निर्णय नं. ९०३७ - उत्प्रेषण

ने.का.प. २०७०,           अङ्क ७

निर्णय नं.९०३७

सर्वोच्च अदालत, संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री वैद्यनाथ उपाध्याय

माननीय न्यायाधीश श्री तर्कराज भट्ट

रिट नं. ०६७–WO–१०७३

आदेश मिति :–२०७०।५।३।२

 

विषयः– उत्प्रेषण ।

 

निवेदक : जिल्ला ललितपुर, ईमाडोल गा.वि.स.वडा नं.१ बस्ने मुकेश बस्नेत

विरुद्ध

विपक्षी : सशस्त्र प्रहरी बल प्रधान कार्यालय हलचोक, काठमाडौसमेत

 

§  निवेदकलाई म्याद दिनुको अर्थ निजलाई भएको आदेशको जानकारी पाए वा पाएनन् सम्मको सरोकार हुन्छ । निजले कसै गरी पनि म्याद पाए भने पाउनु नै पर्याप्त हुन्छ र जुन प्रयोजनको लागि म्याद जारी भएको हो त्यो सम्पन्न भएको मान्नु पर्ने हुन्छ । एउटा सरकारी निकायको पत्र कानूनसम्मत रूपमा अर्को कार्यालयबाट तामेल हुन्छ भने सो तामेलीलाई कानून विपरीतको भन्न नमिल्ने ।

(प्रकरण नं.६)

§  गैर हाजिर रहेको निवेदकलाई बुझ्न खोज्दा पनि अटेर गरी बुझिने कार्यलाई परास्त गर्ने तवरबाट हिडेकालाई सफाइको मौका दिन सकिने अवस्था नै सिर्जित हुन नदिएको अवस्थामा सफाइको मौका नदिई कारण खोली पर्चा खडा गरी भएको निर्णय कानूनसम्मत नै रहेको मान्नु पर्ने ।

(प्रकरण नं.८)

निवेदकतर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता नन्दप्रसाद अधिकारी

विपक्षीतर्फबाट : विद्वान सहन्यायाधिवक्ता महेश शर्मा पौडेल

अबलम्बित नजीर :

सम्बद्ध कानून :

§  सशस्त्र प्रहरी ऐन, २०५८ को दफा २१ को (क)(ख) र (ग)

 

आदेश

न्या.वैद्यनाथ उपाध्याय : नेपालको अन्तरिम संविधान, २०६३ को धारा ३२ र १०७(२) अन्तर्गत यस अदालतमा दायर हुन आएको प्रस्तुत निवेदनको संक्षिप्त तथ्य र निर्णय यस प्रकार छः–

