निर्णय नं. ७३१९ - उत्प्रेषणयुक्त परमादेश

निर्णय नं. ७३१९     ने.का.प.२०६१       अङ्क १

 

संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री केदारप्रसाद गिरी

माननीय न्यायाधीश श्री खिलराज रेग्मी

सम्वत् २०५७ सालको रिट नं. २८६८

आदेश मितिः २०६०।११।१२।३

 

बिषयः–उत्प्रेषण, परमादेश ।

 

निवेदकः महोत्तरी जिल्ला मनही गा.वि.स. वडा नं. ७ थरुआही वस्ने सूर्य नारायण लाल कर्ण

बिरुद्ध

विपक्षीः शिक्षा तथा संस्कृति मन्त्रालय सामान्य तथा कर्मचारी प्रशासन शाखा केशरमहल काठमाडौं. समेत

 

§  निजामती सेवा ऐन, २०४९ र निजामती सेवा नियमावली, २०५० को हालसम्म भएको संशोधन समेतले जेष्ठता र निवृत्तिभरण प्रयोजनको लागि छुट्टाछुट्टै नोकरी जोड्ने प्रावधान राखी रहेको र साधारण तर्फ अस्थाई सेवा अवधि निवृत्तभरण प्रयोजनको लागी गणना गरीने व्यवस्था गरेको नदेखिएकोले निजामती कितावखानाले जेष्टता प्रयोजनको लागी जोडी सकेको भन्ने आधारमा निवृत्तभरण प्रयोजनको लागी जोड्न नमिल्ने भनि गरेको निर्णय कानूनसम्मत नै देखिने।

§  स्थाई सेवामा जोडीएको सेवा अवधि गणना गर्ने सम्वन्धमा छुट्टाछुट्टै व्यवस्था गरी निजामती सेवा नियमावली, २०५० को नियम १२३(१)(क) ले जेष्ठता प्रयोजनको लागी गणना हुने व्यवस्था गरी सो कुरा खण्ड(ख) मा समावेश नगरेको अवस्थामा निवेदकको अस्थाई नोकरी अवधि निवृत्तभरण प्रयोजनको निमित्त पनि गणना हुने भनि सम्झन मिल्ने नदेखिने ।

§  निवेदकको नोकरी जोडीदाकै अवस्थामा जेष्टता प्रयोजनको लागि गणना हुने गरी निर्णय भएको र त्यस उपर तत्काल कुनै कारवाही नचलाई चुपलागी वसेको अवस्थामा एकपटक जेष्टता प्रयोजनको लागि गणना गरी सकिएको नोकरी अवधि निवृत्तभरण प्रयोजनको लागी जोडन नमिल्ने भनि निजामती कितावखानाले गरेको निर्णय र सो को आधारमा भएका अन्य काम कारवाही समेत संविधान एवं कानून विपरीत भन्न नमिल्ने हुँदा निवेदकको माग वमोजिमको आदेश जारी हुन नसक्ने ।

(प्र.नं. १० देखि १२)

 

निवेदक तर्फवाटः विद्वान अधिवक्ताद्वय श्री कमल नारायण दास र श्री सतिसकुमार झा

विपक्षी तर्फवाटः उपन्यायाधिवक्ता श्री सुरेन्द्रवहादुर थापा

अवलम्वित नजिरः

 

आदेश

            न्या. केदारप्रसाद गिरीः नेपाल अधिराज्यको संविधान २०४७ को धारा २३,८८(२) अन्तर्गत पर्न आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त तथ्य एवं ठहर यसप्रकार छ :-

