निर्णय नं. ७९६२ - झुठ्ठा बिबरण पेश गरी नागरिकता लिएको

निर्णय नं.७९६२      ने.का.प. २०६५      अङ्क ५

 

सर्वोच्च अदालत, संयुक्त इजलास

सम्माननीय प्रधानन्यायाधीश श्री केदारप्रसाद गिरी

माननीय न्यायाधीश श्री बलराम के.सी.

सम्वत् २०६१ सालको फौ.पु.नं. ३३२६

फैसला मितिः २०६५।४।१९।१

 

मुद्दाः झुठ्ठा बिबरण पेश गरी नागरिकता लिएको ।

 

पुरावेदक/वादीः देवनारायण शर्माको जाहेरीले नेपाल सरकार

विरुद्ध

प्रत्यर्थी/प्रतिवादीः जिल्ला सुनसरी, देवानगंज गा.वि.स. वडा नं. ५ बस्ने रामचरण मेहता

 

अघि फैसला गर्ने

मा.न्या. श्री कमलचन्द्र नेपाल

पुनरावेदन फैसला गर्नेः

मा.न्या. श्री बोधरीराज पाण्डे

मा.न्या. श्री कृष्णप्रसाद बस्याल

 

§  वास्तविक रुपमा नै चिने जानेको आधारमा सिफारिश भै वास्तविक नेपाली नागरिकले नागरिकताको प्रमाण पत्र पाऊन् भन्ने उद्देश्यले नै कानूनमा सम्बन्धित गा.वि.स. वा नगरपालिकाको सदस्यको सिफारिश गर्नुपर्ने अनिवार्य व्यवस्था गरिएको हो भन्न सकिन्छ । त्यसरी सम्बन्धित वडाका स्थानीय जनप्रतिनिधिले राम्ररी चिन्दछु, व्यहोरा जाने बुझेसम्म साँचो हो, झुठा ठहरे कानून वमोजिम सहुँला बुझाउँला भनी गरिदिएको दस्तखतका आधारमा त्यसप्रति विश्वस्त हुँदै सो फाराममा रहेको सिफारिश गर्नेको महलमा सिफारिशकर्ताले दस्तखत गरिने सामान्य प्रचलनको कुरा पनि हो । गा.वि.स. अध्यक्षका रुपमा रहेका व्यक्तिले आफू अन्तर्गतको वडाध्यक्ष जस्तो जिम्मेवार व्यक्तिको विश्वासमा परी सिफारिश गरिदिएको कुरालाई निरपेक्ष रुपमा हेरिनु न्यायोचित नहुने ।

(प्रकरण नं.५)

§  कसूरदार ठहर गर्नु अघि प्रतिवादीको कार्यको साथ साथै मनसाय, अपराधको गाम्भिर्यता र सिफारिश गर्ने फाराममा सिफारिशकर्ताको Declaration लाई समेत हेर्नु पर्ने ।

(प्रकरण नं.७)

§  झुठा विवरणलाई जानी बुझी सिफारिश गरेको भन्ने प्रमाणित नभएको अवस्थामा सिफारिशकर्तालाई सजाय  भागी बनाउन नमिल्ने ।

(प्रकरण नं.७)

 

पुनरावेदक वादी तर्फवाटः सहन्यायाधिवक्ता श्री ठोकप्रसाद सिवाकोटी

प्रत्यर्थी प्रतिवादी तर्फवाटः

अवलम्वित नजीरः

 

आदेश

            न्या.वलराम के.सी.: न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा ९ (१)(ग) अनुसार यस अदालतमा दायर भई पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य र ठहर यस प्रकार छः  

झमेली शर्मा र जगदेव शर्मा खास दाजु भाइ हुन्, झमेली शर्माको २ भाइ छोराहरुमा जेठा सुभाष शर्मा र कान्छा सुबोध शर्मा हुन् र जगदेव शर्माको ४ भाइ छोराहरुमा जेठा सत्यनारायण शर्मा, माईला म देवनारायण शर्मा, साईला तेज नारायण शर्मा र कान्छा मुन्ना शर्मा हुन् । विपक्षी सुभाष शर्माले आफ्नो पिता झमेली शर्मालाई बाबु बनाई जनता मा.वि. नरसिंगबाट अध्ययन गरी एस.एल.सी. सम्म उतिर्ण गरी सकेको छ । झमेली शर्माले नेपालको नागरिकता प्राप्त गर्न नसकेको र जगदेव शर्माले नेपाली नागरिकता प्राप्त गरेको हुँदा निज विपक्षी सुभाष शर्माले वडा बाबु जगेदव शर्मालाई पनि आफ्नो बाबु बनाई अनुसूची फारम तयार गरेको र निज विपक्षी जगदेव शर्माले पनि निज सुभाष शर्मालाई आफ्नै छोरा भनी अनुसूचिमा सिफारिश गरी स्थानीय गा.वि.स. प्रतिनिधिहरुले समेत सोही व्यहोरामा सनाखत गरी सुभाष शर्माले मिति २०५७।५।१ मा नं. ५५४११।५६४११ को नागरिकता प्रमाण पत्र लिएको हुँदा निजहरुले झुठ्ठा विवरण पेश गरी नागरिकता दिए लिएको हुँदा निज सुभाष शर्माको उक्त नं. को नागरिकता बदर गरी निज सनाखतकर्ता तथा सिफारिशकर्ता समेतलाई नेपाल नागरिकता ऐन, २०२० बमोजिम कारवाही गरी सजाय गरिपाऊँ भन्ने समेत व्यहोराको देवनारायणको मिति २०५९।५।२० को जाहेरी दरखास्त ।

