निर्णय नं. ८७४३ - लागू औषध खैरो हेरोइन

ने.का.प. २०६८,           अङ्क १२

निर्णय नं ८७४३

 

सर्वोच्च अदालत, संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री सुशीला कार्की

माननीय न्यायाधीश श्री तर्कराज भट्ट

संवत् २०६६ सालको CR–०६३५, ०८०४, ०७४३

संवत् २०६७ सालको CR–००५१

फैसला मितिः २०६८।४।१८।४

 

मुद्दा :– लागू औषध खैरो हेरोइन ।

 

पुनरावेदक प्रतिवादीः का.जि.,बुढानिलकण्ठ गा.वि.स.वडा नं.८ घर भै हाल कारागार कार्यालय डिल्लीबजारमा थुनामा रहेको शकुल शाही ठकुरी

विरुद्ध

प्रत्यर्थी वादीः नेपाल सरकार

पुनरावेदक प्रतिवादीः गुल्मी जिल्ला तुरुङ्गा गा.वि.स.वडा नं.५ घर भै हाल कारागार कार्यालय जगन्नाथ देवलमा थुनामा रहेको विशालबहादुर सार्की

विरुद्ध

प्रत्यर्थी वादीः प्र.नि.जीवन श्रेष्ठको जाहेरीले नेपाल सरकार

 

पुनरावेदक प्रतिवादीः पर्सा जिल्ला मटियानी गा.वि.स.वडा नं.५ घर भै हाल कारागार कार्यालय जगन्नाथ देवलमा थुनामा रहेको रवी भन्ने महमद सागिर आलम

विरुद्ध

प्रत्यर्थी वादीः नेपाल सरकार

 

पुनरावेदक वादीः नेपाल सरकार

बिरुद्ध

प्रत्यर्थी प्रतिवादीः गोरखा जिल्ला, दर्वङ्ग गा.वि.स.वडा नं.२ घर भै का.जि.का.म.न.पा.वडा नं.१५ चौमती बस्ने पदमबहादुर श्रेष्ठ समेत

 

शुरु फैसला गर्ने :

मा.न्या.श्री सत्यराज गुरुङ

पुनरावेदन फैसला गर्ने :

मा.मु.न्या.श्री वैद्यनाथ उपाध्याय

मा.न्या.श्री ठाकुरप्रसाद शर्मा

 

§  लागू औषधको परिमाण र मात्राअनुसार सजाय गर्नु नै वैज्ञानिक एवं न्यायिक हुने ।

§  आ–आफूले बोकेको अर्थात् आफूबाट बरामद भएको लागू औषधसम्मको दायित्व बहन गर्नुपर्ने । सबैबाट बरामद भएको परिमाणलाई एकै ठाउँमा गाभेर सजाय गर्नु न्यायोचित् र कानूनको मर्मअनुरूप हुँदैन तसर्थ जो जसबाट जति बरामद भएको हो सोही परिमाणको आधारमा सजाय हुने ।

(प्रकरण नं.४)

पुनरावेदक प्रतिवादी तर्फबाटः विद्वान अधिवक्ता प्रेमबहादुर खड्का र लभकुमार मैनाली

पुनरावेदक वादी तर्फबाटः विद्वान उपन्यायाधिवक्ता रेवतीराज त्रिपाठी                       

अवलम्बित नजीरः

सम्बद्ध कानूनः

§  लागू औषध नियन्त्रण ऐन, २०३३ को दफा ८(२), १२, १४(१)(छ)(१)

 

फैसला

न्या.तर्कराज भट्ट : न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा ९(१) ले यसै अदालतको क्षेत्राधिकार भित्रको भई दायर हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य एवं ठहर यस प्रकार छ :–

            मिति २०६४।१।९ गतेका दिन अं.१४ः०० बजेको समयमा का.जि.का.म.न.पा.वडा नं.३१ पुरानो बसपार्कस्थित हाल नाम थर खुल्न आएका पदमबहादुर श्रेष्ठ समेतको व्यक्तिहरूलाई फेला पारी निजहरूको खानतलासी लिँदा तिमध्ये शकुल शाहीको साथबाट नगद रु.२२,०००।– र लागू औषध हेरोइन ११ ग्राम १५ मि.ग्राम, शेरबहादुर भुजेलको साथबाट नगद तथा १ ग्राम १० मिलिग्राम लागू औषध हेरोइन, रवी भन्ने महमद सागिर आलमको साथबाट १० ग्राम ९५ मि.ग्रा.हेरोइन, अजय भन्ने विशालबहादुर सार्कीको साथबाट २९ ग्राम ४० मिलिग्राम हेरोइन बरामद भएको हुँदा उक्त हेरोइन बरामद गरी निज प्रतिवादीहरूलाई पक्राउ गरिएको भन्ने समेत व्यहोराको खानतलासी तथा बरामदी मुचुल्का ।

हाल पक्राउ परी आएका पदमबहादुर श्रेष्ठ, शेरबहादुर भुजेल, विशालबहादुर सार्की, महमद सागिर आलम, शकुल शाह भन्ने शकुल शाही ठकुरी, दीलिप रोक्का समेतलाई शंकास्पद अवस्थामा फेला पारि निजहरूको खानतलासी लिँदा तिमध्ये शकुल शाहको साथबाट नगद रु.२२,०००।– र ११ ग्राम १५ मि.ग्रा.लागू औषध हेराइन, रवी भन्ने महमद सागिर आलमको साथबाट १० ग्राम ९५ मि.ग्रा.हेरोइन, अजय भन्ने विशालबहादुर सार्कीको साथबाट २९ ग्राम ४० मिलिग्राम हेरोइन बरामद भएको हुँदा उक्त हेरोइन बरामद गरी निज प्रतिवादीहरूलाई पक्राउ गरी आवश्यक कारवाहीका लागि पेश गरेका छौं भन्ने समेत व्यहोराको प्रहरी प्रतिवेदन ।

