निर्णय नं. ४६५७ - उत्प्रेषण

निर्णय नं. ४६५७    ने.का.प. २०४९ (ग)  अङ्क ११

 

संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री मोहनप्रसाद शर्मा

माननीय न्यायाधीश श्री अरविन्दनाथ आचार्य

२०४७ सालको रिट नं. १२६३

आदेश भएको मिति: २०४९।११।६।४ मा

निवेदक      : जि.कपिलवस्तु गा.पं. बहादुरगंज वडा नं. ४ बस्ने सीताराम कुर्मी

विरुद्ध

विपक्षी : ऐ. ऐ. बस्ने गोरखनाथ चौधरी कुर्मीसमेत

विषय : उत्प्रेषण

(१)    प्रतिवादीले पाएको १ वर्षको सजायँ उपर अन्याय पर्‍यो भनी सफाई पाउन परेको पुनरावेदनमा उल्टै प्रतिवादीकै पुनरावेदनमा थप सजायँ गर्ने कुरा कानुन, प्राकृतिक न्यायको सिद्धान्त समेतले नमिल्ने ।

(प्रकरण नं. १४)

(२)   ठूलो सजायँको लागि पुनरावेदन तहमा माग नभएको अवस्थामा अदालत स्वयंले सजायँ थप गर्ने कुरा औचित्यले पनि नमिल्ने ।

(प्रकरण नं. १४)

निवेदकतर्फबाट      : विद्वान अधिवक्ता श्री मिथिलेसकुमार सिंह

विपक्षीतर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री होमनाथ ढुड्डाना, विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री नरेन्द्रकुमार श्रेष्ठ

आदेश

न्या.मोहनप्रसाद शर्मा

१.     नेपालको संविधान, २०१९ को धारा १६।७१ अन्तर्गत पर्न आएको रिटनिवेदनको संक्षिप्त व्यहोरा यस प्रकार रहेछ ।

२.    मिति २०४२।४।२२ गते विहान ७।८ बजेको समयमा सीताराम कुर्मी समेतका ५ जना व्यक्तिहरु आई म रामललीलाई लछार पछार गरी कुटपिट गरेकोले मेरो श्रीमान गोरखनाथले हल्ला सुनी हेर्न जाँदा सीतारामले कुटे भनी बचन दिई दिनानाथ तथा सीताराम सहितले प्रहार गरी निजको लठ्ठीको प्रहारबाट मेरो टाउको तथा दाहिने खुट्टा भाँचिएको साथै निज जमुनादेवीले आदेश दिए बमोजिम निज औतारी चमाइनले जोर जुलुम गरी मेरो गहना जेव समेत कुटपिट गरेकोले कुटपिट लुटपिटमा विपक्षी गोरखनाथ तथा निजको पत्नी विपक्षी रामललीको मिति २०४२।५।२३ मा कपिलवस्तु जि.अ.मा फिराद पर्‍यो ।

३.    वारदातको दिन अगावै श्रावण २१ गते म सालोको घरमा गई ऐ. २४ गते आएको छु । जमुनादेवीलाई कुट्न गोरखनाथ ढोकाबाट निस्कदा खाटमा अल्झीचोट पटक लागी निजको खुट्टा भाँचिएको रहेछ भन्ने प्रतिउत्तर परेको र सीतारामले बचन दिई दिनानाथ समेतले कुटपिट गरी गोरखनाथको दाहिने खुट्टा भाँची दिएकोले निज सीताराम र दिनानाथलाई जनही १ वर्षको दरले कैद हुन्छ । सीतारामले बचन दिएको ठहर्दैन कुटेको ठहर्छ लुटपिट गरेको ठहर्दैन भन्ने कपिलवस्तु जिल्ला अदालतको फैसला ।

४.    वादी जमुनादेवी विरुद्ध प्रतिवादी गोरखनाथ रामलली भएको कुटपिट लुटपिट मुद्दामा गोरखनाथ र निजकी श्रीमती रामललीले वादीलाई कुटपिट गरेको ठहर्छ कुटपिटको १३ नं. अनुसार प्रतिवादीलाई रु. ५०।– जरिवाना हुने साथै लुटपिटमा वादी दावी नपुग्ने यसका अतिरिक्त यिनै वादी प्रतिवादी भएको गाली बेइजती मुद्दामा रामललीको र जमुनाको झगडा कुटपिट भएको बेला प्रतिवादी गोरखनाथबाट निस्कदा ढोका अगाडि लडी चोट लागे भन्ने बकपत्र छ त्यसतर्फ हेर्दा गोरखलाई चोट लागी सकेपछि गोरखले साडी खोल भन्ने कुरा मिल्न आएन र बचन दिएको कुरा पनि तथ्य आधार प्रमाण भएन । यसप्रकार प्र. गोरखले सफाई पाउने ठहर्छ । प्र.रामललीले वादीलाई बेइजती गरेको ठहर्छ । साथै रु. ५०।– जरिवाना हुन्छ तथा रु. ५००।– वादीले क्षतिपूर्ति पाउने ठहर्छ भनी २०४३।५।४ गते कपिलवस्तु जिल्ला अदालतबाट फैसला भयो । उक्त फैसलामा प्रतिवादी गोरख समेतको लु.अं.अ.मा पुनरावेदन पर्दा लु.अं.अ. समेतबाट कपिलवस्तु जिल्ला अदालतको फैसला सदर भई अन्तिम भई बसेको छ ।

