निर्णय नं. ७४७५ - लागूऔषध ।
निर्णय नं.७४७५ ने.का.प.२०६१ अङ्क १२
संयुक्त इजलास
माननीय न्यायाधीश श्री खिलराज रेग्मी
माननीय न्यायाधीश श्री राजेन्द्रकुमार भण्डारी
सम्वत २०६० सालको फौ.पु.नं. –३४१६, ३४५३, ३४०५
सम्वत २०६१ सालको फौ.पु.नं. ––३८०८
फैसला मितिः२०६१।१२।५।६
मुद्दा :– लागूऔषध ।
पुनरावेदकः
प्रतिवादीः भक्तपुर जिल्ला दुवाकोट गा.वि.स. वडा नं. २ घर भै हाल केन्द्रीय कारागार त्रिपुरेश्वरमा थुनामा रहेका राजु खड्का
विरुद्ध
प्रत्यथी
वादीः श्री ५ को सरकार
पुनरावेदक
वादीः भारत जिल्ला कन्याकुमारी घर भै हाल केन्द्रीय कारागार शाखा त्रिपुरेश्वरमा थुनामा रहेको अरविन्द दाश शर्मा
विरुद्ध
प्रत्यर्थी
वादीः प्रहरी नायब निरीक्षक प्रेम कुमार वस्नेत समेतको जाहेरीले श्री ५ को सरकार
पुनरावेदक
वादीः प्रहरी नायब निरीक्षक प्रेम कुमार वस्नेत समेतको जाहेरीले श्री ५ को सरकार
विरुद्ध
प्रत्यर्थी
प्रतिवादीः भारत जिल्ला कन्याकुमारी घर भै हाल काठमाडौंमा बस्ने अरविन्द दाश शर्मा समेत
पुनरावेदक
प्रतिवादीःकाठमाडौं जिल्ला मुलपानी गा.वि.स. वडा नं. ४ बस्ने कृष्णबहादुर के.सी.
विरुद्ध
प्रत्यर्थी
वादीः श्री ५ को सरकार
§ लागूऔषध बिक्री गरी नाफाको हिस्सा मत सल्लाहमा खाने कार्य गरेको देखिंदा र सोही अवस्थामा सबै गिरफ्तार भै यी प्रतिवादीहरु सबै संगठित रुपमा सर सल्लाहमा पसी लागूऔषध खरिद गर्ने, ओसार पसार, बिक्री वितरण गर्ने कार्य गरेको हुँदा अपराधिक कार्यलाई प्रतिवादी पिच्छे अलग अलग गरी हेर्न नमिल्ने ।
(प्र.नं. ४६)
§ लागूऔषध बिक्री गरी नाफा बाँडी खाने उद्देश्यले मत सल्लाह गरी भारतबाट ल्याउने ग्राहक खोज्ने र बिक्री गर्ने कार्यमा सबैको समान संलग्नता भएको देखिंदा समग्रतामा हेर्नुपर्ने हुन आउँछ । सबै प्रतिवादीहरु लागूऔषध खरिद ओसार पसार संचय र बिक्री वितरण गर्ने कार्यमा समान रुपले लागेको पुष्टि भैरहेकोमा निजहरुको संलग्नतालाई पृथकपृथक गरी हेर्न नमिल्ने भनि ने.का.प. २०६१, अंक ३, नि.नं. ७३४१, पृष्ठ २५१ मा पूर्ण इजलासबाट सिद्धान्त प्रतिपादन भएबाट पृथक गरी हेर्न नमिल्ने ।
§ केवल अदालतको बयानमा सजायको भागी हुन नपरोस भनि कसूरमा इन्कारी हुँदैमा संकलित सबुद प्रमाण र घटनाको कडिबाट पुष्टि भैरहेको विषयवस्तुलाई अन्यथा भनि अनुमान गर्न नमिल्ने ।
(प्र.नं. ४७)
पुनरावेदक प्रतिवादी तर्फवाटः विद्वान अधिवक्तात्रय श्री रामकृष्ण पाण्डेय र श्री अर्जुन कडेल, श्री ध्रुवलाल श्रेष्ठ
प्रत्यर्थी वादी तर्फवाटः विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री दुर्गाबन्धु पोखरेल
अवलम्वित नजिरः
फैसला
न्या.राजेन्द्रकुमार भण्डारीः न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा ९(१) अन्तर्गत पुनरावेदन अदालत पाटनको मिति ०५९।५।११ को फैसला उपर पुनरावेदन परेको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य र ठहर यसप्रकार छ :–
२. काठमाडौं जिल्ला काठमाडौं महानगरपालिका वडा नं. ३३ ज्ञानेश्वर स्थित राजु खड्काको घर आँगन नजिकमा रवि शाहबाट ४५० ग्राम लागूऔषध बरामद भएको हो भन्ने समेत व्यहोराको बरामदी मुचुल्का ।
३. राजु खड्का समेतका मानिसहरुलाई पक्राउ गरी लागूऔषध समेत दाखिल गरिएको भन्ने समेत व्यहोराको प्रहरी प्रतिवेदन ।
