निर्णय नं. ७४६५ - अंश ।
निर्णय न. ७४६५ ने.का.प.२०६१ अङ्क ११
संयुक्त इजलास
माननीय न्यायाधीश श्री चन्द्रप्रसाद पराजुली
माननीय न्यायाधीश श्री शारदाप्रसाद पण्डित
सम्वत २०५६ सालको दे.पु.नं.– ६२३८
फैसला मितिः २०६१।९।१५।५
मुद्दा :– अंश ।
पुनरावेदक
वादी जिल्ला बर्दिया मोतीपुर गा.बि.स. वडा नं. २ बस्ने मेघनाथ थारु
बिरुद्घ
प्रत्यर्थी
प्रतिबादीः ऐ.ऐ. बस्ने द्वारिका देबी थरुनी
§ यस मुद्दामा निरोपण गरिनु पर्ने बिबादको बिषय बस्तु अघि परेको अंश मुद्दामा नरहेको अवस्थामा अघि परेको अंश मुद्दामा भएको फैसलाको आधारमा प्रस्तुत मुद्दामा अ.वं. ८५ नं. आकर्षित नहुने ।
(प्र.नं. १४)
§ बादीको एकासगोलको अंशियारको मृत्युपछि निजको नाममा रहेको सम्पति निजकी पत्नीको नाममा नामसारी भई आएको भन्ने कुरामा कुनै बिवाद समेत नभएको स्थितिमा त्यस्तो सम्पतिबाट बादीले अंश नपाउने भन्न नमिल्ने ।
(प्र.नं. १५)
पुनरावेदक वादीतर्फवाटः विद्वान अधिवक्ता श्री शीवराज अधिकारी
प्रत्यर्थी प्रतिवादीतर्फवाटः
अवलम्वित नजिरः
फैसला
न्या.चन्द्रप्रसाद पराजुलीः पुनरावेदन अदालत नेपालगन्जको मिति २०५६/६/१० को फैसला उपर बादी पक्षको यस अदालतमा पुनराबेदन परेको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य एवं ठहर यसप्रकार छ :-
२. बाजे भरु थारुका जेठा रामवलि, माईला भगौति र कान्छा चिन्का ३ छोराको जन्म भएको र जेठा रामवलिबाटप्रसादी थारु र शोभाराम थारु, माईला भगौतीबाट कल्लु, वदन, बदलु र कान्छा चिन्का थारुबाट म फिरादी मेघनाथ थारुको जायजन्म भएको । परिवार ठुलो भै सगोलमा बस्न असजिलो भै घर सल्लाह अनुसार ६ भाग लगाई २०४७ बैशाख महिनामा मानो छुट्टीई अलग भएकोमा समयमा पारित नभएकोलेप्रसादी थारु समेतका उपर अंश मुद्दा दायर गरेकोमाप्रसादी थारु परलोक भै निजको हकदारले मुद्दा सकार गर्नुपर्नेमा निजप्रसादी जिम्मा बाहेकको सगोलको सम्पतिबाट ६ भागको १ भाग अंश मैले पाउने ठहर फैसला भै प्रतिबादी द्वारिका थरुनीको पतिप्रसादी थारुको जिम्मा रहेको जग्गा बण्डा हुन बाँकी रहेको र उक्त जग्गा प्रतिबादी द्वारिका थरुनीले नामसारी गरी आफ्ना नाउमा दा.खा गराएकीले निजको सम्पतिबाट म फिरादीको ६ भागको १ भाग अंश दिलाई भराई पाउँ भन्ने फिरादपत्र ।
३. मेरा पतिप्रसादी थारु समेत उपर बिपक्षी बादीले अंश मुद्दा दायर गरी मेरा पतिका नाउँमा रहेको जग्गा बाहेक अन्य प्रतिबादीहरु जिम्माको जग्गाबाट ६ भागको १ भाग अंश बादीले पाउने ठहरी २०५१।१०।२२ मा फैसला भै सो फैसलामा बादीले चित्त बुझाई बसी उक्त मुद्दा अन्तिम भएको स्थितिमा मेरो पतिको मृत्यु पश्चात निजका नाउँको जग्गा मेरो नाउँमा नामसारी गरी खाई पाई आएकोमा बिपक्षीको पुनः अंश पाउ भन्ने दाबी अ.वं. ८२ नं.ले प्रतिकूल हुँदा अ.वं. १८० बमोजिम खारेज गरी पाउ भन्ने समेतको प्रतिउत्तरपत्र ।
