निर्णय नं. ७५५२ - उत्प्रेषण, परमादेश समेत ।
निर्णय नं.७५५२ ने.का.प.२०६२ अङ्क ६
सर्वोच्च अदालत, संयुक्त इजलास
माननीय न्यायाधीश श्री चन्द्रप्रसाद पराजुली
माननीय न्यायाधीश श्री खिलराज रेग्मी
सम्वत् २०६१ सालको रिट नं. ३५१०
आदेश मितिः २०६१।१२।९।३
विषयः– उत्प्रेषण, परमादेश समेत ।
निवेदकः काभ्रेपलान्चोक जिल्ला धुलिखेल न.पा.वडा न.. ५ घर भई हाल भक्तपुर अस्पतालमा कार्यरत डा.ध्रुवराज प्रधान
विरुद्ध
विपक्षीः लोकसेवा आयोग, केन्द्रिय कार्यालय, कमलपोखरी समेत
§ वढुवा व्यवस्थामा एकरुपता स्थापित हुने किसिमले लोकसेवा आयोगले दरखास्त दिने अन्तिम मितिसम्मको अंक गणना गर्नेगरी गरेको निर्णयलाई अन्यथा भन्न नमिल्ने ।
(प्रकरण नं. १३)
§ स्वास्थ्य सेवा नियमावली, २०५५ को अनुसूची ७ को क्रमसंख्या १२ मा निर्धारित न्यूनतम शैक्षिकयोग्यतासंग असम्वन्धित माथिल्लो शैक्षिकयोग्यता Master of Science (applied Nutrition) को रुपमा लिई अतिरिक्त शैक्षिकयोग्यता वापत अंक प्रदान नगरेकोलाई अन्यथा भन्न मिल्ने अवस्था नदेखिने ।
(प्रकरण नं.१४)
निवेदक तर्फवाटः विद्वान अधिवक्ताहरु श्री हरिहर दाहाल, श्री नरेन्द्र प्रकाश खनाल र श्री वालमुकुन्द श्रेष्ठ
विपक्षी तर्फवाटः विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री राजनारायण पाठक र विद्वान अधिवक्ता श्री हरिप्रसाद उप्रेती
अवलम्वित नजीरः ने.का.प. २०५३, नि.नं. ६१९३, अंक ५, पृष्ठ ३९८
आदेश
न्या.खिलराज रेग्मीः नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७ को धारा २३ तथा ८८(२) अन्तर्गत यस अदालतमा दायर हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त तथ्य र निर्णय यसप्रकार रहेको छः–
२. मैले USSR को kiev. Medical Institute बाट Doctor of Medicine (General Medicine) मा प्रथम श्रेणीमा उत्तीर्ण गरेको छु । उक्त शैक्षिकयोग्यता नेपालको त्रिभुवन विश्वविद्यालयवाट समकक्षता कायम भई सकेको र सोही योग्यताको आधारमा श्री ५ को सरकारको मिति २०३२।४।३० को निर्णयानुसार मलाई नेपाल स्वास्थ्य सेवाको रा.प. तृतीय श्रेणीको पदमा २०३१।१२।८ देखि परीक्षणकालमा रहने गरी स्थायी नियुक्ति गरिएको हो । त्यसपछि तहतह वढुवा हुदै २०५६।१२।२८ देखि भक्तपुर अस्पतालको अधिकृत दशौं तहको पदमा कार्यरत छु । यसैवीच लोकसेवा आयोगको सूचना नं. १४९।०५९।६० मिति २०५९।८।२५ मा मेडिकल सुपरीटेन्डेण्ट, स्वास्थ्य जनरल हेल्थ समूह एघारौं तह, पद सख्या ५ मा कार्यक्षमताको मूल्यांकनद्वारा वढुवा गरी पदपूर्ति गर्नुपर्ने भनी सूचना प्रकाशित भएकोमा म पनि संभाव्य उम्मेदवार भएकोले आवश्यक कागजात सहित म्यादै भित्र लोकसेवा आयोगमा दरखास्त पेश गरेको थिएँ । उल्लेखित पद संख्या ५ मा डा. मिरा ओझा, डा. केदारनाथ शर्मा, डा. कोकीला देवी श्रेष्ठ, डा नन्दप्रसाद शर्मा र म निवेदक डा. ध्रुबराज प्रधान प्राप्तांक ५९.१८७३ लाई वढुवाको सिफारिस गर्ने गरी वढुवा समितिवाट मिति २०६०।८।२७ मा निर्णय भएको थियो ।