४. ललित किशोर शाहसँग सरोजले परिचय गराई तीनैजनाका सल्लाह अनुसार ललित किशोर र म रक्सौल गै रु. २५,०००।– मा ४५० ग्राम हिरोइन खरिद गरी ल्याई बाँकी रकम बिक्री भएपछि दिने सल्लाह थियो उक्त लागूऔषध हामीहरुले ल्याई अरविन्द दासले लगी रवि शाहबाट बरामद भएको हो भन्ने समेत व्यहोराको प्र. बलराम शाहको अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष भएको बयान ।
५. बरामद भएको लागूऔषध म र साथी बलराम शाहले रक्सौलबाट ल्याई सरोज शाक्य र बलरामले काठमाडौं ल्याएको र हाल रवि शाहबाट बरामद भएको हो भन्ने समेत व्यहोराको प्र. ललित किशोर शाहको अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष भएको बयान ।
६. बरामद भएको लागूऔषध हिरोइन ४५० ग्राम मबाट अरविन्द दासले लिई रवि शाहबाट बरामद भएको हो भन्ने समेत व्यहोराको प्र. सरोज शाक्यको अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष भएको बयान ।
७. बरामद भएको लागूऔषध हिरोइन मैले सरोज शाक्यबाट ल्याई रवि शाहलाई दिएको र रवि शाहबाट बरामद भएको ठिक हो । रवि शाहले फाइदा बाँडी खाउँला भनेकोले सरोजसँग सल्लाह भै उक्त लागूऔषध लिएको हुँ, रवि शाहलाई भेटी दिएर आएँ, यसै क्रममा पक्राउ परेको हुँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी अरविन्द दासको अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष भएको बयान ।
८. बरामद भएको ४५० ग्राम हिरोइन मेरै साथबाट बरामद भएको हो । अरविन्द दासबाट उक्त लागूऔषध लिई राजु खड्कालाई खबर दिए निजले लिएर आउनुस् भनेको हुँदा निर्दोष राईलाई बोक्न लगाई स्टोर रुममा जाँदा नारायणबहादुर थापा, कृष्णबहादुर के.सी., वैकुण्ठ के.सी. समेत बसी रहेका थिए । सोही ठाउँमा पक्राउ परेको हुँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी रवि शाहको अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष भएको बयान ।
९. बरामद भएको लागूऔषध ४५० ग्राम हिरोइन म समेतको रोहबरमा रवि शाहबाट बरामद भएको हो । मिति ०५३।९।२९ का दिन हिरोइन खरिद गर्ने पार्टी आउने सल्लाह थियो । रवि शाहलाई खवर गरी ज्ञानेश्वर आउनु भने । उक्त दिन वैकुण्ठ खड्कासँग भेट भै आज लागूऔषध खरिद बिक्री हुँदैछ, सबैले मिली बाँडी खाउँला भने, निज सँगै स्टोर रुममा भएको अवस्थामा पक्राउ परेको हो भन्ने समेत व्यहोराको प्र. राजु खड्काको अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष भएको बयान ।
१०. मुचुल्कामा उल्लेखित ४५० ग्राम हिरोइन म समेतको रोहबरमा रवि शाहको साथबाट बरामद भएको हो । राजु म कहाँ आई लागूऔषध कारोवार गर्ने गोप्य ठाउँ छ भनि कुरा गरी दिनु पर्यो भन्दा साथी नारायणबहादुर थापाको अफिस कोठामा भेट गराई दिएँ । सोही ठाउँमा जाँदा प्रहरीद्वारा पक्राउ परेको हुँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी कृष्णबहादुर के.सी.को अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष भएको बयान ।
