निर्णय नं. १६६४ - ज्यान डाँका

निर्णय नं. १६६४     ने.का.प. २०४० अङ्क ६

 

फुलबेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री धनेन्द्र्रबहादुर सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री जोगेन्द्रप्रसाद श्रीवास्तव

माननीय न्यायाधीश श्री हरगोविन्द सिंह प्रधान

सम्वत् २०३८ सालको फौ.फू.वे.नं. ७

सम्वत् २०३९ सालको फौ.फु.नं. १०

फैसला भएको मिति : २०४०।६।१८।३ मा

निवेदक/प्रतिवादी : जिल्ला रौतहट प्र.माझ उत्तर देवाही गा.पं.वा.नं.३ बस्ने विसुन राउत कुर्मी   समेत

विरूद्ध

विपक्षी/वादी : श्री ५ को सरकार

मुद्दा : ज्यान डाँका

(१)                वारदातमा इन्कारी रहेको कारणले मात्र निर्दोष रहेछ भन्न मिल्ने नदेखिने ।

(प्रकरण नं. २०)

निवेदक प्रतिवादीतर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री कुञ्जबिहारीप्रसाद सिंह

विपक्षी वादीतर्फबाट : विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री इन्द्रराज पाण्डे

फैसला

न्या.जोगेन्द्रप्रसाद श्रीवास्तव

१.     सर्वोच्च अदालत डिभिजनबेञ्चको ०३७।११।२९।५ को निर्णय उपर निवेदकहरूको श्री ५ महाराजाधिराजका जुनाफमा छुट्टाछुट्टै परेको विन्तिपत्रमा उक्त ज्यान मद्दाको निर्णय सहितको मिसिल झिकी फुलबेञ्चबाट दोहर्‍याई कानुन बमोजिम गरी छिनिदिनु भन्ने मौसूफका विशेष जाहेरी विभाग मार्फत बक्स भई आएको प्रमांगी बमोजिम पेश हुनआएको प्रस्तुत मुद्दाको सक्षिप्त विवरण निम्नानुसार छ ।

२.    मिति ०२९।८।१४ को अं.१०।११ को रातमा गाउँ देखि पूर्वबाट २०।२५ जवान डाँकाहरू भाला गडासा, बन्दूक समेतबाट लैस भई गाउँ भित्र प्रवेश गरी सर्वप्रथम भविषं उपाध्यायको घर डाँका गर्दा सोही डाँकाहरूमध्ये मैले नचिनेका १४।१५ जवान डाँकाहरूले मेरो घरको मूल ढोकामा बञ्चराले हानी काट्न लाग्दा नसकी दायाँपट्टिको बाँसको टाट काटी भित्र पस्न लाग्दा म ज्यान जोगाई भागी गाउँमा गई बसेँ । डाँकाहरू गएपछि आउँदा भविषं उपाध्यायको भाइ सीताराम रायलाई डाँकाहरूले बन्दूकबाट फायर गरी घाइते गरी दिएको गाउँको सत्यनारायणको घरमा पनि डाँका गरी तपसी, सोमीलाई बन्दूकले घाइते पारेको भन्ने समेत स्वामीप्रसादको र गाउँमा डाँकाको हल्ला सुनी घरबाट निस्कँदा सो डाँकाहरूमध्ये १५, १६ जना मेरो घरद्वारमा आइपुगेको टर्चबाट हेर्दा विरिक्ष राउत कुर्मी, मधै राउत (२३८) अहिर समेत २ जना र अरू नचिनेको १३।१४ जवान समेत मेरो दोकान फाटक तोडी पस्दा म आफ्नो ज्यान जोगाई गाउँमा लुकेको भन्ने सत्यनारायणको, डाँका मध्ये विसुन राउत कुर्मीलाई चिनेको भन्ने तपसि साहुको, शेष सैनु शाहलाई चिनें भन्ने निफिकिर साहुको र डाँकाहरूले मेरो घरमा डाँका गर्दा मेरो छोरा सीतारामले डाँकाहरूसित सामना गर्दा डाँकुहरूले बन्दूकले हानी छर्रा लागी घाइते भई उपचारार्थ वीरगञ्ज अस्पतालमा लगेको भन्ने रामपती बाहुनीको छुट्टाछुट्टै व्यहोरा उल्लेख गर्दै डाँकाहरूले लगेको बिगो खुलाई दिएको ०२९।८।२१ को संयुक्त जाहेरी दरखास्त ।