३. उक्त निर्णयमा चित्त नवुझाई विपक्षी लोकसेवा आयोगमा विपक्षी डा. श्रवणकुमार चौधरीले उजुरी गरेकोमा आयोगले स्वास्थ्य सेवा ऐन तथा नियमावलीमा जेष्ठता, भौगोलिक क्षेत्र, तालिम र शैक्षिकयोग्यता समेतको कुन मिति सम्मको आधारमा गणना गरिने भनि किटानी व्यवस्था नभएको हुँदा सर्वोच्च अदालतवाट प्रतिपादित सिद्धान्त र नजीर समेतलार्ई आधार लिई निर्णय गर्नु न्यायोचित र मनासिव हुने देखिंदा प्रस्तुत वढुवाको सन्दर्भमा समेत दरखास्तको अन्तिम म्याद २०५९।९।३० सम्मको हिसावले अंक गणना गर्नुपर्ने ठहर गरियो भन्दै यसरी अंक गणना गर्दा उजुरकर्ताको जेष्ठता वापतको अंकमा १.००२७ र भौगोलिक क्षेत्र वापतको अंकमा १.२५३४ थप हुन गई वढुवा सिफारिस भएका डा. ध्रुबराज प्रधानको कूल जम्मा अंक ६०.६९१४ भन्दा उजुरी कर्ता डा. श्रवण कुमार चौधरीको कूल जम्मा ६१.४२९६ वढी हुन गई निज डा. श्रवण कुमार चौधरीको नाम वढुवासूचीमा समावेश हुने र डा. ध्रुवराज प्रधानको नाम वढुवासूचीवाट हट्ने ठहर्छ भनी निर्णय भई वढुवाको संशोधीत नामावली प्रकाशन भएको हुनाले अन्यायमा परी सम्मानित अदालतको शरणमा आएको छु ।
४. म विपक्षी श्रवण कुमार चौधरी भन्दा जेष्ठ कर्मचारी हुँ । मैले नेपाल स्वास्थ्य सेवा नियमावली, २०५५ को अनुसूची ६ को क्रम संख्या १२ मा व्यवस्था गरिएको सवै भन्दा माथिल्लो योग्यता M.SC (Nutrition) समेत प्राप्त गरेको छु । उक्त शैक्षिकयोग्यता वापत मलाई अंक नदिइएको लोकसेवा आयोगको निर्णय अन्यायपूर्ण छ । स्वास्थ्य सेवा नियमावली, २०५५ को नियम ६७ को उपनियम २ मा वढुवाको निम्ति असार मसान्तसम्मको जेष्ठता गणना गरिने भनि प्रष्ट किटानी व्यवस्था भएकोले भौगोलिक क्षेत्रको अंक पनि सोही अवधिसम्मको गणना हुने निर्विवाद छ । एकातिर विज्ञापित सूचनाले निर्धारण गरेको अवधि भन्दा वाहिरको अवधिको कुनै पनि अंक गणना गर्न मिल्दैन भने अर्को तिर नियमावलीलेनै असार मसान्तलाई अंक गणनाको निम्ति किटानी व्यवस्था गरी सकेपछि सो विषयलाई नजरअन्दाज गरी निर्णय गर्ने अधिकार विपक्षी लोकसेवा आयोगलाई छैन । विपक्षी लोकसेवा आयोगले आफू खुशी दरखास्त दिने मिति सम्मको जेष्ठता र भौगालिक क्षेत्रको अंक प्रदान गरी विपक्षी डा श्रवण कुमार चौधरीलाई वढुवा गर्ने र मलाई वढुवावाट वन्चित गर्ने गरी भएको निर्णयले वढुवा पाउने मेरो कानूनी हक र नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७ को धारा ११, धारा १२ (२) (ङ) र धारा १७ (१) द्वारा प्रदत्त मौलिक एवं संवैधानिक हकमा समेत आघात पर्न गएको हुँदा संविधानको धारा २३ र ८८ (२) अन्तर्गत यो निवेदन गर्न आएको छु । विपक्षी लोकसेवा आयोगले मिति २०६०।१२।२० मा गरेको उल्लेखित निर्णय उत्प्रेषणको आदेशले वदर गरी वढुवा समितिले निवेदकलाई वढुवाको सिफारिस गर्ने गरेको मिति २०६०।८।२७ को निर्णयानुसार वढुवा नियुक्ति दिनु भनि विपक्षी स्वास्थ्य मन्त्रालयको नाउंमा परमादेश समेत जारी गरिपाउं भन्ने रिट निवेदकको निवेदन पत्र ।
५. यसमा के कसो भएको हो ? निवेदकको माग बमोजिमको आदेश किन जारी हुन नपर्ने हो ? यो आदेश प्राप्त भएका मितिले वाटाका म्याद वाहेक १५ दिनभित्र सम्वन्धित मिसिल साथ राखी महान्यायाधीवक्ताको कार्यालय मार्फत लिखितजवाफ पठाउनु भनी विपक्षी लोकसेवा आयोग केन्द्रिय कार्यालय समेतलाई र लिखितजवाफ लिई आफै वा आफ्नो प्रतिनिधिद्वारा उपस्थित हुनु भनि विपक्षी श्रवण कुमार चौधरीलाई सम्वन्धित जिल्ला अदालत मार्फत सूचना पठाई लिखितजवाफ आएपछि वा अवधि नाघेपछि नियम बमोजिम पेश गर्नु भन्ने यस अदालत एक न्यायाधीशको इजलासवाट मिति २०६०।१।७।२ मा भएको आदेश ।