            २.    निवेदक श्री ५ को सरकार शिक्षा मन्त्रालयको मिति २०३२।८।१५ को पत्रद्वारा २०३२।८।४ देखी अस्थाई माध्यमिक विद्यालय निरीक्षक (मा.वि.नी) (रा.प.तृ.प्रा.) पदमा नियुक्ति पाई अटुट रुपमा कार्यरत रही मिति २०४२।१०।१७ को पत्रद्वारा सोही पदमा स्थाई नियुक्ति पाई रा.प.द्वि श्रेणी उपसचिव स्तरमा वढुवा पाई मिति २०५६।११।२९ सम्म नोकरिमा रही ५८ बर्षको उमेरको हदवाट अवकास प्राप्त भयो । मेरो २०३२।८।४ देखी २०४२ साल सम्मको अस्थाई नोकरी स्थाई नोकरी संग जोडिएको विपक्षी नंं. २ को पत्रवाट प्रमाणित छंदाछंदै अवकास प्राप्त गरेपछि निवृत्तिभरणको लागि पनि उल्लेखीत सेवा अवधि जोडिनुपर्नेमा वढुवा प्रयोजना जोडिसकेकोले निवृत्तिभरण प्रयोजनको लागि अस्थाई सेवा जोड्न नमिल्ने भन्ने निर्णयको जानकारी मिति २०५७।४।५ गराएकोले रिट निवेदन गर्न आएको छु । एउटै कुरा सेवा संग सम्वन्धित एक कामको लागि मान्य हुने अर्कोमा मान्य नहुने भन्न मिल्दैन । १० बर्षको सेवा अवाधि निवृत्तिभरण प्रयोजनको लागी जोडी पाउँ भनि चलाएको कारवाहीमा सो अवधि जेष्ठता वापत जोडिसकेकोले जोड्न नमिल्ने भनि गरेको निर्णयमा कुनै ऐन कानून नियमको अवलम्वन गरीएको छैन र ऐन, तथा नियमावलीमा कतै पनि निषेधात्मक व्यवस्था गरीएको छैन । सतही तवरवाट गरीएको विपक्षीको काम कारवाही नेपाल अधिराज्यको संविधान एवं कानून विपरीत भएकोले उत्प्रेषणको आदेशद्वारा वदर गरी माग वमोजिमको सेवा अवधि निवृत्ति प्रयोजनको लागी जोडी निवृत्तिभरण प्रदान गर्नु भनि विपक्षीहरुका नाउँमा परमादेश समेत जारी गरी पाउँ भन्ने समेतको रिट निवेदन पत्र ।

            ३.    यसमा के कसो भएको हो ? निवेदकको माग वमोजिमको आदेश किन जारी हुनु नपर्ने हो ? वाटाका म्याद वाहेक १५ दिन भित्र लिखित जवाफ पठाउनु भनि विपक्षीहरुलाई सूचना दिई लिखित जवाफ परेपछि वा अवधि नाघेपछि पेश गर्नु भन्ने समेतको यस अदालतको  आदेश।

            ४.    निवेदकको अस्थाई नोकरी अवधि जेष्ठता वापत जोडी सकेको हुँदा निवृत्तिभरण प्रयोजनको लागि जोड्न नमिल्ने भनि निजामती कितावखानावाट लेखी आएको व्यहोराको जानकारी निवेदकलाई गराइएकोमा यस निर्देशनालयलाई विपक्षी वनाउनु नपर्ने हुँदा रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने समेतको क्षेत्रीय निर्देशनालय मध्यमान्चलको लिखित जवाफ ।

            ५.    कितावखानामा रहेको अभिलेखवाट निज निवेदकको मिति २०३२।८।४ देखी २०४२।१० मसान्त सम्मको अटुट सेवा जेष्टता प्रयोजनको लागि गणना गर्ने गरी अभिलेख राखिएको र निवेदक २०२६।८।११ पछिको १ बर्ष भन्दा वढिको नोकरी अवधि निवृत्तिभरण प्रयोजनको लागी गणना गर्ने सम्वन्धमा निजामती सेवा नियमावली २०५० को नियम १२३(क) ले जेष्ठता वापत गणना गर्ने व्यवस्था गरेकोले नियम १२३(ख) निवृत्तिभरण प्रयोजनको लागि सेवा अवधि गणना गर्ने सम्वन्धमा व्यवस्था गरेको सो अनुरुप निवृत्तिभरण प्रयोजनको लागी २०२६।८।११ भन्दा पहिले नियुक्ति भई त्यस्तो पदमा सेवा गरेकोलाई अविछिन्न राखी स्थाई सेवामा आएका कर्मचारीको त्यस्तो साधारण तथा विकास तर्फको पदमा अस्थाई रुपमा गरेको सेवा अवधि भन्ने उल्लेख भएकोले निजको साधारण तर्फको सेवा २०२६।८।११ पछिको भएकोले निवृत्तिभरण प्रयोजनको लागी जोड्ने नमिल्ने हुँदा रिट निवेदन खारेज हुनु पर्ने भन्ने समेतको निजामती कितावखानाको लिखित जवाफ ।