मेरो बाबु झमेली शर्माको नेपाली नागरिकताको प्रमाण पत्र नभएकोले मैले मेरो वडाबाबु जगदेव शर्मालाई आफ्नो बाबु भनी झुठ्ठा विवरण पेश गरी नागरिकता लिएको हुँ । मेरो बाबुको नागरिकता नभएकोले वडाबाबु जगदेव शर्माले म तेरो बाबु बनी नागरिकता दिलाई दिन्छु भनी भनेकोले सोही आधारमा मैले नागरिकताको अनुसूचि फराम भरी वडाबाबुले मेरो छोरा भनी सनाखत गरी दिएको र त्यसै आधारमा वडाअध्यक्ष हेमनारायण मेहता र अध्यक्ष रामचरण मेहताले सिफारिश गरेको आधारमा मेरो नागरिकता निक्लिएको हो, मेरो बाबुहरु जम्मा ३ भाइ हुन्, जस्मा वडाबाबु जगदेव शर्मा हुन्, निजको ४ भाइ छोराहरुमा जेठा सत्यनारायण शर्मा, माईला जाहेरवाला, साईला तेजनारायण शर्मा र कान्छा मुन्ना शर्मा हुन् । त्यसपछि माइला वडाबाबु हरदेव शर्मा हुन्, निजको पनि ४ भाइ छोराहरु छन् । निज रामनगर भुटाहामा बस्दछन् र कान्छा मेरो बाबु झमेली हुन्, हामी दुई भाईमा जेठा म र कान्छा सुबोध शर्मा हुन् । मैले जनता मा.वि. नरसिंहबाट एस.एल.सी. पास गरेको छु । सर्टिफिकेटमा बाबु झमेली शर्मा उल्लेख छ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी सुझाष शर्माले मिति २०५९।५।२४।२ मा प्रहरी समक्ष भएको बयान ।

यस कार्यालयबाट मलाई खटाए अनुसार प्रतिवादी सुभाष शर्माको सक्कल नागरिकता प्रमाणपत्र र निजको नाउँको एस.एल.सी. पास गरेको सर्टिफिकेट समेत यसै प्रतिवेदनसाथ दाखिला गरेको छु, कानुन बमोजिम होस् भन्ने समेत व्यहोराको प्र.ना.नि. बेगनाथ अधिकारीको मिति २०५९।५।२५।३ को प्रतिवेदन ।

ताहाँ कार्यालयको माग अनुसार यस कार्यालयमा भएको अभिलेख हेर्दा निज भोक्राहा गा.वि.स.वडा नं. ९ बस्ने सुभाष शर्माले २०५२ सालमा भरेको रजिष्ट्रेशन फारममा बाबुको नाम झमेली शर्मा र वतन भोक्राहा गा.वि.स.वडा नं. ९ भन्ने लेखिएको देखिन्छ भन्ने समेत व्यहोराको जनता मा.वि. भोक्राहाको पत्र ।

पक्राउ परेको सुभाष शर्मा मेरो जेठा छोरा हुन्, मेरो दुई भाइ छोरामा जेठो सुभाष र कान्छा सुबोध हुन्, हामी बाबुहरु ३ जना हौं । जेठा जगदेव शर्मा, माईला हरदेव शर्मा र कान्छो म हुँ । जेठा दाजुको ४ भाइ छोराहरुमा जेठा सत्यनारायण, माईला देवनारायण, साईला तेजनारायण र कान्छा मुन्ना शर्मा हुन् । माईला दाजु हरदेवको पनि ४ भाइ छोराहरुमा जेठा शंकर शर्मा, माइला सुरेश शर्मा, साईला सुशिल शर्मा र कान्छा बव्लु शर्मा हुन् । मेरो नागरिकताको प्रमाण पत्र नभएको र दाजु जगदेव शर्माको नागरिकता भएको हुँदा निज दाजुले मेरो कान्छो छोरा सुभाषको नागरिकता निकाली दिएको हो भन्ने समेत व्यहोराको झमेली शर्माको प्रहरी समक्ष भएको मिति २०५९।५।२७।५ को ठाडो कागज ।

पक्राउ परी आएको प्रतिवादी सुभाष शर्मा मेरो साखै कान्छा छोरा हुन्, निज झमेलीको छोरा होइनन्, मैले झुठ्ठा विवरण पेश गरी झमेलीको छोरालाई आफ्नो छोरा भनी नागरिकता निकाली दिएको होइन । मेरो छोरा देवनारायण शर्मा र म समेत बीच अंश मुद्दा चलेको हुँदा मलाई फसाउने उद्देश्यले मलाई विपक्षी बनाई जाहेरी दिएको हो । मेरो ५ भाइ छोराहरुमा जेठा सत्यनारायण शर्मा, माइला जाहेरवाला देवनारायण शर्मा र साईला तेजनारायण शर्मा, काईला मुन्ना र कान्छा  सुभाष शर्मा हुन् । हामी दुई दाजु भाइ हौं । जस्मा म जेठा र कान्छा हरदेव हुन् र झमेली मेरो सानी आमाको छोरा हो भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी जगदेव शर्माको मिति २०५९।६।१।३ मा प्रहरी समक्ष भएको बयान कागज ।