६. विपक्षीलाई वढुवा समितिले वढुवा हुनबाट बन्चित गरेको नभई बढुवा समितिले त वढुवा गरेको हो । स्वास्थ्य मन्त्रालयलाई के कति कारणले विपक्षी वनाई निवेदन प्रस्तुत गरेको हो भन्ने कुरा निवेदकले प्रष्ट संग उल्लेख गर्न सक्नु भएको छैन । नेपाल स्वास्थ्य सेवा नियमावली, २०५५ को नियम ६७ को उपनियम २ मा वढुवाको निम्ति असार मसान्तसम्मको जेष्ठता गणना गरिने भनि प्रष्ट किटानीसाथ व्यवस्था भएको छ । सोही आधारमा विपक्षीलाई वढुवा समितिले वढुवा गरेको हुँदा पुनः उक्त वढुवा संसोधन यस मन्त्रालयले गरेको नभई लोकसेवा आयोगले गरेको हुँदा यस मन्त्रालयलाई दुःख दिने नियतले दिएको रिट निवेदन खारेजभागी छ खारेज गरिपाउं भन्ने समेत व्यहोराको विपक्षी स्वास्थ्य मन्त्रालय र वढुवा समितिको सचिवालयको तर्फवाट ऐ.का सचिव लोकमान सिंह कार्कीले प्रस्तुत गरेको लिखितजवाफ ।
७. स्वास्थ्य सेवा ऐन, २०५३ र नियमावली, २०५५ मा वढुवाका आधारहरु जेष्ठता, भौगोलिक क्षेत्र, शैक्षिकयोग्यता र तालीम वापत प्रदान गरिने अंक कुन मिति सम्मको गणना गरिने भनि स्पष्ट व्यवस्था नभएको र असार मसान्तको हिसावले उल्लेखित वढुवाका आधार वापत अंक गणना गर्दा दरखास्तको अन्तिम मिति सम्ममा आर्जित अंक समेत उम्मेदवारले नपाउने अवस्थाको सिर्जना हुन जाने हुँदा नि.से.ऐन, २०४९ को व्याख्याको क्रममा सर्वोच्च अदालतवाट प्रतिपादित सिद्धान्त र नजीर समेतलाई आधार लिई निर्णय गर्नु न्यायोचित र मनासिव हुन जाने हुँदा त्यस्ता सिद्धान्त र नजीरलाई आधार लिंदा का.स.मु. वाहेक वढुवाका अन्य आधारहरु वापत अंक गणना गर्दा दरखास्तको अन्तिम म्याद सम्मको हिसावले गणना गर्नुपर्ने भन्ने सिद्धान्त स्थापित भएकोले प्रस्तुत वढुवाको सन्दर्भमा दरखास्तको अन्तिम म्याद २०५९।९।३० सम्मको हिसावले जेष्ठता र भौगोलिक क्षेत्रको अंक सवै उम्मेदवारहरुको हकमा थप गरी गणना गरिएको हो । रिट निवेदकले उल्लेख गरे झै डा. श्रवण कुमार चौधरीलाई मात्र थप अंक गणना गरिएको छैन । रिट निवेदकले हासिल गरेको M.SC (Nutrition) विषयको शैक्षिक उपाधि स्वास्थ्य सेवा नियमावली, २०५५ को अनुसूची ७ को क्रम संख्या १२ मा व्यवस्था भएको ज.हे.स. समूह संग सम्वन्धित माथिल्लो शैक्षिकयोग्यता नभएकोले अंक प्रदान नगरिएको हो । डा श्रवण कुमार चौधरीले हासील गरेको M.D (General Practice) उपाधि जनरल हेल्थ सर्भिसेज समूह संग सम्वन्धित नभएको हुँदा निजलाई सो उपाधि वापत अंक प्रधान गरिएको छैन । स्वास्थ्य सेवा ऐन र नियमावलीको प्रावधान तथा सर्वोच्च अदालतवाट प्रतिपादित सिद्धान्त र नजीर समेतको आधारमा अंक गणना गरी स्वास्थ्य सेवा नियमावली, २०५५ को नियम ७० बमोजिम सवै भन्दा वढी अंक प्राप्त गर्ने उम्मेदवारहरुलार्ई वढुवा सिफारिस गरिएकोले निजले दावी लिए झै ज.ह.स. भित्र नपर्ने कुनै पनि उम्मेदवारलाई यस समूहको वढुवामा सिफारिस गरिएको र कानूनले नपाउने अंक नदिइएको हुँदा झुठ्ठा दावी लिई दायर भएको रिट निवेदन खारेजभागी छ खारेज गरिपाउं भन्ने समेत व्यहोराको विपक्षी लोकसेवा आयोग केन्द्रीय कार्यालयको लिखितजवाफ ।