            ६.    निजामती कितावखानावाट आएको पत्रको जानकारी विपक्षी निवेदकलाई गराएकोमा यस मन्त्रालयलाई विपक्षी वनाउनु पर्ने आधार, कारण नभएकोले रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने समेतको शिक्षा तथा खेलकुद मन्त्रालयको लिखित जवाफ ।

            ७.    नियम वमोजिम दैनिक मुद्दा पेशी सूचीमा चढि यस इजलास समक्ष पेश हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदन सहितको सम्पूर्ण मिसिल कागजात अध्ययन गरी निवेदक तर्फवाट विद्वान अधिवक्ताहरु श्री कमल नारायण दास र श्री सतिस कुमार झाले निवेदक २०३२ साल देखी सरकारी सेवामा अस्थाई नियुक्ति पाई सो सेवा अविछिन्न राखि २०४२ सालमा स्थाई भएको र सो स्थाई हुनुपूर्वको अस्थाई सेवा जोडिइ सकेको छ । त्यसरि जोडीएको सेवा अवधि जेष्ठता प्रयोजनको लागी मात्र हो निवृत्तिभरण प्रयोजनको लागी होइन भन्ने निजामती सेवा ऐन तथा नियमावलीमा कतै पनि व्यवस्था नभएको र त्यस्तो सेवा सो प्रयोजनको लागी जोड्न निषेध समेत नगरेको स्थितिमा स्थाई सेवामा जोडिएको नोकरी अवधि निवृत्तभरण प्रयोजनको लागी गणना नहुने भन्ने विपक्षीहरुको निर्णय निजामती सेवा ऐन तथा नियमावलिको विपरीत भइरहेको पक्षको संवैधानिक एवं कानूनी हकमा आघात परेकोले माग वमोजिमको आदेश जारी हुनुपर्दछ भनि गर्नु भएको वहस र विपक्षीहरुका तर्फवाट उपन्यायाधिवक्ता श्री सुरेन्द्रवहादुर थापाले निजामती सेवा नियमावली, २०५० ले विकास वा साधारण तर्फको जोडिएको नोकरी अवधि गणना गर्ने सम्वन्धमा छुट्टाछुट्टै व्यवस्था गरेको छ । नियम १२३(क) वमोजिम जेष्ठताको लागी गणना हुने र १२३(ख) वमोजिम निवृत्तभरणको लागी गणना हुने व्यवस्था गरेको छ । जस अनुसार २०२६।८।११ भन्दा अघिको नोकरी मात्र सो प्रयोजनको लागि जोडीने व्यवस्था गरेको परिप्रेक्षमा निजामती कितावखानाले निवृत्तभरणको लागि विपक्षी निवेदकको २०२६।८।११ पछिको अवधि जोड्न नमिल्ने भनि गरेको निर्णय कानून सम्मत हुँदा रिट निवेदन खारेज हुनु पर्दछ भनि गर्नु भऐको वहस समेत सुनियो ।

            ८.    प्रस्तुत रिट निवेदनको निर्णयतर्फ विचार गर्दा माग वमोजिमको आदेश जारी हुने हो वा होइन सोही कुरामा निर्णय दिनुपर्ने देखिन आयो ।

