निर्णय नं. ७५१० - उत्प्रेषण ।

निर्णय नं.७५१०     ने.का.प.२०६२ अङ्क ३

 

सर्वोच्च अदालत, संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री केदारप्रसाद गिरी

माननीय न्यायाधीश श्री शारदाप्रसाद पण्डित

सम्वत् २०५९ सालको रिट.नं. –३६४२

आदेश मितिः २०६१।५।१५।३

 

विषयः– उत्प्रेषण ।

 

            निवेदकः जिल्ला झापा पथरिया गा.वि.स.वडा नं. ३ घर भै हाल का.जि.का.म. न.पा. वडा           नं. ३२ वस्ने वर्ष २७ को अधिवक्ता पूर्णप्रसाद राजवंशी

विरुद्ध

            विपक्षीः श्री ५ को सरकार, स्वास्थ्य मन्त्रालय रामशाहपथ काठमाडौं समेत

 

§  रसायन एग्रोभेटले आपूर्ति गरेको Alpha cypermethrin 5% WP नामक विषादी, WHO को फ्याक्स व्यहोराबाट प्रमाणित परिक्षीत एवं मान्यता प्राप्त विषादी भएको पुष्टि गरेको तथा नेपालमा आपूर्ति गर्नु भन्दा अगाडिनै व्राजिल, चीन, स्पेन, जोर्डन, भीयतनाम जस्ता राष्ट्रहरुमा उक्त विषादी प्रयोग भइसकेको भन्ने देखिदा उक्त विषादी भारतमा पेष्टी साइड एक्ट १९६८ को सेक्सन ९(४) बमोजिम दर्ता भएको र सन १९९९ र २००० मा नेशनल एन्टी मलेरिया प्रोग्राम अन्तर्गत गुजरातमा प्रयोग र परीक्षण भइसकेको, त्यसबाट वातावरणीय र जनस्वास्थ्यमा कुनै समस्या नदेखिएको तथा नेपालमा पनि विषादी पञ्जिकरण गर्न अधिकार प्राप्त निकाय वाली संरक्षण निर्देशनालय विषादी पंजीकरण कार्यालयबाट जीवनाशक विषादी ऐन, २०४८ एवं जीवनाशक विषादी नियमावली, २०५० बमोजिम भारत रसायन एग्रो (प्रा.)ली द्वारा उत्पादीत अल्फा साइपर मेथ्रिन ५५ डव्लु पी. नामक विषादी दर्ता भइसकेको भन्ने लिखितजवाफ व्यहोरावाट देखिएको हुंदा उक्त विषादी WHO वाट मान्यता प्राप्त नभएको, विश्वका कुनै मुलुकमा पनि प्रयोगमा नल्याइएको, परिक्षण नगरिएको भन्ने लगायतको निवेदन जिकीरसंग सहमत हुन नसकिने ।

§  विषादी आयात गर्ने सम्वन्धमा प्रक्रिया बमोजिम टेण्डर स्वीकृत भई विषादी झिकाई तराइका विभिन्न २० जिल्लामा छर्ने काम समेत सम्पन्न भइसकेको देखिंदा प्रस्तुत रिट निवेदनको प्रयोजननै समाप्त भएकोले मागवमोजिमको आदेश जारी गर्न नमिल्ने ।          

(प्रकरण नं. १५)

 

निवेदक तर्फवाटः विद्वान अधिवक्ता श्री पदम गिरी

विपक्षी तर्फवाटः विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री महेन्द्रवहादुर कार्की

अवलम्वित नजीरः

 

आदेश

            न्या.केदारप्रसाद गिरीः नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७ को धारा २३ तथा ८८(२) अन्तर्गत यस अदालतमा दर्ता हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त तथ्य र आदेश यसप्रकार रहेको छ :–