म निवेदक मिति २०६३।११।२६ गते सशस्त्र प्रहरी जवान पदमा नियुक्ति भई आफ्नो कर्तव्य पालनाको सिलसिलामा विभिन्न ठाउँमा सरुवा भई एक कर्तव्यनिष्ठ सशस्त्र प्रहरी जवानको हैसियतले आफ्नो बुद्धि विवेकले भ्याउञ्जेल देश र जनताको सेवामा समर्पित भै कार्य गर्दै आएको थिएँ । यसरी आफ्नो कर्तव्य पालना गर्दागर्दै मिति २०६५।११।२८ गतेदेखि घरायसी काम व्यवहारले गर्दा विदामा बसेकोमा म अकस्मात् अचेत अवस्थामा ढलेकोले मिति २०६६।१।११ गतेदेखि मेरिडियन हेल्थ केयर सेन्टरमा औषधि उपचार गराई रहेको कुरा कार्यालयलाई जानकारी दिई बसेको अवस्थामा, स्थायी वतन खुलाई सम्बन्धित जिल्ला प्रहरी कार्यालय, ललितपुरलाई पत्राचार गर्दा कुनै किसिमको जानकारी प्राप्त हुन नआएको र कुनै किसिमको सम्पर्कबिना गैरहाजिर रही नोकरीप्रति नै बेवास्ता गरेको प्रष्ट देखिएको हुँदा सशस्त्र प्रहरी नियमावली २०६० (पाँचौ संशोधन) को परिच्छेद १० को नियम ८७ को उपनियम १ देहाय ९५० बमोजिम कसूरमा ऐ. नियमावलीको नियम ८४ खण्ड (ख)१ बमोजिम भविष्यमा सरकारी नोकरीको निमित्त अयोग्य नठहरिने गरी नोकरीबाट हटाउने सजाय गर्न सशस्त्र प्रहरी ऐन, २०५८ को दफा २१ को खण्ड (ग) बमोजिम सफाइको मौका दिई रहनु नपर्ने निर्णय पर्चा खडा गरिएको छ भनी विपक्षी सशस्त्र प्रहरी बल बगलामुखी विशेष कार्यदल गणका गणपति स.प्र.उ.बाट मिति २०६६।२।३ देखि मलाई नोकरीबाट हटाइयो । सोउपर विपक्षी सशस्त्र प्रहरी बल प्रधान कार्यालयमा पुनरावेदन गर्दा विपक्ष सशस्त्र प्रहरी नायव महानिरीक्षकज्यूबाट मिति २०६७।१०।३ मा सदर निर्णय गरेको कुरा मैले मिति २०६७।११।६ गते जानकारी पाएकाले उक्त गैरकानूनी निर्णयहरू बदर गराउने अन्य वैकल्पिक उपचारको बाटोको अभावमा सम्मानित अदालतसमक्ष यो निवेदन लिई उपस्थित भएको छु । 

म निवेदकलाई नोकरीबाट बर्खास्त गर्दा कुनै पनि किसिमको सुनुवाईको मौका नदिएको भन्ने कुरा विपक्षीहरूको निर्णयबाट नै स्पष्ट हुन्छ । विपक्षी सशस्त्र प्रहरी बल बंगलामुखी विशेष कार्यदल गणले मलाई हाजिर हुन आउने भनी पठाएको पत्र मैले बुझेको अवस्था छैन । विपक्षी सशस्त्र प्रहरी बल बंगलामुखी विशेष कार्यदल गणले विपक्षी महानगरीय प्रहरी परिसर, ललितपुरमार्फत विपक्षी महानगरीय प्रहरी प्रभाग, ईमाडोलले मलाई म्याद सूचना बुझाउन पाउने अधिकार नै छैन । म निवेदक सशस्त्र प्रहरी जवानमा कार्यरत् कर्मचारी भएको र मलाई हाजिर हुन आउने सूचना पनि सशस्त्र प्रहरीले नै दिनुपर्ने हो । जनपद प्रहरीले दिन पाउने अवस्था कदापि नभएकोले सर्वप्रथमतः उक्त हाजिर हुन आउने भनी पठाएको सूचना नै गलत छ । यसरी हाजिर हुन आउने भनी पठाएको म्याद नै प्राप्त नभई रहेको अवस्थामा मलाई विपक्षीहरूले नोकरीबाट हटाउन सक्ने अवस्था नभएकोले सशस्त्र प्रहरी बल बंगलामुखी विशेष कार्यदल गणको मिति २०६६।२।३ को र विपक्षी सशस्त्र प्रहरी बल प्रधान कार्यालयको मिति २०६७।१०।३ को निर्णय गैरकानूनी भएकोले सो आदेशहरू उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरी मलाई गैरकानूनी रूपमा नोकरीबाट हटाएकाले नोकरीमा पुर्नबहाली गरी मलाई साविकदेखि कै तलव, भत्ता, सुविधा प्रदान गर्नु भन्ने विपक्षीहरूको नाममा परमादेशको आदेश तथा अन्य उपयुक्त आज्ञा आदेशसमेत जारी गरिपाऊँ भन्ने निवेदकको निवेदन दावी । 