४. प्रतिबादीका पतिप्रसादी थारुको मृत्यु पश्चात निजको नाउँको जग्गा प्रतिबादी द्वारीका थरुनीले आफ्ना नाउँमा नामसारी गराएकी र बादी मेघनाथले पहिला दायर गरेको अंश मुद्दामा हामी प्रतिबादीहरुबाट पनि ६ भागको १ भाग सम्पति पाउने ठहरी फैैसला भएको र प्रतिबादीहरुको नाममा रहेको जग्गा बादीलाई दिन इन्कार गरेकीले बादीले प्रतिबादीका नाउँमा अंश मुद्दा दिएका छन र ६ भागको १ भाग अंश बादीले पाउनु पर्ने हो भन्ने समेत अ.वं. १३९ नं. बमोजिम बुझिएका वदन,बदलुको हकमा समेत कल्लु थारुले गरेको बयान ।
५. बादी प्रतिबादी अंशियार भएको एवं अंशबण्डा नभएको देखिएकोले पेश भएको सम्पतिको तायदाती फाँटवारीबाट ६ भागको १ भाग अंश बादीले प्रतिबादीबाट पाउने ठहर्छ भन्ने बर्दिया जिल्ला अदालतको फैसला ।
६. बर्दिया जिल्ला अदालतको फैसलामा चित्त बुझेन । मेरो पतिप्रसादी थारु समेत उपर अगाडि नै अंश मुद्दा दिई मेरा पतिबाट अंश नपाउने ठहर भै चित्त बुझाई बसी सकेका विपक्षीलाई सो फैसलाको प्रतिकूल अंश पाउने गरी भएको शुरु जिल्ला अदालतको फैसला अ.वं. ८२,८५ र १८० नं.समेतको प्रतिकूल भएकोले प्रतिउत्तर जिकीर अनुसार फिराद खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत ब्यहोराको बादी द्वारीका थरुनीकोे पुनराबेदन अदालत नेपालगन्जमा परेको पुनराबेदन पत्र ।
७. यसमा २०४६।६।१५ मै मृत्यु भईसकेकाप्रसादी र अन्य अंशियार समेत उपर २०४७।५।११ मा यिनै बादीले अंश मुद्दा दायर गरी अंश पाउने ठहरी २०५१।१०।२२ मा बर्दिया जिल्ला अदालतले फैसला गरे उपर यिनै बादीले पुनराबेदन समेत नगरी चित्त बुझाई बसेको अबस्थामा पुनः उनै अंशियारप्रसादीको श्रीमती द्वारिका थरुनी उपर अंश मुद्दा दायर गरेको र एकचोटी अंश पाई सकेको ब्यक्तिलाई पुनः अंश दिने गरी भएको बर्दिया जिल्ला अदालतको इन्साफ फरक पर्न सक्ने हुँदा अ.वं. २०२ नं. बमोजिम विपक्षी झिकाउनु भन्ने पुनराबेदन अदालत नेपालगञ्जको आदेश ।
८. बिभिन्न अंशियारलाई प्रतिबादी बनाई दायर भएको अंश मुद्दामा कुनै अंशियारको प्रतिउत्तर नपरेको कारणले निजको वा निजको हकवालाको नाममा पुनः फिराद दायर गर्न पाउने कानुनी ब्यबस्था नरहनुको साथै अ.वं. ८५ नं. को कानुनी ब्यबस्थाको समेत स्पष्ट उल्लंघन भई प्रस्तुत फिरादबाट बादी दावी अनुसार पुनराबेदकबाट अंश दिलाउने गरी भएको बर्दिया जिल्ला अदालतको फैसला मिलेको नहुदा उल्टी भई फिरादपत्र खारेज हुने ठहर्छ भन्ने पुनराबेदन अदालत नेपालगन्जको मिति २०५६।७।१० को फैसला ।