८. म डा श्रवण कुमार चौधरी प्रारम्भ देखिनै ज.हे. सर्भिसेज समूह भित्र नियुक्ति, तह मिलान र स्तरवृद्धि समेत भएको हुँदा ११ औं तहमा सोही समूह भित्र वढुवाको उम्मेदवार भएकोमा कुनै विवाद गर्नुपर्ने अवस्था छैन । मलाइ M.D. (G.P.) वापत अंक प्रदान गरिएकै छैन, सो समेत प्रदान गरियो भनि दिइएको रिट निवेदन हचुवा भएको स्वतः स्पष्ट छ । वढुवाका लागि संभाव्य उम्मेदवार हुन पाउने अवधि असार मसान्तको हिसावले गणना गरिने कानूनमा स्पष्ट भए पनि सो देखि वाहेक अरु विषयमा उम्मेदवारले दरखास्त दिने अन्तिम म्याद सम्म हासिल गरेको जेष्ठता भौगोलिक क्षेत्रको अनुभवको अङ्क र शैक्षिकयोग्यता समेतको अंक गणना गर्न नमिल्ने होइन । जव कानूनले कुनै कुरा गर्न हुदैन भनि निषेध गर्दैन र मौन वस्दछ । त्यस्तो अवस्थामा उम्मेदवारहरुले आर्जित अङ्कहरु गणना गर्न सक्ने कानूनी सिद्धान्तहरु प्रतिपादित छन् । आयोगले दरखास्त दिने अन्तिम मिति सम्मको जेष्ठता र भौगोलिक क्षेत्रमा काम गरे वापतको अंक समेत मलाई मात्र दिएको नभै विपक्षी रिट निवेदकलाई पनि दिएको छ भन्ने कुरा लोकसेवा आयोगको निर्णयमा उल्लेखित प्राप्ताङ्कहरुबाट स्पष्ट हुन्छ । लोकसेवा आयोगले असमान व्यवहार गरी एक पक्षलाई मात्र जेष्ठता र भौगोलिक क्षेत्रको अंक प्रदान गरेको नभई दुवै पक्षलाई दरखास्त दिने अन्तिम म्याद सम्मको अंक प्रदान गर्दा मैले प्राप्त गरेको अंक भन्दा विपक्षी रिट निवेदकले प्राप्त गरेको प्राप्ताङ्क घटी हुन गएकोले विपक्षीको नाम वढुवासूचीवाट हटन गएको हो । यसमा कुनै त्रुटी छैन तसर्थ माथी उल्लेखित कानूनी आधार प्रमाणवाट प्रस्तुत रिट निवेदन खारेजभागी हुँदा खारेज गरिपाउं भन्ने समेत व्यहोराको विपक्षी डा. श्रवण कुमार चौधरीको लिखितजवाफ ।
९. नियमबमोजिम दैनिक पेशीसूचीमा चढी पेश हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदनमा निवेदक ध्रुबराज प्रधानको तर्फबाट उपस्थित हुनु भएका विद्वान अधिवक्ताहरु श्री हरिहर दाहाल, श्री नरेन्द्र प्रकाश खनाल र श्री वाल मुकुन्द श्रेष्ठले नेपाल स्वास्थ्य सेवा नियमावली, २०५५ को नियम ६७ (२) मा कार्य क्षमताको मूल्यांकनद्वारा गरिने वढुवाको सूचना प्रकाशित गर्दा वढुवा गरिने पदको लागि आवश्यक पर्ने सेवा अवधि, सम्भाव्य उम्मेदवार हुन जेष्ठता गणना गरिने (असार मसान्तको हिसावले) अवधि, शैक्षिकयोग्यता वढुवा हुने पदको विवरण तथा संख्या लगायतका कुराहरु खुलाइएको हुनुपर्ने व्यवस्था गरेको छ । सोही व्यवस्था बमोजिम लोकसेवा आयोगबाट २०५९।८।२५ मा प्रकाशित सूचनामा २०५९ साल असार मसान्तसम्ममा स्वास्थ्य सेवा ऐन, २०५३ को दफा २६ र स्वास्थ्य सेवा नियमावली, २०५५ को नियम ६९ बमोजिम सम्भाव्य उम्मेदवार हुनेहरुले २०५९।९।३० सम्म दरखास्त दिनु भनि सूचना प्रकाशित भएको देखिन्छ । सूचनाले २०५९ असार मसान्तलाई अगत या मबतभ मानिसकेपछि सोही अवधि सम्मको अंक गणना हुने हुँदा वढुवा समितिबाट कानूनसम्मत निर्णय भएको छ । निवेदक डा. ध्रुबराज प्रधान समेतलाई वढुवा गर्ने निर्णय उपर विपक्षी डा. श्रवणकुमार चौधरीले लोकसेवा आयोगमा उजुरी गर्दा २०५९।८।२५ को सूचनालाई चुनौती दिनु भएको छैन । तसर्थ २०५९ असार मसान्त सम्मको हिसावले गणना गरिएको अङ्कमा चित्त नवुझेमा उजुर गर्ने हो । उजुर गर्दा दरखास्त दिने अन्तिम मिति सम्मको अङ्क पाउनु पर्ने भन्न मिल्ने पनि होइन । वढुवा समितिले गरेको मिति २०६०।८।२७ को निर्णय उपर परेको उजुरीमा निर्णय गर्दा लोकसेवा आयोगले सर्वोच्च अदालतवाट प्रतिपादित सिद्धान्त र नजीर समेतलाई आधार लिई निर्णय गर्नु न्यायोचित र मनासिव हुने भन्ने गोश्वारा वोली राखी निर्णय गरेको छ तर कुन मुद्दामा कहिले प्रकाशित नजीर सिद्धान्त बमोजिम निर्णय गरिएको हो भन्ने स्पष्ट खुलाइएको छैन । यस्तो हचुवा निर्णय कायम रहन सक्दैन । सम्मानित सर्वोच्च अदालतवाट ने.का.प. २०५८, अंक ३।४ नि.नं. ६९८७ पृष्ठ १४६ मा मूल्यांकन अवधिमा प्राप्त नगरेको शैक्षिकयोग्यता वापतको अंक दिन नमिल्ने सिद्धान्त प्रतिपादन भई सकेको सन्दर्भमा उल्लेखित सिद्धान्त समेतको प्रतिकूल लोकसेवा आयोगबाट निर्णय भएको हुँदा उक्त मिति २०६०।१२।२० को निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा वदर हुनु पर्दछ भन्ने वहस प्रस्तुत गर्नुभयो ।