५.    वादी गोरखनाथ समेत प्रतिवादी म सीताराम समेत भएको प्रस्तुत कुटपिट लुटपिट मुद्दामा कपिलवस्तु जिल्ला अदालतबाट म समेतलाई कुटपिटमा सजायँ गरेकोमा म समेतले लुम्बिनी अञ्चल अदालतमा पुनरावेदन गर्दा यसमा वादी प्रतिवादीहरुले एउटै वारदातको मितिलाई देखाई कुटपिट तर्फ दोहोरो दावी लिएको तथा घा जाँच प्रतिवेदन र अन्य डाक्टरी प्रतिवेदन अनुसार दाहिने खुट्टा भाँचिएको र हाल काम लाग्ने अवस्थाको भए पनि निजहरुको हकमा शुरु जिल्ला अदालतले गरेको इन्साफ मनासिब ठहर्छ भनी लुम्बिनी अञ्चल अदालतबाट मिति २०४४।५।४ मा फैसला भयो ।

६.    प्रतिवादी सीताराम कुर्मीलाई कुटपिटको ६ नं. बमोजिम कैद वर्ष २(दुई) ठहर्ने प्रतिवादी दिनानाथ कुर्मी समेतलाई कैद गर्ने ठहर्‍याएको शुरु कपिलवस्तु जिल्ला अदालत र लुम्बिनी अञ्चल अदालतको फैसला केही उल्टी हुन्छ । वादी गोरखनाथको बायाँ खुट्टामा दिनानाथले चोट पुर्‍याएतर्फ कुटपिटका १० नं. बमोजिम रु. ३००।– निज दिनानाथ कुर्मीलाई जरिवाना हुन्छ । पूरै सफाई पाउँ भन्ने पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन भनी प.क्षे.अ.बाट फैसला भयो ।

७.    वादीको फिरादमा सीतारामले बचन दिएको साथै सीताराम र दिनानाथले कुटपिट गरेको साथै लुटपिट पनि गरेको भनी भनेकोमा बचन दिएको ठहर हुन सकेको छैन । यस्तो अवस्थामा कुटपिट मात्र कसरी ठहर हुने वादीको माग दावी स्वतः प्रमाणित हुन सकेको छैन । क.जि.अ. तथा लु.अं.अ. ले म सीतारामलाई १ वर्ष कैद गरेको छ फैसला उपर विपक्षीको पुनरावेदन परेको छैन मेरो तथा दिनानाथको माग एउटै पुनरावेदन प.क्षे.अ.मा परेको छ यस्तो अवस्थामा मलाई २ वर्षको कैद गर्ने गरी प.क्षे.अ. ले गरेको फैसला पूर्णरुपमा त्रुटिपूर्ण छ फौजदारी न्याय सिद्धान्तको विपरीत छ । कुटपिटको ६ नं. को गलत व्याख्या गरी प.क्षे.अ. समेतबाट फैसला भएको छ । प्रस्तुत मुद्दामा कुटपिटको ६ नं. लाग्न सक्ने होइन । अतः कपिलवस्तु जिल्ला अदालत लुम्बिनी अञ्चल अदालत तथा प.क्षे.अ.को उक्त फैसलाबाट संविधानको धारा १०(१), ११(२) अन्तर्गतको संवैधानिक हक तथा माथि उल्लेखित कानुनी हक हनन् भएको र हनन् भएको हकहरुको प्रचलन गराउन अन्य उपाय नभएकोले संविधानको धारा १६।७१ अन्तर्गत निवेदन गर्न आएको छु । उत्प्रेषण वा अन्य उपयुक्त रिट आदेश वा पुर्जी जारी गरी कपिलवस्तु जिल्ला अदालत, लुम्बिनी अञ्चल अदालत तथा प.क्षे.अ.बाट भएको मिति २०४६।१२।२९ को फैसला बदर गरी मेरो संवैधानिक तथा कानुनी हकको संरक्षण गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको रिटनिवेदन जिकिर ।