३.    मधै राय यादवका हातमा बन्दूक, विरिक्ष राउत कुर्मीको हातमा टागी (बञ्चरो) लिएका र अरू नचिनेका २०।२२ जना समेत डाँकाहरूले डाँका गरी फायर गर्दा बन्दूकको छर्रा लागी मेरो भाइ सीताराम घाइते भई लडेपछि डाँकाहरूले मेरो घरको सामान डाँका गरी लगे भन्ने समेत भविषं उपाध्यायको ०२९।८।२५ को जाहेरी दरखास्त ।

४.    डाँकाहरूको फायरले घाइते भएको भाइ सीतारामको वीरगञ्ज अस्पतालमा उपचार भइरहेकोमा ०२९।८।२५ रातको अं.११।१२ बजेको समयमा मृत्यु भएको भन्ने भविषं उपाध्यायको सनाखत कागज ।

५.    मधै राय यादव, निजको भाइ जादो राय यादव, विसुन राउत कुर्मी, विरिक्ष राउत कुर्मी समेतले स्वामीप्रसादको घरमा डाँका गरी मधै रायले बन्दूक फायर गर्दा सीताराम सोमी, तपसि समेतको टाउकोमा छर्रा लागेको भन्ने जग्गा साह कानु समेतको सरजमीन मुचुल्का ।

६.    जाहेरवालाहरूको घरमा ०२९।८।१४ का रात डाँकाको हल्ला भएको थियो म डाँका गर्न गएको र मतियार समेत भएको छैन मुद्दाको रिसइवीबाट जाहेरीमा मेरो नाम राखेको हुन् भन्ने मधै राय यादवको बयान ।

७.    प्र.मध्ये मधै राय यादव उपर चोरीको ६ नं.को अपराध गर्दाको सिलसिलामा सीतारामको ज्यान समेत मरेको हुँदा निज उपर ज्यानसम्बन्धीको १३(१) नं.बमोजिम सजाय हुन र अन्य विरिक्ष राउत कुर्मी, विसन राउत कुर्मी, सेख सैनु लाह, यादवलाल राय, यादव जादो, साह कानू, उपर चोरीको ६ नं.को अपराधमा ऐ.को १४(४) बमोजिम सजाय भई दर्खास्तवालाहरूको बिगो समेत भरी पाउन यो प्रतिवेदन गरेका छौं भन्ने मिति ०३९।१०।५ को प्रहरी प्रतिवेदन ।

८.    वारदातको समय म आफ्नै घरमा छु जाहेरवालाहरूको घरमा डाँका गरेको छैन आरोप झुठ्ठा हो भन्ने समेत मधै राय यादवको अदालतमा भएको ०२९।१९।५ को बयान ।

९.    मधै राय यादवले जाहेरवालाको घरमा डाँका गरी सीतारामलाई गोली हानी मारेको ठहर्दैन भन्ने समेत ०३०।१।१३ को रौतहट जिल्ला अदालतको फैसला ।

१०.    ०२९।८।१३ गते नै ससुराली गएको थिएँ १४ गते म घरमा नभएकोले जाहेरवालाहरूको घरमा (२३९) डाँका गरी खुन समेत गरेको मलाई केही थाहा छैन म उपर लागेको आरोप झुठ्ठा हो भन्ने समेत विसुन राउत कुर्मीको ०३०।१।२६ को रौतहट जिल्ला अदालतमा भएको बयान ।

११.    ०२९ साल मार्ग १४ गते म आफ्नै घरमा छु, मधै राय समेत कसैलाई चिन्दिन, टिकुलिया गाउँको मानिसहरू कहाँ डाँका पर्‍यो भन्ने कुरा चार पाँच दिन पछि हरूवाहरूले भन्दा थाहा पाएँ भन्ने समेत ०३०।३।१४ को जादोलाल साह कानूको अदालतमा भएको बयान ।

१२.   ०२९।८।१ गते देखि नै तिर्थ गएको ०३०।४।१० गते घर फर्की आएको हुँ । वारदातमा घरमा नै भएकोले मैले डकैती गरेको छैन । जाहेरवालाका दाजुभाइ सबैसँग जग्गाको आली विषयमा झगडा विवाद भएकोले निजहरूले नै सरजमीनमा पोलेका हुन् भन्ने समेतको विरिक्ष कुर्मीको ०३०४।२९ को अदालतमा भएको बयान ।

१३.   विरिक्ष राउत कुर्मीले डाँका गरेको ठहर्दैन भन्ने समेत ०३०।६।९ को र विसुन राउत, जादोलाल साह कानू समेतले सफाई पाउने ठहर्छ । हाजिर नभएका अभियुक्तहरूका हकमा अंश रोक्का गरी एक बर्षसम्ममा पक्राउ परे वा हाजिर भए पेश गर्नु, भएन भनी अ.बं.१९० नं.बमोजिम मुलतवी राखी ६ बर्ष पुगेपछि पेश गर्नु भन्ने समेत ०३०।१०।१८।५ को रौतहट जिल्ला अदालतको फैसला ।