यसमा के कसो भएको हो ? निवेदकको मागबमोजिम आदेश किन जारी हुनु नपर्ने हो ? यो आदेश प्राप्त भएका मितिले बाटाका म्याद बाहेक १५ दिनभित्र सम्बन्धित कागज साथै राखी महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमार्फत् लिखित जवाफ पठाउनु भनी रिट निवेदनको एकप्रति नक्क्ल साथै राखी विपक्षीलाई सूचना पठाई लिखित जवाफ आएपछि वा अवधि नाघेपछि नियमबमोजिम पेश गर्नु भन्ने यस अदालतको आदेश ।

रिट निवेदक, यस सशस्त्र प्रहरी बल बंगलामुखी विशेष कार्यदल गण दरबन्दी भई यसै गणमा कार्यरत रहेको अवस्थामा मिति २०६६।१।१६ गतेदेखि कोही कसैलाई कुनै किसिमको जानकारी नगराई आफूखुसी आफू लाईन व्यारेक छाडी भागी हिडेको हुँदा निज सशस्त्र प्रहरी जवान सशस्त्र प्रहरी बलको कुनै पनि कार्यालयमा सम्पर्कमा आए नआएको जानकारी दिन हुन भनी यस गणको सि.नं.६२३२ को संचारद्वारा सशस्त्र प्रहरी बलका इकाईहरू सबैमा पत्राचार गरिएको र निजलाई सेवा गर्ने तथा सफाइ पेश गर्ने मौका स्वरूप सम्बन्धित घर ठेगानामा खोजतलासको लागि पत्राचार गर्दासमेत कुनै किसिमको सम्पर्कमा नआई गैरहाजिर रही नोकरीप्रति नै बेवास्ता गरेको प्रष्ट देखिएको हुँदा अख्तियारप्राप्त अधिकारीद्वारा सशस्त्र प्रहरी नियमावली, २०६० (संशोधनसहित) को परिच्छेद १० को नियम ८७ को उपनियम (१) को देहाय (छ) को कसूरमा ऐ.नियमावलीको नियम ८४(ख)१ बमोजिम भविष्यमा सरकारी नोकरीको निमित्त सामान्यतः अयोग्य नठहरिने गरी निज गैरहाजिर रहेकै मिति २०६६।१।१६ गतेबाट लागू हुने गरी नोकरीबाट हटाएको हो । कोही कसैलाई कुनै किसिमको जानकारी नगराई आफूखुसी कार्यालय परिसर छाडी भागी हिडी लामो समय गैरहाजिर रहेको अवस्थामा अधिकारप्राप्त अधिकारीबाट गरेको निर्णयलाई निजले नभएको कुरालाई भएको र नियमानुसार भएको काम कारवाहीलाई नियम विपरीत भनी सम्मानित अदालतसमक्ष झूठ्ठा रिट निवेदन दिएको देखिँदा उक्त झूठ्ठा रिट निवेदन खारेज गरिपाऊँ भन्नेसमेत व्यहोराको सशस्त्र प्रहरी बल बंगलामुखी विशेष कार्यदल गणको लिखित जवाफ । 

निज रिट निवेदकको सम्बन्धमा निजको घर ठेगानामा तामेल गर्न आएको चलानी नं.६५२ मिति २०६७।१०।३ गतेको खामबन्दी पत्र यस परिसरको चलानी नं.१२७४ मिति २०६७।१०।१३ गतेको पत्रसाथ महानगरीय प्रहरी प्रभाग इमाडोल ललितपुरलाई भू.पू.स.प्र.ज.मुकेश बस्नेतलाई बुझाई सोको भरपाई त्यहाँ प्रभागबाट मजकुर सशस्त्र प्रहरी बल प्रधान कार्यालय, कानून तथा अनुगमन शाखा हलचोक, काठमाडौंमा पठाई दिनु हुन भनी पत्राचारसमेत गरिएको हो अन्य केही गरिएको छैन भन्ने महानगरीय प्रहरी परिसर पाटन, ललितपुरको लिखित जवाफ । 

