निर्णय नं. ७०१३ - उत्प्रेषणयुक्त परमादेशसमेत

निर्णय नं. ७०१३         ने.का.प. २०५८        अङ्क ५/६

 

संयूक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री गोविन्दवहादुर श्रेष्ठ

माननीय न्यायाधीश श्री कृष्णकुमार बर्मा

संवत् २०५३ सालको रिट नं. ..२५९४

आदेश मितिः २०५७।११।५।६

 

विषय : उत्प्रेषणयुक्त परमादेश ।

 

निवेदकः जिल्ला बारा भरतगंज सिगौली गा.वि.स. वार्ड नं ६ सिंगौल वस्ने भक्ते भन्ने भक्तवहादुर श्रेष्ठ

विरुद्ध

विपक्षीः बारा जिल्ला अदालत कलैया वारा समेत

 

§  म्याद तामेली वेरीतपूर्वक भएकोले वदर गरी पुनः म्याद तामेली गरी पाउँ भनी पुनरावेदन अदालतमा अ.वं. १७ नं. वमोजिम निवेदन परिसकेको अवस्थामा उक्त तामेली रीतपूर्वकको छ, छैन सो सम्वन्धमा हेरी जाँची वुझी उक्त तामेली म्याद कानूनी प्रकृया वमोजिम तामेल भएको छ छैन सो सम्वन्धमा आवश्यक निर्णय गर्नुपर्नेमा पुनरावेदन अदालत हेटौडाबाट फैसलामा समेत उक्त निवेदन सम्वन्धमा केही उल्लेख गरेको देखिदैन । म्याद तामेली नै कानून वमोजिम रीतपूर्वकको हुदैन भने त्यस्तो तामेली म्यादको आधारमा भएको फैसला समेतबाट प्राकृतिक न्याय सिद्धान्तको हनन भएको नै सम्झनु पर्छ । अतः त्यस्तो प्राकृतिक न्यायको सिद्धँन्त विरुद्धको काम कारवाहीबाट भएको निर्णय फैसलालाई कायम राख्न कानूनसंगत नहुँदा यि रिट निवेदकको नामको मिति २०५२।३।४ को पुनरावेदनको तामेली म्याद र पुनरावेदन अदालत हेटौडाको मिति २०५३।६।८ को फैसला समेत उत्प्रेषणको आदेशव्दारा वदर हुने ।

(प्र.नं.१२)

 

निवेदक तर्फबाटः विद्वान अधिवक्ता श्री गणेशवहादुर थापा र विद्वान अधिवक्ता श्री शम्भुवहादुर गोले

विपक्षी तर्फबाटः विद्वान उपन्यायाधिवक्ता श्री  श्रीधर सापकोटा

अवलम्वित नजिरः

     

आदेश

न्या.गोविन्दबहादुर श्रेष्ठः नेपाल अधिराज्यको संविधान २०४७ को धारा २३ र ८८ (२) अन्तर्गत परेको प्रस्तूत रिट निवेदनको संक्षिप्त तथ्य एवं ठहर यसप्रकार छ ।

      २.    विपक्षी माईली तामाङ्ग भोम्जनले निजको छोरी विपक्षी टपलमाया भन्ने सानू माया तामाङ्ग मिति २०३९।३।२९ गते हराएकोले निजलाई म समेतले ललाई फकाई भारतमा विक्रि गरेको भन्ने जाहेरी परी जिल्ला प्रहरी कार्यालय वारावाट म निवेदक समेतलाई पक्री कारवाही भएकोमा विपक्षी सानूमायाका वावू जित वहादुर र आमा माइली तामाङ्गले जिल्ला प्रहरी कार्यालय कलैयामा आई निजकी छोरी काभ्रेपलान्चोक जिल्ला पाङगू गाउँमा वसेकोले फेला पारी घरमा ल्याएको छु भनि २०३९।४।२४ मा निवेदन गरेपछि म समेतले मुद्दा नचल्ने भनि कारवाहीवाट पूmर्सद पाएको थिए ।

