निर्णय नं. ७५२७ - निषेधाज्ञा मिश्रित परमादेश ।

निर्णय नं. ७५२७    ने.का.प.२०६२ अङ्क ४

 

सर्वोच्च अदालत, संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री मीनवहादुर रायमाझी

माननीय न्यायाधीश श्री हरिजंग सिजापति

सम्वत् २०५८ सालको दे.पु नं. ८५४८

फैसला मितिः २०६२।२।२४

 

मुद्दा :– निषेधाज्ञा मिश्रित परमादेश ।

 

            पुनरावेदक/बिपक्षीः यातायात व्यवस्था कार्यालय राप्तीको तर्फवाट कार्यालय प्रमुख लेखनाथ           ज्ञवाली                                                                                   

बिरुद्ध

            प्रत्यर्थी/निबेदकः राप्ती अंचल यातायात व्यवसायी समिति

 

§  जुन किसिमको गाडी भनी महसुल वुझाएको हो, त्यस किसिमको सवारी साधन भनी दर्ता गराउनु भन्दा अघि नै अर्को किसिमको सवारी साधन भनी दर्ता गराउंदाको अवस्थामा नपुग भंसार महसुल असुल गरी स्वीकृति दिएमा अर्को किसिमको सवारी साधनको रुपमा दर्ता गर्न सकिने ।

§  यातायात व्यवस्था कार्यालयमा जुन किसिमको सवारी साधन हो भनी दर्ता गराई दर्ताको प्रमाणपत्र नै प्राप्त गरिसकेको अवस्थामा सवारी साधनको त्यस्तो किसिमलाई परिवर्तन गर्ने गरी दर्ता गर्न सकिने भन्ने स्पष्ट व्यवस्था देखिन  नआउने ।

§  सवारी तथा यातायात व्यवस्था ऐनले नै मालवाहक सवारीको रुपमा दर्ता भएको सवारीलाई यात्रीवाहक सावारीमा दर्ता परिवर्तन गर्न नमिल्ने भन्ने स्पष्ट व्यवस्था गरिरहेको परिप्रेक्ष्यमा मिति २०५७।२।१७ को राजपत्रमा प्रकाशित सूचनाको अनुसूचि १ को दफा   २२(६) मा उल्लिखित व्यवस्थाको आधारमा मालवाहक सवारीको रुपमा दर्ता भएको सवारी साधनलाई यात्री वाहक सवारी साधनको रुपमा दर्ता परिवर्तन गर्न मिल्ने अवस्था नदेखिने ।

(प्रकरण नं.१०)

 

पुनरावेदक विपक्षी तर्फवाटः विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री दुर्गावन्धु पोखरेल

प्रत्यर्थी निवेदक तर्फवाटः

अवलम्वित नजीरः

 

फैसला

    न्या.मीनवहादुर रायमाझीः पुनरावेदन अदालत तुल्सीपुरको मिति २०५८।४।२९ को निर्णय उपर विपक्षीको न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा ९(१)(क) वमोजिम यस अदालतमा पुनरावेदन परेको प्रस्तुत मुद्दाको तथ्य एवं ठहर यस प्रकार छ :-

            २.    राप्ती अंचल यातायात व्यवसायी समिति कानून वमोजिम दर्ता भई यात्रु वाहक वस संचालन गर्दै आइरहेको एउटा स्वशासित संगठित संस्था हो । केही व्यक्तिहरुले कृषि कार्य तथा सामान ओसार पसार गर्नको लागि भंसार सुविधा प्राप्त गरी मालवाहक सवारीको रुपमा दर्ता भएका गाडीहरुलाई विपक्षी कार्यालयबाट यात्रु वाहक सवारीमा दर्ता परिवर्तन गर्ने उद्देश्यले विभिन्न भंसार कार्यालयमा थप भन्सार महसुल वुझी दिन सिफारिश गरेको छ भन्ने वुझिएकोले एक पटक विपक्षी यातायात व्यवस्था कार्यालयमा दर्ता भई सकेका माल वाहक सवारीलाई सवारी तथा यातायात व्यवस्था ऐन, २०४९ को दफा ३८ को प्रतिकूल गई माल वाहक सवारी साधनलाई यात्रु वाहक सवारी साधनमा दर्ता परिवर्तन गर्ने प्रवल आशंका भएको र सो कार्य भएमा यस समितिद्धारा संचालित यातायात व्यवसायमा प्रतिकूल असर परी यसका सदस्यहरुको सम्पत्ति आर्जन गर्ने र रोजगार गर्ने कार्यमा समेत आघात पर्न जाने हुंदा माल वाहक सवारी साधनलाई यात्रु वाहक सवारी साधनको रुपमा दर्ता परिवर्तन नगर्नु गर्न नलगाउनु कानून वमोजिम काम गर्नु भनी विपक्षीको नाममा निषेधाज्ञा मिश्रित परमादेशको आदेश जारी गरिपाऊँ भन्ने व्यहोराको निवेदन ।