९. प्रतिबादी द्वारिका थरुनीको पतिप्रसादी थारु समेत उपर मैले छुट्टै अंश मुद्दा दायर गरेकोमा निजप्रसादी थारुको नाममा शुरु जिल्ला अदालतबाट जारी भएको म्यादमा निज प्रतिबादी परलोक भई निजको हकदार बिपक्षी द्वारिका थरुनीले पनि मुद्दा सकार नगरी शुरु म्यादै गुजारी बस्नु भएको छ । उक्त अंश मुद्दामा निजप्रसादी तथा निजको श्रीमती द्वारिका थरुनी जिम्माको सम्पत्ति अंश बण्डा नभई अबण्डा रहेको स्थिति बिद्यमान छ । त्यसलाई बिपक्षीले पनि अन्यथा भन्न सक्नु भएको छैन । यसरी बण्डा गर्नुपर्ने सम्पत्ति अबण्डा रहेको स्थिति बिद्यमान हुँदा हुँदै त्यसतर्फ कुनै बिचारै नगरी लाग्नै नसक्ने मुलुकी ऐन, अ.बं. ८५ नं. लगाई गरिएको पुनराबेदन अदालत नेपालगन्जको फैसलामा अ.बं. १८४क., १८५, १८९ नं.को विपरीत हुनुको साथै कस्तो अबस्थामा अ.बं.को ८५ नं. लागु हुने भनी यस अदालतबाट प्रतिपादित भएका सिद्घान्त र मुलुकी ऐन अंशबण्डाको १,२,३५ नं. को विपरीत भएको फैसला उल्टी गरी बर्दिया जिल्ला अदालतको फैसला सदर गरी पाउँ भन्ने समेत ब्यहोराको बादीको यस अदालतमा परेको पुनराबेदनपत्र ।
१०. यिनै बादीले पहिले दिएको फिरादपत्रमा यिनै प्रतिबादीको लोग्ने प्रसादीलाई प्रतिबादी बनाउँको अबस्थामा प्रसादी मरी प्रतिबादीले मुद्दा सकार नगरेको आधारमा तायदाती फाँटवारी माग नगर्ने भनी आदेश गरी फैसला भएको देखिन्छ । प्रतिबादीबाट तायदाती माग्न नमिल्ने अबस्था भए अंशबण्डाको २०, २१, २२ नं. बमोजिम बादीबाटै दाखिल गराउन सक्ने कानूनी ब्यबस्था भएकोमा प्रसादीको नाउँको सम्पत्तिको बादीबाट तायदाती नमागी प्रतिबादी शोभारामले दाखेल गरेको तायदातीको आधारमा फैसला भएको देखिन्छ । सो फैसलामा प्रसादीको नामको सम्पत्तिको तायदाती नआई अन्य अंशियारको नाउँको पेश भएको तायदातीबाट अंश पाउने ठहर भएको देखिदा प्रसादीको नामको सम्पत्ति हाल निजकी श्रीमती द्वारिकाको नाममा नामसारी भएको स्थितिमा सो सम्पत्तिबाट अंशको दाबी भएकोमा फिराद दाबी नै खारेज गर्ने गरेको पुनराबेदन अदालत नेपालगन्जको फैसला फरक पर्ने देखिदा अ.बं. २०२ नं. बमोजिम बिपक्षी झिकाउनु भन्ने यस अदालतको आदेश ।
११. प्रत्यर्थी द्वारिका थरुनीको नाममा यस अदालतबाट जारी भै तामेल भएको म्यादमा निज उपस्थित नभएको ।