१४.   उक्त इन्साफमा चित्त बुझेन भन्ने समेत वादी श्री ५ को सरकारबाट ना.अं.अ.मा परेको पुनरावेदन म.क्षे.अ.मा सरेको ।

१५.   प्र.मधै राय यादवले बन्दूकको फायर गर्दा सीताराम मर्न गएको भन्ने समेत मिसिल प्रमाणबाट देखिन आएकोले प्र.मधै राय यादवले प्रतिवेदन बमोजिम डकैती गरी सीताराम रायलाई बन्दूकले फायर गरेको चोटबाट मरेको ठहर्छ । यसै प्रकार अन्य प्रतिवादी विसुन राउत जादोलाल र विरिक्षले प्रहरी प्रतिवेदन बमोजिम जाहेरवालाको घरमा डकैती गरेको ठहर्छ भन्ने समेत मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको ०३४।९।११।२ को फैसला ।

१६.    उक्त इन्साफमा चित्त बुझेन भन्ने समेत प्र.मधै राय यादव, जादोलाल सा कानू तथा विसुन राउत कुर्मीको यस अदालतमा परेको पृथक–पृथक पुनरावेदन ।

१७.   ०२९।८।१४ गतेको रातमा भएका डाँका वारदातमा डाँका गर्न गए मध्येका प्रतिवादी मधै राय यादव, विरिक्ष राउत कुर्मी, विसुन राउत कुर्मी, जादोलाल सा कानू समेतलाई मौकामा देखे चिनेको भनी जाहेरवाला सत्यनारायण सोमी सा कानू, तपसि सा कानू र मधै रायको हातमा बन्दूक थियो भनी भविषं उपाध्यायको जाहेरी दरखास्तमा लेखेको देखिन्छ । मर्ने सीताराम गोलीकै प्रहारबाट मरेको भन्ने कुरा डाक्टरको प्रतिवेदनबाट पाइन्छ । जग्गा सा, तेजनारायण, सोमी सा कानू र जोगेन्द्र सा कानू समेतले प्रतिवादीहरूलाई वारदातमा देखे चिनेको भनी सरजमीनमा लेखाई जाहेरवालाहरू र ती सरजमीनका मानिस समेतले अदालतमा सोही कुरालाई समर्थन गरी किटानी बकी लेखी दिएको र मिसिल प्रमाणबाट (२४०) प्रतिवादीहरूलाई झुठ्ठा पोल्नु पर्ने कुनै ठोस सबूत प्रमाण नदेखिएकोले प्रतिवादी मधै राय यादवलाई ज्यानसम्बन्धीको १३(१) नं.अनुसार सर्वस्वसहित जन्मकैद र अन्य प्रतिवादीहरू विरिक्ष राउत कुर्मी, विसुन राउत कुर्मी जादोलाल सा, कानूले जाहेरवालाहरूको घरमा डकैती गरेको ठहराएको मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ मनासिव छ भन्ने डिभिजनबेञ्चको मिति ०३७।११।२९।५ को फैसला ।

१८.   मिति ०४०।६।३।३ मा यस बेञ्च समक्ष पेश भएको मुद्दामा निवेदक प्रतिवादीतर्फबाट उपस्थित विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री कुञ्जबिहारीप्रसाद सिंहले जाहेरवाला मध्ये तपसि साहुले मात्र विसुन राउत कुर्मीलाई चिनेको भनेको र सरजमीनको मानिस मध्ये तेजनारायणले मात्र जादोलाल साह कानूलाई चिनेको भनेका छन् । मेरो पक्ष अभियोगमा इन्कारी रही बयान गरेको छ । जाहेरवालालाई जिरह गर्ने अवसर प्राप्त छैन, जुन प्रमाण ऐन, ०३१ को दफा ४९, ५० को विपरीत छ। सरजमीनका मानिसलाई बुझ्दा मेरो पक्षलाई रोहवरमा राखिएको छैन । यस्तो स्थितिमा सबूत प्रमाणको मूल्याङ्कन नगरी मेरो पक्षलाई दोषी ठहराई गरिएको फैसला नमिलेको हुँदा बदर हुनुपर्छ भन्ने समेत बहस गर्नुभयो । वादी श्री ५ को सरकारतर्फबाट उपस्थित विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री इन्द्रराज पाण्डेले सरजमीनका व्यक्तिहरूलाई बुझ्दा तत्काल प्रचलित ऐन बमोजिम नै बुझिएको छ । सबूत प्रमाणको मूल्याङ्कन गरी भएको डिभिजनबेञ्चको फैसला सदर हुनुपर्छ भन्ने समेत बहस गर्नुभयो ।