पक्राउमा परेका प्रतिवादी द्वय जगदेव शर्मा र सुभाष शर्मा बाबुछोरा हुन् । झुठ्ठा विवरण पेश गरी सुभाष शर्माले नागरिकताको प्रमाणपत्र  लिएको होइन, निज जगदेव शर्माको ५ भाइ छोराहरुमा जेठा सत्यनारायण शर्मा, माईला जाहेरवाला, साईला तेजनारायण, काईला मुन्ना र कान्छा सुभाष शर्मा हुन् । सम्पूर्ण गा.वि.स. भरिको जनतालाई गा.वि.स.अध्यक्षले चिन्न सक्ने अवस्था हुंदैन, तसर्थ सम्बन्धित वडाका वडा अध्यक्ष हेमनारायण मेहताले अनुसूचि सिफारिश गरेको र मेरो छोरा भनी जगदेव शर्माले सनाखत गरेको आधारमा अध्यक्षले सिफारिश गरेको हो, अध्यक्षको गल्ती छैन भन्ने समेत व्यहोराको  दुखा मेहता समेतले मिति २०५९।६।८।३ मा लेखाई दिएको वस्तुस्थिति मुचुल्का ।

प्रतिवादी जगदेव शर्माको बयानवाट सुभाष शर्मा मेरो छोरो भनी लेखाएतापनि सुभाष शर्माको वयान तथा विद्यालय रेकर्डबाट पनि जगदेव शर्मा वावु नदेखिएकोले निजले झुठ्ठा वयान दिएको र नागरिकताको लागि अनुसूची फाराममा जानी जानी सुभाष शर्मालाई छोरो वनाई छोरा हो भनी सनाखत गरेको समेत पुष्टी हुन आयो । गा.वि.स.अध्यक्ष रामचरण मेहताले झुठ्ठा विवरण भरेको अनुसूची फारममा सुभाष शर्मालाई जगदेव शर्माको छोरा भनी सिफारिश समेत गरेको पाईदा प्रतिवादी सुभाष शर्माले नागरिकताको लागी अनुसूची फाराममा झुठ्ठा विवरण भरी जगदेव शर्माले छोरा हो भनी सनाखत समेत गरेको र गा.बि.स. अध्यक्ष रामचरण मेहताले झुठा विवरण लेखिएको अनुसूची फारामलाई जानी जानी जगदेव शर्माकै छोरा हो भनी सिफारिश समेत गरेकोले विरुद्ध खण्डका प्रतिवादीहरुले नेपाल नागरिकता ऐन, २०२० को दफा १५ अनुसारको कसूर गरेको देखिँदा निजहरुलाई सोही ऐनको दफा १५ अनुसार सजाय गरिपाऊँ भन्ने समेत व्यहोराको मिति २०५९।६।१४ को अभियोग पत्र ।

            सोखिलाल शर्माका २ भाई छोरामा जेठो प्र. जगदेव शर्मा र कान्छो हरदेव शर्मा   हुन् । जगदेव शर्माका ५ भाई छोरामा जेठा सत्यनारायण, माईलो देवनारायण, साहिलो तेजनारायण, काहिलो मुन्ना र कान्छो म सुभाष शर्मा हुँ । म जगदेव शर्माको कान्छो छोरा भै पिता जगदेवशर्माको सनाखत र गा.वि.स.अध्यक्षको सिफारिश समेतको आधारवाट मैले २०५७।५।१ मा नागरिकताको प्रमाण पत्र प्राप्त गरेको छु । प्रस्तुत मुद्दाका जाहेरवाला मेरा खासै माइलो दाजु हुन्, निजले पितासँग अंश हक माग गर्दा कर्जा धेरै छ, कर्जा तिरी सकेपछि मात्र म सवैलाई अंश दिन्छु भन्नु भएकोमा सोही कारणले प्रस्तुत मुद्दाको जाहेरी दिएका हुन्, म झमेली शर्माको छोरा होइन । जाहेरीमा उल्लिखित झमेली, सुभाष र सुवोध शर्मा भन्ने व्यक्तिको हुन् म चिन्दिन । मैले नरसिंह मा.वि. मा पढेको परिक्षा समेत दिएको छैन, साथै मैले उक्त स्कूलवाट रजिष्ट्रेशन फारम समेत भरेको छैन । मैले देवानगंजमा २ कक्षा पढेको छु । जनता मा.वि. नरसिंहको झमेली शर्माको छोरा सुभाष शर्मा नामको रजिष्ट्रेशन फारम के कस्को हो मलाई थाहा छैन ।  मैले झुठा विवरण भरी नागरिकता लिएको छैन । प्रहरी समक्ष भएको बयान मेरो खुशिराजीवाट भएको हैन । प्रहरीले लेखी ल्याएको कागजमा डरले सहि गरी दिएको हुँ । नागरिकताको प्रमाणपत्र पाऊँ भनी द.नं. ७१५ मिति ०५७।५।१ मा दिएको आवेदन पत्रको व्यहोरा र सहि छाप मेरै हो, अभियोग पत्र अनुसार मैले सजाय पाउने होइन भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी सुभाष शर्माले मिति २०५९।६।१५ मा अदालत समक्ष गरेको बयान ।