१२. नियम बमोजिम पेश भएको प्रस्तुत मुद्दाको मिसिल अध्ययन गरियो । पुनराबेदककोतर्फबाट बिद्वान अधिबक्ता श्री शिबराज अधिकारीले प्रसादी समेतलाई प्रतिबादी बनाई मेरो पक्षले अघि अंश मुद्दा दिएकोमा प्रसादीको मृत्यु भएकोले निजको प्रतिउत्तर परेन । निजकी श्रीमती द्वारिकाले मुद्दा सकार पनि गरिनन् । प्रसादी बाहेक सबैको नाममा रहेको सम्पत्ति बण्डा भएको छ । प्रसादीको नाममा के कति सम्पत्ति छ भन्ने तायदाती पनि आएन । उनको नाममा रहेको सम्पत्तिको सम्बन्धमा फैसला मौन रही अनिर्णित भयो । अनिर्णित बिषयमा प्राङन्याय आकर्षित हुन सक्दैन । मेरो पक्षको नाममा रहेको सम्पत्तिबाट प्रतिबादी द्वारिकाले अंश पाउने तर द्वारिकाको नामको सम्पत्तिबाट मेरो पक्षले नपाउनु अन्याय भएकोले अ.बं. ८५ नं.को त्रुटिपूर्ण ब्याख्या गरी पुनराबेदन अदालत नेपालगन्जले फिराद खारेज गरेको त्रुटिपूर्ण फैसला उल्टी गरी शुरु बर्दिया जिल्ला अदालतको फैसला सदर हुनु पर्छ भन्ने समेत बहस प्रस्तुत गर्नु भयो ।
१३. उपरोक्त बहस समेतलाई बिचार गरी बादीले प्रतिबादीबाट ६ भागको १ भाग अंश पाउने ठहर गरेको शुरु बर्दिया जिल्ला अदालतको फैसलालाई उल्टी गरी बादीको फिरादपत्र खारेज हुने ठहर गरेको पुनराबेदन अदालत नेपालगन्जको फैसला मिले ,नमिलेको सम्बन्धमा निर्णय दिनुपर्ने हुन आयो ।
१४. निर्णयतर्फ बिचार गर्दा प्रतिबादी द्वारिका थरुनीको लोग्ने प्रसादी थारु समेतलाई प्रतिबादी बनाई अंश मुद्दा दिएकोमा प्रसादीको मृत्यु भई निजको प्रतिउत्तर नपरी निजको हकदारले मुद्दा सकार नगरेकोले प्रसादी जिम्मा बाहेकको सम्पत्तिबाट ६ भागको १ भाग अंश मैले पाउने ठहरीप्रसादी थारुको जिम्मामा रहेकोे जग्गा बण्डा हुन बाकी रहेकोमा उक्त जग्गा द्वारिका थरुनीले आफ्नो नाममा नामसारी गराएकोले निजको नाममा रहेको सम्पत्तिबाट ६ भागको १ भाग अंश दिलाई पाउँ भन्ने ब्यहोराको फिराद दाबी भएको पाइन्छ । मेरो पतिप्रसादी थारु समेत उपर बादीले अंश मुद्दा दायर गरी मेरो पतिको नाममा रहेको जग्गा बाहेक अन्य प्रतिबादीहरु जिम्माको जग्गाबाट बादीले ६ भागको १ भाग अंश पाउने ठहर भई मिति २०५१।१०।२२ मा भएको फैसलालाई बादीले चित्त बुझाई बसेको स्थितिमा मेरो पतिको मृत्यु पश्चात मेरो नाममा नामसारी गराएको जग्गाबाट अंश पाउँ भन्ने फिराद खारेजभागी छ भन्ने प्रतिउत्तर जिकिर भएको पाइन्छ । बादी र प्रतिबादी अंशियार भएको कुरालाई प्रतिबादीले स्वीकार गरी केबल आफ्नो लोग्ने समेत उपर पहिले नै अंश मुद्दा दिई फैसला भइसकेको कारणले पुनः अंशमा दाबी गर्न नपाउने भन्ने प्रतिबादीको जिकिर रहेको देखियो । पुनराबेदन अदालत नेपालगन्जले प्रतिबादीको उक्त जिकिर अनुसार अ.बं ८५ नं.