१०. विपक्षी लोकसेवा आयोग केन्द्रिय कार्यालय समेतको तर्फवाट उपस्थित हुनु भएका विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री राजनारायण पाठकले संविधानले प्रदान गरेको कुन मौलिक हकको हनन् भएको कारण निवेदक यो रिट निवेदन लिएर सम्मानित अदालतमा आउनु भएको हो भन्ने कुरा रिट निवेदनमा उल्लेख छैन । निजामती सेवा ऐन, २०४९ को दफा २४ क (९) मा सम्भाव्य उम्मेदवार हुने अवधि ( आषाढ मसान्त) वाहेक वढुवाको अङ्क दरखास्त दिने अन्तिम म्याद सम्मको मात्र गणना गरिने छ भन्ने व्यवस्था रहेको पाइन्छ । स्वास्थ्य सेवा ऐन आउनु भन्दा अगाडि निवेदक लगायतका स्वास्थ्य सेवाका कर्मचारीहरु पनि निजामती सेवा ऐन, २०४९ अन्तर्गतनै थिए । स्वास्थ्य सेवा ऐन, २०५३ र नियमावली, २०५५ ले वढुवाको अंक गणना कुन अवधि सम्मको गर्ने भन्ने सम्वन्धमा कुनै स्पष्ट व्यवस्था गरेको छैन । निजामती सेवा नियमावली, २०५० को नियम १३८ (३) मा वेग्ला वेग्लै सवा वा समूहको लागि वनेको नियममा उल्लेखित विषयमा सोही नियम बमोजिम हुने र उल्लेख नभएका विषयमा यसै नियम बमोजिम हुने छ भन्ने कानूनी व्यवस्था रहेको हुँदा वढुवाको अंक गणना गर्ने अवधि सम्वन्धमा स्वास्थ्य सेवाका कर्मचारीको हकमा समेत निजामती सेवा ऐन, २०४९ को दफा २४ क (९) नै आकर्षित हुने स्पष्ट छ । सोही बमोजिम लोकसेवा आयोगवाट निर्णय भएको हुँदा लोकसेवा आयोगको निर्णयमा कुनै त्रुटी छैन । निवेदकले आफूलाई अतिरिक्त शैक्षिकयोग्यता वापतको अंक प्रदान नगरिएको भन्ने प्रश्न समेत रिट निवेदनमा उठाउनु भएको देखिन्छ । उहाँको M.SC (Nutrition) विषयको शैक्षिक उपाधि समूह संग सम्वन्धीत शैक्षिकयोग्यता नभएकोले अंक प्रदान नगरिएको देखिन्छ । उहाँलाई वढुवा गर्ने शुरु वढुवा समितिले समेत सो वापतमा अंक प्रदान गरेको छैन, सो उपरमा उहाँको लोकसेवा आयोगमा उजुरी परेको छैन । यस्तो विषयमा हाल आएर रिट निवेदनमा लिइएको जिकीर औचित्यहीन हुँदा रिट निवेदन खारेजभागी छ, खारेज होस् भनी वहस प्रस्तुत गर्नुभयो ।
११. यसैगरी अर्का विपक्षी श्रवण कुमार चौधरीको तर्फवाट उपस्थित हुनु भएका विद्वान अधिवक्ता श्री हरिप्रसाद उप्रेतीले नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७ को धारा १०२ मा गरिएको परिभाषाबाट नेपाल स्वास्थ्य सेवाका पद समेत निजामती पद भएको स्पष्ट छ । एक किसिमको निजामती पदमा वढुवा गर्दा एक प्रकारको अंक गणना व्यवस्था र अर्को निजामती पदमा अर्कै प्रकारको अंक गणना व्यवस्था हुन्छ भन्ने तर्क कानूनसम्मत छैन । स्वास्थ्य सेवा नियमावली, २०५५ को नियम ६७(२) मा भएको असार मसान्तको अवधि भनेको संम्भाव्य उम्मेदवार हुन आवश्यक पर्ने अवधिको गणना गर्ने प्रयोजनको लागि हो । अन्य अंक गणना दरखास्त दिने अन्तिम मिति सम्मकै हुन् भन्ने तथ्यमा कुनै दुविधा छैन । सम्भाव्य उम्मेदवार हुन जेष्ठता गणना गरिने अवधि असार मसान्तको हिसावले गणना हुने भएतापनि असार मसान्त पछि दरखास्त पेश गर्ने मिति सम्मको समयावधिमा प्राप्त गरेको अतिरिक्त शैक्षिकयोग्यताको अङ्क वढुवा प्रयोजनको लागि गणना गर्नुपर्ने भनि सम्मानित सर्वोच्च अदालतवाट कैलाश कुमार वजीमय विरुद्ध लोकसेवा आयोग समेत भएको मुद्दा (ने.