प्रतिवादी पदमबहादुर श्रेष्ठ समेतको सँग साथबाट बरामद भै आएको अवैध लागू औषध खैरो हेरोइनमध्येबाट कानूनबमोजिम ३/३ ग्रामका दरले तिन भाग लगाई नमूना निकाली शिलवन्दी गरिएको ठीक साँचो हो भन्ने समेत व्यहोराको नमूना निकालिएको मुचुल्का ।

जमिन उल्लाह खान, भाग्य नारायण वैठा, दीलिप रोक्का, सुन्दर तामाङ्ग, पदम तामाङ्ग, शंकर राई, भोला चौधरी समेतको मिलेमतोबाट उक्त लागू औषध हेरोइनको कारोवारमा संलग्न भएको हुँ । म समेतलाई बरामदी मुचुल्कामा उल्लेख भएको लागू औषध हेरोइन सहित प्रहरीले पक्राउ गरेको हो भन्ने समेत व्यहोराको रवी भन्ने महमद सागिर आलमले अधिकारप्राप्त अधिकारीसमक्ष गरेको बयान ।

चिनजानका जमिर उल्लाह खान, नारायण वैठा, दीलिप रोक्का, सुन्दर लामा समेतको मिलेमतोमा लागू औषध हेरोइनको कारोवारमा लागेको हुँ । लागू औषध हेरोइन बिक्री वितरण गर्ने उद्देश्य लिई हिडेको अवस्थामा महमद सागिर आलम, शेरबहादुर भुजेल, शकुल साही समेतलाई लागू औषध हेरोइनसहित प्रहरीले पक्राउ गरेको हो भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी अजय भन्ने बिशाल सार्कीले अधिकारप्राप्त अधिकारीसमक्ष गरेको बयान ।

विशालबहादुर सार्की, शेरबहादुर भुजेल, महमद सागिर आलम, सन्तोष सिंह भन्ने जमरुद्दिन खान, भाग्य नारायण वैठा, दीलिप रोक्का समेतले लागू औषध हेरोइनका कारोवार गरेमा धेरै फाइदा हुन्छ भनेकाले लागू औषध हेरोइन बिक्री वितरणको लागि साथमा बोकी हिडिरहेको अवस्थामा प्रहरीले पक्राउ गरेको हो भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी शकुल शाही ठकुरीले अधिकारप्राप्त अधिकारीसमक्ष गरेको बयान ।

शकुल शाही, महमद सागिर आलम, विशालबहादुर सार्की, दीलिप रोक्का, सन्तोष सिंह भन्ने जमुरुद्दिन खाँ समेतका व्यक्तिहरूको मिलेमतोमा लागू औषध हेरोइनको कारोवारमा फाइदा हुने भएकोले लागू औषध हेरोइन संकलन एवं बिक्री वितरण गर्न हिडेको अवस्थामा पक्राउमा परेका हौं भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी नारन भन्ने शेरबहादुर भुजेलले अधिकारप्राप्त अधिकारीसमक्ष गरेको बयान ।

म समेत भई मानिस अपहरण गर्ने तथा लागू औषध खरीद बिक्री गर्ने गरेको छु, हाल म लागू औषध खैरो हेरोइन सहित पक्राउ परेको हो भनी प्रतिवादी पदमबहादुर श्रेष्ठले अधिकारप्राप्त अधिकारीसमक्ष गरेको बयान ।

प्रतिवादी पदमबहादुर श्रेष्ठ समेतको साथबाट बरामद भै आएको लागू औषधमध्ये कानूनबमोजिम नमूना जाँचको लागि निकाली बाँकी रहेको लागू औषध कानूनबमोजिम जलाई नष्ट गरेको मुचुल्का ।

परीक्षणको लागि पठाइएको नमूनामा लागू औषध पाइयो भन्ने व्यहोराको राष्ट्रिय विधि विज्ञान प्रयोगशालाको प्रतिवेदन ।

हाल पक्राउ परी आएका शकुल शाही, पदमबहादुर श्रेष्ठ समेतका मानिसहरू लागू औषध कारोवार गर्ने खालका मानिसहरू हुन र फरार रहेका व्यक्तिहरू हाल कहाँ के छन् थाहा छैन भन्ने समेत व्यहोराको बुझिएका नेत्रबहादुर तामाङ्ग र प्रेम बहादुर तामाङ्गले गरेको एकै मिलानको कागज ।

प्रतिवादीहरू जमिर उल्लाह खान र दीलिप रोक्का समेतका व्यक्तिहरू सम्भावित एरियामा खोजतलास गर्दा फेला नपरेको भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवेदन ।