            ३.    लिखित जवाफ पठाउनु भनी विपक्षीको नाममा सूचना पठाउनु भन्ने पुनरावेदन अदालत तुल्सीपुरको आदेश ।

            ४.    सवारी तथा यातायात व्यवस्था ऐन, २०४९ को दफा ३९ मा अधिकार प्राप्त अधिकारीको स्वीकृति लिई सवारीको रंग, सिट, स्वरुप, इंजिन वा चेसिस परिवर्तन गर्न सक्ने कुरा स्वीकार गरेको छ । गाडी धनीले दफा ३९ अनुसार सिट संख्या थप गरी यात्रु वाहकमा दर्ता गरिपाऊँ भनी दिएको निवेदनमा कारवाही हुंदा श्रम तथा यातायात मन्त्रालयको निर्णयार्थ पठाएको, निवेदनमा कारवाही हुंदा अर्थ मन्त्रालयको निर्णयानुसार मिति २०५७।२।१७ को राजपत्रमा प्रकाशित सूचनामा एकपटक दर्ता भएपछि अर्को सवारी साधन भनी दर्ता गराउनु परेमा नपुग महसुल असुल गरी स्वीकृति दिन सक्ने भन्ने पत्र प्राप्त भएको आधारमा थप नपुग महसुल वुझाएको र भन्सार कार्यालयले तोकेको दर्जामा सवारी साधन दर्ता गर्नुपर्ने हुंदा ऐन मुताविक कुनै स्वरुप परिवर्तनसम्म गरी सवारी दर्ता गरिदिन कारवाही चलाएको हो । विपक्षीको निवेदन खारेज गरिपाऊँ भन्ने विपक्षी राप्ती अंचल यातायात व्यवस्था कार्यालयको लिखित जवाफ ।

            ५.    निवेदन दावी वमोजिम मालवाहक सवारीको रुपमा दर्ता भै सोको प्रमाणपत्र  प्राप्त सवारी साधनलाई यात्रु वाहक सवारीमा दर्ता परिवर्तन नगर्नु नगराउनु भनी विपक्षी राप्ती अंचल यातायात व्यवस्था कार्यालयको नाममा निषेधाज्ञा मिश्रित परमादेशको आदेश जारी हुने ठहर्छ भन्ने पुनरावेदन अदालत तुल्सीपुरको मिति २०५८।४।२९ को  आदेश ।

            ६.    आयात गर्दाकै अवस्थामा होस या पछि होस, आफ्नो गाडीको दर्ता परिवर्तन गर्न भन्सार कार्यालयको स्वीकृतिमा कम हुने महसुल वुझाएको खण्डमा भन्सार कार्यालयले नै के कति सिट कायम गर्ने भनी निश्चित उल्लेख गर्ने हुंदा सोही कायम सिटकै आधारमा यातायात व्यवस्था कार्यालयले गाडीको दर्ता गर्नुपर्ने हुन्छ । पिकअप गाडीहरुले गैरकानूनी रुपबाट आफ्नो दर्ता परिवर्तन गराउन नखोजी कानूनी रुपबाट वुझाउनु पर्ने महसुल वुझाई दर्ता परिवर्तन गर्न लागेको र सवारी तथा यातायात व्यवस्था ऐन, २०४९ को दफा ३९ ले पनि उक्त कार्यलाई वन्देज नलगाएको हुंदा सिट परिवर्तनकै कारणवाट दर्ता परिवर्तन हुने हुंदा पुनरावेदन अदालत तुल्सीपुरले यस कार्यालयको नाममा जारी गरेको निषेधाज्ञा मिश्रित परमादेशको आदेश वदर गरी निवेदन खारेज गरिपाऊँ भन्ने व्यहोराको विपक्षी यातायात व्यवस्था कार्यालय राप्तीको यस अदालतमा परेको पुनरावेदन पत्र ।