            २.    प्रत्यर्थी श्री ५ को सरकार स्वास्थ्य मन्त्रालय स्वास्थ्य सेवा विभाग लोजिस्टिक म्यानेजमेन्ट डिभिजनद्वारा औलो तथा कालाजारको नियन्त्रण गर्न नेपाल अधिराज्यको सम्पूर्ण तराई र अन्य केही क्षेत्रहरुमा समेत प्रत्येक वर्ष छरिने विषादी आपूर्तिको लागि ८ फेव्रुअरी २००२ मा वोलपत्र आव्हान गरिएको रहेछ । उक्त वोलपत्र बमोजिम विभिन्न ८ वटा कम्पनीहरुले वोलपत्र दाखिल गरेपछि अन्तत टेण्डर दाता मध्ये विपक्षी भारत रसायन एग्रोभेट लिमिटेडलाई ALPHACYPERMETHRIN 5% wp भन्ने विषादी आपूर्ति गर्नका लागि निजको वोलपत्र स्वीकृत गरिएको रहेछ । खास गरी लामखुट्टेको टोकाईवाट मानवमा संक्रमण हुने कालाजार तथा औलो रोग नियन्त्रणका लागि प्रत्येक वर्ष गर्मि यामको सुरुवातमा नेपाल अधिराज्यको सम्पूर्ण तराई क्षेत्र र प्रभावित अन्य क्षेत्रहरुमा समेत छर्ने प्रयोजनको लागि उक्त भारत रसायनले आपूर्ति गर्ने भनेको विषादी विश्वको कुनै पनि मुलुकमा परिक्षणनै नभई नेपालमा मात्र पहिलो पटकको परिक्षणको लागि आपूर्ति गरिन लागेकोले यसको प्रयोगवाट नेपाल अधिराज्यको वातावरण एवं सम्पूर्ण नेपालीहरुको स्वास्थ्यमा प्रतिकूल असर एवं गंभीर हानीनोक्सानी हुन्छ भन्ने समाचारहरु विभिन्न पत्र पत्रिकाहरुमा समेत प्रकाशित भएको हुनाले सो सम्वन्धमा के भएको रहेछ भनी सूचना एवं जानकारी माग्न निवेदक प्रत्यर्थीहरु समक्ष जाँदा तपाईको यसमा कुनै सरोकार छैन कुन विषादी आयात गर्ने भन्ने कुरा हाम्रो रोजाईको कुरा हो । सो सम्बन्धी कुनै पनि सूचना एवं जानकारी समेत दिदैनौ भनि निवेदन दर्ता नगरी मौखिक जानकारी गराएकोले उक्त विषादी को प्रयोगवाट पर्न जाने गंभीर प्रकृतिको असरलाई रोक्न र वातावरण तथा सम्पूर्ण नेपालीको स्वास्थ्यलाई प्रतिकूल असर पर्न नदिनको लागि प्रत्यक्ष सरोकार रहेको र सार्वजनिक सरोकारको प्रस्तुत विवाद निरोपण गराउन अन्य प्रभावकारी वैकल्पिक उपचारको अभावमा प्रस्तुत रिट निवेदन दायर गरेको छु ।

            ३.    औषधी ऐन, २०३५ को दफा २ (क) ले परिभाषा गरे बमोजिम प्रस्तुत विवादमा आयात गर्न लागिएको विषादी औषधीको परिभाषा भित्र पर्दछ औषधी ऐन, २०३५ को दफा ८ क को उपदफा २ मा औषधी पैठारी गर्न चाहने व्यक्तिले आफूले पैठारी गर्न चाहेको प्रत्येक औषधी पैठारी गर्नु भन्दा अघि तोकिए बमोजिम विभागमा दर्ता गराउनु पर्ने, स्पष्ट कानूनी व्यवस्था रहेको सोही ऐनको परिच्छेद ५ अन्तर्गत दफा १२ मा औषधी जनसुरक्षित असरयुक्त र गुणयुक्त हुनुपर्ने दफा १३ मा तोकिएको स्तर नभएको औषधी निकासि पैठारी र संचय समेतमा मनाही गरिएको छ भने दफा १४ मा त्यस्तो औषधी फिर्ता गराउने व्यवस्था समेत रहेको छ । त्यसै गरी सोही ऐनको दफा १६ मा दफा ८ क बमोजिम दर्ता भएको औषधी जनसुरक्षित असरयुक्त र गुणयुक्त छ भन्ने कुराको प्रत्याभूतिको लिखत औषधी उत्पादन गर्ने व्यक्ति वा निजको अधिकृत प्रतिनिधिले विभागमा पेश गर्नुपर्ने व्यवस्था रहेको छ । औषधी ऐन, २०३५ का उल्लेखित कानूनी व्यवस्थाहरुको पर्याप्त मात्रामा पालना नगरी प्रत्यर्थीहरुले उल्लेखित विषादी आपूर्ति गर्न लागेको स्पष्टछ । नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७ को धारा २६(१) मा शिक्षा स्वास्थ्य जस्ता आधारभूत कुराहरुको विकास गरी जिवन स्तर वृद्धि गर्ने, उपधारा ४ मा जन साधारणमा वातावरणीय स्वच्छताको चेतना वढाई वातावरण संरक्षणमा राज्यले विशेष प्राथमिकता दिई वनस्पति र दुर्लभ वन्य जन्तु समेतको संरक्षणमा विशेष व्यवस्था गर्नुपर्ने लगायतका नीति तथा निर्देशक सिद्धान्तहरु उल्लेख गरिएको छ । प्रत्यर्थीहरुको उल्लेखित क्रियाकलापवाट प्रर्याप्त परिक्षण विनाको विषादीलाई आयात गर्न अनुमती दिई नेपाल अधिराज्यभरी प्रयोग गर्न लागिएको कार्यवाट राज्यका उपरोक्त नीति तथा सिद्धान्तहरुको उपहास भएको कुरामा विवाद छैन ।