का.प. २०५३, अंक ५, पृष्ठ ३९८, नि.नं. ६१९३) लगायतका कैयौ मुद्दाहरुमा सिद्धान्त प्रतिपादन भई सकेको हुँदा यो प्रश्नमा अव विवाद गरि रहनु पर्ने अवस्था छैन । त्यसका अतिरिक्त विवादित विज्ञापनमा डा. श्रवण कुमार चौधरीको वढुवा भइसकेपछि २०६१।४।२० को गो.प.मा प्रकाशित सूचना बमोजिमको नेपाल स्वास्थ्य सेवाको एघारौ तहको परीक्षामा निजको नाम निस्केकोमा आन्तरिक वढुवा भई सकेको भनेर श्रवण कुमार चौधरीको अन्तवार्ता समेत नलिई विज्ञापन निष्क्रिय भएको हुँदा अव निजको वढुवामा अन्यथा निर्णय भएमा निजलाई दोहोरो अन्याय पर्न जाने हुन्छ । त्यस आधारमा पनि प्रस्तुत रिट निवेदनमा माग बमोजिमको आदेश जारी हुन सक्दैन । निवेदन खारेजै हुनु पर्छ भनी वहस प्रस्तुत गर्नुभयो ।
१२. दुवैतर्फका विद्वान अधिवक्ताहरुले प्रस्तुत गर्नु भएको उल्लेखित वहस जिकीरलाई समेत मध्यनजर राखी रिट निवेदन दावी र लिखितजवाफ व्यहोरा सहितको मिसिल अध्ययन गरी हेर्दा प्रस्तुत रिट निवेदनमा मूलतः निम्न प्रश्नहरुको निरोपण गर्नुपर्ने हुन आएको छ :–
(क) वढुवाको आधारहरु जस्तै जेष्ठता, शैक्षिकयोग्यता र भौगोलिक क्षेत्रमा काम गरे वापतमा पाउने अंक गणना गर्दा दरखास्त दिने अन्तिम मिति सम्मको अवधि सम्मको गणना गर्न सकिने नसकिने के हो ?
(ख) निवेदकले प्राप्त गरेको Master of science (Applied Nutrition) को उपाधि विवादित स्वास्थ्य सेवाको जनरल हेल्थ समूह अन्तर्गतको मेडिकल सुपरिटेण्डेन्ट (एघारौ तह) पदमा वढुवा हुनको लागि सम्वन्धित अतिरिक्त शैक्षिक उपाधि मानी अंक प्रदान गर्न मिल्ने हो वा होइन ?
(ग) निवेदन माग बमोजिमको आदेश जारी हुनुपर्ने हो वा होइन ?
१३. पहिलो प्रश्नतर्फ विचार गर्दा नेपाल स्वास्थ्य सेवा, जनरल हेल्थ समूहको मेडिकल सुपरीटेण्डेण्ट (एघारौ तह) पद ५मा कार्यक्षमताको वढुवाद्वारा पूर्ति गर्न लोकसेवा आयोगको मिति २०५९।८।२५ को सूचनावाट २०५९ साल असार मसान्त सम्ममा संभाव्य उम्मेदवार भएकाहरु मध्येबाट दरखास्त आव्हान गरिएको र वढुवा समितिले संभाव्य उम्मेदवार वन्न आवश्यक न्यूनतम अवधि लगायतको सम्पूर्ण वढुवाका आधारहरुको अंक गणना २०५९ असार मसान्त सम्मको गणना गरी म निवेदक ध्रुबराज प्रधान समेतलाई वढुवा गरेको थियो । तर विपक्षी लोकसेवा आयोगले गैह्रकानूनी र आफू खुसी ढंगले दरखास्त दिने अन्तिम मिति अर्थात २०५९।९।३० सम्मको अंक गणना गरी मलाई वढुवा हुने अवसरवाट वन्चित गरेको हुँदा लोकसेवा आयोगको मिति २०६०।१२।२० को निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा वदर गरिपाउं भन्नेनै रिट निवेदकको मुख्य निवेदन दावी रहेको देखिन्छ । नेपाल स्वास्थ्य सेवा नियमावली, २०५५ को नियम ६७ (२) ले सम्भाव्य उम्मेदवार हुन जेष्ठता गणना गरिने (असार मसान्तको हिसावले) अवधि लगायतका विवरणहरु वढुवाद्वारा पदपूर्ति गर्नको लागि प्रकाशित हुने सूचनामा खुलाइएको हुनुपर्नेछ भन्ने कानूनी व्यवस्था गरेको पाइन्छ तापनि वढुवाका प्रमुख आधारहरु जेष्ठता, शैक्षिकयोग्यता र भौगोलिक क्षेत्रमा रही