११. बरामद भएको ४५० ग्राम लागूऔषध म समेतको रोहबरमा रवि शाहबाट बरामद भएको हो । मिति ०५३।९।२९ मा अफिसमा विदा भएको हुँदा म घरैमा थिएँ । राजुसँग भेट हुँदा हिरोइन खरिद गर्ने पार्टी आएको छ फाइदा सबैले बाँडी खाने हुँदा जाउ भनेको हुँदा एभरेष्ट ट्रेकिङ्गमा गएँ सोही ठाउँमा पक्राउ परेको हो भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी वैकुण्ठ खड्काको अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष भएको बयान ।
१२. मिति ०५३।९।२९ का दिन रवि शाहसँग भेट हुँदा मसँग आधा किलो जति हिरोइन छ । खरिद गर्ने पार्टी आएको छ फाइदा भएको सबैले बाँडी खाने हो तिमी पनि हिंड भनि भनेकोले गई स्टोर रुममा बसेको अवस्थामा पक्राउ परेको हो भन्ने समेत व्यहोराको प्र. निर्दोष राईको अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष भएको बयान ।
१३. बरामद भएको लागूऔषध प्रहरीले रवि शाहबाट बरामद गरेको ठिक हो । स्टोररुममा गार्डमा काम गर्ने कृष्णबहादुर के.सी.ले लागूऔषध हिरोइन खरिद गर्ने मानिस आएका छन् लिने दिने ठाउँ पाएको छैन भनेको हुँदा स्टोर रुममा मिलाई दिनुहोस् नाफा बाँडेर खाउँला नभए तपाईको कोठाको भाडा दिउँला भनेकोले त्यस्तो काम गर्नु हुँदैन भनेको थिएँ धेरै जिद्दी गरेको हुँदा मैले हुन्छ भनेको हुँ कृष्णबहादुर के.सी.ले कोठा खोली भित्र गए । केही समयपछि प्रहरी आई मलाई समेत पक्राउ गरी ल्याएका हुन् भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी नारायणबहादुर थापाको अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष भएको बयान ।
१४. बरामद भएको हिरोइन को कसको साथबाट बरामद भएको हो मलाई थाहा भएन । सरोज शाक्य बाहेक कोही कसैलाई देखे चिनेको छैन । लागूऔषधको कुनै किसिमको कारोवार गरेको छैन भन्ने समेत व्यहोराको विनोद थापाको बयान कागज ।
१५. रवि शाह समेतबाट बरामद भएको भनिएको लागूऔषध हिरोइन हो भन्ने राष्ट्रिय विधि विज्ञान प्रयोगशालाबाट जाँच भएको परीक्षण प्रतिवेदन ।
१६. बाध्य बनाई सहीछाप गराएको प्रहरीमा लेखिएको व्यहोरा झुठ्ठा हो । मैले लागूऔषध जस्तो केही सेवन पनि गर्दिन । सफाई पाउनुपर्छ भन्ने समेत व्यहोराको प्र. निर्दोष राईले शुरु अदालतमा गरेको बयान ।
१७. मबाट लागूऔषध बरामद भएको होइन । बरामदी मुचुल्का र प्रहरीमा भएको बयानमा परेको सहीछाप मेरो हो । तयार गराएको कागजमा सहीछाप गर भनि कुटपिट गरेकोले सहीछाप सम्म गरेको हुँ, उक्त बयान स्वेच्छाले भएको होइन के के लेखाएका थिए थाहा भएन । मैले अभियोग अनुसारको कुनै कसूर अपराध नगरेको हुँदा सफाई पाउनु पर्छ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी रवि शाहले शुरु अदालतमा गरेको बयान ।
१८. मैले रक्सौलबाट लागूऔषध खरिद गरी ल्याएको होइन । प्रहरीले कुटपिट गरी बयान गराई सहीछाप गराएको हो । म लागूऔषध सेवन र खरिद बिक्री समेत गर्दिन । मैले अभियोग दावी बमोजिमको कसूर अपराध नगरेकोले मलाई सजाय हुनुपर्ने होइन भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी ललित किशोर शाहले शुरु अदालतमा गरेको बयान ।
१९. मैले लागूऔषध खरिद गर्न खोजेको होइन । लागूऔषध भन्ने चिज मैले चिनेको पनि छैन । लागूऔषध कसबाट कति बरामद गराएको मलाई थाहा छैन । प्रहरीमा कुटपिट गरी लेखिएको कुरा नसुनाई सहीछाप गराएको हो, मैले अभियोग बमोजिमको कसूर गरेको छैन सजाय हुनुपर्ने होइन भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी बलराम शाह भन्ने बलराम सिंहले शुरु अदालतमा गरेको बयान ।