      ३.    २०४७।६।१ मा विपक्षी टपलमाया भन्ने सानूमाया तामाङ्गले उल्लेखित २०३९ आषाढकै घटनालाई आधारमानी म निवेदक समेत उपर सोही विषयमा पुनःजाहेरी दिई सो आधारमा मलाई पक्री कूटपिट, डर, त्रास धम्की दिई जवरजस्ती वयान गराई सरकारी वकिल कार्यालय वारा मार्फत विपक्षी वारा जिल्ला अदालत कलैयामा जिउ मास्ने वेच्ने मुद्दा दायर गरेकोमा २०४७।६।३१ मा थूनछेक हुँदा तारेखमा रही पुर्पक्ष गरी आएको थिए । यसै क्रममा जिल्ला अदालतवाट ०५१।३।२२ मा फैसला हुँदा अन्य प्रतिवादीहरुलाई सफाइ दिई मलाई केवल प्रहरीमा भएको वयानको आधारमा कसुरदार ठहर गरी १० वर्ष कैदको सजायं र्भै फैसला भएछ । फैसला हुँदा म रुजु हाजिर नरहेकोले थाहा भएन । उक्त मुद्दामा सफाइ पाएका अन्य प्रतिवादीहरु समेत उपर वादी श्री ५ को सरकारले पुनरावेदन अदालत हेटौडामा पुनरावेदन गरेकोमा निजहरुलाई झिकाइएपछि सो कुरा मेरो दाजु अकल वहादुर श्रेष्ठले थाहापाई सो सम्वन्धमा बारा जिल्ला अदालतमा वुझ्दा विपक्षी जिल्ला अदालतवाट मेरो नाममा ७० दिने पुनरावेदनको म्याद विपक्षी जिल्ला अदालतका तामेल्दार रामनारायणले गैरकानूनी र वेरीतपूर्वक तामेल गरेकोमा म विदेश भारतमा काम गरी वसेको हुँदा मेरो हकमा दाजु अकलवहादुरले वेरीतको म्याद बदर गरी पाउँ भनि पुनरावेदन अदालत हेटौडामा जानकारी निवेदन गरेकोमा उक्त मेरो नाउँको पुनरावेदनको म्याद तामेली वारा जिल्ला अदालतवाट झिकाई पेश गर्नु भन्ने आदेश भएतापनि विपक्षी पू.वे.अ.बाट मिति २०५३।६।८ मा फैसला हुँदा उक्त पुनरावेदनको तामेली म्याद सम्वन्धमा नवोली अन्य प्रतिवादीहरुलाई २०३९ सालमा घटित अपराधलाई लिएर २०४३ सालमा आएको आधारमा सजाय गर्दा ऐनको ऐनको पश्चातदर्शी असर समेतको आधारमा सफाइ दिएको सदर हुने ठहरी फैसला भएछ । म भारतवाट घर फर्की आएपछि उक्त गैरकानूनी तामेली भएको पुनरावेदनको म्याद र फैसला वारे थाहापाई कानून व्यवसायी एकराज वास्तोला मार्फत नक्कल सारी निवेदन गर्न आएको छु ।

      ३.    विपक्षी जिल्ला अदालतवाट मेरो नामको पुनरावेदनको म्याद तामेल गर्दा उनाउ कथित गा.वि.स. उपाध्यक्ष भनेको कृष्णरायको रोहवरमा भनि कथित वार्ड नं. ६ वस्ने भनिएको झूठा उनाउ व्यक्ति रुद्रवहादुर थापा र ओमवहादुरलाई साक्षी राखी रोहवरमा वसी मेरो जस्ताको छाना भएको पुर्व फर्केको २ तले घरलाई झूठा  व्यहोरा लेखि दक्षिण फर्केको खपडाको घरवास देखाई २०५३।४।८ मा तामेल गरेको हुँदा उक्त तामेली अ.वं ११०,१११ नं को विपरीत छ । यसरी त्रुटीपूर्ण तामेल गरी  पुनरावेदन गर्न पाउने प्राकृतिक एवं कानूनी हकवाट यसरी वंचित गरेकोमा पुनरावेदन अदालतमा अ.वं १७ नं बमोजिम निवेदन गर्दा उक्त वेरीतको गैरकानूनी तामेली म्याद झिकाउने सम्म कार्य गरी अन्तिम फैसलामा सो सम्वन्धमा केही नवोली कानूनको पश्चातदर्शी असर परेकोलाई स्वीकारी जाहेरवाला समेतलाई झिकाउँदा उपस्थित नभएको र वयान नगराइएको स्विकार्दै सोही प्रमाणका आधारमा समेत अन्य प्रतिवादीहरुलाई सफाइ दिएको शुरु फैसला सदर गरी निवेदकको हकमा केही नवोलेवाट मेरो पुनरावेदन गर्ने हक हनन भएकोले उक्त कानूनी हक प्रचलनको लागि अन्य प्रभावकारी कानूनी उपचारको अभावमा नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७ को धारा २३, ८८(२) बमोजिम निवेदन गर्न आएको छु ।