बरामदी मुचुल्का, प्रहरी प्रतिवेदन, प्रतिवादीहरूले अधिकारप्राप्त अधिकारीसमक्ष गरेको बयान, बुझिएका मानिसहरूका कागज एवं केन्द्रीय प्रहरी विधिविज्ञान प्रयोगशालाको परीक्षण प्रतिवेदन समेतका आधार प्रमाणबाट मिति २०६४।१।९ गतेका दिन का.जि.का.म.न.पा.वडा नं.३१ पुरानो बसपार्क स्थित शंकास्पद अवस्थामा हिडिरहेका प्रतिवादीहरूलाई शंकास्पद अवस्थामा फेला पारी निजहरूको साथबाट अवैध लागू औषध खैरो हेरोइन बरामद भएको, ओसारपसार, खरीद बिक्री समेतको कारोवार गरेको सप्रमाण पुष्टि हुन आएकोले निज प्रतिवादीहरू पदमबहादुर श्रेष्ठ, नारायण भन्ने शेरबहादुर भुजेल, विशालबहादुर सार्की, रवी भन्ने महम्मद सागिर आलम शकुल शाह भन्ने शकुल शाही ठकुरी र दीलिप रोक्काले लागू औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा ४(घ) र (च) बमोजिम निषेधित कसूर अपराध गरेको हुँदा निज प्रतिवादीहरूलाई सोही ऐनको दफा १४(१)(छ)(२) बमोजिम सजाय गरी लागू औषध कारोवारमा प्रयोग भएको प्रतिवादी शकुल शाह भन्ने शकुल शाही ठकुरीबाट बरामद भएको रु.२२,०००।– र प्रतिवादी शेरबहादुर भुजेलबाट बरामद भएको रु.७७०।– सोही ऐनको दफा १८ (क) बमोजिम जफत गरिपाऊँ भन्ने समेत व्यहोराको वादी नेपाल सरकारको अभियोग दावी ।

अनुसन्धानको क्रममा भएको बयान मैले भनेबमोजिम लेखिएको होइन । प्रहरी आफैले व्यहोरा लेखी सही मलाई गराएको हो । मैले लागू औषध कारोवार गरेमा साबिती बयान दिएको हैन । प्रहरीले केवल नाम र थर मात्र मलाई सोधेको र अन्य व्यहोरा नसोधेको हुँदा उक्त बयान व्यहोरा झूठा हो । मैले लागू औषध खैरो हेरोइन लिई नहिडेको र बिक्री वितरण समेत नगरेको हुँदा र म निर्दोष भएको हुँदा मलाई अभियोग दावीबमोजिम सजाय हुनुपर्ने होइन, सफाई पाऊँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी शकुल शाही ठकुरीले अदालतमा गरेको बयान ।

अनुसन्धानको क्रममा भएको बयान मैले भनेबमोजिम लेखिएको होइन । प्रहरी आफैले व्यहोरा लेखी सही मलाई गराएको हो । मैले लागू औषध कारोवार गरेमा साविती बयान दिएको छैन । प्रहरीले केवल नाम र थर मात्र मलाई सोधेको र अन्य व्यहोरा नसोधेको हुँदा उक्त बयान व्यहोरा झूठा हो । म र प्रतिवादी सागिर आलमलाई जावलाखेलमा चिया खाँदा खाँदै प्रहरीले पक्राउ गरेको हो । मैले लागू औषध खैरो हेरोइन लिई नहिडेको र बिक्री वितरण समेत गरेको नहुँदा र म निर्दोष भएको हुँदा मलाई अभियोग दावीबमोजिम सजाय हुनुपर्ने होइन, सफाई पाऊँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी विशालबहादुर सार्कीले अदालतमा गरेको बयान ।

अनुसन्धानको क्रममा भएको बयान मैले भनेबमोजिम लेखिएको होइन । प्रहरी आफैले व्यहोरा लेखी सही मलाई गराएको हो । म एक निम्नस्तरको प्रहरी कर्मचारी हुँ । मेरो ड्युटीमा नै रात दिन खटेको थिएँ । मिति २०६३।१२।२८ गते रेष्टुरेण्टमा बसेर चिया खाएका बखत अचानक प्रहरीले पक्राउ गरेको हो । मसँग लागू औषध पनि नभेटिएको र साबिती बयान पनि दिएको छैन । मैले आरोपित कसूर गरेको नहुँदा सजाय हुनुपर्ने होइन, म निर्दोष भएको हुँदा सफाई पाऊँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी मोहम्मद सामिर आलमले अदालतमा गरेको बयान ।

अनुसन्धानको क्रममा भएको बयान मैले भनेबमोजिम लेखिएको होइन । प्रहरी आफैले व्यहोरा लेखी सही मलाई गराएको हो । म सँग लागू औषध भेटिएको र मैले कारोवार गरेको पनि छैन । एस.पी.राजेन्द्रमान श्रेष्ठसँग ज्याला विषयमा झगडा भएको हुँदा सोही रिसइविमा मलाई फसाएको हो । बरामदी मुचुल्का र बयान प्रहरी आफैले तयार गरी सही गराएको हो, मैले आरोपित कसूर नगरेको हुँदा सजाय हुनुपर्ने होइन सफाइ पाऊँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी शेरबहादुर भुजेलले अदालतमा गरेको बयान ।

अनुसन्धानको क्रममा भएको बयान मैले भने बमोजिम लेखिएको होइन । प्रहरी आफैले व्यहोरा लेखी सही मलाई गराएको हो । म सँग लागू औषध भेटिएको र मैले कारोवार गरेको पनि छैन । म आफ्नो पेशा व्यवसाय गरी खाने मानिस हुँ । प्रहरी प्रतिवेदन बनाउन जाँदा पक्राउ परेको हो । बरामदी मुचुल्का र बयान प्रहरी आफैले तयार गरी सही गराएकोले, मैले आरोपित कसूर नगरेको हुँदा सजाय हुनुपर्ने होइन सफाई पाऊँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी पदमबहादुर श्रेष्ठले अदालतमा गरेको बयान ।

