निर्णय नं. १८३४ - परमादेशको आदेश जारी गरिपाउँ

निर्णय नं. १८३४         ने.का.प. २०४० अङ्क ११

 

डिभिजनबेञ्च

सम्माननीय प्रधान न्यायाधीश श्री नयनबहादुर खत्री

माननीय न्यायाधीश श्री जोगेन्द्रप्रसाद श्रीवास्तव

सम्वत् २०४० सालको रिट नं. ११५८

आदेश भएको मिति : २०४०।९।१८।२ मा

निवेदक : तनहुँ जिल्ला फुर्कोट गा.पं.वडा नं.२ बस्ने फणिन्द्रबहादुर पाण्डे

विरूद्ध

प्रत्यर्थी : श्री मालपोत कार्यालय तनहुँ दमौलीसमेत

विषय : परमादेशको आदेश जारी गरिपाउँ

(१) ऐनको रीत नपुगेको कागज रजिष्ट्रेशन गरी दिन परमादेश जारी गर्न नमिल्ने । 

(प्रकरण नं. १४)

निवेदकतर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री शम्भु थापा

प्रत्यर्थीतर्फबाट : विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री भैरवप्रसाद लम्साल

आदेश

न्या.जोगेन्द्रप्रसाद श्रीवास्तव

१. नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत दर्ता भई निर्णयार्थ पेश हुनआएको प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त तथ्य तथा जिकिर यसप्रकार छन् :

२. जिल्ला पञ्चायत ऐन, २०१९ को दफा २२ को अधिनमा जिल्ला पञ्चायत सचिवालय तनहुँको नाममा रहेको विभिन घडेरीहरू बिक्री गर्ने निर्णय भई बिक्री वितरण अख्तियारी जि.पं.सभापतिलाई प्रदान गरिएको थियो जि.पं.सचिवालय तनहुँको निर्णय अनुसार जि.पं.सचिवालय तनहुँ जग्गाधनी भई दर्ता रहेको जिल्ला तनहुँ गा.पं.फराकचौर वडा नं.९(ख) को कि.नं.६३७ को जग्गा क्षेत्रफल ८–१५–२–१ मध्ये ०–२–०–२, –१५–५० कि.नं.५९७ देखि दक्षिणतर्फबाट रैतानी नम्बरी दमौली बजारको घडेरी कित्ता १ को मूल्य रु.७५०। जि.पं.लाई चुक्ता गरी कानुनबमोजिम जि.पं.का.तनहुँसँग कागज लेखी जि.पं.को तर्फबाट निर्णय बमोजिम सभापति उक्त घडेरीको हक हस्तान्तरण गर्ने र निवेदक हक प्राप्त गर्ने गरी प्रत्यर्थी कार्यालयमा रजिष्ट्रेशन गरी माग्न राजीनामाको कागज मिति ०३९।१।३ मा प्रस्तुत गरिएको थियो । उक्त राजीनामा रजिष्ट्रेशन गर्ने सिलसिलामा प्रत्यर्थी कार्यालयमा जि.पं.को तर्फबाट सभापति, निवेदक, सनाखत गर्ने साक्षी समेतको सहिछाप गराई कित्ताकाट गर्ने आदेश भएमुताविक निवेदक र जि.पं.को उपस्थितिमा कित्ताकाटको कार्य समाप्त भएकोथियो । निवेदकले पारित राजीनामाको एकप्रति पाउन मात्र बाँकी थियो ।

३. राजीनामाको मूल्य रु.७५०। को पारित दस्तूर सयकडा ५ प्रतिशतले लाग्ने रु.३७।५० बुझी मैले पाउनुपर्ने एकप्रति राजीनामा पाउँ भनी रु.३७।५० संलग्न राखी प्रत्यर्थी कार्यालयमा मिति ०३९।४।४ मा निवेदन गरेको थिएँ । उक्त निवेदनमा प्रत्यर्थीबाट पेश हुनआएको लिखित ऋणीका तर्फबाट जि.का.मा र कार्यालयबाट गराउने सही सनाखतमा ऋणी अनुपस्थित भएकोले पेश हुनआएको लिखतको दस्तूर बुझ्न नपर्ने हुँदा पारित हुन नसकेकोले सम्बन्धित व्यक्तिलाई फिर्ता दिने भन्ने आदेश मिति ०३९।४।४ मा भएछ रजिष्ट्रेशन भएको राजीनामा प्राप्त नभएकोले मिति ०३९।४।१३ मा निवेदनको नक्कल सारी हेर्दा उपरोक्त व्यहोरासँग साक्षात्कार भएकोले सम्मानित अदालत समक्ष उपस्थित भएको छु ।