काम गरे वापतको अंक गणना कहिले सम्मको गरिने हो भन्ने सम्बन्धमा स्वास्थ्य सेवा ऐन, २०५३ तथा नियमावली, २०५५ मा कहि कतै उल्लेख भएको पाइदैन । स्वास्थ्य सेवा अन्तर्गतका पदहरु पनि निजामती पद नै भएको तथ्यमा कुनै विवाद देखिदैन । निजामती सेवा नियमावली, २०५० को नियम १३८ (३) मा वेग्ला वेग्लै सेवा वा समूहको लागि पृथकरुपले लागू हुने गरी बनेका नियमहरुमा लेखिएजति कुरामा सोही बमोजिम र अरुमा यसै नियमावली बमोजिम हुने छ भन्ने कानूनी व्यवस्था रहेको पाइन्छ । साथै निजामती सेवा ऐन, २०४९ को दफा २४ क (९) मा सम्भाव्य उम्मेदवार हुने अवधि (आषाढ मसान्त) वाहेक वढुवाको अंक दरखास्त दिने अन्तिम म्याद सम्मको मात्र गणना गरिनेछ भन्ने कानूनी व्यवस्था रहेको देखिन्छ । यस्तै प्रश्न समावेश रहेको निवेदक कैलाश कुमार वजिमय विरुद्ध लोकसेवा आयोग केन्द्रिय कार्यालय समेत भएको रिट निवेदनमा (ने.का.प. २०५३, नि.नं. ६१९३, अंक ५, पृष्ठ ३९८) यस अदालतबाट बढुवाको अंक गणना दरखास्त दिने अन्तिम मिति सम्मकै गर्नुपर्ने भनि सिद्धान्त समेत प्रतिपादन भई रहेको देखिन्छ । जहाँसम्म निवेदक तर्फबाट उठाइएको ने.का.प. ०५८, नि.नं. ६९८७ को सन्दर्भ छ, उक्त मुद्दामा वढुवाको लागि आवश्यक पर्ने न्यूनतम शैक्षिकयोग्यताको संदर्भलाई लिएर मूल्यांकन अवधि भित्रै सो प्राप्त हुनु पर्ने भन्ने आशयको सिद्धान्त प्रतिपादन भएको देखिएको, प्रस्तुत मुद्दामा सोको विवाद नदेखिंदा उक्त नजीर सिद्धान्त सान्दर्भिक नभै आकर्षित हुने देखिन आएन । यसप्रकार उल्लेखित अवस्था र परिप्रेक्ष्यबाट विचार गर्दा निजामती सेवा ऐन, २०४९ र नेपाल स्वास्थ्य सेवा ऐन, २०५३ मा वढुवा व्यवस्था र वढुवाका शर्तहरु करिव करिव समान (Virtually Identical) रहेका, नेपाल स्वास्थ्य सेवा ऐन, २०५३ तथा नियमावली, २०५५ मा वढुवाको अंक कहिले सम्मको गणना गरिने हो भन्ने सम्वन्धमा स्पष्ट किटानी व्यवस्था नभए पनि निजामती सेवा ऐन, २०४९ को दफा २४ क (९) मा दरखास्त दिने अन्तिम मिति सम्मको गणना हुने भन्ने किटानी व्यवस्था भएको तथा निजामती सेवा नियमावली, २०५० को नियम १३८(३) बमोजिम स्वास्थ्य सेवा नियमावली, २०५५ मा उल्लेख नभएको प्रस्तुत विषयमा निजामती सेवा नियमावली, २०५० बमोजिम गर्नुपर्ने प्रावधान रहेको परिप्रेक्ष्यमा वढुवा व्यवस्थामा एकरुपता स्थापित हुने किसिमले लोकसेवा आयोगले दरखास्त दिने अन्तिम मिति सम्मको अंक गणना गर्ने गरी मिति २०६०।१२० मा गरेको निर्णयलाई अन्यथा भन्न मिल्ने देखिएन । लोकसेवा आयोग केन्द्रिय कार्यालयले वढुवा हुने श्रवणकुमार चौधरी लगायतका व्यक्तिहरुको मात्र दरखास्त दिने अन्तिम मिति सम्मको अंक गणना गरेको नभई निवेदक ध्रुबराज प्रधान लगायतका सवै उम्मेदवारहरुको अंक दरखास्त दिने अन्तिम मिति सम्मकै हिसावले गणना गरेको सम्वन्धित मिसिल संलग्न अंक तालिकावाट देखिंदा लोकसेवा आयोगवाट समानताको मौलिक हक एवं समानताको सामान्य सिद्धान्त वर्खिलाप निर्णय भयो भनी लिइएको निवेदन दावी तथ्यमा आधारित रहेको नदेखिंदा उक्त निवेदन दावी संग सहमत हुन सकिएन ।