            हजुरवुवा नक्टुका एकमात्र छोरा सोखिलाल, सोखिलालका २ भाई छोरामा जेठो म जगदेव शर्मा र कान्छो हरदेव शर्मा हुन् । मेरा ५ भाई छोरामा जेठो सत्यनारायण, माईलो देवनारायण, तेज, मुन्ना र कान्छो सुभाष शर्मा हुन् । मेरो दाजुभाईमा झमेली शर्मा भन्ने व्यक्ति छैनन् । झमेली भन्ने व्यक्ति र निजका छोरा सुभाष शर्मा र सुवोध शर्मा भन्ने व्यक्ति को हुन् मलाई थाहा छैन, म चिन्दीन । भाई हरदेवका ४ भाई छोरामा जेठो शंकर, माईलो सुरेश, सुशिल र  इन्द्रदेव हुन्, सुभाष शर्मा मेरो खासै कान्छो छोरा हुँदा नागरिकता लिंदा मैले निजले भरेको आवेदनपत्रमा सहिछाप गरी सनाखत गरी दिएको छु,  मैले झमेलीको छोरालाई आफ्नो छोरा हो भनी झुट्ठा विवरणमा सहिछाप सनाखत गरेको होइन, छोरा देवनारायणले अंश माग गर्दा मैले दिन्न भनी ईन्कार गरेको थिएँ, सोही रिस ईवीको कारण प्रस्तुत मुद्दाको झुट्ठा जाहेरी दिएको मात्र हो, स्कूलको कागजात सम्बन्धमा मलाई केही थाहा छैन । प्रहरीमा सुभाष शर्माले वडावावुलाई वावु वनाई नागरिकता लिएको भनी किन लेखाए मलाई थाहा छैन । प्रहरीमा झमेली शर्माले सुभाष शर्मा मेरो छोरा हुन् भनी किन लेखाए निजै जानून । सुभाष शर्मा मेरो छोरा हुन्, अभियोग झुट्ठा हो भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी जगदेव शर्माको मिति २०५९।६।१५।३ मा अदालत समक्ष गरेको वयान ।

            म प्रतिवादी सुभाष शर्माको वावु जगदेव शर्मालाई चिन्दछु, मैले झुठा विवरण भरेको अनुसूची फारममा सुभाषले जगदेव शर्माकै छोरा हो भनी सिफारिश गरेको होइन, जगदेव शर्माले सुभाष शर्मा मेरो नै छोरा हुन् भनी सिफारिश गरिपाऊँ भनी अनुसूची फारम लिई आई सो मा स्थानीय पञ्जिकाधिकारीको जन्मदर्ता प्रमाण पत्र र सम्बन्धित गा.वि.स.वडाअध्यक्षको सिफारिश समेत भएकोले सो अनुसूची फाराम सत्य नै होला भनी नियमपूर्वक सहिछाप गरी दिएको छु, । सुभाष शर्मालाई म जगदेव शर्माको घरमा जाने आउने गर्दा त्यहीँ देखि सोही आधारमा निज जगदेव शर्माकै छोरा हुन् भनी चिनेको हुँ । जाहेरीमा उल्लेखित झमेली शर्मा तथा उनका छोरा सुभाष शर्मा, सुवोध शर्मा हुन् भन्ने कुरा मलाई थाहा छैन । झमेली शर्मालाई म चिन्दिन, जगदेव शर्माको पुस्तावली खुलाउन  सक्तिन । निजका ५ भाई छोरा छन् भन्ने कुरा जि.प्र.का वाट भएको सर्जमिनमा वस्ने मानिसहरुले भन्दा थाहा पाएको हुँ । प्रतिवादी सुभाष शर्मा र जगदेव शर्माले अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष गरेको वयान कागज र जनता मा.वि. भोक्राहाको पत्र व्यहोरा समेत सम्बन्धमा मलाई केही थाहा छैन, मैले जानी जानी झुठा विवरणमा सहि गरेको होइन मलाई अभियोग मागदावी अनुसार सजाय हुने होइन भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी रामचरण मेहताको अदालत समक्ष भएको मिति २०५९।८।१ को वयान ।

            झमेली शर्माको छोरा प्रतिवादी सुभाष शर्माले जगदेव शर्माको छोरा भनी नागरिकता लिएको र झमेली शर्माको छोरालाई मेरो छोरा हो भनी सनाखत सिफारिश गर्ने प्रतिवादी जगदेव शर्माले झुठा विवरण पेश गरी नागरिकताको प्रमाण पत्र दिलाएको र एउटा मानिसको छोरालाई अर्कै मानिसको छोरा हो भनी गलत र झुठा व्यहोराको सिफारिश गर्ने कार्य नेपाल नागरिकता ऐन, २०२० को दफा १५ को प्रतिकूल हुँदा प्रतिवादी सुभाष शर्मा र प्रतिवादी जगदेव शर्मालाई सोही ऐन अनुसार जनही ६/६ महिना कैद र एक/एक हजार रुपैया जरिवाना समेत हुने ठहर्छ । अर्का प्रतिवादी रामचरण मेहतालाई अपराधको प्रकृति समेतलाई विचार गरी सोही ऐन अनुसार एक महिना कैद हुने ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको सुनसरी जिल्ला अदालतको मिति २०५९।१२।१७ को फैसला ।

            गा.वि.स.अध्यक्ष जस्तो सार्वजनिक दायित्व वोकेको म तत्कालिन गा.वि.स. अध्यक्षलाई झुक्याई विश्वासमा पारी सहि गराउन सक्ने पर्यांप्त आधार मिसिलमा देखिएपछि मैले जानी वुझी नगरेको भन्ने कुरा मैले शुरु अदालतमा गरेको वायन र सो वयानलाई समर्थन गरी गरेको साक्षीको वकपत्रवाट मैले नागरिकता प्राप्त गराउने उद्देश्यले जानी जानी झुठ्ठो विवरण वा वयान दिई सिफारिश गरेको होइन भन्ने देखिएपछि तथ्यको विश्लेषण गरी सफाई प्रदान गर्नुपर्नेमा कुनै आधारसम्म नखोली अपराधको प्रकृति समेतलाई विचार गरी १ महिना कैद हुन्छ भनी गरिएको शुरु फैसला त्रुटिपूर्ण हुँदा मेरो हकमा उक्त फैसला उल्टी गरी अभियोग दावीवाट सफाई पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी रामचरण मेहताको पुनरावेदन पत्र ।