को आधारमा प्रस्तुत मुद्दाको फिराद खारेज गर्ने गरी फैसला गरेको देखियो । यिनै बादीले प्रतिबादी द्वारिकाको पति समेतलाई प्रतिबादी बनाई दिएको अंश मुद्दामा प्रतिबादी प्रसादी थारु मरी निजको हकमा कसैले पनि मुद्दा सकार नगरेको कारण प्रसादी थारु जिम्माको सम्पत्तिको तायदाती फाटवारी दाखिल भएको देखिएन । प्रतिबादीबाट तायदाती फाँटवारी पेश हुन नसक्ने अबस्था भएमा अंशबण्डाको २०,२१,२२ नं. बमोजिम बादीबाटै दाखिल गराउन सक्ने ब्यबस्था बमोजिम शुरु जिल्ला अदालतबाट बादीलाई तायदाती फाँटवारी पेश गराउन लगाएको देखिएन । सो अंश मुद्दामा प्रतिबादी प्रसादीको नामको सम्पत्ति तायदातीमा पेश दाखिल नभई अन्य अंशियारको नामको पेश भएको तायदाती फाटवारीबाट बादीले ६ भागको १ भाग अंश पाउने ठहरी शुरु बर्दिया जिल्ला अदालतबाट मिति २०५१।१०।२२ मा फैसला भएको देखिन्छ । सो फैसला उपर प्रतिबादी मध्येको शोभाराम थारुको पुनराबेदन अदालत नेपालगन्जमा पुनराबेदन परी प्रतिबादी शोभाराम थारुको नामको कि.नं. १०४ र १५८ को जग्गाहरु बण्डा लाग्ने ठहर गरेकोसम्म शुरुको फैसलालाई उल्टी गरी सो जग्गाहरु बण्डा नलाग्ने ठहर गरेको पुनराबेदन अदालत नेपालगन्जको फैसला उपर यिनै बादीले प्रतिबादी शोभाराम थारुको बिरुद्घमा दायर गरेको २०५४ सालको दे.पु.नं. ४०८६ को अंश मुद्दामा पुनराबेदन अदालत नेपालगन्जको फैसला उल्टी भई शुरु बर्दिया जिल्ला अदालतको उक्त फैसला सदर हुने ठहरी आजै यसै इजलासबाट फैसला भएको छ । यस स्थितिमा बादीले अघि दिएको अंश मुद्दामाप्रसादीको नामको सम्पत्तिबाट बादीले अंश पाउने नपाउने सम्बन्धमा कुनै निर्णय भएको मान्न मिल्ने भएन । अदालती बन्दोबस्तको ८५ नं. मा अड्डामा मुद्दा परी फैसला भएपछि सो फैसला उपर ऐन बमोजिमको पुनराबेदन नभई सोही मुद्दामा उसै झगडियाको नामको फिरादपत्र लिई सुन्न हुदैन । लिएको भए पनि खारेज गरी दिनु पर्छ भन्ने ब्यबस्था भएको पाइन्छ । बादीले अघि दिएको अंश मुद्दामा प्रतिबादी प्रसादीको नामको सम्पत्ति तायदातीमा नै नआएकोले निजको नामको सम्पत्तिबाट बादीले अंश पाउने नपाउने भन्ने बिबादको बिषय बस्तु सो अंश मुद्दामा रहेको मान्न मिल्ने अबस्था भएन । यस मुद्दामा प्रसादीको नामबाट यी प्रतिबादी द्वारिकाको नाममा नामसारी भई आएको सम्पत्तिबाट बादीले अंश पाउने,नपाउने भन्ने बिबादको बिषय रहेको छ । यसरी यस अंश मुद्दामा निरोपण गरिनु पर्ने उक्त बिबादको बिषय बस्तु अघिल्नो अंश मुद्दामा रहेको देखिएन । यस मुद्दामा निरोपण गरिनु पर्ने उक्त विवादको विषय बस्तु अघि परेको अंश मुद्दामा नरहेको अबस्थामा अघि परेको अंश मुद्दामा भएको फैसलाको आधारमा प्रस्तुत मुद्दामा अ.वं. ८५ नं. आकर्षित हुने देखिन आएन । ने.का.प. २०४९ अंक ६ निर्णय नं. ४५५५ पृष्ठ ५४४ मा प्रकाशित उत्प्रेषण बिषयको रिट निबेदनमा अ.