प्रतिवादी शकुल साहलाई चिनेको छु । निजले चलाएको सन्देश बचत तथा ऋण सहकारी संस्थामा मेरो पनि लगानी छ । निज प्रतिवादीले आफूसँग बरामद भएको लागू औषध मैले दिएको भने तापनि सो झूठा हो । मैले निजलाई लागू औषध बिक्री गर्न भनी दिएको छैन । किन झूठा बयान दिए मलाई थाहा छैन । अन्य प्रतिवादीहरूले गरेको कारोवारमा मेरो संलग्नता छैन । तसर्थ सजाय हुनुपर्ने होइन, सफाई पाऊँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी दीलिप रोक्काले अदालतमा गरेको बयान ।

प्रतिवादी शकुल साहको साक्षी भगवान भण्डारी, प्रतिवादी मोहम्मद सागिर आलमको साक्षी समसुल हक मियाँ, प्रतिवादी शेरबहादुर भुजेलको साक्षी तिर्थबहादुर भुजेल, प्रतिवादी विशालबहादुर सार्कीको साक्षी जीवन महर्जन, प्रतिवादी दीलिप रोक्काका साक्षी राजाराम विसुन्खे, प्रतिवादी पदमबहादुर श्रेष्ठका साक्षी रोशन धिताल, बरामदी मुचुल्काका मानिस तथा प्रतिवेदक प्रहरी नायव निरीक्षक जीवन श्रेष्ठ, प्र.ह.राजेश्वर सापकोटा, प्र.ना.नि.विश्वनाथ गौतम, प्रहरी जवान विकास मान लामा र विशेष प्र.नि.अजय कुमार चौधरी समेतले अदालतमा गरेको बकपत्र मिसिल संलग्न रहेको ।

मिसिल संलग्न प्रमाणहरूबाट प्रतिवादी शकुल शाहबाट ११.१५ ग्राम, प्रतिवादी शेरबहादुर भुजेलको साथाबट ११.१० ग्राम, प्रतिवादी मोहम्मद सागिर आलामको साथबाट १०.९५ ग्राम प्रतिवादी विशालबहादुर सार्कीबाट २९.४० ग्राम लागू औषध खैरो हेरोइन बरामद भएको भन्ने तथ्य पुष्टि भएको देखिएको र निजहरू लागू औषधको दुर्व्यसनी हो भन्ने नदेखिएको हुँदा निजहरूले लागू औषध खैरो हेरोइनको बिक्री वितरणको कसूर गरेको देखिन आयो । तसर्थ प्रतिवादी शेरबहादुर भुजेल, प्रतिवादी महम्मद सागिर आलम, प्रतिवादी शकुल साही ठकुरीलाई लागू औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १४(१)६)(१) बमोजिम जनही ५ वर्ष कैद र रु.५,०००।– जरीवाना, प्रतिवादी विशालबहादुर सार्कीलाई ऐजन ऐनको १४(१)(६)२) बमोजिम १० बर्ष कैद र रु.७५,०००।– जरीवाना गर्ने ठहर्छ । प्रतिवादी पदमबहादुर श्रेष्ठ र प्रतिवादी दीलिप रोक्काले अभियोग दावीबमोजिम कसूर गरेको नदेखिई वादी दावी पुग्न नसकी निजहरूले सफाई पाउने ठहर्छ । प्रतिवादी शकुल साही ठकुरी र प्रतिवादी शेरबहादुर भुजेलबाट बरामद भएको नगद लागू औषध कारोवारबाट आएको भन्ने पुष्टि नभएकोले जफत गरिपाऊँ भन्ने दावी पुग्न नसक्ने ठहर्छ भन्ने काठमाडौं जिल्ला अदालतको मिति २०६५।५।८ को फैसला ।

अधिकारबिहीन व्यक्तिहरूद्वारा गरिएको बरामदी मुचुल्का, बयान कागजलगायतका सम्पूर्ण अनुसन्धानसम्बन्धी काम कारवाही कानूनविपरीत भएको हुनाले त्यस्तो कागजातलाई मेरो विरुद्धको प्रमाणको रुपमा ग्रहण गरी गरिएको फैसला त्रुटिपूर्ण छ । फौजदारी न्यायको मान्य सिद्धान्त, प्रमाणसम्बन्धी कानूनी व्यवस्था र प्रतिपादित सिद्धान्त समेतको विपरीत अधिकारप्राप्त अधिकारीसमक्षको बयानको पोलको आधारमा मैले कुनै पनि कसूर नगरेको प्रमाणित हुँदाहुँदै पनि मलाई कसूरदार ठहर गरी काठमाडौं जिल्ला अदालतले गरेको फैसला बदर गरी वादी दावीबाट सफाई दिलाई पाऊँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी शकुल शाही ठकुरीको पुनरावेदन अदालतमा परेको पुनरावेदन पत्र ।

काठमाडौं जिल्ला अदालतले मलाई सजाय गर्दा लिइएका आधारहरू विल्कुलै सतही र न्यायिक मनको भावना विपरीत छ । काल्पनिक वारामदी मुचुल्कालाई आधार बनाई बुझ्नु पर्ने प्रमाणहरू नबुझी भएको फैसला सर्वोच्च अदालतबाट प्रतिपादित सिद्धान्तको विपरीत हुँदा सो फैसला बदर गरी सफाई पाऊँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी शेरबहादुर भुजेलको मिति २०६५।८।१९ को पुनरावेदन अदालतमा परेको पत्र ।