            मैले पेश गरेका कागजात तथा साक्षीको वकपत्र समेतका प्रमाणको मूल्यांकन नै नगरी केबल जाहेरीको आधार प्रमाणबाट गरिएको शुरु फैसला गम्भिर त्रुटिपूर्ण हुँदा उल्टी गरी प्रमाणको विश्लेषण, लेखा जोखा र मूल्यांकन गरी सफाई पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी जगदेव शर्मा र सुभाष शर्माको संयुक्त पुनरावेदन पत्र ।

            यसमा मिति २०५७।४।३२ को जन्मदर्ता प्रमाण पत्र तथा वडा अध्यक्ष हेमनारायण मेहता समेतले गरेको सिफारिशको आधारमा प्र. रामचरण मेहताले सिफारिश गरेको देखिँदा निजले जानी जानी झुठृा विवरण सिफारिश गरेको ठहराई अन्य प्रतिवादीहरुको हकमा आवश्यक प्रमाण नबुझी गरेको शुरुको फैसला फरक पर्न सक्ने हुँदा वादी श्री ५ को सरकारको हकमा पुनरावेदन सरकारी वकिल कार्यालय, विराटनगरलाई सूचना दिई पेश गर्नु भन्ने समेत व्यहोराको पुनरावेदन अदालत विराटनगरको मिति २०६०।९।१५ को आदेश ।

            प्रतिवादी सुभाष शर्मा प्रतिवादी जगदेव शर्माको छोरा नभई झमेली शर्माको छोरा  भन्ने देखिन आएको अवस्था हुँदा झमेली शर्माको छोरा यी पुनरावेदक प्रतिवादी सुभाष शर्माले जगदेव शर्माको छोरा भनी नागरिकता लिएको र झमेली शर्माको छोरालाई मेरो छोरा भनी प्रतिवादी जगदेव शर्माले सनाखत गरेको समेत कार्य नागरिकता ऐन, २०२० को दफा १५ को विपरीत हुँदा निज प्रतिवादी सुभाष शर्मा र जगदेव शर्मालाई सोही ऐन वमोजिम ६ महिना कैद र एक हजार रुपैया जरिवाना गरेको शुरु फैसलामा कुनै परिवर्तन गर्नुपर्ने नदेखिँदा प्रतिवादी सुभाष शर्मा र जगदेव शर्माको हकमा शुरु फैसला उल्टी हुनुपर्छ भन्ने पुनरावेदन जिकिर र निजहरु तर्फका कानून व्यवसायीको वहससंग सहमत हुन सकिएन ।

            पुनरावेदक प्रतिवादी रामचरण मेहताको सम्बन्धमा विचार गर्दा प्रतिवादी सुभाष शर्मा प्रतिवादी जगदेवको छोरा नभै झमेली शर्माको छोरा हुन् भन्ने कुरा यी पुनरावेदक रामचरण मेहतालाई थाहा जानकारी हुन सक्ने भन्ने कुरा पुष्टी हुने खालको प्रमाण वादी पक्षवाट गुजार्न सकेको पाईदैन । नेपाल नागरिकता ऐन, २०२० को दफा १५ ले झुठृा विवरण वा वयान दिई नेपालको अंगिकृत नागरिकता वा जन्म वा बंशजको नाताले नागरिकता प्राप्त गर्ने गराउने व्यक्ति वा सो गर्ने गराउने उद्देश्यले जानी जानी झुठृो विवरण वा वयान दिई आवेदन पत्र दिने व्यक्तिलाई पाँच बर्ष सम्म कैद वा दश हजार रुपैया सम्म जरिवाना वा दुवै सजाय हुनेछ भन्ने व्यवस्था गरेको पाईन्छ । प्रस्तुत मुद्दाका पुनरावेदक प्रतिवादी यी रामचरण मेहता तत्कालिन गा.वि.स. अध्यक्ष हुँदा प्रतिवादी सुभाष शर्मालाई जगदेव शर्माको छोरा भनी नेपाली नागरिकताको प्रमाणपत्र पाउँ भनी भरेको अनुसूची –१ को फाराममा तत्कालीन देवानगंज गा.वि.स.वडा नं. ७ को वडा अध्यक्ष हेमनारायणले निज सुभाष जगदेव शर्माको छोरालाई राम्ररी चिन्दछु भनी सिफारिश गरेको देखिँदा र मिसिल सामेल दर्ता मिति २०५७।४।३२ को सुभाष शर्माको जन्मदर्ता प्रमाण पत्रको फोटो कपीलाई हेर्दा सुभाष शर्मा जगदेव शर्माको छोरा भनी उल्लेख  भएको देखिँदा सोही वडा अध्यक्षको सिफारिश र सुभाष शर्माको जन्म दर्ता प्रमाण पत्रको आधारमा प्रतिवादी सुभाष शर्मा जगदेव शर्माको छोरा हुन् भनी यी पुनरावेदक प्रतिवादी रामचरण मेहताले सोही अनुसूची १ को फारममा सिफारिश गरेको देखिँदा निजले जानी जानी झुठृा विवरणको सिफारिश गरेको भन्न मिल्ने देखिएन । तसर्थ निज पुनरावेदक प्रतिवादी रामचरण मेहतालाई कसूरदार कायम गरेको हदसम्मको शुरु फैसला मनासिव देखिएन । अतः प्रतिवादीहरु सुभाष शर्मा र जगदेव शर्मालाई नेपाल नागरिकता ऐन, २०२० को दफा १५ वमोजिम कसूरदार कायम गरी सजाय गरेको मिलेको र प्रतिवादी रामचरण मेहताले सफाई पाउनेमा निजलाई सजाय गरेको हकमा नमिलेकोले सुनसरी जिल्ला अदालतवाट मिति २०५९।२।१७।२ मा भएको फैसला केही उल्टी हुने ठहर्छ  भन्ने समेत व्यहोराको पुनरावेदन अदालत विराटनगरको मिति २०६१।३।२२ को फैसला ।