            ४.    तसर्थ प्रत्यर्थी श्री ५ को सरकार स्वास्थ्य मन्त्रालय स्वास्थ्य सेवा विभाग लोजिष्टिकस म्यानेजमेन्ट डिभिजनद्वारा आव्हान गरी गरिएको टेण्डर बमोजिम नेपाल भारत लगायत विश्वको कुनै पनि मुलुकमा स्थलगत परिक्षण नगरी दिएको भारत रसायन एग्रो लिमिटेडको उत्पादन अल्फासिपरमेथ्रिन ५५ डव्लु पि. (ALPHACYPERMETHRIN 5% wp) लाई  आर्यात गरी नेपाल अधिराज्यको औलो तथा कालाजार नियन्त्रण गर्ने नाममा अधिराज्य भर प्रयोग गर्नको लागि विपक्षी भारत रसायन एग्रोभेट लिमिटेडको नेपाल स्थित अधिकृत प्रतिनिधी शक्ति विजनेश हाउस लैनचौरलाई स्वीकृत गरी टेण्डर प्रदान गर्ने गरी भएको निर्णय संझौता एवं सो सम्बन्धी सम्पूर्ण कार्य र सोका आधारमा उक्त विपक्षीलाई उल्लेखित विषादी आयात गर्नको लागि एल.सि. खोल्न दिएको स्वीकृति लगायत सम्पूर्ण कार्यहरु उत्प्रेषणको आदेशद्वारा वदर गरी औलो तथा काला जारको नियन्त्रणको लागि नेपाल अधिराज्यमा प्रयोग गरिने विषादी आयात गर्ने सम्वन्धी टेण्डर स्वीकृत गर्दा उक्त विषादीको प्रर्याप्त रुपमा स्थलगत परिक्षण भई प्रयोगमा आएको तथा विश्व स्वास्थ्य संगठनले समेत प्रदान गरेको जनसुरक्षित गुणस्तरयुक्त सावित भई सकेको विषादी मात्र कानून बमोजिमको प्रकृया अवलम्वन गरी आयात गर्न अनुमती तथा स्वीकृती दिनु भनि प्रत्यर्थीहरुको नाउंमा प्रतिषेध एवं परमादेशको आदेश लगायत आवश्यक निर्देशनात्मक आदेश समेत जारी गरी पूर्णन्याय दिलाई पाउं भन्ने समेत व्यहोराको निवेदकको निवेदन पत्र ।

            ५.    यसमा के कसो भएको  हो ? निवेदकको माग बमोजिमको आदेश किन जारी हुन नपर्ने हो ? यो आदेश प्राप्त भएका मितिले वाटाका म्याद वाहेक १५ दिन भित्र लिखितजवाफ पेश गर्नु भनी रिट निवेदनको १ प्रति नक्कल साथै राखी विपक्षीहरुलाई सूचना पठाई लिखितजवाफ आएपछि वा अवधि नाघेपछि नियम बमोजिम पेश गर्नु र अन्तरिम आदेशको समेत माग भएको हुँदा अन्तरिम आदेशको निम्ति छलफलको लागि उपस्थित हुन विपक्षीहरुलाई म्याद सूचना दिई नियम बमोजिम पेश गर्नु भन्ने समेत व्यहोराको यस अदालत एक न्यायाधीशको इजलासबाट मिति २०५९।३।११ मा भएको आदेश ।