ललितपुर जिल्ला इमाडोल गा.वि.स.वडा नं.१ का भू.पू.स.प्र.ज. मुकेश बस्नेतको नामको च.नं.६५२ को मिति २०६७।१०।३ गते खामबन्दी पत्र थान–१ यसै पत्रसाथ संलग्न राखी पठाइएको छ र उक्त पत्र सम्बन्धित व्यक्तिलाई यस कार्यालयमा बोलाई सो भरपाई मिसिल संलग्न राख्नको लागि यस शाखामा पठाई दिनु हुन अनुरोध भन्ने मजकुर स.प्र.बल प्रधान कार्यालय, कानून तथा अनुगमन शाखा हलचोक, काठमाडौंको च.नं.६५९ मिति २०६७।१०।६ गते क्रमशः महानगरीय प्रहरी परिसर जावलाखेल, ल.पु.को च.नं.१२७४ मिति २०६७।१०।१३ को पत्र यस कार्यालयमा प्राप्त हुन आएकोले निजको नाममा आएको पत्र यस कार्यालयको च.नं.२८० मिति २०६७।११।६ गते निजलाई बुझाई सोको भरपाई यस प्रभागबाट मजकुर स.प्र.बल प्रधान कार्यालय कानून तथा अनुगमन शाखा, हलचोक, काठमाडौं पठाइएको हो अन्य केहि गरिएको छैन भन्ने महानगरीय प्रहरी प्रभाग, ईमाडोलको लिखित जवाफ ।   

रिट निवेदकले शुरू निर्णयउपर चित्त नबुझी सशस्त्र प्रहरी बल प्रधान कार्यालयका सशस्त्र प्रहरी नायव महानिरीक्षकसमक्ष पुनरावेदन दिई उक्त पुनरावेदनउपर निर्णय हुँदा निज पुनरावेदक मिति २०६६।१।१४ गते कोही कसैलाई नसोधी आफूखुशी कार्यालय परिसर छाडी भागी गएको हुँदा निज उपर खोज तलास गरी आवश्यक कारवाही गरिपाऊँ भनी उक्त गणका ह.मे.स.प्र.ब.ह. रामबहादुर रेग्मीले मिति २०६६।१।१४ गते पेश गरेको लिखित प्रतिवेदनको आधारमा सेवाप्रति सफाइ पेश गर्ने मौका स्वरूप निजलाई खोजतलासको लागि सशस्त्र प्रहरी बल बंगलामुखी विशेष कार्यदल गणको सि.नं.६२३२ डि.टि.ओ.२११२३५ को सञ्चार पत्रलगायत निजको सम्बन्धित घर ठेगानामा तीनपुस्ते समेतको विवरण खोली जिल्ला प्रहरी कार्यालय ललितपुरलाई च.नं.११६८ मिति २०६६।१।२४ गतेको पत्रद्वारा खोजतलास गर्दासमेत कुनै किसिमको सम्पर्कमा नआई लामो समयसम्म गैरहाजिर रहेको प्रष्ट देखिन्छ । यसर्थ निजले सफाइ पेश गर्ने मौका प्रदान नगरी प्राकृतिक न्यायको उल्लङ्घन गरी गरेको निर्णय बदर गरिपाऊँ भन्नेसमेत व्यहोराको जिकीर आफैँमा कपोलकल्पित एवं आधारहीन जिकीर लिएको देखिनुका साथै निज पुनरावेदक बिरामी भै बस्नु नै पर्ने अवस्थामा नियमानुसार अख्तियारप्राप्त अधिकारीबाट विदा स्वीकृत गरी यस संगठनको आफ्नै सुविधा सम्पन्न अस्पतालमा गई उपचार गराउनु पर्नेमा सोसमेत नगरी आफूखुसी लामो समयसम्म गैरहाजिर रही नोकरीप्रति नै बेवास्ता गरेको मिसिल संलग्न कागजातहरूबाट प्रष्ट देखिएको हुँदा निजले लिएको विभिन्न जिकीरहरूलाई समर्थन गर्ने कुनै प्रमाणहरू मिसिल संलग्न नदेखिएको र पुनरावेदन दावी पुग्न नसकेको देखिँदा सशस्त्र प्रहरी नियमावली, २०६० (संशोधनसहित) को नियम ९९ को उपनियम ९३० बमोजिम शुरू निर्णयलाई नै सदर हुने गरी मिति २०६७।१०।३ गते निर्णय भएको हो । निज विपक्षी रिट निवेदक मिति २०६६।१।१४ गते कोही कसैलाई कुनै किसिमको जानकारी नगराई आफूखुसी कार्यालय परिसर छाडी भागी हिडी लामो समय गैरहाजिर रहेको अवस्थामा अधिकारप्राप्त अधिकारीबाट गरेको निर्णयलाई निजले नियम विपरीत भनी सम्मानित अदालतसमक्ष झूठ्ठा रिट निवेदन दिएको देखिँदा उक्त झूठ्ठा रिट निवेदन खारेज गरिपाऊँ भन्ने सशस्त्र प्रहरी बल प्रधान कार्यालयको लिखित  जवाफ ।