२०. निज राम्रो चरित्र भएका व्यक्ति हुन् । लागूऔषधको कारोबार गर्ने खालका व्यक्ति होइनन् सजाय हुनुपर्ने होइन भन्ने समेत व्यहोराको प्र. ललित किशोर शाहको साक्षी जगदीशप्रसाद गुप्ताको बकपत्र ।
२१. निज प्रतिवादी लागूऔषध बिक्री वितरण गरी ओसार पसार गर्ने खालका व्यक्ति होइनन् निज मिति ०५३।९।२९ गते सम्म मेरो गारमेन्टमा हाजिर रहेको थियो भन्ने समेत व्यहोराको प्र. अरविन्द दासको साक्षी प्रकाश पौडेलले गरेको बकपत्र ।
२२. निज प्रतिवादी लागूऔषध सम्बन्धी कारोबार गर्ने खालका मानिस होइनन भन्ने समेत व्यहोराको प्र. राजु खड्काको साक्षी भरत कार्कीले गरेको बकपत्र ।
२३. प्र. वैकुण्ठ खड्का लागूऔषध ओसार पसार गर्ने खालका मानिस होइनन भन्ने समेत व्यहोराको प्र. वैकुण्ठको साक्षी भरत कार्कीले गरेको बकपत्र ।
२४. निज प्रतिवादी लागूऔषधको कारोवार गर्ने खालको व्यक्ति होइन भन्ने समेत व्यहोराको प्र. सरोज शाक्यको साक्षी निरज जोशीको बकपत्र ।
२५. प्रतिवादीले लागूऔषध कारोवार गरेको होइन भन्ने प्र. कृष्णबहादुरको साक्षी बलबहादुरले गरेको बकपत्र ।
२६. प्रतिवेदनको व्यहोरा र बरामदी मुचुल्काको व्यहोरा सत्य साँचो हो सहीछाप मेरो हो बरामदी लागूऔषध रवि शाहबाट बरामद भएको हो प्रतिवादीहरुलाई ०५३।९।२९ गते नैं पक्राउ गरेको हो भन्ने समेत प्रहरी नायब निरीक्षक दुर्गाबहादुर गुरुङ्गको बकपत्र ।
२७. प्रतिवादी रवि शाहबाट ४५० ग्राम खैरो हिरोइन बरामद भएको हो । प्रतिवेदन र बरामदी मुचुल्काको व्यहोरा साँचो हो सहीछाप मेरो हो भन्ने समेत व्यहोराको प्रहरी सहायक निरीक्षक भीमबहादुर लामाको बकपत्र ।
२८. प्रतिवादी रवि शाह लागूऔषधको कारोवार गर्ने खालको व्यक्ति होइन निज भलादमी व्यक्ति हुन् भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी रवि शाहको साक्षी मोहन विक्रम शाहीको बकपत्र ।
२९. प्रतिवादी नारायणबहादुर थापा लागूऔषधको कारोवार गर्ने खालको व्यक्ति होइन कुनै अनैतिक काम गरेको थाहा छैन भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी नारायणबहादुरको साक्षी लक्ष्मण राज थापाको बकपत्र ।
३०. बरामदी मुचुल्कामा साक्षीको रुपमा रहेका राम कुमार तामाङ्ग, नयराज पाण्डे, कुलबहादुर थापा, प्रेम थापा, राधाकृष्ण थपलियालाई अ.वं. ११५ नं. बमोजिम म्याद जारी गर्दा हाजिर नभएको ।
३१. प्रतिवादीहरु बलराम शाह, सरोज शाक्य, ललित किशोर शाह, रवि शाह, राजु खड्का, निर्दोष राईले आरोपित कसूरमा सावित रही अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष एक अर्कालाई पोल गरी बयान गरेको देखिन्छ । यसप्रकार प्रतिवादीहरुले अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष साविती भई बयान गरेको तथ्य सह–अभियुक्तहरुको पोल तथा मिसिल संलग्न रहेको बरामदी मुचुल्काबाट समेत समर्थित भइरहेको देखिन्छ । प्रतिवादीहरुले अदालत समक्ष कसूरमा इन्कार रही बयान गरेका छन् तापनि मिसिल संलग्न प्रमाणबाट अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्षको बयान तथ्ययुक्त रुपमा समर्थित हुन आएको देखिंदा अभियोग मागदावी बमोजिम यी प्रतिवादीहरुले लागूऔषध नियन्त्रण ऐन, २०३३ को दफा ४ को (घ)(ङ)(च) को कसूर र अपराध गरेको देखिंदा सोही ऐनको दफा १४(१) को (छ)(३) बमोजिम जनही १५ पन्ध्र वर्ष कैद र रु. ५,००,०००।