            ६.    12^th April 2002 (चैत्र ३०, २०५८) मा आर्थिक प्रस्ताव र 22 April,2002 मा  करार सम्पन्न भई प्राय काम सम्पन्न भई सकेको यस विषयमा २०५९ साल आषाढमा आएर दायर गरिएको विपक्षीको रिट निवेदन बोलपत्र बमोजिम सम्पन्न गर्नुपर्ने कामको प्रकृति एवं अधिकांश काम सम्पन्न भई सकेको अवस्थामा विलम्वकै सिद्धान्तका आधारमा समेत रिट खारेज भागी छ। सन् १९८९ मा स्थापना भएको भारत रसायनले लामो समय देखि  Alpha Cypermathrin 5% wp लगायत यसप्रकारका सयौ विषादी उत्पादन तथा आपूर्ति गर्दै आएकोमा विश्वका विभिन्न राष्ट्रहरुको माग बमोजिम आपूर्ति गरी प्रयोग भई रहेको उक्त विषादीको मानव, पशुपंक्षी तथा वोट विरुवामा कुनै प्रतिकूल असर परेको देखिएको छैन । आपूर्ति गरिएको विषादी WHO ले मान्यता दिएको हो । विपक्षीले भने जस्तो जनसाधारण तथा वातावरणमा असर पु¥याउने खालको विषादी आपूर्ति गरिएको छैन । यसप्रकारको विषादी औषधी ऐन, २०३५ अन्तर्गत दर्ता गरिने नभई जीवनाशक सम्वन्धी विशेष ऐन अर्थात जीवनाशक विषादी ऐन,२०४८ बमोजिम कृषि तथा सहकारी मन्त्रालय अन्तर्गत विषादी समितिमा पंजीकरण गर्नुपर्ने व्यवस्था अनुरुप पंजीकरण गरिएको हो । आकर्षित नै नहुने ऐनको व्यवस्था उल्लेख गरी आत्मनिष्ठ रुपमा आधार प्रमाण वेगर परेको प्रस्तुत निवेदन प्रथम दृष्टिमै खारेजभागी छ । प्रस्तुत विषयमा कुनै गैर कानूनी एवं अनियमित काम कारवाही नभएको वोलपत्र बमोजिमको सवै जसो कार्य सम्पन्न भई विपक्षीको माग बमोजिमको कार्य समेत सम्पन्न भई सकेको हुंदा प्रस्तुत रिट निवेदन निष्प्रयोजन भई सकेको छ । रिट निवेदन खारेज गरी पाउं भन्ने समेत व्यहोराको विपक्षी भारत रसायन एग्रोटेक लिमिटेडको नेपालका लागि प्रतिनिधि का.जि.का.म.न.पा. लैनचौर स्थित शक्ति विजिनेश हाउसको तर्फवाट पर्न आएको लिखितजवाफ ।

            ७.    प्रस्तुत विषयमा कुनै गैर कानूनी एवं अनियमित काम कारवाही भएको छैन । वोलपत्र बमोजिमको विषादी आयात भई तराईका २० जिल्लामा औलो तथा कालाजार नियन्त्रण गर्न उक्त विषादी अधिकांश जिल्लामा छर्कि सकेको र कहि कहि छर्किने कार्य अन्तिम चरणमा पुगेको छ । विषादी छर्कने काम सम्पन्न भई सकेको ठाउंवाट कुनै व्यक्ति तथा वातावरणमा असर परेको भनि जानकारी समेत नआएको अवस्थामा वातावरणमा असर पार्छ भनि काल्पनिक कुरा गरी दायर गरेको प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज गरी पाउन सादर अनुरोध छ भन्ने समेत व्यहोराको विपक्षी स्वास्थ्य सेवा विभागको तर्फवाट पर्न आएको लिखितजवाफ ।