४. विधिवत प्रस्तुत गरिएको राजीनामा रजिष्ट्रेशन गर्न इन्कार गरेकोबाट प्रत्यर्थी सार्वजनिक कानुनी दायित्व तथा कर्तव्य निर्वाह गर्नबाट इन्कार गरेको रजिष्ट्रेशनको १ नं.तथा मालपोत ऐन, ०३४ को दफा ८ ले अकाट्य साथ प्रमाणित गर्दछ । विधिवत पारित हुनुपर्ने रजिष्ट्रेशनको कागज आत्मगत रूपले तुरून्त पास हुँदैन भन्नुबाट विपक्षीको क्रिया बदनियतपूर्ण छ । जि.पं.ले हक हस्तान्तरण गरेको निर्विवाद स्थापित भएको अवस्थामा रजिष्ट्रेशन हुनुपर्ने किटानी छ ।

५. मैले पेश गरेको राजीनामा ऋणीका तर्फबाट कित्ताकाटमा र कार्यालयबाट गराउने सही सनाखतमा अनुपस्थित रहेको भन्ने आधारबाट मेरो राजीनामामा रजिष्ट्रेशन पास गर्न इन्कार गरेको छ । तर रजिष्ट्रेशनको लागि प्रस्तुत गरिएको राजीनामामा कार्यालयबाट गराउने सही सनाखत भइसकेको छ भने अर्को तर्फ कित्ताकाट समेत भई सही सनाखत भएको छ । यस अवस्थामा राजीनामा रजिष्ट्रेशन हुनुपर्ने निर्विवाद राजीनामाको कागज प्रत्यर्थी कार्यालयमा लगी पेश भई कित्ताफोड गर्नुभन्ने आदेश हुनुबाट नै राजीनामा रजिष्ट्रेशन गर्ने अवस्था पुगी सकेको अकाट्य छ । जि.पं.ऐन, ०१९ को दफा २२ बमोजिम सम्पत्ति हस्तान्तरण गरिएको छ भने अर्को तर्फ रजिष्ट्रेशनको लागि चाहिने सम्पूर्ण पूर्वावस्थामा मेरो राजीनामा पुगेको छ ।

६. अतः प्रत्यर्थी मालपोत कार्यालयको उक्त आदेश र कृयाबाट संविधानको धारा १०(१) द्वारा प्रदत्त हकमा कृण्ठा उत्पन्न भई धारा ११(२)(ङ) द्वारा प्रदत्त गरिएको मौलिक हकबाट वञ्चित हुनुपरेकाले अन्य कानुनी उपचारको अभावमा धारा १६ बमोजिम धारा ७१ अन्तर्गत असाधारण अधिकारक्षेत्र गुहार्न आएको छु । निवेदक र जि.पं.तनहुँको बीचमा भएको मिति ०३९।१।३ को राजीनामा रजिष्ट्रेशन गरी दिनु भन्ने मालपोत कार्यालय तनहँुको नाउँमा परमादेशको आदेश जारी गरिपाउँ भन्ने निवेदन जिकिर रहेछ ।

७. विपक्षीहरूबाट लिखितजवाफ मगाई आएपछि पेश गर्नुभन्ने मिति ०३९।९।१५।५ को सिंगलबेञ्चको आदेश ।

८. धनी विपक्षी रिट निवेदक फणिन्द्रबहादुर पाण्डे र ऋणी जि.पं.तनहुँका तर्फबाट जि.पं.सभापति श्री गणेशप्रसाद शर्मा भई रु.७५० को राजीनामा लिखत फराकचौर गा.पं.वडा नं.९ग. कि.नं.६३७ को जग्गा क्षेत्रफल ८–१५–२–१ मध्ये ०–२–०,२,१५–५० दक्षिणतर्फबाट पारित हुन मिति ०३९।१।३ मा यस कार्यालयमा प्रस्तुत भएको थियो । पेश हुनआएको राजीनामा लिखत अनुसार धनी र ऋणी दुबै थरीलाई मुलुकी ऐन, रजिष्ट्रेशनको २२ नं.अनुसार मतलव समेत सम्झाउनुपर्ने भएकोले दुबै थरीलाई खरीद बिक्री गरेको जग्गा रोपनी ८–१५–२–१ मध्ये ०–२–०–२,१५–५० दक्षिणतर्फबाट राजीनामा गर्न उल्लेख भएकोले र यही बीचबाट सोही मितिमा अरू पनि जग्गा पारित गर्न पेश भएको हुँदा धनी ऋणीको रोहवरमा सनाखत गरी कित्ताफोड गरी नयाँ कित्ता नं.कायम नापी शाखाबाट भई आएपछि मात्र कार्यालयका तर्फबाट साक्षीका रोहवरमा धनी ऋणीको सनाखत गरी पारित हुनेछ भन्ने कुरा स्पष्टरूपले सम्झाई सोही मितिमा कित्ताफोड गर्न नापी शाखालाई आदेश गरी नापी शाखामा सोही दिन धनी ऋणी र लिखत समेत पठाइएको थियो। त्यस्ता कित्ताफोडका लिखतहरू कार्यालयमा पारित हुन पेश भएमा यही प्रकृया अपनाउन मालपोत विभागबाट निर्देशन प्राप्त भएको र करीव २ वर्ष देखि यही प्रकृया यस कार्यालय लगायत अन्य मालपोत कार्यालयहरूमा पनि गरी आएको छ ।