२. नियमबमोजिम पेश हुन आएको प्रस्तुत निवेदनमा निवेदकका तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री नन्दप्रसाद अधिकारीले निवेदक बिरामी परी उपचार गराई रहेको अवस्थामा रहेकोले कार्यालयमा जान नसक्नु भएको हो । नोकरीबाट अवकाश दिँदा सुनुवाइको मौका दिनुपर्नेमा सोसमेत भए गरेको अवस्था छैन । तसर्थ निवेदकलाई अवकाश दिने गरी भएका निर्णयहरू बदर गरी मागबमोजिमको आदेश जारी हुनुपर्दछ भनी र प्रत्यर्थी प्रहरी कार्यालयहरूको तर्फबाट उपस्थित विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री महेश शर्मा पौडेलले अहोरात्र शान्ति सुरक्षाको लागि खटिनु पर्ने प्रहरी सेवामा कार्यरत निवेदकले पदीय आचरण विपरीत कार्यालयमा खबरै नगरी लामो समयसम्म अनुपस्थित रहनु भएको र हाजिर हुन पत्राचार गर्दासमेत सम्पर्कविहिन रहेको अवस्था हुँदा निजलाई अवकाश दिने गरी भएका निर्णयहरू कानूनसम्मत भएकाले निवेदन मागबमोजिमको आदेश जारी हुनु पर्ने होइन खारेज हुनुपर्दछ भनी गर्नु भएको बहस सुनियो ।

विद्वानहरूले गर्नु भएको बहस जिकीरसमेत सुनी निर्णयतर्फ विचार गर्दा देहायका विषयहरूमा निर्णय दिनु पर्ने हुन आयो ।

 

(१)    निवेदकलाई तामेल गरिएको म्याद रितपूर्वकको छ छैन ?

(२)   निवेदकलाई अवकाश दिँदा सुनुवाइको मौका प्रदान गर्नु पर्ने हो होइन ?

(३)   निवेदन मागबमोजिम आदेश जारी गर्नुपर्ने हो होइन ।

 