बं ८५नं. आकर्षित हुनलाई अघिल्लो मुद्दाको बिबादको बिषयबस्तु र निर्कौल गरिनु पर्ने कुरा एउटै हुनुपर्छ भन्ने सिद्घान्त यस अदालतबाट प्रतिपादित भएको पाइन्छ । प्रस्तुत मुद्दाको बिबादको बिषय बस्तु र अघि परेको अंश मुद्दाको बिबादको बिषय बस्तु एउटै नभएको हुँदा उक्त नजिर समेतको आधारमा अ.वं. ८५ नं. को ब्यबस्था प्रस्तुत मुद्दामा आकर्षित हुने भएन ।
१५. बादीले अघि दिएको अंश मुद्दामा प्रतिबादीको लोग्ने प्रसादी समेतलाई अंशियार मानी बादीले ६ भागको १ भाग अंश पाउने ठहरी फैसला भएकोले बादीको नाममा रहेको सम्पति समेतबाट प्रसादीको हकदार यी प्रतिबादीले अंश पाउने भएपछि प्रसादीको नामबाट यी प्रतिबादीको नाममा आएको सम्पतिबाट बादीले अंश नपाउनु न्याय संगत हुने देखिएन । बादीको एकासगोलको अंशियार प्रसादीको मृत्यु पछि निजको नाममा रहेको सम्पति निजकी पत्नी यी प्रतिबादीको नाममा नामसारी भई आएको भन्ने कुरामा कुनै बिवाद समेत नभएको स्थितिमा त्यस्तो सम्पतिबाट बादीले अंश नपाउने भन्ने मिल्ने भएन । बादी दावी बमोजिम प्रसादी थारुको नामबाट निजकी पत्नी प्रतिबादी द्वारीका थरुनीको नाममा आएको सम्पतिबाट बादीले अंश पाउनु पर्ने अबस्था देखिन आयो ।
१६. अतः बादीले दावी बमोजिम ६ भागको १ भाग अंश पाउने ठहर गरेको शुरु बर्दिया जिल्ला अदालतको फैसलालाई उल्टीे गरी बादीको फिराद पत्र खारेज गर्ने गरेको पुनराबेदन अदालत नेपालगन्जको फैसला नमिलेकोले उल्टी भै बादीले ६ भागको १ भाग अंश पाउने ठहर गरेको शुरु बर्दिया जिल्ला अदालतको फैसला मनासिव ठहर्छ । अरु तपसिल बमोजिम गर्नु ।
तपसील
माथि इन्साफ खण्डमा लेखिए बमोजिम पुनराबेदन अदालत नेपागंजको फैसला उल्टी भई बादीले प्रतिबादीबाट ६ भागको १ भाग अंश पाउने ठहर गरेको शुरु बर्दिया जिल्ला अदालतको फैसला मनासिब ठहरेकोले शुरु बर्दिया जिल्ला अदालतको मिति २०५४।११।१२ को फैसला बमोजिमको लगत कायम राख्नु भनी शुरु बर्दिया जिल्ला अदालतमा लेखी पठाउनु.......... १
बादीले यस अदालतमा पुनराबेदन गर्दा राखेको कोर्ट फि रु १५। प्रतिबादीबाट भराई पाउ भनी कानुन म्याद भित्र दरखास्त दिए कानुन बमोजिम भराई दिन लगत राख्नु भनी शुरु बर्दिया जिल्ला अदालतमा लेखी पठाउनु ....... २
पुनराबेदन अदालत नेपागन्जको फैसला बमोजिमको लगत कट्टा गर्नु भनी शुरु बर्दिया जिल्ला अदालतमा लेखी पठाउनु..........३
मिसिल नियमानुसार बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.शारदाप्रसाद पण्डित
इजलास अधिकृत मुरारीबाबु श्रेष्ठ
इति सम्बत २०६१ साल पुस १५गते रोज ५ शुभम् .......