      ४.    अतः नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७ को धारा ११(१), १४(१)  (२) (४), २३, ८८(२), मूलूकी ऐन अ.वं ११०, १११, १९३, २०५ र ने.का.प. २०३६, नि.नं १३१२, पृष्ठ ३८५, ने.का.प. २०४५, नि.नं ३६३८, पृष्ठ ११४८, ने.का.प. २०४१, पृष्ठ २२९, नि.नं १९२८, समेतको आधारमा विपक्षी वारा जिल्ला अदालतवाट तामेल भएको मेरो नाउँको वेरीतपूर्ण ७० दिने पुनरावेदनको तामेली म्याद उत्प्रेषणको आदेशद्धारा वदर गरी म निवेदकलाई पुनरावेदन गर्ने म्याद दिनु भनि विपक्षी वारा जिल्ला अदालतको नाउँमा परमादेश लगायत जो चाहिने आज्ञा आदेश वा पूर्जी जारी गरी पाउँ भन्ने रिट निवेदन ।

      ५.    यसमा के कसो भएको हो ? निवेदकको माग बमोजिमको आदेश किन जारी हुनु नपर्ने हो ? लिखित जवाफ पठाउनु भनि विपक्षीहरुलाई सूचना पठाई लिखित जवाफ आएपछि वा अवधि नाघेपछि पेश गर्नु भन्ने यस अदालतको आदेश ।

      ६.    मिति २०५२।३।४ मा यस गा.वि.स.का. उपाध्यक्ष भक्तवहादुर डासेली हुनुहून्थ्यो, कृष्णराय क,े कून व्यक्ति हो यस कार्यालयको जानकारी छैन । निज उनाउ व्यक्तिले किन कसरी गा.वि.स.का. उपाध्यक्षको हैसियतले सहि गरे सो वारे कार्यालयलाई जानकारी छैन । वार्ड नं ६ मा ओमवहादुर र रुद्रवहादुर थापा भन्ने व्यक्ति नभएको, गा.वि.स.मा उक्त म्याद प्राप्त भै गा.वि.स. तर्फवाट म्याद टाँस गर्ने कार्य भएको कुनै रेकर्ड छैन । निवेदकको घर सम्वन्धमा वुझ्दा यस गा.वि.स. को वार्ड नं. ६ सिंगौलमा जस्तापाताको छानो पुर्व मोहोडा काठको वेरा भएको २ तल्ले निवेदकको घर हुँदा निवेदकको कुनै हक अधिकार हनन् नगरेको हुँदा रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने सिंगौल भरतगंज गा.वि.स.को लिखित जवाफ ।

      ७.    सानूमाया तामाङ्गनीको जाहेरीले वादी श्री ५ को सरकार प्रतिवादी भक्तवहादुर श्रेष्ठ, रामचन्द्र अधिकारी, श्रीकृष्ण तिमिल्सीना र विरवहादुर थापा समेत भएको जीउ मास्ने वेच्ने मुद्दामा वारा जिल्ला अदालतवाट २०५१।३।२२ मा निवेदकले कसुर गरेको ठहरी अन्य प्रतिवादीहरुले सफाइ पाउने ठहरी फैसला भै सफाइ पाएका प्रतिवादी उपर वादी श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन परी बारा जिल्ला अदालतको फैसला सदर भै यस अदालतवाट २०५३।६।८ मा फैसला भएको । निवेदकले पुनरावेदन गर्ने ७० दिने म्याद गुजारी वसेकोले निजको हकमा पुनरावेदन फैसलामा वोली रहन नपर्ने हुँदा निवेदकको माग बमोजिम आदेश जारी हुनु पर्ने नहुँदा रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने पुनरावेदन अदालत हेटौडाको लिखित जवाफ ।

      ८.    स.फौ.नं ७६ को जीउ मास्ने वेच्ने मुद्दामा प्र, भक्तवहादुर श्रेष्ठले जीउ मास्ने वेच्ने कार्य (नियन्त्रण) ऐन, २०४३ को देहाय (क) को कसुर गरेको ठहरेकोले ऐ. ऐनको दफा ८(१) बमोजिम कैद वर्ष १० हुन्छ भन्ने यस अदालतवाट २०५१।३।२२ मा फैसला भएकोमा उक्त फैसला उपर निवेदकको नाउँको पुनरावेदनको म्याद अ.वं ११० नं बमोजिम २०५२।३।४ मा रीतपूर्वक घरमा म्याद टाँस भै तामेल भएको हुँदा पुनरावेदन गर्ने म्याद गूज्रेको कुराको लोप गरी रिट निवेदन गर्न आएको हुँदा उक्त पुनरावेदनको म्याद वदर हुनुपर्ने नहुँदा विपक्षीको रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने बारा जिल्ला अदालतको लिखित  जवाफ ।