८.    यसमा के कसो भएको हो निवेदन माग बमोजिमको आदेश किन जारी हुन नपर्ने हो विपक्षीहरुबाट लिखितजवाफ मगाई प्राप्त भएपछि नियमानुसार पेश गर्नु भन्ने यस अदालत एक न्यायाधीश इजलासबाट भएको आदेश बमोजिम प्राप्त हुन आएका लिखितजवाफहरुको संक्षिप्त व्यहोरा यस प्रकार रहेछ ।

 

९.    शुरु इन्साफ मनासिब ठहर्‍याएको लुम्बिनी अञ्चल अदालतको फैसला उपर सीताराम कुर्मी र दिनानाथ कुर्मीको अनुमति पाउँ भन्ने यस अदालतमा पर्न आएको निवेदनमा अनुमति प्राप्त भई प्रतिवादी दिनानाथ कुर्मीले टाउको तथा बाँया खुट्टामा लाठीले प्रहार गरी लडेको अवस्थामा म गोरखनाथको दाहिने खुट्टा भाँचिन गएको भन्ने कुरा फिरादपत्रको प्रकरण २ मा उल्लेख भएको र कुटपिट सम्बन्धमा घा जाँच गराउँदा वादी गोरखानाथ चौधरी कुर्मीको दायाँ खुट्टाको दुवै हड्डी भाँचिएको भन्ने पि.वीर अस्पताल कपिलवस्तुको पत्रबाट देखिन आएकोले प्रतिवादी सीताराम कुर्मीलाई मात्र कुटपिटको ६ नं. बमोजिम कैद वर्ष २ हुने ठहर्नेमा प्रतिवादी दिनानाथ कुर्मी समेतलाई कैद गर्ने ठहर्‍याएको शुरु कपिलवस्तु जिल्ला अदालत र लुम्बिनी अञ्चल अदालतको फैसला केही उल्टी हुन्छ भन्ने समेत यस अदालत संयुक्तइजलासबाट मिति २०४६।१२।२९ मा फैसला भएको समेत हुँदा अधिकार प्राप्त अदालतबाट कानुन बमोजिम भएको फैसलामा कुनै त्रुटि नभएको कारणबाट निवेदकको माग बमोजिम उत्प्रेषणको आदेश जारी हुनु पर्ने होइन रिट खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको फैसला ।

१०.    यस अदालतबाट उक्त मुद्दामा फैसला हुँदा वादी दावी, प्रतिउत्तर जिकिर र वादी प्रतिवादीले प्रस्तुत गरेका साक्षी प्रमाण समेतलाई मूल्यांकन गरी प्र.सीताराम कुर्मी र दिनानाथ कुर्मीलाई कुटपिटका महलका ६ न. ले जनही कैद वर्ष २ र अन्य प्रतिवादी यमुनादेवी कुर्मीनी पुरपादेवी कुर्मीनीलाई कुटपिटको १३ नं. ले जनही रु. ५०।– जरिवाना गर्ने ठहरी र लुटपिटतर्फ वादी दावी नपुग्ने ठहर्‍याई मिति २०४३।५।४ मा यस अदालतबाट फैसला भएको हो कानुन बमोजिम भएको फैसलाबाट निवेदकको कुनै हक हनन् भएको नहुँदा रिटनिवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको कपिलवस्तु जिल्ला अदालतको लिखितजवाफ ।

११.    कपिलवस्तु जिल्ला अदालत, लुम्बिनी अञ्चल अदालतद्वारा अंगभंगको कसूरमा दुई वर्ष सजायँ हुने र सो दुई वर्ष सजायँ सीताराम कुर्मी दिनानाथ दुवै प्रतिवादीलाई हुने भन्ने ठहर भएकोमा दिनानाथ समेतको पुनरावेदन पर्दा प.क्षे.अ.द्वारा इन्साफ हुँदा अंगभंगको कसूर गर्ने सीताराम हो दिनानाथ होइन भनी अंगभंगको सजायँ दिनानाथलाई नभई अंगभंगको कसूर गर्ने सीताराम ठहर भएको हुँदा सीताराम नै भएको छ यस्तोमा प.क्षे.अ.को फैसला कानुनसंगत छ । तथ्य प्रमाणको मूल्याड्ढन गरी कानुन बमोजिम फैसला भएकोले रिटनिवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको रामलली कुर्मिनीको लिखितजवाफ ।