मेरो हकमा अञ्जु खड्काले सर्वोच्च अदालतमा दायर गरेको बन्दीप्रत्यक्षीकरणको रिट निवेदन सम्बन्धमा विवेचना नै नगरी शुरु जिल्ला अदालतबाट भएको फैसला बदरभागी छ । कथित बरामदी मुचुल्कालाई मेरो विरुद्ध प्रमाणमा ग्रहण गर्न मिल्दैन । सह–अभियुक्तको बयानलाई विश्वसनीय प्रमाणहरूबाट पुष्टि नभै प्रमाणको रुपमा ग्रहण गर्न हुँदैन भन्ने सर्वोच्च अदालतबाट प्रतिपादित सिद्धान्तविपरीत मलाई हचुवाको भरमा कसूरदार ठहर गरिएको छ । मैले लागू औषधको बिक्री वितरण गरेको भन्ने प्रमाण मिसिल संलग्न छैन । तसर्थ का.जि.अ.बाट भएको फैसला कानून तथा सर्वोच्च अदालतबाट प्रतिपादित सिद्धान्त समेतको आधारमा बदर गरी मलाई सफाई दिने गरी इन्साफ दिलाई पाऊँ भन्ने समेत व्यहोराको अजय भन्ने विशालबहादुर सार्कीको मिति २०६५।९।२७ को पुनरावेदन अदालतमा परेको पुनरावेदन पत्र ।

म मिति २०६३।१२।५ गते रेष्टुरेण्टमा बसेर चिया खाएका बखत अचानक प्रहरीले पक्राउ गरेको हो । मसँग लागू औषध पनि नभेटिएको र मैले साबिती बयान पनि दिएका छैन । फौजदारी न्यायको मान्य सिद्धान्त प्रमाणसम्बन्धी कानूनी व्यवस्था र सर्वोच्च अदालतबाट प्रतिपादित सिद्धान्त समेतको विपरीत हुने गरी शुरु अदालतबाट भएको फैसला त्रुटिपूर्ण हुँदा बदरभागी छ । सो फैसला बदर गरी वादी दावीबाट सफाई दिलाई पाऊँ भन्ने समेत व्यहोराको रवी भन्ने महमद सागिर आलमको मिति २०६५।१०।१० को पुनरावेदन अदालतमा परेको पुनरावेदन पत्र ।

काठमाडौं जिल्ला अदालतबाट प्रतिवादी पदमबहादुर श्रेष्ठ, दीलिप रोक्कालाई सफाई दिने र प्रतिवादीहरू शेरबहादुर भुजेल, महम्मद सागिर आलम र शकुल साही ठकुरीलाई अभियोग दावी भन्दा कम सजाय गर्ने र लागू औषध कारोवारको बरामद रकम जफत नगर्ने गरेको फैसला सो हदसम्म त्रुटिपूर्ण भएकोले निज प्रतिवादीहरूलाई अभियोग माग दावीबमोजिम सजाय गरी पाउन सादर अनुरोध गरिन्छ भन्ने समेत व्यहोराको वादी नेपाल सरकारको मिति २०६५।११।१८ को पुनरावेदन अदालतमा परेको पुनरावेदन पत्र ।

यिनै प्रतिवादी सरहका पदमबहादुरले सफाई पाएको र यी प्रतिवादीहरू शेरबहादुर भुजेल, रवी भन्ने महमद सागिर आलम, अजय भन्ने विशालबहादुर सार्की र शकुल साही ठकुरी समेतको हकमा ठहर सजाय गरेको फैसलामा प्रमाणको विवेचनाको अभाव देखिँदा नेपाल सरकारको पुनरावेदन समेत अन्तरप्रभावी हुने भै दुवैको पुनरावेदन एक अर्कालाई सुनाई दुबैको पुनरावेदनमा दुवै पक्षलाई झिकाई आएपछि नियमानुसार पेश गर्नु भन्ने पुनरावेदन अदालतबाट मिति २०६६।१।१० मा भएको आदेश ।

शुरु काठमाडौं जिल्ला अदालतबाट मिति २०६५।५।८ मा भएको फैसला मिलेकै देखिँदा सदर हुने ठहर्छ । वादी नेपाल सरकार र प्रतिवादीहरूको पुनरावेदन जिकीर पुग्न सक्दैन भन्ने समेतको पुनरावेदन अदालत पाटनको मिति २०६६।७।१७ को फैसला ।

प्रस्तुत मुद्दामा अधिकारबिहीन व्यक्तिहरूद्वारा अधिकारक्षेत्रको अभावमा अनुसन्धानलगायतको कार्य गरिएको छ । मलाई कसूरदार कायम गर्न पहिलो निर्णयधारको रुपमा अनुसन्धानको सिलसिलामा आरोपित कसूरमा सावित भएको तर अदालतमा बयान गर्दा कसूरमा इन्कार रहेको भनी उल्लेख गरिएको छ । मेरो स्वेच्छाविपरीत गराएको अधिकारप्राप्त अधिकारीसमक्षको बयानलार्ई प्रमाणमा ग्रहण गरी फैसला गरिएको छ । वादी पक्षले कुनै पनि व्यक्तिलाई आफ्नो हिरासतमा राखेर गराएको बयान निजको स्वेच्छाविपरीत गराइएको हुन सक्दछ भनेर अदालतले सधै अनुमान गर्दछ । साबितीलाई प्रमाण लिनको निम्ति स्वतन्त्र र विश्वसनीय प्रमाणहरूबाट शंकारहित तवरबाट पुष्टि भएको हुन सक्नु पर्दछ । खान तलासी मुचुल्कामा एक जना मात्र साक्षी राखेको देखिएको छ । जुन विद्यमान कानूनविपरीत छ । पुनरावेदन अदालतमा भएको मेरो बयानलाई प्रमाणमा लिन अस्वीकार गरिएको छ । तसर्थ तथ्य, सबूद प्रमाणहरू, न्यायका मान्य सिद्धान्त, सम्मानीत सर्वोच्च अदालतबाट प्रतिपादित सिद्धान्तहरू समेतको आधारमा वादी दावीबमोजिम कुनै पनि कसूर नगरेको हुँदा पुनरावेदन अदालतबाट भएको फैसला मेरा हकमा बदर गरी वादी दावीबाट सफाई पाऊँ भन्ने समेतको प्रतिवादी शकुल शाही ठकुरीको यस अदालतमा गरेको पुनरावेदन पत्र ।