            ८.    यो महाशाखा स्वास्थ्य सेवा विभाग भित्रैको महाशाखा भएकोले यस महाशाखावाट भएका काम कारवाहीहरु स्वास्थ्य सेवा विभागले गरेको काम कारवाही हुने र यो छुट्टै अस्तित्व भएको कार्यालय नभएकोले यो महाशाखाको भनाई पनि स्वास्थ्य सेवा विभागको भनाई हुने हुंदा एउटै कार्यालयलाई दुईवटा विपक्षी वनाई रिट निवेदन दिएकोले मूल कार्यालय स्वास्थ्य सेवा विभागवाट प्रस्तुत गरिएको लिखितजवाफनै यस महाशाखाको लिखितजवाफ मानी विपक्षीनै वनाउन नपर्ने यस महाशाखालाई विपक्षी बनाएको देखिंदा रिट निवेदन खारेज गरिपाऊँ भन्ने विपक्षी स्वास्थ्य सेवा विभाग आपूर्ति व्यवस्था महाशाखा टेकू काठमाडौंको लिखितजवाफ ।

            ९.    निवेदनमा दावी लिइएको अल्फा साइपर मेथ्रिन ५५ डव्लु पी. नामक विषादी भारत रसायन एग्रा (प्रा) ली. बाटउत्पादन भै स्थलगत परिक्षण समेत भै सकेको र उक्त विषादीलाई विश्व स्वास्थ्य संगठनद्वारा प्राप्त मान्यता समेतका आधारमा एवं प्रचलित जीवनाशक विषादी ऐन, २०४८, जीवनाशक विषादी नियमावली, २०५० द्वारा व्यवस्थित कानूनी प्रावधान मुताविक पञ्जिकरण गरिएको हुंदा विपक्षीको माग दावी जिकीर सत्यतामा आधारित नभएको पुष्टि भई रहेको छ । तसर्थ विपक्षी निवेदकको रिट निवेदन खारेज भागी हुंदा खारेज गरी पाउं भन्ने समेत व्यहोराको विपक्षी कृषि विभाग, वाली संरक्षण निर्देशनालयको तर्फवाट पर्न आएको लिखितजवाफ ।

            १०.    भारत रसायनले आपूर्ति गरेको विषादी Alpha Cypermethrin 5% WP हाल नेपालमा आपूर्ति गर्नु भन्दा अगाडिनै ब्राजिल, चीन, स्पेन, जोर्डन, भीयतनाम जस्ता राष्ट्रहरुमा आपूर्ति गरि सकेको छ । WHO ले मान्यता समेत दिई सकेको छ । विपक्षी निवेदकले पत्रपत्रिकामा प्रकाशित निराधार भ्रामक एवं वदनियत पूर्ण अभिव्यक्तिहरुमा आधारित भई गरेको निवेदन स्वतः वदर भागी छ । हाल वोलपत्रद्वारा आपूर्ति गर्नुपर्ने विषादी मध्ये सतप्रतिशत विषादी आपूर्ति एवं डेलीभरी भई सकेको छ भने आपूर्ति गरेको विषादी नेपाल अधिराज्यका विभिन्न ठाउंहरुमा प्रयोग भई रहेको हुंदा निवेदन माग बमोजिमको आदेशको औचित्यता समेत समाप्त भएकोले कुनै आदेश जारी गर्नुपर्ने अवस्था छैन । रिट निवेदन खारेज गरी पाउं भन्ने समेत व्यहोराको विपक्षी श्री ५ को सरकार स्वास्थ्य मन्त्रालयको लिखितजवाफ ।

            ११.    विपक्षी मध्येको भारत स्थितवि.ए.एस.एफ. इण्डिया लि. साविकमा साइनामाइड इण्डीया लि.) को नेपाल स्थित अधिकृत प्रतिनिधी विभाना इन्टरप्राइजेजका नाउंमा यस अदालतवाट जारी भएको सूचना मिति २०५९।८।१२ मा वुझि लिएको भएता पनि सूचनामा उल्लेखीत म्याद भित्र लिखितजवाफ पेश नगरी वसेको रहेछ ।

            १२.   यसमा प्राय जसो विपक्षीहरुको लिखितजवाफ आई सकेकोले स.अ. नियमावली, २०४९ को नियम ४१ अनुसार प्रस्तुत रिट निवेदननै सुनुवाईको लागि पेशी तारेख तोकी नियमानुसार गरी पेश गर्नु भन्ने यस अदालत संयुक्त इजलासवाट मिति २०५९।८।२७ मा भएको आदेश ।