३. उल्लिखित प्रश्नहरूको निरूपण गर्नु अघि प्रस्तुत निवेदनको तथ्यमा प्रवेश गर्दा मिति २०६३।११।२६ गतेदेखि प्रहरी सेवामा प्रवेश गरी कार्यरत् रहेको अवस्थामा अकस्मात् मिति २०६६।१।११ गते बिरामी भै मेरिडियन हेल्प केयर सेन्टरमा उपचार गराई रहेकोले कार्यालयमा उपस्थित हुन सकिएन । सोही कार्यालयमा उपस्थित हुन नसकेको कारण जनाउँदै सुनुवाईको मौकासमेत नदिई मलाई नोकरीबाट अवकाश दिने गरेको सशस्त्र प्रहरी बल बंगलामुखी विशेष कार्यदल गणको मिति २०६६।२।३ को र सो निर्णयलाई सदर गर्ने गरी मिति २०६७।१०।३ मा सशस्त्र प्रहरी बल प्रधान कार्यालयको पुनरावेदन निर्णय उत्प्रेषणको आदेशले बदर गरी नोकरीमा बहाली गर्ने आदेश जारी गरिपाऊँ भन्ने निवेदन माग दावी र निवेदक लामो समयसम्म कार्यालयमा जानकारी नै नगराई अनुपस्थित रहेको, उपस्थित हुन पत्राचार गर्दा पनि बेवास्ता गरेकोले निजलाई अवकाश दिइएको हो भन्ने विपक्षीहरूको लिखित जवाफ रहेको देखिन्छ ।

४. अब माथि निरूपण गर्नुपर्ने विषय भनी राखिएको पहिलो प्रश्नको हकमा विचार गर्दा उल्लिखित तथ्यको पृष्ठभूमिमा निवेदक मुकेश बस्नेत प्रहरी जवानमा कार्यरत् रहेको र निजलाई मिति २०६६।१।१४ गतेबाट लागू हुने गरी अवकाश दिइएको तथ्यमा विवाद देखिँदैन । अब निवेदकलाई उपस्थित हुनु भनी म्याद दिईंदा र अवकाश दिँदा कानूनको प्रक्रिया (Due Process of Law) पूरा गरी अवकाश दिइएको हो होइन भन्ने सम्बन्धमा विचार गर्दा निवेदकले निवेदनसाथ पेश गरेको सशस्त्र प्रहरी बल बंगलामुखी विशेष कार्यदल गणका गणपतिले मिति २०६६।२।३ मा गरेको निर्णय पर्चा अध्ययन गर्दा निवेदक मिति २०६६।१।१४ देखि कार्यालयमा कोही कसैलाई खवर नगरी गैरहाजिर रहेको, सशस्त्र प्रहरी बल मजकुर कार्यालयमा खोजतलास गर्दा सम्पर्कमा आएको नदेखिएको, निजको घर ठेगानामा पत्राचार गर्दासमेत सम्पर्कमा नआएको भनी अवकाशको निर्णयाधार लिएको देखिन्छ । सो निर्णयाधारलाई खण्डन गरी यी निवेदकले म यसरी यो कार्यालय वा प्रक्रियामार्फत् सम्पर्कमा रहेको थिएँ अथवा बिदा लिई वा अमुक पदाधिकारीलाई खबर गरी अनुपस्थित भएको थिएँ भनी सप्रमाण भन्न सकेको देखिँदैन ।

५. विपक्षीमध्येका महानगरीय प्रहरी परिसर, ललितपुरको लिखित जवाफको प्रकरण नं.३ अध्ययन गर्दा ललितपुर जिल्ला ईमाडोल गा.वि.स.वडा नं.१का भू.फु.स.प्र.ज.मुकेश बस्नेतको नामको च.नं.६५२ मिति २०६७।१०।३ गतेको खामबन्दी पत्र थान–१ निजलाई बुझाई भरपाई पठाउनु भनी सशस्त्र प्रहरी बल प्रधान कार्यालय, कानून तथा अनुगमन शाखा, हलचोकको च.नं.६५९ को पत्र महानगरीय प्रहरी परिसर, ललितपुरमा प्राप्त भएको र परिसरबाट च.नं.१२७४ को साथ सो पत्र निज निवेदकलाई बुझाई भरपाई गरी भरपाई सशस्त्र प्रहरी बल केन्द्रीय कार्यालयमा पठाएको हो  भनी उल्लेख भएको देखिन्छ । सो व्यहोरालाई निवेदकले खण्डन गर्न नसकी केवल सशस्त्र प्रहरी बलको पत्र प्रहरी परिसरले तामेल गर्न मिल्ने होइन भनी कानूनी आधार देखाउने प्रयास गरेको देखिन्छ ।