९. कित्ताफोड गरी पारित गर्ने सम्बन्धमा धनी र ऋणी मिति ०३९।१।३१ सम्म पनि नापी शाखामा उपस्थित नभई आदेशको प्रकृया पूरा गरी दिन दुबै थर सनाखत गर्न उपस्थित नभएकोले नापी शाखाबाट विपक्षीको राजीनामा समेत नापी शाखाको प.सं.३।२(क) ०३८।३९ च.नं.६२४ मिति ०३९।१।३१ को पत्र प्राप्त हुनआएकोले पनि धनी ऋणी उपस्थित भई सनाखत नगरी दिएको कुरा स्पष्ट छ ।

१०. जिल्ला पञ्चायतको मिति ०३९।३।२९ मा बसेको बैठकले मालपोत कार्यालय, तनहुँमा पारित हुन बाँकी रहेका राजीनामा पारित नगरी फिर्ता माग्ने निर्णय भई फिर्ता माग भई आएको थियो ।

११. मालपोत कार्यालयले विपक्षी निवेदकको सम्पत्ति प्राप्त गर्न मौलिक हकमा आघात पुर्यामएको छैन स्वेच्छाले कुनै लिखत पारित गर्ने कुनै नगर्ने प्रक्रिया पूरा भइसकेपछि मात्र पारित गर्ने कर्तव्य हुनआउँछ । सो कर्तव्य पूरा गर्न लिखतमा धनी र ऋणी उपस्थित भई सनाखत नगरी दिनाले नै पारित नभएको हो कुनै बदनियत राखिएको छैन । विपक्षीले सनाखत नभएको आदेश स्वीकार गरेर २ प्रति लिखत फिर्ता बुझी लिइसकेको समेतले विपक्षीको दावी झुठ्ठा हुँदा रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत मालपोत कार्यालय, तनहुँ दमौलीका कार्यालय प्रमुखको लिखितजवाफ । १२. सोही एकै मिलनको मालपोत कार्यालय, तनहुँ दमौलीको लिखितजवाफ ।

१३. यसमा रिट निवेदकका तर्फबाट उपस्थित हुनुभएका विद्वान अधिवक्ता श्री शम्भु थापा र मालपोत कार्यालय, तनहुँको तर्फबाट उपस्थित हुनुभएका विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री भैरवप्रसाद लम्सालले गर्नुभएको बहस समेत सुनियो । अब प्रस्तुत रिट निवेदनमा रिट निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी हुनुपर्ने हो होइन भन्ने कुराको निर्णय दिनुपरेको छ ।

१४. यसमा निवेदक र जि.पं.तनहुँका बीच ०३९।१।३ मा भएको राजीनामा रजिष्ट्रेशन गरी दिनु भन्ने मालपोत कार्यालय तनहुँका नाममा परमादेशको आदेश जारी गरिपाउँ भन्ने निवेदकको माग भएको देखिन्छ । राजीनामाको लिखत पारित हुने प्रक्रिया मुलुकी ऐन रजिष्ट्रेशनको महलको ४ नं.मा वर्णित छ जो यसप्रकार छ “रीत पुगे नपुगेको जाँची रीत नपुगेकोमा अर्को लेखी दिई रीत पुगेकोमा त्यसै कागजमा अड्डैको सामुन्ने लिने दिनेको र सनाखत गर्ने साक्षी समेतको सहीछाप गराई रजिष्ट्रेशन गरी दिनुपर्छ । सो अनुसारको प्रक्रिया पूरा गर्न धनी र ऋणी दुबैका साथ सनाखत गर्ने साक्षी समेत अड्डामा हाजिर भई अड्डाको सामुन्ने सहिछाप गर्नुपर्छ” सो बमोजिम भइसकेपछि रजिष्ट्रेशन गरी दिने कानुनी व्यवस्था छ लिखतमा धनी र ऋणी उपस्थित भई सनाखत गरी नदिनाले नै पारित नभएको हो र अनि लिखत फिर्ता लिइसकेको भन्नेसमेत विपक्षीतर्फबाट दिएको लिखितजवाफमा उल्लेखभएको पाइन्छ । निवेदकले परमादेश जारी गरिपाउँ भनी दावी लिएको राजीनामा कागजमा ऐनले गरेको व्यवस्था अनुसार व्यक्तिको सहिछाप नभएको कुरामा विवाद देखिँदैन । अतः ऐनको रीत नपुगेको कागज रजिष्ट्रेशन गरी दिन परमादेश जारी गर्न नमिल्ने हुँदा रिट निवदेन खारेज हुने ठहर्छ । मिसिल नियमबमोजिम गर्नु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

प्र.न्या.नयनबहादुर खत्री

 

इतिसम्वत् २०४० साल पौष १८ गते रोज २ शुभम् । 