            १३.   नियमबमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी निर्णयार्थ इजलास समक्ष पेश हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदनमा निवेदकलाई पटक पटक इजलासबाट बोलाउंदा समेत उपस्थित नभएको हुंदा विपक्षी श्री ५ को सरकार स्वास्थ्य मन्त्रालय समेतको तर्फवाट उपस्थित हुनु भएका महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयका विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री महेन्द्रवहादुर कार्कीले प्रस्तुत रिट निवेदनमा विवाद उठाइएको अल्फा साइपर मेथ्रिन ५५ डव्लु पि. नामक विषादी विश्व स्वास्थ्य संगठनले मान्यता प्रदान नगरेको र विश्वका कुनै पनि मुलुकमा प्रयोग नगरिएको भन्ने भनाई पूर्ण रुपमा कपोलकल्पित छ । नेपालमा आयात हुनु अधि नै उक्त विषादी चीन, स्पेन, जर्मनी, जोर्डन, भियतनाम लगायतका मूलुकहरुमा प्रयोग भई सकेको स्थिति छ । तसर्थ उक्त विषादी वातावरण र जनस्वास्थ्यमा प्रतिकूल असर पार्ने किसिमको नरहेको स्वतः स्पष्टछ । विपक्षी निवेदकले प्रस्तुत रिट निवेदनमा जून कार्य रोक्नको लागी माग गर्नु भएको हो उक्त टेण्डरसम्वन्धी काम कारवाही सम्पन्न भई विषादी आयात गरी तराईका २० जिल्लामा उक्त विषादी छर्ने काम सम्पन्न भइसकेको हुंदा निवेदन मागबमोजिमको आदेश जारी हुनुपर्ने अवस्था छैन भनी गर्नु भएको वहस सुनियो । त्यसैगरी अर्का विपक्षी भारत रसायन एग्रोटेक लिमिटेडको नेपालका लागि प्रतिनिधि शक्ति विजिनेश हाउसको तर्फबाट उपस्थित हुनु भएका विद्वान अधिवक्ता श्री पदम गिरीले भारत रसायनले आपूर्ति गरेको Alpha Cypermethrin 5% WP नामक विषादी WHO बाट मान्यताप्राप्त विषादी हो । उक्त विषादी भारतको पेष्टी साइडएक्ट १९६८ को सेक्सन ९ (४) बमोजिम भारतमा दर्ता भएको र सन् १९९९ र २००० मा भारतको एन्टी मलेरिया प्रोग्राम अन्तर्गत गुजरातमा प्रयोग र परिक्षण भई सकेको छ । उक्त विषादी जनस्वास्थ्य र वातावरणमा प्रतिकूल प्रभाव पार्ने खालको विषादी हो भनी विपक्षी निवेदकले लिएको दावीमा कुनै सत्यता छैन। भारतमा गरिएको परिक्षण, विश्व स्वास्थ्य संगठनले दिएको मान्यता समेतका आधारमा नेपालमा पनि जीवनाशक विषादी ऐन, २०४८ जीवनाशक विषादी नियमावली, २०५० को अधिनमा रही पञ्जिकरण भई सकेको छ । हाल वोलपत्र बमोजिम उक्त विषादी आयात भई तराईका २० जिल्लामा छर्ने काम समेत सम्पन्न भई सकेको हुंदा प्रस्तुत रिट निवेदनको कुनै प्रयोजन छैन, रिट निवेदन खारेज हुनु पर्छ भनी गर्नु भएको वहस समेत सुनियो ।

            १४.   विद्वान कानून व्यवसायीहरुले प्रस्तुत गर्नु भएको उल्लिखित वहस जिकीरलाई मनन गरी रिट निवेदन सहितको मिसिल अध्ययन गरी हेर्दा यसमा मूलतः माग बमोजिमको आदेश जारी गर्नुपर्ने हो वा होइन भन्ने सम्वन्धमा नै निर्णय दिनुपर्ने देखिन आयो ।