६. कुनै कार्यालयले आफ्नो पत्र कसैलाई तामेल गर्दा प्रायशः आफैं गर्दछन । तर अवस्था र तामेल गर्ने स्थान हेरी एउटा कार्यालयको पत्र अर्को कार्यालयबाट मद्दत  लिई तामेल गराउन सक्ने स्थितिलाई कुनै कानूनले रोक लगाएको देखिँदैन । सशस्त्र प्रहरीको पत्र नेपाल अधिराज्यभर जहाँ भए पनि र जस्तो अवस्थामा पनि आफैले तामेल गर्नुपर्ने कुनै वाध्यता कानूनले गरेको देखिँदैन । आ–आफ्नो सुविधा परिस्थिति अनुसार काम तामेल हुने कुरा हो । सशस्त्र प्रहरी बल र प्रहरी परिसर दुबै प्रहरी कार्यालयहरू सरकारी प्रहरी कार्यालयहरू हुन । त्यसमा पनि सशस्त्र प्रहरीको पत्र तामेल गर्न प्रहरी परिसर र प्रहरी प्रभागले मद्दत गरेको कारणबाट के कुन कानूनको त्रुटि भयो भनी निवेदकले स्पष्टतः देखाउन सकेको पाईएन । वस्तुतः म्याद निवेदकलाई दिनुको अर्थ निजलाई भएको आदेशको जानकारी निजले पाए वा पाएनन् सम्मको सरोकार हुन्छ । निजले कसै गरी पनि म्याद पाए भने पाउनु नै पर्याप्त हुन्छ र जुन प्रयोजनको लागि म्याद जारी भएको हो त्यो सम्पन्न भएको मान्नुपर्ने हुन्छ । एउटा सरकारी निकायको पत्र कानूनसम्मत रूपमा अर्को कार्यालयबाट तामेल हुन्छ भने सो तामेलीलाई कानून विपरीतको भन्न मिल्ने नदेखिने देखिएन । 

      ७. निवेदकलाई प्रतिवादको मौका प्रदान गर्नुपर्ने हो होइन ? भन्नेतर्फ विचार गर्दा कसैलाई पनि कुनै सजाय गर्दा सो गरिनुपूर्व उसलाई आफ्नो कुरा भन्न मौका प्रदान गर्नुपर्दछ । यो सर्वमान्य प्राकृतिक न्यायको सिद्धान्त हो र यस विषयमा यस अदालतबाट पटकपटक कानूनी सिद्धान्त पनि प्रतिपादित भई सकेको छ । कतिपय अवस्थामा सफाइको मौका दिइरहन प्राप्त परिस्थितिमा नचाँहिदो अलमल हुन जाने र व्यवहारिक पनि नहुने र स्पष्ट देखिने हुन पनि सक्छ । तथापि त्यही अलमल र व्यवहारिक नभएको आडमा भने कसैको आफू विरुद्ध लागेको अभियोग विषयमा आफ्नो प्रतिरक्षा गर्न पाउने हक हरण हुन सक्दैन, मनमानी तवरबाट कसैलाई पनि बर्खास्त गर्न पाइन्न । त्यसैले कसैलाई सजाय गर्नुपूर्व प्रतिवादको मौका दिनुपर्ने कुरामा विवाद गर्न सकिंदैन तर प्रतिवादको मौका दिनु अव्यवहारिक वा मौका दिन सकिने परिस्थिति नभएको अवस्थाको कल्पना पनि कानूनले गरी त्यस्तो अवस्थामा प्रतिवादको मौका नदिई सजाय गर्न सकिने कानूनी प्रावधान पनि राखिएको हुन्छ । त्यसैले यो प्रतिवाद गर्न मौका प्रदान गर्न अवस्था हेरी मौजूदा कानून, परिस्थिति र अभियुक्त वा दोष लगाईएका व्यक्तिको आचरण व्यवहारमा निर्भर गर्नु पर्ने हुन्छ । यिनै विषयलाई मनन गरी सशस्त्र प्रहरी ऐन, २०५८ को दफा २१ को (क) (ख) र (ग) मा कानूनी प्रावधान राखिएको पाइन्छ । प्रस्तुत विवादमा निवेदकलाई दफा २१(ग) अनुरूप सफाइको मौका दिन मनासिब नपर्ने भनी अवकाश दिएको पाइयो ।