      ९.    नियम बमोजिम दैनिक मुद्दा पेशी सूचीमा चढी निर्णयार्थ इजलास समक्ष पेश हुन आएको प्रस्तूत रिट निवेदनमा रिट निवेदकको तर्फवाट विद्वान अधिवक्ता श्री गणेश वहादुर थापा र विद्वान अधिवक्ता श्री शम्भू वहादुर गोलेले हाम्रो पक्षलाई कसुरदार ठहर गरेको जिल्ला अदालतको फैसला उपरको पुनरावेदनको तामेली म्यादमा उनाउ झूठा व्यक्तिहरुलाई रोहवर र साक्षीमा राखि घरमा म्याद टाँस गरी १ प्रति म्याद गा.वि.स.मा समेत नवूझाएको भन्ने कुरा गा.वि.स. को लिखित जवाफवाट देखिएको हुँदा त्यस्तो म्याद अ.वं ११० नं १११ नं. को विपरीत भएको छ । उक्त म्याद सम्वन्धमा पुनरावेदन अदालतमा अ.वं १७ नं बमोजिम निवेदन गर्दा समेत पुनरावेदन अदालतले केही आदेश नगरी फैसलामा समेत केही उल्लेख नगरेको हुँदा त्यस्तो कार्य प्राकृतिक न्यायको सिद्धान्त विपरीत हुँदा माग बमोजिमको आदेश जारी हुनुपर्छ भनि र विपक्षी श्री ५ को सरकारको तर्फवाट उपस्थित विद्वान उपन्यायाधिवक्ता श्री श्रीधर सापकोटाले विपक्षीको घरमा अ.वं ११० र १११ को रितपूर्वक म्याद टाँस भएको र सो म्याद भित्र पुनरावेदन नगरी म्याद गुजारी उक्त म्याद रीतपूर्वक भएन भनि अहिले रिट क्षेत्रमा प्रवेश गरेको हुँदा विपक्षी सफाहात लिई अदालतमा नआएको हुँदा विपक्षीको कुनै हक अधिकार हनन् नभएको हुँदा रिट निवेदन खारेज हुनुपर्छ भनि वहस गर्नुभयो ।

      १०.    विद्वान कानून व्यावसायीहरुले गर्नु भएको वहस जिकिर सूनि रिट निवेदन सहितको मिसिलहरु समेत अध्ययन गरी निवेदन माग दावी बमोजिमको आदेश जारी गर्नुपर्ने हो, होइन भन्ने सम्वन्धमा निर्णय दिनु पर्ने देखियो ।

      ११.    निर्णय तर्फ विचार गर्दा, विपक्षी टपलमाया भोम्जन भन्ने सानूमाया तामाङको जाहेरीले वादी श्री ५ को सरकार विपक्षी प्रतिवादी म समेत भएको जीउ मास्ने वेच्ने मुद्दामा वारा जिल्ला अदालतवाट तामेल भएको ७० दिने पुनरावेदनको म्याद अ.वं ११० र १११ नं विपरीत त्रुटीपूर्ण तामेल भएको हुँदा उक्त तामेली म्याद तथा पुनरावेदन अदालतको फैसला समेत त्रुटीपूर्ण हुँदा उत्प्रेषणको आदेशद्धारा वदर गरी पुनः पुनरावेदनको म्याद दिई पुनः इन्साफ गर्नु भन्ने परमादेश समेत जारी गरी पाउँ भन्ने रिट निवेदन दावी भएकोमा विपक्षी रिट निवेदकको ७० दिने पुनरावेदनको म्याद रीतपूर्वक नै तामेल भएको र उक्त म्याद भित्र पुनरावेदन नगरी म्याद गुजारी अहिले उक्त म्याद वदरको लागि रिट क्षेत्रमा प्रवेश गरेको हुँदा रिट निवेदन खारेज हुनु पर्छ भन्ने विपक्षीहरुको लिखित जवाफ रहेको देखिन्छ ।