            ९.    यसमा निवेदकले २०३२।८।४ देखी २०४२ माघ मसान्त सम्मको अस्थाई सेवालाई अविछिन्न राखी स्थाई सेवामा प्रवेश गरे पश्चात सो अस्थाई सेवा विपक्षीहरुको निर्णयवाट स्थाई सेवामा जोडिइ सकेको अवस्थामा निवृत्तभरण प्रयोजन लागि गणना गर्न नमिल्ने भनि गरेको निर्णय संविधान कानून एवं निजामती सेवा ऐन नियम विपरीत भएकोले वदर हुनु पर्ने भन्ने मुख्य रिट निवेदन जिकिर लिएको देखियो । सो सम्वन्धमा विपक्षीहरुको लिखित जवाफ हेर्दा रिट निवेदकको निवेदन जिकिर वमोजिमको सेवा अवधि जेष्ठता प्रयोजनको लागी गणना गरीने गरी अभिलेख रहेको, निजामती सेवा नियमावली, २०५० ले जेष्ठता प्रयोजनको लागी र निवृत्तभरण प्रयोजनको लागी नोकरी गणना गर्ने छुट्टाछुट्टै  व्यवस्था गरेकोले जेष्टता प्रयोजनको लागी गणना गरीने सेवा अवधि निवृत्तभरण प्रयोजनको लागि गणना हुन नसक्ने हुँदा रिट निवेदन खारेज हुनुपर्ने भन्ने उल्लेख गरेको देखियो । पहिलेको सेवा अवधिको गणना गर्ने सम्वन्धमा निजामती सेवा नियमावली, २०५० को नियम १२३(१) को खण्ड (क) मा वढुवा प्रयोजनको लागी जेष्ठताको गणना गर्दा पहिले विकास तर्फको पदमा सेवा गरी सो सेवालाई अविछिन्न राखी तथा पहिले साधारण तर्फको पदमा एक बर्ष भन्दा वढि अस्थाई सेवा गरी सो सेवालाई अविछिन्न राखी निजामती सेवा तर्फ स्थाई नियुक्ति पाएको निजामती कर्मचारीले गरेको साविकको विकास वा अस्थाई सेवा अवधिको गणना गरीने भन्ने र सोही नियम १२३(१) को खण्ड (ख) मा निवृत्तभरणको प्रयोजनको लागी साधारण तर्फको पदमा एकबर्ष वा सो भन्दा वढि अवधि अस्थाई रुपमा गरेको सेवा एवं विकास तर्फको पदमा मिति २०२६।८।११ भन्दा पहिले नियुक्ति भई त्यस्तो साधारण तथा विकास तर्फ गरेको सेवा अवधि सो प्रयोजनको लागी गणना हुने भन्ने उल्लेख गरेको देखियो । निवेदकको रिट निवेदन लेखवाट नै निवेदक २०२६।८।११ भन्दा अघि अस्थाई सेवामा प्रवेश गरेको भन्ने नदेखिई सो भन्दा पछि २०३२।८।४ देखि २०४२ माघ मसान्त सम्म सो अस्थाई पदमा रही त्यसपछि स्थाई नियुक्ति भएको भन्ने  देखियो ।