            ७.    आर्थिक ऐन,, २०५७ को खण्ड ५० अतिरिक्तांक ८(क) भाग ३ मिति २०५७।२।१७ को राजपत्रमा प्रकाशित सूचनाको अनुसूचि १ को दफा २२ को उपदफा (६) अनुसार नपुग भंसार लिई अर्को किसिमको सवारीमा दर्ता गर्न सक्ने देखिंदा दर्ता परिवर्तन नगर्नु नगराउनु भनी पुनरावेदन अदालत तुल्सीपुरबाट भएको फैसला फरक पर्न सक्ने देखिंदा छलफलको लागि अ.वं. २०२ नं. वमोजिम प्रत्यर्थीलाई झिकाउनु भन्ने यस अदालतको आदेश ।

            ८.    नियमवमोजिम पेश भएको प्रस्तुत मुद्दाको मिसिल अध्ययन गरियो । पुनरावेदक तर्फवाट विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री दुर्गावन्धु पोखरेलले अर्को किसिम वा दर्जामा गाडीको दर्ता परिवर्तन गर्नु परेमा त्यस्तो दर्ता परिवर्तनको लागि यदि भन्सार महसुल अपुग रहेछ र भन्सारले अपुग रकम लिन स्वीकृति गरेको अवस्थामा अर्को दर्जामा गाडी दर्ता गराउंदा लाग्ने महसुल वुझाएको खण्डमा गाडीको दर्ता फेर्न सकिने कुरा आर्थिक ऐन, २०५७ को अनुसूचि १ को दफा २२ को उपदफा (६) मा प्रष्ट उल्लेख छ । पिकअप गाडीहरुले कानूनी रुपबाट बुझाउनु पर्ने महसुल वुझाई दर्ता परिवर्तन गराउने कार्य कानून विपरीतको नहुंदा परिवर्तन नगर्नु नगराउनु भनी पुनरावेदन अदालत तुल्सीपुरबाट भएको आदेश वदर हुनुपर्छ भन्ने समेत वहस प्रस्तुत गर्नु भयो ।

            ९.    उक्त वहस समेतलाई विचार गरी निवेदन माग वमोजिम माल वाहक सवारीको रुपमा दर्ता भै सोको प्रमाणपत्र प्राप्त सवारी साधनलाई यात्रुवाहक सवारीमा दर्ता परिवर्तन नगर्नु नगराउनु भनी पुनरावेदन अदालत तुल्सीपुरबाट भएको आदेश मिले, नमिलेको सम्वन्धमा निर्णय दिनुपर्ने भयोे ।