कथित बरामदी मुचुल्का, जसमा उपस्थित भएको भनी जनाइएको एकजना व्यक्तिको हस्ताक्षर समेत छैन । म बाट बरामद भयो भनिएको कथित लागू औषध हिरोइन कहाँबाट आयो मेरो सँगसाथमा नभएकोले मलाई जानकारी भएन । पुनरावेदकलाई म्याद थप गर्नु पूर्व नै पुनरावेदकको तर्फबाट बन्दिप्रत्यक्षीकरण मुद्दा दायर भै सर्वोच्च अदालतबाट कारण देखाउ आदेश जारी भएकोबाट पनि विपक्षीको बद्‌नियत प्रष्ट भएको छ । प्रहरीले बयान आफैले तयार पारी राखेको लिखत र कागजमा जबरजस्ती सही गर भनी सहिछाप गराएको हो । अवैध लागू औषध खैरो हेरोइन बिक्री वितरण कारोवार सञ्चय ओसार पसारमा अभियोग लगाई मुद्दा चलाउने कार्य भयो । सो कपोलकल्पित झूठा मुद्दामा मेरो संलग्नता छैन । तसर्थ तथ्य कानून तथा सर्वोच्च अदालतबाट प्रतिपादित सिद्धान्त समेतको आधारमा काठमाडौं जिल्ला अदालतको फैसलालाई सदर गर्ने गरी भएको पुनरावेदन अदालतको मिति २०६६।७।१७ को फैसला बदर गरी मैले सफाई पाउने ठहर इन्साफ गरिपाऊँ भन्ने समेतको प्रतिवादी विशालबहादुर सार्कीको यस अदालतमा परेको पुनरावेदन पत्र ।

म पुनरावेदक विरुद्ध लागू औषध हिरोइनको सम्बन्धमा लागू औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १४(१)(६)(१) बमोजिम विपक्षी वादी नेपाल सरकारले अभियोग पत्र दायर गरेको छ र काठमाडौं जिल्ला अदालतबाट सजाय गरिएको छ । लागू औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा ३(क)(७) बमोजिम २०५१।२।२ मा नेपाल राजपत्रमा प्रकाशित सूचना बमोजिम लागू औषध (Narcotics) अन्तर्गत पर्ने लागू औषधको सम्बन्धमा लागू औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १४(१)(छ) कदापि पनि आकर्षित हुन सक्दैन । सो सम्बन्धमा केवल १४(१) को (ज) र (झ) मात्र आकर्षित हुन सक्ने भएको हुनाले आकर्षित नै हुन नसक्ने ऐनको दफा उल्लेख गरी दायर गरिएको अभियोग पत्र खारेज गर्नुपर्नेमा म पुनरावेदकलाई सजाय गरी काठमाडौं जिल्ला अदालतको फैसलालाई सदर गर्ने गरी पुनरावेदन अदालत पाटनबाट भएको फैसला त्रुटिपूर्ण एवं बदरभागी छ । स्वेच्छाले अदालतमा भएको बयानलाई प्रमाणमा ग्रहण नगरी अधिकारप्राप्त अधिकारीसमक्ष स्वेच्छाविपरीत गराइएको बयानलाई महत्वपूर्ण प्रमाणको रुपमा ग्रहण गरी सोको आधारमा मलाई सजाय गर्ने गरेको पुनरावेदन अदालतको फैसला तथ्य एवं सबूद प्रमाणहरू कानूनी व्यवस्थाहरू फौजदारी न्यायका मान्य सिद्धान्त सम्मानीत सर्वोच्च अदालतबाट प्रतिपादित नजीर सिद्धान्त समेतको विपरीत हुँदा उक्त फैसला मेरो हकमा बदर गरी वादी दावीबाट सफाई दिलाई पाऊँ भन्ने समेतको प्रतिवादी रवी भन्ने महम्मद सागिर आलमको यस अदालतमा परेको पुनरावेदन पत्र ।

प्रतिवादी पदमबहादुर श्रेष्ठ र अन्य प्रतिवादीहरू लागू औषध कारोवार गरेको कुरामा मौकामा साबित भै बयान गरेका र यी सबै प्रतिवादीहरूको साथबाट बरामदी मुचुल्कामा उल्लिखित परिमाणमा लागू औषध बरामद भएको, सहअभियायुक्तहरूको पोल समेतबाट कसूरदार देखिँदा–देखिँदै काठमाडौं जिल्ला अदालतबाट प्रतिवादी पदमबहादुर श्रेष्ठ, दीलिप रोक्कालाई सफाई दिने र प्रतिवादीहरू शेरबहादुर भुजेल महम्मद सागिर आलम र शकुल शाही ठकुरीलाई अभियोग दावी भन्दा कम सजाय गर्ने र लागू औषध कारोवारको बरामद रकम जफत नगर्ने ठहर्‍याई भएको फैसलालाई नै सदर गरी भएको पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला सो हदसम्म त्रुटिपूर्ण हुँदा बदर गरी प्रतिवादीहरूलाई अभियोग माग दावीबमोजिम सजाय गरी पाउन अनुरोध छ भन्ने समेतको वादी नेपाल सरकारको यस अदालतमा परेको पुनरावेदन पत्र ।

नियमबमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी पेश हुनआएको प्रस्तुत मुद्दाको पुनरावेदक वादी नेपाल सरकारको तर्फबाट उपस्थित विद्वान उपन्यायाधिवक्ता श्री रेवतीराज त्रिपाठीले सहअभियुक्तहरूले एक आपसमा पोल गरेको अवस्थामा पनि प्रतिवादीहरू पदमबहादुर श्रेष्ठ र शेरबहादुर भुजेललाई सफाइ दिने गरेको मिलेको छैन त्यस्तै अन्य प्रतिवादीहरूलाई पनि माग दावीबमोजिम नगरी कम सजाय गर्ने गरेको मिलेको छैन तसर्थ पुनरावेदन अदालतको फैसला सो हदसम्म उल्टी हुनुपर्दछ भनी बहस जिकीर प्रस्तुत गर्नु भयो । प्रतिवादी शकुल शाही ठकुरीको तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ताद्वय श्री प्रेमबहादुर खड्का र लभकुमार मैनालीले बरामदी मुचुल्का रीतपूर्वक नभएको, कानूनमा स्पष्ट लेखिएको भन्दा बाहिर गएर निर्णय गरिएको उचित आधार र कारणबिना प्रहरीमा भएको सावितीलाई मुख्य प्रमाणको रुपमा लिई गरिएको पुनरावेदन अदालतको फैसला नमिलेको हुँदा उल्टी हुनुपर्दछ भन्ने समेतको बहस जिकीर प्रस्तुत गर्नुभयो ।

उपरोक्तानुसारको बहस जिकीरसमेत सुनी पुनरावेदन अदालतको फैसला मिलेको छ छैन तथा पुनरावेदकहरूको पुनरावेदन जिकीर पुग्न सक्ने हो होइन ? सोही विषयमा निर्णय दिनुपर्ने देखिन आयो ।

२. निर्णयतर्फ विचार गर्दा प्रतिवादी दीलिप रोक्का बाहेक सबै प्रतिवादीहरू अनुसन्धानको सिलसिलामा आरोपित कसूरमा सावित भएका तर अदालतमा बयान गर्दा सवै प्रतिवादीहरू कसूरमा इन्कार रहेको पाइन्छ । प्रतिवादीहरू मध्ये दीलिप रोक्का र पदमबहादुर श्रेष्ठ बाहेक अन्य सवै प्रतिवादीहरूबाट लागू औषध हेरोइन बरामद भएको बरामदी मुचुल्बाट देखिएको छ । उक्त बरामदी मुचुल्का रीतपूर्वकको छैन भनी पुनरावेदक प्रतिवादीहरूको तर्फबाट जिकीर लिएतर्फ हेर्दा उक्त बरामदी मुचुल्काको रोहवरमा प्रतिवादीहरूको सहिछाप गराएको, काम तामेल गर्नेमध्ये एक जनाको सहिछाप परेको नदेखिएको र देखेबमोजिम सही गर्ने भनी चार जना व्यक्तिहरूले वतन समेत खुलाई सही गरेको देखिन्छ । मुचुल्कामा ५ जनामध्ये १ जनाको सही नपरेकोलाई अन्यथा अर्थ स्पष्ट नलागेसम्म सही गर्न सम्म छुटेको मान्नु पर्ने हुन्छ । लागू औषध नियन्त्रण ऐन २०३३ को दफा ८ को उपदफा २ को प्रतिवन्धात्मक वाक्यांशमा “तर नगरपालिका वा गाउँ विकास समिति वा वडा समितिका सदस्य वा त्यस ठाउँका भलाद्‌मी वा कुनै अर्को सरकारी कार्यालयका कर्मचारीको रोहवरमा मुचुल्का तयार गर्ने प्रयास गर्दा पनि त्यस्ता व्यक्तिहरू उपलव्ध नभएको उचित आधार भए कम्तिमा २ जना लागू औषध अनुसन्धान अधिकारी वा कम्तिमा २ जना प्रहरी सहायक निरीक्षक दर्जासम्मको कर्मचारीको रोहवरमा मुचुल्का तयार गर्न सकिनेछ” भन्ने व्यवस्था गरेको हुँदा २ जना प्रहरी कर्मचारीहरू रोहवरमा बसी सहिछाप गरेको देखिँदा पुनरावेदक प्रतिवादीहरूले जिकीर लिए जस्तो बेरीतको मान्न मिलेन । यसरी मुचुल्का हुँदा प्रतिवादीहरू रोहवरमा रहेको, काम तामेल गर्नेहरू रोहवरमा रहेको र अन्य ४ जना व्यक्तिहरूले पनि सहिछाप गरेको देखिँदा उक्त बरामदी मुचुल्काको लिखत रीतपूर्वककै देखिन आयो । लागू औषध बरामद भएको तथ्यलाई बरामदी मुचुल्काका व्यक्तिहरू जीवन श्रेष्ठ, राजेश्वर सापकोटा, विश्वमणि गौतम, विकासमान लामाले अदालतमा आई बकपत्र गरी प्रमाणित गरिदिएको देखिन्छ । यसरी प्रतिवादीहरूबाट लागू औषध बरामद भएको र बरामदी मुचुल्कामा प्रतिवादीहरूले सहिछाप गरेको देखिएको छ । प्रतिवादीहरूबाट लागू औषध बरामद भएको तथ्य स्थापित भएकोमा लागू औषध नियन्त्रण ऐन, २०३३ को दफा १२ मा “कुनै व्यक्तिका साथमा कुनै लागू औषध भएको फेला परेमा.... त्यस्तो पदार्थ निजले यो ऐन र यस ऐनअन्तर्गत बनेको नियम वा जारी गरिएको आदेशबमोजिम प्राप्त गरेको वा राखेको हो भन्ने कुराको प्रमाण निजले पेश गर्नु पर्नेछ । त्यस्तो प्रमाण पेश गर्न नसकेमा र अन्यथा प्रमाणित भएमा बाहेक निजले यस ऐन अन्तर्गत सजाय हुने अपराध गरेको मानिनेछ ।” भन्ने व्यवस्था गरिएकोबाट आफू निर्दोष रहेको प्रमाण पुर्‍याउने भार प्रतिवादीहरूमा नै निहित रहेको देखियो । सो अनुसार पुनरावेदक प्रतिवादीहरूले प्रमाण पुर्‍याउन सकेको देखिएन ।