१९.    यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा ०२९।८।१४ को राति १०।११ बजेको समयमा डाँकाको वारदात घटेको डाँकाहरूले गरेको बन्दूकको फायरबाट सीताराम राय यादव, तपसी साहु समेत घाइते भएको भन्ने जाहेरी दरखास्त, वारदात घटेको भनी सरजमीनका सम्पूर्ण व्यक्तिहरूले एकमुख भई लेखाएको मुचुल्का, लासजाँच प्रतिवेदन एवं घाउ जाँच फाराम तथा प्रतिवादीहरूको बयान समेतबाट ०२९।८।१४ को रात जाहेरवालाहरूको घरमा डाँकाको वारदात घटी जाहेरवाला मध्येका रामपति वाहुनीको छोरा तथा भविषं उपाध्यायको भाइ सीताराम राय यादवको कर्तव्यद्वारा मृत्यु भएको स्पष्ट रूपले देखिन्छ ।

२०.   अब प्रतिवादी विसुन राउत कुर्मी तथा जादोलाल साह कानू समेतले स्वामीप्रसाद समेतका जाहेरवालाहरूको घरमा डाँका गरेका हुन होइनन् ? तथा डाँका गरेको ठहर गरी वादी दावी बमोजिम सजाय गरेको डिभिनजबेञ्चको इन्साफ मनासिव बेमनासिव के हो भन्ने सन्दर्भमा विचार गर्दा प्रतिवादी विसुन राउत कुर्मीलाई देखे चिने भनी जाहेरवाला मध्येको तपसी साहुले आफ्नो जाहेरीमा लेखाई दिएको र सोही व्यहोरालाई समर्थन गर्दै अदालतमा समेत आई बकपत्र गरेको देखिन्छ । यसको अलावा सरजमीनका जग्गा साह, जोगेन्द्र साह, तेजनारायण, सोमी साह समेतले निज विसुन राउत कुर्मीलाई वारदातको अवस्थामा देखे चिने भनी लेखाई दिएको पाइन्छ । निजहरूले सरजमीनको आफ्नो सो भनाईलाई अदालतमा समेत आई बकपत्र गरी दिएको पनि देखिन्छ । (२४१) त्यस्तै प्रतिवादी जादोलाल साह कानूलाई सरजमीनका तेजनारायण साह कानूले हातमा गडासा लिएको अवस्थामा देखेँ चिनँे भनी लेखाई दिएको पाइन्छ । निजले सो व्यहोरालाई समर्थन गर्दै अदालतमा बकपत्र गरेको पनि पाइन्छ । यस बाहेक सोभी साह कानूले पनि जादोलाललाई देखे चिनेँ भनी अदालतमा बकपत्र गरेको देखिन्छ । प्र.जादोलालले वारदातको समयमा आफ्नै घरमा भएको जिकिर लिएको छ तथा प्र.विसुन राउत कुर्मीले वारदातको समयमा अन्यत्र ससुराली गएको जिकिर लिएको भए पनि निजको सो जिकिर भरपर्दो तवरले समर्थित भएको मिसिल प्रमाणबाट देखिएन । यस्तो स्थितिमा वारदातमा इन्कारी रहेको कारणले मात्र प्र.विसुन राउत कुर्मी तथा प्र.जादोलाल राय यादव निर्दोष रहेछ भन्न मिल्ने देखिएन ।

२१.   अतः उपर्युक्त कारणहरूबाट प्र.विसुन राउत कुर्मी तथा प्र.जादोलाल साह कानूलाई चोरीको १४(४) बमोजिम सजाय गरेको मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ सदर गरेको डिभिजनबेञ्चको ०३७।११।२९ को निर्णय मनासिव ठहर्छ । अरू तपसील बमोजिम गर्नु ।

तपसील

प्रतिवादी विसुन राउत कुर्मी तथा प्रतिवादी जादोलाल साह कानू के मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको ०३४।९।११।२ को फैसला र सर्वोच्च अदालत डिभिजनबेञ्चको ०३७।११।२९।५ को फैसलाले लागेको कैद भुक्तान र जरिवाना दाखिल असूल भएपछि निजहरूले राखेको जेथा जमानी ऐनको रीत पुर्‍याई फुकुवा गरी दिनु भनी रौतहट जिल्ला अदालतमा लेखी पठाउन का.जि.अ.त.मा लगत दिनु........................................................१

मिसिल नियम बमोजिम बुझाई दिनु..............................................................................................................................२

उक्त रायमा हाम्रो सहमति छ ।

 

न्या.धनेन्द्रबहादुर सिंह

न्या.हरगोविन्द सिंह प्रधान

 

इतिसम्वत् २०४० साल आश्विन १८ गते रोज ३ शुभम् ।