८. उक्त दफा २१(ग) अनुरूप सफाइको मौका नदिने हो भने त्यस्तो मौका दिन मनासिब नपर्ने अवस्था देखाई व्यहोरा खोली सजाय दिने अधिकारीले पर्चा खडा गर्नुपर्ने हुन्छ । सो अनुरूपको काम प्रस्तुत मुद्दामा भएको छ वा छैन भनी हेर्दा मिति २०६६।२।३ मा पर्चा खडा भएको नै देखिन्छ र उक्त पर्चामा निवेदकलाई खोजतलास गर्दा पनि नभेटिएको सम्पर्कमा नआएको गैरहाजिर रहेको समेतको आधारमा सफाइको मौका दिन नपर्ने निर्क्यौलमा पुगेको देखिन्छ । निजलाई उपस्थित गराउन भएका प्रयासहरू र पत्र बुझेको भरपाई समेतबाट निज निवेदकलाई बुझ्दा सम्पर्क हुन नचाहेको स्थति देखिन्छ । यसरी सम्पर्क मै नआउने सम्पर्क गर्न खोज्दा पनि बेवास्ता गर्नेलाई सफाइको मौका दिन सकिने अवस्थै रहँदैन । सफाइको मौका खोज्नेले बोलाउँदा जानु पर्छ र उक्त मौका प्राप्त गर्नुपर्दछ । यसरी गैर हाजिर रहेको निवेदकलाई बुझ्न खोज्दा पनि अटेर गरी बुझिने कार्यलाई परास्त गर्ने तवरबाट हिडेकालाई सफाइको मौका दिन सकिने अवस्था नै सिर्जित हुन नदिएको अवस्थामा सफाइको मौका नदिई कारण खोली पर्चा खडा गरी भएको निर्णय कानूनसम्मत नै रहेको मान्नु पर्ने हुन्छ ।

९. अब निवेदन मागबमोजिमको आदेश जारी हुने हो होइन भन्ने सम्बन्धमा विचार गर्दा माथि उल्लिखित तथ्य एवं विवेचनाबाट निवेदक मिति २०६६।१।१४ देखि कार्यरत् कार्यालयमा अनुपस्थित रहेको, कुनै कार्यालयमा सम्पर्कमा नरहेको र कार्यालयमा उपस्थित हुन आउनु भन्ने पत्र बुझेको अवस्थामा निवेदकले सो पत्रलाई बेवास्ता गरी कार्यरत कार्यालयमा सम्पर्क गर्न नगई सुनुवाईको मौका दिन सकिने अवस्थालाई नै परास्त पारेको यस स्थितिमा निजले सुनवाईको मौका पाइन भन्न मिल्ने देखिएन । तसर्थ निवेदकलाई पर्चा खडा गरी आधार कारण खोली प्रहरी सेवाबाट अवकाश दिने गरी भएका निर्णय कानूनअनुरूपकै देखिँदा माग अनुरूपको आदेश जारी गर्न मिलेन । प्रस्तुत निवेदन खारेज हुने ठहर्छ । दायरीको लगत कट्टा गरी मिसिल नियमानुसार अभिलेख शाखामा बुझाई दिनू ।

 

उक्त रायमा सहमत छु ।   

                                                 

न्या.तर्कराज भट्ट

 

इति संवत् २०७० साल भदौ ३ गते रोज २ शुभम्–––––

 

इजलास अधिकृत– चाणकमणि अर्याल