१४. अव निवेदकले प्राप्त गरेको Master of Science (Applied Nutrition) को उपाधि विवादित जनरल हेल्थ सर्भिसेज समूहको एघारौ तहको पदमा वढुवा हुनको लागि सम्वन्धित विषयको अतिरिक्त शैक्षिक उपाधि हो वा होईन भन्ने दोश्रो प्रश्न तर्फ दृष्टि दिंदा नेपाल स्वास्थ्य सेवा नियमावली, २०५५ को नियम ७४ मा कर्मचारीहरुलाई शैक्षिकयोग्यताको अंक दिंदा सेवाको कुनै पनि पदमा प्रवेश गर्न आवश्यक पर्ने न्यूनतम शैक्षिकयोग्यता र सो भन्दा माथिको सम्वन्धित विषयको एक अतिरिक्त शैक्षिक उपाधि वापतको अंक दिइनेछ भन्ने प्रावधान रहेको पाइन्छ । निवेदकले दावी लिएको विज्ञापन बमोजिमको नेपाल स्वास्थ्य सेवा जनरल हेल्थ सर्भिसेज समूहको एघारौ तहको लागि न्यूनतम शैक्षिकयोग्यतामा मान्यता प्राप्त शिक्षण संस्थावाट एम.वि.वि.एस. वा न्यूनतम शैक्षिक योग्यताको रुपमा एम.डि. उपाधि प्राप्त भनि सोही नियमावलीको अनुसूची ७ को क्र.सं.१२ मा उल्लेख भएको देखियो । निवेदक ध्रुबराज प्रधानले प्राप्त गरेको Master of Science (Applied Nutrition) लाई र विपक्षी श्रवण कुमार चौधरीले प्राप्त गरेको M.D. (General practice) लाई उल्लेखित विषयको माथिल्लो शैक्षिक उपाधि भन्ने दावी गरी अतिरिक्त शैक्षिक उपाधि वापतको अंक पाउनु पर्ने भनी माग गरेकोमा वढुवा समितिले उक्त दुवै शैक्षिक उपाधिहरु स्वास्थ्य सेवा नियमावली, २०५५ को अनुसूची ७ को क्रम संख्या १२ मा व्यवस्था भएको जनरल हेल्थ सर्भिसेज समूहसंग सम्वन्धित नभएको हुँदा दुवै जनालाई अतिरिक्त शैक्षिक उपाधि वापत अंक प्रदान नगरेको देखिन आउछ । वढुवा समितिको उक्त निर्णयलाई चुनौति दिई यि निवेदक ध्रुबराज प्रधानले सो उपरमा लोकसेवा आयोगमा उजुरी दिएको समेत देखिएन । तसर्थ निवेदकलाई स्वास्थ्य सेवा अन्तर्गतको जनरल हेल्थ सर्भिसेज समूहको आठौ नवौं, दशौं, एघारौ र बार्हौ तहको पदको लागि स्वास्थ्य सेवा नियमावली, २०५५ को अनुसूची ७ को क्रम संख्या १२ मा निर्धारित न्यूनतम शैक्षिकयोग्यता संग असम्वन्धित माथिल्लो शैक्षिकयोग्यता Master of Science (Applied Nutrition) को रुपमा लिई अतिरिक्त शैक्षिकयोग्यता वापत अंक प्रदान नगरेकोलाई अन्यथा भन्न मिल्ने अवस्था देखिन आएन ।
१५. अतः माथि गरिएको विवेचनावाट निवेदक ध्रुबराज प्रधानले दावि गरेको M.Sc (Applied Nutrition) को उपाधिलाई जनरल हेल्थसर्भिसेज समूहसंग सम्वन्धित माथिल्लो शैक्षिक उपाधि नभएको हुँदा त्यसको अतिरिक्त शैक्षिक उपाधि वापतको अंक निजले पाउन सक्ने अवस्था नरहेको र वढुवा हुनको लागि सम्भाव्य उम्मेदवार हुन आवश्यक अवधि असार मसान्तको हिसावले गणना गरिने भएतापनि वढुवाका अन्य आधारहरु वापतको अंक वढुवाको लागि दरखास्त दिने अन्तिम मिति सम्मकै गणना गरिने प्रचलित निजामती सेवा ऐन, २०४९ निजामती सेवा नियमावली, २०५० को प्रावधान र यस अदालतवाट स्थापित नजीर सिद्धान्त समेतको अनुकूल हुने गरी लोकसेवा आयोगबाट विज्ञापन भएको मेडिकल सुपरीटेण्डेन्ट तह एघार पद ५ मा दरखास्त दिने सवै उम्मेदवारहरुको अंक गणना गरी निवेदक ध्रुबराज प्रधानले भन्दा वढी अंक प्राप्त गर्ने डा.श्रवणकुमार चौधरी लगायतका व्यक्तिहरुलाई वढुवा गर्ने गरी भएको लोकसेवा आयोगको मिति २०६०।१२।२० को निर्णयमा कुनै कानूनी त्रुटी विद्यमान रहेको नदेखिंदा निवेदकको माग बमोजिमको कुनै आदेश जारी गर्नुपर्ने अवस्था रहेन । प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज हुने ठहर्छ । दायरीको लगत कट्टा गरी मिसिल नियमानुसार गरी बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा सहमत छु ।
न्या.चन्द्रप्रसाद पराजुली
सम्वत् २०६१ साल चैत्र ९ गते रोज ३ शुभम––––