            १०.    निर्णयतर्फ विचार गर्दा विपक्षी यातायात व्यवस्था कार्यालयले मालवाहकको रुपमा दर्ता भएको गाडीहरुलाई सवारी तथा यातायात व्यवस्था ऐन, २०४९ को दफा ३८ को व्यवस्था विपरीत यात्रुवाहक सवारीमा दर्ता गर्न लागेको कार्यबाट निवेदकद्वारा संचालित यातायात व्यवसायमा असर पारी आय आर्जन एवं रोजगारमा समेत आघात पर्न जाने हुंदा माल वाहक सवारी साधनलाई यात्रु वाहक सवारी साधनको रुपमा दर्ता परिवर्तन नगर्नु भनी विपक्षीको नाममा निषेधाज्ञाको आदेश जारी गरिपाऊँ भन्ने निवेदन दावी भएको पाइयो । अर्थ मन्त्रालयको निर्णयानुसार मिति २०५७।२।१७ को राजपत्रमा प्रकाशित सूचनामा एकपटक दर्ता भएपछि अर्को सवारी साधन भनी दर्ता गराउनु परेमा नपुग महसुल असुल गरी दर्ता गर्न सकिने भएकोले निवेदन खारेजभागी छ भन्ने विपक्षीको लिखित जवाफ जिकिर भएको पाइयो । लिखित जवाफमा उल्लिखित मिति २०५७।२।१७ को राजपत्रमा प्रकाशित सूचनाको अनुसूचि १ को दफा २२ को उपदफा (६) मा जुन किसिमको साधनको चेसिस वा जुन किसिमको गाडी भनी महसुल वुझाएको छ, सोही किसिमको साधन भनी सवारी दर्ता गर्नुपर्नेछ । अर्को किसिमको साधन भनी दर्ता गराउनु परेमा भन्सार कार्यालयले महसुल नपुग हुने भए सो रकम असुल गरी स्वीकृति दिएको अवस्थामा मात्र यस्तो दर्ता गर्न सकिनेछ भन्ने उल्लेख भएको देखियो । उक्त व्यवस्थाबाट जुन किसिमको गाडी भनी महसुल वुझाएको हो, त्यस किसिमको सवारी साधन भनी दर्ता गराउनु भन्दा अघि नै अर्को किसिमको सवारी साधन भनी दर्ता गराउंदाको अवस्थामा नपुग भंसार महसुल असुल गरी स्वीकृति दिएमा अर्को किसिमको सवारी साधनको रुपमा दर्ता गर्न सकिने अवस्था देखिन आयो । यातायात व्यवस्था कार्यालयमा जुन किसिमको सवारी साधन हो भनी दर्ता गराई दर्ताको प्रमाणपत्र नै प्राप्त गरिसकेको अवस्थामा सवारी साधनको त्यस्तो किसिमलाई परिवर्तन गर्ने गरी दर्ता गर्न सकिने भन्ने स्पष्ट व्यवस्था उक्त राजपत्रको अनुसूचि १ को दफा २२(६) मा भएको देखिन आएन । सवारी तथा यातायात व्यवस्था ऐन, २०४९ को दफा ३८ ले सो ऐनमा अन्यत्र जुनसुकै कुरा लेखिएको भएतापनि मालवाहक सवारीको रुपमा दर्ता भई दर्ताको प्रमाणपत्र प्राप्त सवारीलाई यात्री वाहक सवारीमा दर्ता परिवर्तन गर्ने गरी दर्ताको प्रमाणपत्र दिइने छैन भन्ने व्यवस्था गरेको पाइन्छ । ऐनले नै मालवाहक सवारीको रुपमा दर्ता भएको सवारीलाई यात्री वाहक सावारीमा दर्ता परिवर्तन गर्न नमिल्ने भन्ने स्पष्ट व्यवस्था गरिरहेको परिप्रेक्ष्यमा मिति २०५७।२।१७ को राजपत्रमा प्रकाशित सूचनाको अनुसूचि १ को दफा २२(६) मा उल्लिखित उक्त व्यवस्थाको आधारमा मालवाहक सवारीको रुपमा दर्ता भएको सवारी साधनलाई यात्री वाहक सवारी साधनको रुपमा दर्ता परिवर्तन गर्न मिल्ने अवस्था देखिन नआएबाट माल वाहक सवारीको रुपमा दर्ता भै सोको प्रमाणपत्र प्राप्त सवारी साधनलाई यात्रु वाहक सवारीमा दर्ता परिवर्तन नगर्नु नगराउनु भनी विपक्षी यातायात व्यवस्था कार्यालय राप्तीको नाममा आदेश जारी गरेको पुनरावेदन अदालत तुल्सीपुरको आदेश मिलेकै देखिंदा सदर हुने ठहर्छ । पुनरावेदकको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन । मिसिल नियमानुसार वुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा सहमत छु ।

 

न्या. हरिजंग सिजापती

 

इति सम्वत् २०६२ साल जेष्ठ २४ गते रोज ३ शुभम्.......... ।