१२.   नियम बमोजिम पेशी सूचीमा चढी निर्णयार्थ इजलास समक्ष पेश हुन आएको प्रस्तुत विषयमा निवेदकको तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री मिथिलेसकुमार सिंहले कपिलवस्तु जिल्ला अदालत तथा लुम्बिनी अञ्चल अदालत समेतले मेरो पक्षलाई १ वर्ष कैद सजायँ गरेको छ सो फैसला उपर विपक्षीहरुको पुनरावेदन नपरेको र मेरो पक्ष समेतको पुनरावेदन परेको अवस्थामा मेरो पक्षलाई २ वर्ष कैद गर्ने गरेको प.क्षे.अ.को फैसला त्रुटिपूर्ण र प्राकृतिक न्याय सिद्धान्तको प्रतिकूल हुँदा रिटनिवेदन माग दावी बमोजिम गरी पाउँ भनी तथा विपक्षी गोरखनाथ कुर्मी समेतको तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री होमनाथ ढुड्डानाले तहतह अदालतबाट कानुन बमोजिम भएको फैसलाबाट निवेदकको कुनै कानुनी र संवैधानिक हक हनन् नभएको तथा कुटपिटको ६ नं. को गलत व्याख्या समेत नभएको भनी तथा प्रत्यर्थी कार्यालयहरुको तर्फबाट उपस्थित विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री नरेन्द्रकुमार श्रेष्ठले अदालतहरुबाट तथ्य भित्र प्रवेश गरी सबूद प्रमाणको मूल्यांकन समेत गरी फैसला गरेको हुँदा रिट क्षेत्रबाट प्रस्तुत विषय हेर्न नमिल्ने भएकोले रिटनिवेदन खारेज गरी पाउँ भनी गर्नु भएको बहस जिकिर समेत सुनियो ।

१३.   यसमा शुरु फिराद दावीमा यी रिट निवेदक सीतारामको कुटाईबाट वादी गोरखनाथ कुर्मीको दाहिने खुट्टा भाँचिएको भन्ने प्रष्ट किटान दावी भएकोमा घा जाँचको प्रतिवेदनबाट पनि सो पुष्टि भएकोमा कुनै शंका देखिँदैन । घा जाँचको प्रतिवेदनबाट अंगभंग भए पनि निको हुने चोट भएबाट कुटपिटको ६ नं. बमोजिम हुने २ वर्ष सजायँमा यी निवेदक (प्रतिवादी) र अर्को प्रतिवादी दिनानाथलाई १, १ वर्ष सजायँ हुने गरी शुरु कपिलवस्तु जिल्ला अदालतले फैसला गरेकोमा लुम्बिनी अञ्चल अदालतले सोही शुरु फैसला सदर गरेको पाइन्छ । लु.अं.अ.को उक्त फैसला उपर यी रिट निवेदक (प्रतिवादी) सीताराम कुर्मी समेतले पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतमा पुनरावेदनको लागि अनुमति पाई निर्णय हुँदा प्रतिवादी मध्येको दिनानाथको हकमा अञ्चल अदालतको फैसला उल्टी गरी सफाई दिएको तर रिट निवेदक (प्रतिवादी) सीतारामलाई शुरु र अञ्चल अदालतले १ वर्ष सजायँ गरेकोमा प.क्षे.अ.ले कुटपिटको ६ नं. बमोजिम २ वर्ष सजायँ गरेको देखिन्छ यसरी शुरु र अञ्चल अदालतले १ वर्ष सजायँ गरे उपर वादीको कुनै पुनरावेदन परेको देखिँदैन ।

१४.   प्रतिवादीले पाएको १ वर्षको सजायँ उपर अन्याय पर्‍यो भनी सफाई पाउन परेको पुनरावेदनमा उल्टै प्रतिवादीकै पुनरावेदनमा थप सजायँ गर्ने कुरा कानुन, प्राकृतिक न्यायको सिद्धान्त समेतले मिल्ने कुरा होइन, ठूलो सजायँको लागि पुनरावेदन तहमा माग नभएको अवस्थामा अदालत स्वयंले सजायँ थप गर्ने कुरा औचित्यले पनि मिल्ने कुरा होइन, तसर्थ पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतले वादीको बढी सजायँ गरी पाउँ भन्ने पुनरावेदनको अभावमा शुरु र अञ्चल अदालतले रिट निवेदक (प्रतिवादी) लाई १ वर्ष सजायँ गरेकोमा अर्को थप १ वर्ष गरी २ वर्ष कैद सजायँसम्म गर्ने गरेको पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको मिति २०४६।१२।२९ को फैसला उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ । आदेशको प्रतिलिपि प्रत्यर्थी कार्यालयहरुको जानकारीको लागि पठाउन म.न्या.का. मा पठाई फायल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.अरविन्दनाथ आचार्य

 

इति सम्वत् २०४९ साल फाल्गुण ६ गते रोज ४ शुभम् ।