      १२.   यस्मा प्रस्तूत विवादको प्रमाणको रुपमा आएको शुरु बारा जिल्ला अदालत र पुनरावेदन अदालतको शुरु र रेकर्ड मिसिल समेत हेर्दा उपर्यूक्त जीउ मास्ने वेच्ने मुद्दामा रिट निवेदकको तर्फवाट निजका दाजु अकल वहादुर श्रेष्ठले निवेदकको नामको पुनरावेदनको म्याद वेरीतपूर्वक तामेली भएको हुँदा वदर गरी पुनः पुनरावेदनको म्याद जारी गरि पाउँ भनि अन्य प्रतिवादी उपर परेको वादी श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन उपर पुनरावेदन अदालत हेटौडावाट निर्णय नहुँदै अ.वं १७ नं. को आधारमा मिति २०५३।४।१० मा पुनरावेदन अदालत हेटौडामा निवेदन दिएको देखिन्छ । यसरी रिट निवेदकको तर्फवाट परेको निवेदनमा पुनरावेदन अदालतका रजिष्ट्रारवाट प्रतिवादी भक्ते भन्ने भक्त वहादुर श्रेष्ठको नाउको पुनरावेदनको म्याद तामेली प्रति झिकाउने भनि मिति २०५३।४।१० मा तोक आदेश भएको मिसिल संलग्न निवेदनवाट देखिन्छ । तर उक्त निवेदन उपर पुनरावेदन अदालतवाट कुनै आदेश वा निर्णय नभै सो सम्वन्धमा फैसलामा समेत कुनै उल्लेख नै नगरी अन्य प्रतिवादीहरुको हकमा शुरु जिल्ला अदालतको फैसला सदर हुने गरी फैसला भएको पाइन्छ । यसरी रिट निवेदकको पुनरावेदनको म्याद वेरीतपूर्बक तामेल भएको भनी निजको तर्फबाट उक्त म्याद वदर सम्वन्धमा अदालतमा निवेदन गरी सकेको अवस्थामा सो निवेदन उपर पुनरावेदन अदालतबाट कुनै निर्णय वा आदेश नै नगरी भएको फैसलालाई कानूनीरुपमा त्रुटिपूर्ण र प्राकृतिक न्यायको सिद्धान्तको विरुद्ध नै भएको मान्नु पर्ने  हुन्छ । रिट निवेदकको नामको पुनरावेदनको म्यादको तामेलीमा उल्लेख भएको सिंगौल भरतगञ्ज गा.वि.स. उपाध्यक्ष भनिएका कृष्ण राय भन्ने नाम गरेको व्यक्ति गा.वि.स. उपाध्यक्ष नै नभएको, तामेली प्रतिमा उल्लेखित साक्षी रुद्रबहादुर थापा र ओमबहादुर भन्ने नाम गरेको व्यक्ति यस सिगौल भरतगंज गा.वि.स. वार्ड नं. ६ मा नभएको तथा गा.वि.स. मा उक्त म्याद प्राप्त भै गा.वि.स. तर्फबाट म्याद टाँस गर्ने कार्य भएको कुनै रेकर्ड छैन भन्ने विपक्षी सिंगौल भरतगंज गा.वि.स. कार्यालयको लिखित जवाफ रहेको देखिन्छ । यसरी म्याद तामेली वेरीतपूर्वक भएकोले वदर गरी पुनः म्याद तामेली गरी पाउँ भनी पुनरावेदन अदालतमा अ.वं. १७ नं. वमोजिम निवेदन परिसकेको अवस्थामा उक्त तामेली रीतपूर्वकको छ, छैन सो सम्वन्धमा हेरी जांची वुझी उक्त तामेली म्याद कानूनी प्रकृया वमोजिम तामेल भएको छ छैन सो सम्वन्धमा आवश्यक निर्णय गर्नुपर्नेमा पुनरावेदन अदालत हेटौडाबाट फैसलामा समेत उक्त निवेदन सम्वन्धमा केही उल्लेख गरेको देखिदैन । म्याद तामेली नै कानून वमोजिम रीतपूर्वकको हुदैन भने त्यस्तो तामेली म्यादको आधारमा भएको  फैसला

 

समेतबाट प्राकृतिक न्याय सिद्धान्तको हनन भएको नै सम्झनु पर्छ । अतः त्यस्तो प्राकृतिक न्यायको सिद्धँन्त विरुद्धको काम कारवाहीबाट भएको निर्णय फैसलालाई कायम राख्न कानूनसंगत नहुँदा यि रिट निवेदकको नामको मिति २०५२।३।४ को पुनरावेदनको तामेली म्याद र पुनरावेदन अदालत हेटौडाको मिति २०५३।६।८ को फैसला समेत उत्प्रेषणको आदेशव्दारा वदर हुने ठहर्छ । अव पुनः निवेदकलाई पुनरावेदनको म्याद दिई रीतपूर्वकको म्याद तामेली गरी कानून वमोजिम निर्णय गर्नु गराउनु भनी पुनरावेदन अदालत हेटौंडाको नाममा परमादेश समेत जारी हुने ठहर्छ । आदेशको जानकारी महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयलाई दिई मिसिल नियम बमोजिम गरी वुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.कृष्णकुमार वर्मा

 

 

ईति संवत् २०५७ साल फागुण ५ गते रोज ६ शुभम् ............................