            नागरिकता प्राप्त गर्ने आवेदन फाराम (अनुसूची १) मा जगदेव शर्माको छोरा सुभाष शर्मालाई राम्ररी चिन्दछु, उपर्युक्त लेखिएको निजको व्यहोरा मैले जानेबुझेसम्म साँचो हो, झुठ्ठा ठहरे कानून वमोजिम सहुँला बुझाउँला भनी दस्तखत गरेको र वयानका क्रममा समेत जगदेव शर्मालाई चिन्दछु, निजको घरमा जाँदा निज जगदेव शर्मा र सुभाष शर्मा बाबु छोरा हुन् भन्ने चिनेको हुँ भनी उल्लेख गरेको अवस्थामा प्रतिवादी रामचरण मेहतालाई सफाई दिने गरी भएको फैसला त्रुटिपूर्ण रहेको छ । तसर्थ प्रतिवादी रामचरण मेहतालाई सफाई दिएको हदसम्मको पुनरावेदन अदालतको फैसला सो हदसम्म त्रुटिपूर्ण हुँदा उल्टी गरी अभियोग दावी वमोजिम गरिपाऊँ भन्ने समेत व्यहोराको वादी नेपाल सरकारका तर्फबाट परेको पुनरावेदन पत्र ।

२.    नियम वमोजिम पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा प्रतिवादी जगदेव शर्माले वयान दिएको र नागरिकताको लागी अनुसूची फाराममा जानी जानी सुभाष शर्मालाई छोरो वनाई छोरा हो भनी सनाखत गरेको पुष्टी हुन आएको,  गा.वि.स.अध्यक्ष रामचरण मेहताले झुठ्ठा विवरण भरेको अनुसूची फारममा सुभाष शर्मालाई जगदेव शर्माको छोरा भनी सिफारिश गरेको भन्ने समेतका आधारमा प्रतिवादीहरुले नेपाल नागरिकता ऐन, २०२० को दफा १५ अनुसारको कसूर गरेको देखिँदा निजहरुलाई सोही ऐनको दफा १५ अनुसार सजाय गरिपाऊँ भन्ने मुख्य अभियोग दावी रहेको प्रस्तुत मुद्दामा शुरु जिल्ला अदालतबाट प्रतिवादी सुभाष शर्मा र प्रतिवादी जगदेव शर्मालाई नेपाल नागरिकता ऐन अनुसार जनही ६/६ महिना कैद र एक/एक हजार रुपैया जरिवाना हुने र अर्का प्रतिवादी रामचरण मेहतालाई अपराधको प्रकृति समेतलाई विचार गरी सोही ऐन अनुसार एक महिना कैद हुने ठहर्‍याई फैसला भए उपर प्रतिवादीहरुको पुनरावेदन परेकोमा पुनरावेदन अदालतबाट प्रतिवादीहरु सुभाष शर्मा र जगदेव शर्मालाई नेपाल नागरिकता ऐन, २०२० को दफा १५ वमोजिम कसूरदार कायम गरी सजाय गरेको मिलेको र प्रतिवादी रामचरण मेहताले सफाई पाउनेमा निजलाई सजाय गरेको हकमा नमिलेको भनी शुरु फैसला केही उल्टी हुने ठहर्‍याई फैसला भएको देखिन्छ । सो उपर वादी नेपाल सरकारका तर्फबाट प्रतिवादी रामचरण मेहताले आवेदन फाराममा गरेको सिफारिश व्यहोरा र वयानका क्रममा स्विकार गरेको तथ्यतर्फ ध्यान नदिई निजलाई सफाई दिने गरी भएको पुनरावेदन अदालतको फैसला सो हदसम्म त्रुटिपूर्ण रहेकोले उल्टी गरी अभियोग दावी वमोजिम गरिपाऊँ भन्ने जिकीर लिई पुनरावेदन गरेको देखिन्छ ।

      ३.    उल्लिखित तथ्य रहेको प्रस्तुत मुद्दामा पुनरावेदक/वादी नेपाल सरकारका तर्फबाट उपस्थित विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री ठोकप्रसाद शिवाकोटीले गर्नु भएको वहस जिकीर समेत सुनियो । यसमा पुनरावेदन अदालतबाट भएको फैसलामा प्रतिवादीमध्येका रामचरण मेहतालाई सफाई दिने हदसम्मको फैसला त्रुटिपूर्ण रहेको भन्ने पुनरावेदन जिकीर रहेको देखिँदा झुठ्ठा बिबरण पेश गरी नागरिकता लिएको भन्ने विवादको विषयमा निज रामचरण मेहताको संलग्नताको अवस्था समेतका सम्बन्धमा विवेचना गरी पुनरावेदन अदालत विराटनगरको फैसला मिले नमिलेको के रहेछ भन्ने सम्बन्धमा निर्णय दिनुपर्ने देखिन्छ ।