            १०.    निजामती सेवा नियमावलि २०५० को नियम १२३(१) ले जेष्टता प्रयोजनको निमित्त र निवृत्तभरण प्रयोजनको निमित्त नोकरीको गणना गर्ने छुट्टाछुट्टै व्यवस्था गरी रहेको र निवृत्तभरण प्रयोजनको लागी २०२६।८।११ भन्दा पहिले नियुक्ति भई गरेको त्यस्तो सेवालाई अविछिन्न राखी स्थाई सेवामा प्रवेश गरेका कर्मचारीको हकमा मात्र सो प्रावधान वमोजिम गणना हुने भन्ने उल्लेखीत नियम १२३(१) को खण्ड (ख) को व्यवस्थावाट देखिन आउँछ । निवेदकले गरेको २०३२।८।४ देखी २०४२ माघ मसान्तसम्मको अस्थाई नोकरी जेष्टता प्रयोजनको लागी जोडिएको भनि निजामती कितावखानाको मिति २०४३।९।२१ को पत्रवाट निवेदक स्वयंलाई जानकारी गराइएकोमा सो नोकरी निवृत्तभरण प्रयोजनको लागी पनि जोड दिनु पर्ने भनि कुनै कारवाही चलाएको देखिएन । निजको अस्थाई नोकरी स्थाई नोकरी जोड्ने कारवाही हुँदाका वखत वाहाल रहेको निजामती सेवा नियमयावली, २०२१ को परिच्छेद ३ को नियम ३(९) ले वढुवा प्रयोजनको लागी विकास तथा साधारण तर्फको अस्थाई नोकरीको गणना गरीने व्यवस्था गरेको देखिन्छ भने सोही नियमावलीको परिच्छेद ७ को नियम ४ को प्रतिवन्धात्मक वाक्यांश (३) ले कुनै सरकारी पदमा गरेको नोकरी वापत निवृत्तभरण पाइरहेको व्यक्ति पछि निजामती पदमा नियुक्त भएको अवस्थामा मात्र अघि गरेको नोकरी अवधि जोडी निवृत्तभरण लिन पाउने भन्ने व्यवस्था गरेको देखिंदा तत्काल वहाल रहेको निजामती सेवा नियमावलीले समेत विकास तर्फको वा साधारण तर्फको अस्थाई नोकरी अवधि निवृत्तभरण प्रयोजनको लागि जोडीने व्यवस्था गरेको नदेखिनुका साथै निजामती सेवा ऐन, २०४९ र निजामती नियमावली, २०५० को हाल सम्म भएको संशोधन समेतले जेष्ठता र निवृत्तिभरण प्रयोजनको लागि छुट्टाछुट्टै नोकरी जोड्ने प्रावधान राखी रहेको र साधारण तर्फ अस्थाई सेवा अवधि निवृत्तभरण प्रयोजनको लागी गणना गरीने व्यवस्था गरेको नदेखिएकोले निजामती कितावखानाले जेष्टता प्रयोजनको लागी जोडी सकेको भन्ने आधारमा निवृत्तभरण प्रयोजनको लागी जोड्न नमिल्ने भनि गरेको निर्णय कानून सम्मत नै देखिन आयो ।

            ११.    जहाँसम्म निजामती सेवा नियमावली, २०५० ले त्यस्तो साधारण तर्फको नोकरी अवधि निवृत्तभरण प्रयोजनको लागी जोडीने छैन भन्ने व्यवस्था नगरेको र सो अस्थाई सेवा अवधि एकपटक स्थाई सेवामा जोडीने निर्णय भैसकेको अवस्थामा कानूनको सकारात्मक व्याख्या हुनुपर्ने भन्ने निवेदक तर्फका विद्वान अधिवक्ताहरुको वहस जिकिरको सम्वन्धमा कुनै पनि विषयमा वनेको कानूनले समावेश नगरेको कुरा विधायिकाले नै राख्न नचाहेको भनि सम्झनु पर्ने हुन्छ । स्थाई सेवामा जोडीएको सेवा अवधि गणना गर्ने सम्वन्धमा छुट्टा छुट्टै व्यवस्था गरी निजामती सेवा नियमावली २०५० को नियम १२३(१)(क) ले जेष्ठता प्रयोजनको लागी गणना हुने व्यवस्था गरी सो कुरा खण्ड(ख) मा समावेश नगरेको अवस्थामा निवेदकको अस्थाई नोकरी अवधि निवृत्तभरण प्रयोजनको निमित्त पनि गणना हुने भनि सम्झन मिल्ने नदेखिदा विद्वान कानून व्यवसायीहरुको वहस वुंदासंग सहमत हुन सकिएन ।

            १२.   निवेदकको नोकरी जोडीदाकै अवस्थामा जेष्टता प्रयोजनको लागि गणना हुने गरी निर्णय भएको र त्यस उपर तत्काल कुनै कारवाही नचलाई चुपलागी वसेको अवस्थामा एकपटक जेष्टता प्रयोजनको लागि गणना गरी सकिएको नोकरी अवधि निवृत्तभरण प्रयोजनको लागी जोडन  नमिल्ने भनि निजामती कितावखानाले गरेको निर्णय र सो को आधारमा भएका अन्य काम कारवाही समेत संविधान एवं कानून विपरीत भन्न नमिल्ने हुँदा निवेदकको माग वमोजिमको आदेश जारी हुन सक्ने अवस्था विद्यमान देखिएन । तथर्स प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज हुने ठहर्छ। दायरी लगत कट्टा गरी मिसिल नियमानुसार वुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा सहमत छु ।

 

न्या.खिलराज रेग्मी

 

इति सम्वत् २०६० साल फागुन १२ गते रोज ३ शुभम्.......................................