    त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा विभिन्न तहका शैक्षिक उपाधिहरुसंग विदेशी विश्वविद्यालय एवं संस्थाहरुका स्नातक प्रमाणपत्र र अन्य शैक्षिक योग्यता समेतलाई समकक्षता गर्न एउटा समान स्तर निर्धारण समिति गठन गरिएको छ । उक्त समितिको मिति २०४५।९।१९ गते बसेको बैठकले उचिहार इन्टरनेशनल ट्रेनिड्ड सेन्टरबाट गरिएको ग्रुप ट्रेनिड्ड कोर्ष इन्ईरिगेशन एण्ड डे«नेज (१० महीना) लाई त्रिभुवन विश्वविद्यालयको तालिम सरह समकक्ष मान्यता दिएको निर्णय गरेको छ । जुन निर्णयलाई त्रि.वि.का. उपकुलपतिले अन्तिम स्वीकृत दिइसकेको छ र लागू समेत भइसकेको छ भन्ने समेत त्रि.वि.स्तर निर्धारण समिति पाठ्यक्रम विकास केन्द्रको लिखितजवाफ ।

९.    नियम बमोजिम दैनिक कजलिष्टमा चढी इजलास समक्ष पेश भएको प्रस्तुत निवेदकको वारेश श्री विश्वप्रकाश पण्डितको रोहवरमा र प्रत्यर्थी जलस्रोत मन्त्रालय समेत तर्फबाट विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री अलिअकवर मिकरानीले निवेदकले जलस्रोत मन्त्रालय बढुवा समितिबाट प्रकाशित बढुवा सिफारिश उपर चित्त बुझाई उजूर नगरी अन्य व्यक्तिले उजूर गरी दोस्रो संशोधित बढुवा सिफारिश सूचना उपर रिट क्षेत्रमा प्रवेश गर्न पाउने नहुँदा रिट खारेज हुनुपर्दछ भन्ने र प्रत्यर्थी त्रिभुवन विश्वविद्यालय तर्फबाट विद्वान अधिवक्ता श्री प्रचण्डराज अनिलले त्रिभुवन विश्वविद्यालयले स्तर निर्धारण समितिको मिति ०४५।९।१६ गतेको बैठकले सोकोबाट उचिहार इन्टरनेशनल ट्रेनिड्ड सेन्टरबाट गरिएको ग्रुप डेडिड्ड कोर्ष इन ईरिगेशन एण्ड ड्रेनेजलाई त्रि.वि.को तालीम सरह समकक्षा मान्यता दिएको छ भन्ने र प्रत्यर्थी गुप्तमान शेरचनतर्फबाट विद्वान अधिवक्ता श्री इन्द्र खरेलले गुप्तमान शेरचनको नाम समेत समावेश भएको जलस्रोत मन्त्रालयको मिति २०४७।६।४ गतेको प्रथम पटक प्रकाशित भएको बढुवाको नामावली उपर उजूर नगरी हाल अन्य व्यक्तिहरुले दिएको उजूरबाट संशोधित बढुवा नामावली प्रकाशित भएपछि निवेदकले अन्य उपचार अवलम्बन नगरी रिटनिवेदन प्रवेश गरेको हुँदा रिटनिवेदन खारेज हुनुपर्दछ भन्ने समेत बहस गर्नुभयो ।

१०.    यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा जलस्रोत मन्त्रालय बढुवा समितिबाट इन्जिनीयरिड्ड सेवा सिभिल समूह इरिगेशन उपसमूहको राजपत्राड्ढित द्वितीय श्रेणी (उपसचिव स्तर) का पदमा १५ जवान आन्तरिक बढुवा मूल्यांकनबाट बढुवा गर्ने गरी कारवाही भए अनुरुप मिति २०४७।६।२ मा बसेको बढुवा समितिको बैठकबाट १५ जवान उम्मेदवारहरुलाई बढुवाको सिफारिश गर्ने निर्णय बमोजिम निजामती सेवा नियमावली, २.५(९) र (१०) को प्रयोजनका लागि मिति २०४७।६।४ गतेको गोरखापत्रमा सूचना प्रकाशित भएको पाइन्छ । उक्त नामावलीमा प्रत्यर्थी मध्येका गुप्तमान शेरचनको पनि नाम समावेश भएको देखिन्छ । निजामती सेवा नियमावली, ३.५(१०) मा कार्य सम्पादन सम्बन्धी मूल्यांकन बाहेक अन्य आधारहरु बापत प्राप्त गरेको अंक हेर्नु दिनुपर्नेछ भन्ने व्यवस्था अनुरुप सो मिति २०४७।६।४ गतेको प्रकाशित बढुवा नामावली उपर कुन कुन कुरामा चित्त नबुझेको हो सो आधारमा बढुवा नामावलीमा समावेश नभएको प्रज्वल प्रधान र रामचन्द्र शाहको निजामती सेवा नियमावली, ३.५.९ बमोजिम लोकसेवा आयोगमा उजूर दिई सो उजूरीमा कारवाही भई दुई उजूर गर्ने व्यक्तिहरुको नाम समावेश गरी मिति २०४७।८।२७ मा दोस्रो संशोधित नामावली प्रकाशित भएको पाइन्छ । त्यसरी दोस्रा पटक संशोधित नामावली प्रकाशित भएपछि मात्र निवेदकले प्रस्तुत रिट दिनु भएको देखिन्छ । प्रत्यर्थी गुप्तमान शेरचनको तालीम बापत प्राप्त गरेको अंक नि.से.नि. ३.५.१० बमोजिम निवेदकले सम्बन्धित कार्यालय जलस्रोत मन्त्रालयको बढुवा समितिबाट बुझी सो बढुवा उपर चित्त नबुझेको भए लोकसेवा आयोगमा उजूरी दिन पाउने नि.से.नि. ३.५(१०) बमोजिम व्यवस्था नै भएको पाइन्छ । जलस्रोत मन्त्रालयको बढुवा समितिबाट मिति २०४७।६।४ गतेको गोरखापत्रमा प्रथम पटक प्रकाशित बढुवा नामावली उपर चित्त बुझाई उजूर नगरी दोस्रो संशोधित बढुवा नामावली प्रकाशित भएपछि निवेदकले प्रस्तुत रिट क्षेत्रमा प्रवेश गरेको देखियो । तसर्थ अन्य कानुनी उपचारको व्यवस्था भएकोमा सो उपचारको अवलम्बन नगरी रिट क्षेत्रमा प्रवेश गरेको देखिएकोले निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी हुन सक्ने अवस्था नहुँदा रिटनिवेदनपत्र खारेज हुने ठहर्छ । फाइल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.हरिप्रसाद शर्मा

 

इति सम्वत् २०४९ साल फाल्गुण ४ गते रोज २ शुभम् ।