            ४.    निर्णयतर्फ विचार गर्दा प्रतिवादी सुभाष शर्माले आफूलाई जगदेव शर्माको छोरा भनी लिएको नेपाली नागरिकताको प्रमाणपत्र झुठ्ठा बिबरण पेश गरी लिएको हो भन्ने कुरामा विवाद देखिँदैन । त्यसरी झुठ्ठा बिबरण पेश गरी नागरिकताको प्रमाणपत्र प्राप्त गर्ने कार्यमा निज स्वयं र जगदेव शर्माको संलग्नता रहेको भन्ने कुरा पनि स्थापित भैसकेको हुँदा त्यसतर्फ पुनः विवेचना गर्नु आवश्यक देखिँदैन । तर सो प्रक्रियामा देवानगञ्ज गा.वि.स. अन्तर्गतको वडा नं. ७ का तत्कालीन वडाध्यक्ष हेमनारायण मेहता र गा.वि.स. का तत्कालीन अध्यक्ष रामचरण मेहताले सिफारिश गरेको भन्ने आधारमा रामचरण मेहतालाई समेत प्रतिवादी बनाई अभियोग पत्र पेश भएको अवस्था भएकाले निज रामचरण मेहताको संलग्नताको मात्रा र त्यस प्रकृतिको संलग्नता दण्डनीय हुने नहुने भन्ने विषयवस्तुमा मात्र सीमित रही न्याय निरुपण हुनु पर्ने देखिन्छ ।

            ५.    प्रस्तुत मुद्दाका प्रतिवादी यी रामचरण मेहता सुनसरी जिल्लाको देवानगञ्ज गा.वि.स.का तत्कालिन अध्यक्ष रहेको भन्ने कुरामा विवाद  छैन । प्रतिवादी सुभाष शर्माले आफूलाई जगदेव शर्माको छोरा भनी उल्लेख गरी नेपाली नागरिकताको प्रमाणपत्र पाउँ भनी भरेको नेपाल नागरिकता नियमावली, २०४९ वमोजिमको अनुसूची–१ को फाराममा सोही गा.वि.स. अन्तर्गतको वडा नं. ७ का तत्कालीन वडा अध्यक्ष हेमनारायण मेहताले जगदेव शर्माको छोरा सुभाष शर्मालाई राम्ररी चिन्दछु भनी गा.वि.स.सदस्यको हैसियतले सिफारिश गरेको भन्ने कुरा मिसिल संलग्न कागजबाट देखिएको छ । देवानगञ्ज गा.वि.स.को वडा नं. ७ का वासिन्दा रहेका जगदेव शर्मा र निजको परिवारका बारेमा सोही वडाका जनप्रतिनिधि समेत रहेका निज हेमनारायण मेहताले चिन्नु जान्नु स्वाभाविकै हुन्छ । वास्तविक रुपमा नै चिने जानेको आधारमा सिफारिश भै वास्तविक नेपाली नागरिकले नागरिकताको प्रमाणपत्र पाउन् भन्ने उद्देश्यले नै कानूनमा सम्बन्धित गा.वि.स. वा नगरपालिकाको सदस्यको सिफारिश गर्नुपर्ने अनिवार्य व्यवस्था गरिएको हो भन्न सकिन्छ । त्यसरी सम्बन्धित वडाका स्थानीय जनप्रतिनिधिले राम्ररी चिन्दछु, व्यहोरा जाने बुझेसम्म साँचो हो, झुठा ठहरे कानून वमोजिम सहुँला बुझाउँला भनी गरिदिएको दस्तखतका आधारमा त्यसप्रति विश्वस्त हुँदै सो फाराममा रहेको सिफारिश गर्नेको महलमा सिफारिशकर्ताले दस्तखत गरिने सामान्य प्रचलनको कुरा पनि हो । गा.वि.स. अध्यक्षका रुपमा रहेका व्यक्तिले आफू अन्तर्गतको वडाध्यक्ष जस्तो जिम्मेवार व्यक्तिको विश्वासमा परी सिफारिश गरिदिएको कुरालाई निरपेक्ष रुपमा हेरिनु न्यायोचित हुँदैन । अर्कोतर्फ नागरिकताको प्रमाणपत्र पाउँ भन्ने निवेदन फारामका साथमा जगदेव शर्माको नागरिकताको प्रमाणपत्र र सुभाष शर्माको जन्मदर्ताको प्रमाणपत्र समेत संलग्न रहेको देखिन्छ । उक्त निवेदन फाराममा उल्लेख भएको बाबुको नाम थर, वतन र जन्म मितिसँग जन्मदर्ताको प्रमाणपत्रमा उल्लिखित बाबुको नाम थर, वतन र जन्ममिति समेत मिले भिडेको अवस्थामा त्यस किसिमको आधिकारिक लिखतलाई पनि सिफारिशकर्ताले आधार बनाउन सक्ने नै देखियो । यी प्रतिवादी रामचरण मेहताले अदालत समक्ष गरेको वयानका क्रममा पनि जगदेव शर्माले सुभाष शर्मा मेरो नै छोरा हुन् भनी सिफारिश गरिपाऊँ भनी अनुसूची फारम लिई आई सो मा स्थानीय पञ्जिकाधिकारीको जन्मदर्ता प्रमाण पत्र र सम्बन्धित वडाअध्यक्षको सिफारिश समेत भएकोले सो अनुसूची फाराम सत्य नै होला भनी सहिछाप गरी दिएको हुँ भनी उल्लेख गरेका छन् । वयानमा उल्लिखित व्यहोराबाट पनि जानी जानी झुठ्ठा व्यहोराको सिफारिश गरेको नभै स्थानीय जनप्रतिनिधिप्रतिको विश्वास र त्यसलाई समर्थन गर्ने आधिकारिक प्रमाणपत्रका आधारमा सिफारिश गरेको भन्ने देखिन्छ । त्यसरी स्थानीय पञ्जिकाधिकारीको कार्यालयद्वारा जारी गरिएको प्रतिवादी सुभाष शर्माको नामको जन्मदर्ता प्रमाणपत्र तथा निज सुभाष शर्माले नेपाली नागरिकताको प्रमाणपत्र पाउँ भनी दिएको निवेदन फाराममा स्थानीय जनप्रतिनिधिका रुपमा रहेका वडाध्यक्षले गरिदिएको सिफारिश समेतका आधारमा सिफारिश गर्ने देवानगञ्ज गा.वि.स.का तत्कालीन अध्यक्ष यी प्रतिवादी रामचरण मेहताले जानी जानी झुठृा विवरणको सिफारिश गरेको भन्न मिल्ने अवस्था देखिँदैन ।