३. अर्कोतर्फ लागू औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १४(१)(छ)(१), लागू औषध हेरोइनको सम्बन्धमा ऐनको दफा ३ (क)(७) बमोजिम २०५१।२।२ मा नेपाल राजपत्रमा प्रकाशित सूचनाबमोजिम लागू औषध (Narcotics) अन्तर्गत आकर्षित हुन सक्दैन भन्ने प्रतिवादीहरूको जिकीरका सम्बन्धमा उक्त सूचनाले प्रतिवादीहरूको कार्यलाई समेटेको छ कि छैन भनी लागू औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १४(१)(५) मा भएको व्यवस्था हेर्दा “अफीम कोका वा सोबाट बनेको लागू औषधको सेवन र खेती गर्ने कार्य बाहेक अन्य निषेधित कार्य गर्ने व्यक्तिलाई पच्चीस ग्रामसम्मको कारोवार गर्नेलाई पाँच बर्षदेखि दश बर्षसम्म र पाँच हजार रुपैयाँदेखि पच्चीस हजार रुपैयाँसम्म जरीवाना भनी ताकेको अवस्थामा यी प्रतिवादीहरूबाट लागू औषध हेरोइन बरामद भएको परिमाणका आधारमा यो दफा नै आकर्षित हुने देखिँदा उक्त दफा आकर्षित हुँदैन भन्ने प्रतिवादीको जिकीर मनासिव देखिन आएन ।

४. माथि उल्लिखित आधार र कारणहरूबाट शुरु तथा पुनरावेदन अदालतले प्रतिवादीहरूलाई कसूरको मात्रा र परिमाण समेतलाई मध्यनजर राखी कसूरदार ठहर गरेको मिलेकै देखिन आयो । जहाँसम्म वादी नेपाल सरकारको अभियोग दावीबमोजिम सजाय हुन पर्नेमा सो नभएको जिकीरका सम्बन्धमा हेर्दा प्रतिवादीहरू मध्ये शकुल शाही ठकुरीको साथबाट लागू औषध ११.१५ ग्राम, प्रतिवादी शेरबहादुरको साथबाट ११.१० ग्राम लागू औषध, प्रतिवादी महमद सागिरको साथबाट १०.९५ ग्राम लागू औषध र प्रतिवादी विशालबहादुर सार्कीको साथबाट २९.४० ग्राम हेरोइन बरामद भएकोमा प्रतिवादीहरूको साथबाट बरामद भएको लागू औषधको परिमाण र मात्राअनुसार सजाय गर्नु नै वैज्ञानिक एवं न्यायिक हुने हुन्छ । सबै प्रतिवादीहरूले आ–आफूले बोकेको अर्थात् आफूबाट बरामद भएको लागू औषधसम्मको दायित्व बहन गर्नुपर्ने हुन्छ । सबै प्रतिवादीहरूबाट बरामद भएको परिमाणलाई एकै ठाउँमा गाभेर सजाय गर्नु न्यायोचित् र कानूनको मर्म अनुरूप हुँदैन तसर्थ जो जसबाट जति बरामद भएको हो सोही परिमाणको आधारमा सजाय हुने हो । प्रतिवादीहरू आ–आफूले बोकेको लागू औषधको परिमाणअनुरूप निजहरूलाई सजाय गर्ने गरी शुरु जिल्ला अदालतबाट फरक–फरक कैद र सजाय गर्ने गरी भएको फैसला सदर गर्ने गरेको पुनरावेदन अदालतको फैसला मिलेकै देखिँदा वादी नेपाल सरकारको बढी सजाय गर्नुपर्ने भन्ने पुनरावेदन जिकीर मनासिव देखिन आएन । साथै प्रतिवादीहरू मध्येका पदमबहादुर श्रेष्ठ र दीलिप रोक्काको साथबाट कुनै लागू औषध बरामद भएको नदेखिएको अवस्थामा सहअभियुक्तको पोल अन्य स्वतन्त्र प्रमाणबाट पुष्टि पनि नभएको अवस्थामा शंकाको भरमा सजाय गर्न नमिल्ने हुँदा निज प्रतिवादीहरूले सफाई पाउने समेत ठहर गरेको शुरु जिल्ला अदालतको फैसला सदर गर्ने गरेको पुनरावेदन अदालतको फैसला मिलेकै देखिन आयो ।

५. अतः शुरु काठमाडौं जिल्ला अदालतबाट मिति २०६५।५।८ मा भएको फैसला सदर गर्ने गरी भएको पुनरावेदन अदालत पाटनको मिति २०६६।७।१७ को फैसला मिलेकै देखिँदा सदर हुने ठहर्छ । वादी नेपाल सरकार र प्रतिवादीहरूको पुनरावेदन जिकीर पुग्न सक्दैन । दायरीको लगत कट्टा गरी मिसिल नियमानुसार बुझाइदिनू । 

                       

उक्त रायमा म सहमत छु ।                               

 

न्या.सुशीला कार्की

 

इति संवत् २०६८ साल साउन १८ गते रोज ४ शुभम्

इजलास अधिकृत : भोलानाथ ढकाल