            १५.   निर्णयतर्फ विचार गर्दा यसमा विपक्षीहरुले भारत लगायत विश्वको कुनैपनि मुलुकमा स्थलगत परिक्षण नगरिएको वातावरण र जनस्वास्थ्यमा गंभीर प्रतिकूल असर पु¥याउने भारत रसायन एग्रोभेट लिमिटेडको उत्पादन अल्फासिपर मेथ्रिन ५५ डव्लु पि. नामक विषादी कालाजार तथा औलो नियन्त्रणका लागि तराईका विभिन्न भागमा छर्ने प्रयोजनार्थ आयात गर्न विपक्षी भारत रसायन एग्रोभेट लिमिटेडको नेपाल स्थित अधिकृत प्रतिनिधि शक्ति विजनेस हाउसलाई स्वीकृत गरी टेण्डर प्रदान गर्ने गरी भएको निर्णय लगायतका सम्पूर्ण निर्णयहरु उत्प्रेषणको आदेशद्वारा वदर गरी पाउं भन्ने नै निवेदकको मुख्य निवेदन दावी रहेको पाइन्छ । विपक्षी श्री ५ को सरकार स्वास्थ्य मन्त्रालयले पेश गरी मिसिल संलग्न लिखितजवाफबाट भारत रसायनले आपूर्ति गरेको Alpha cypermethrin 5% WP नामक विषादी WHO को २९ अगष्ट २००१ को नं. ९७७१५२७७५६ को फ्याक्स व्यहोराबाट उक्त विषादी प्रमाणित परिक्षीत एवं मान्यता प्राप्त विषादी भएको पुष्टि गरेको तथा नेपालमा आपूर्ति गर्नु भन्दा अगाडिनै व्राजिल, चीन, स्पेन, जोर्डन, भीयतनाम जस्ता राष्ट्रहरुमा उक्त विषादी प्रयोग भई सकेको भन्ने देखिन्छ । यसै गरी उक्त विषादी भारतमा पेष्टी साइड एक्ट १९६८ को सेक्सन ९(४) बमोजिम दर्ता भएको र सन १९९९ र २००० मा नेशनल एन्टी मलेरिया प्रोग्राम अन्तर्गत गुजरातमा प्रयोग र परीक्षण भई सकेको त्यसबाट वातावरणीय र जनस्वास्थ्यमा कुनै समस्या नदेखिएको तथा नेपालमा पनि विषादी पञ्जिकरण गर्न अधिकार प्राप्त निकाय वाली संरक्षण निर्देशनालय विषादी पंजीकरण कार्यालयबाट जीवनाशक विषादी ऐन, २०४८ एवं जीवनाशक विषादी नियमावली, २०५० बमोजिम उक्त भारत रसायन एग्रो प्रा.लि. द्वारा उत्पादीत अल्फा साइपर मेथ्रिन ५५ डव्लु पी. नामक विषादी दर्ता भइसकेको भन्ने विपक्षी स्वास्थ्य सेवा विभाग र कृषि विभाग, वाली संरक्षण निर्देशनालयवाट पेश भएको लिखितजवाफ व्यहोरावाट देखिएको हुंदा उक्त Alpha cypermethrin 5% WP नामक विषादी WHO वाट मान्यता प्राप्त नभएको, विश्वका कुनै मुलुकमा पनि प्रयोगमा नल्याइएको, परिक्षण नगरिएको भन्ने लगायतको निवेदन जिकिरसंग सहमत हुन सकिएन । त्यसका अतिरिक्त उक्त विषादी आयात गर्ने सम्वन्धमा स्वास्थ्य सेवा विभागले शुरु गरेको प्रक्रियाबमोजिम टेण्डर स्वीकृत भई विषादी झिकाई तराइका विभिन्न २० जिल्लामा छर्ने काम समेत सम्पन्न भई सकेको भन्ने विपक्षी स्वास्थ्य सेवा विभागको लिखितजवाफवाट देखिंदा प्रस्तुत रिट निवेदनको प्रयोजननै समाप्त भएको देखिन आयो । तसर्थ प्रस्तुत प्रयोजनहीन रिट निवेदनमा माग बमोजिमको आदेश जारी गर्न मिलेन । प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज हुने ठहर्छ । दायरीको लगत कट्टा गरी मिसिल नियमानुसार वुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.शारदाप्रसाद पण्डित

 

इति सम्वत् २०६१ साल भाद्र १५ गते रोज ३ शुभम्.........................