            ६.    नेपाल नागरिकता ऐन, २०२० को दफा १५ ले झुठो बिबरण वा वयान दिई नेपालको अंगिकृत नागरिकता वा जन्म वा वंशजको नाताले नागरिकता प्राप्त गर्ने गराउने वा सो गर्ने गराउने उद्देश्यले जानी जानी झुठो बिबरण वा वयान दिई सिफारिश गर्ने वा सो गर्ने उद्देश्यले झुठो बिबरण वा वयान दिई आवेदनपत्र दिने समेतका कार्यलाई दण्डनीय बनाएको छ । प्रतिवादी सुभाष शर्माले झुठो बिबरण पेश गरी नागरिकता प्राप्त गरेको विषयमा यी प्रतिवादी रामचरण मेहताको संलग्नताको हकमा उल्लिखित कानूनी व्यवस्थाको रोहमा हेर्दा पनि निजले सुभाष शर्मालाई नागरिकता प्राप्त गराउने उद्देश्यले जानी जानी झुठो बिबरण वा वयान दिई सिफारिश गरेको भन्ने कुरा कहिँ कतैबाट पुष्टी हुन सकेको पाईंदैन । नागरिकता प्राप्त गर्ने सुभाष शर्मा विदेशी नागरिक नभई नेपाली नागरिक नै भएको देखिन्छ । जसबाट सिफारिशकर्ताले विदेशीलाई नेपाली नागरिक भनी झुटृा सिफारिश गरेको भन्ने अवस्था पनि प्रस्तुत विवादमा छैन ।

७.    कानूनमा जानी जानी झुठा विवरण वा वयान दिई सिफारिश गर्ने कार्य लाई कसूर कायम गरी त्यसरी जानी जानी सिफारिश गर्नेलाई सजाय गर्ने व्यवस्था गरेको सन्दर्भमा हेर्दा प्रतिवादी रामचरण मेहताले सिफारिश गरेको हुँदा निज वास्तवमै कसूरदार पो रहेछन् कि भने जस्तो देखिन्छ । कानूनमा यस्तो व्यवस्था भएकोमा कसूरदार ठहर गर्नु अघि प्रतिवादीको कार्यको साथ साथै मनसाय, कथित अपराधको गाम्भिर्यता र सिफारिश गर्ने फाराममा सिफारिशकर्ताको Declaration लाई समेत हेर्नु पर्छ । प्रतिवादी रामचरण मेहताले सिफारिश गरेकोमा विवाद नभएपनि निजले गलत विवरणमा जानी जानी सिफारिश गरेको भन्ने प्रमाणित भएको देखिँदैन । सो भन्दा पनि अर्को महत्वपूर्ण कुरा के छ भने नेपाल नागरिकता नियमावली, २०४९ को अनुसूची–१ मा रहेको आवेदन फारामको सिफारिश व्यहोरामा जाने बुझे सम्म भन्ने शब्दावली परेको देखिन्छ । तर प्रस्तुत मुद्दाका प्रतिवादी रामचरण मेहताले झुठा विवरणलाई जानी बुझी सिफारिश गरेको भन्ने प्रमाणित हुन सकेको छैन । तसर्थ जानी बुझी सिफारिश गरेको भन्ने प्रमाणित नभएको अवस्थामा सिफारिशकर्तालाई सजाय भागी बनाउन नमिल्ने हुँदा यी प्रतिवादी रामचरण मेहतालाई सफाई  दने  ठहर्‍याएको  पुनरावेदन अदालत  विराटनगरको  मिति २०६१।३।२२ को फैसला मिलेकै देखिँदा सदर हुने ठहर्छ । वादी नेपाल सरकारको पुनरावेदन जिकीर पुग्न सक्दैन । प्रस्तुत मुद्दाको दायरीको लगत कटृा गरी मिसिल नियमानुसार गरी बुझाईदिनु । 

 

उक्त रायमा म सहमत छु  ।

                                   

प्र.न्या.केदारप्रसाद गिरी

 

इतिसम्बत् २०६५ साल साउन १९ गते रोज १ शुभम् ............

इजलास अधिकृतः उमेश कोइराला