– (पाँचलाख) रुपैयाँ जरिवाना हुने ठहर्छ । प्रतिवादीहरु अरविन्द दास, नारायणबहादुर थापा, वैकुण्ठ खड्का र कृष्णबहादुर के.सी. लागूऔषध हिरोइन बिक्री व्यवहार गर्ने मतलबमा पसेका मतियार हुने व्यक्ति देखिंदा निजहरुलाई लागूऔषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १७ बमोजिम जनही ७ वर्ष ६ महिना कैद र दुई लाख पचास हजार जरिवाना हुने ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको शुरु काठमाडौं जिल्ला अदालतको मिति ०५६।१२।३।५ को फैसला ।
३२. शुरु जिल्ला अदालतले मलाई हराई १५ वर्ष कैद र रु. ५,००,०००।– (पाँचलाख) रुपैयाँ जरिवाना हुने गरी गरेको फैसलामा मेरो चित्त बुझेन, राजु खड्काको घर आँगन नजिकबाट रवि शाहबाट ४५० ग्राम खैरो हिरोइन प्राप्त भएको भनिएको छ । उक्त विवरण सरासर झुठ्ठा हो किनभने राजु खड्काको उक्त घर ठाउँमा नभै भक्तपुर जिल्ला दुवाकोट गा.वि.स. वडा नं. २ मा रहेको । मलाई फसाउन रवि शाहले आफूलाई प्रहरीले पक्राउ गरेपछि राजु खड्का पनि संलग्न छ भनि पोलेका मात्र आधारमा मलाई त्यत्रो जघन्य अपराधमा सजाय गर्न कदापि मिल्दैन । किनभने मबाट लागूऔषध ओसार पसार बिक्री वितरण गरेको कहिंकतैबाट पनि देखिंदैन । अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष पोलेको साथै जबरजस्ती प्रहरीले सही गर्न लगाएको कागजलाई प्रमाणमा लिन मिल्दैन । शुरुको फैसला बदर गरी अभियोग दावीबाट सफाई पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको पुनरावेदक प्रतिवादी राजु खड्काको पुनरावेदन अदालत पाटनमा परेको पुनरावेदनपत्र।
३३. शुरु जिल्ला अदालतले म प्रतिवादीलाई ७ वर्ष ६ महिना कैद र २ लाख पचास हजार जरिवाना हुने गरी सजाय गरेको शुरुको फैसलामा चित्त बुझेन । रवि शाहको उक्त बयानबाट झोला दिएको भन्ने तथ्यको सम्बन्धमा झोलाबाट उक्त लागूऔषध सहित राजु खड्काबाट बरामद भएको छैन र म पुनरावेदकबाट समेत बरामद हुन सकेको अवस्था छैन । सह–अभियुक्तको पोलको आधारमा र सो अदालतमा गरेको बयानको व्यहोरा अन्य स्वतन्त्र प्रमाणहरु समेतबाट पुष्टि हुन नसकेको तथ्यलाई पन्छाई हचुवा भरमा सो बयानको व्यहोरालाई मात्र आधार मानी मलाई सजाय गरेको फैसला अन्यायपूर्ण छ । मेरो साथबाट लागूऔषध बरामद नभएको र लागूऔषध खरिद बिक्रीमा मत सल्लाहमा हिडेको भन्ने कुरा अकाट्य प्रमाणहरुबाट कहिं कतैबाट देखिंदैन । शुरु जिल्ला अदालतले मलाई मतियारको भूमिका निर्वाह गरेको भनि सजाय गर्ने गरेको शुरुको फैसला बदर गरी अभियोग दावीबाट सफाई पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको पुनरावेदक प्रतिवादी अरविन्द दासको पुनरावेदन अदालत पाटनमा परेको पुनरावेदनपत्र ।
३४. यी प्रतिवादीहरु समेत उपर लागूऔषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा ४ को खण्ड (घ)(ङ)(च) बमोजिमको कसूरको अभियोगमा ऐ. दफा १४(१)(छ)(३) बमोजिम सजाय हुन मागदावी लिई अभियोग दायर गरेकोमा शुरुबाट फैसला हुँदा प्रतिवादीहरु मध्ये रवि शाह, निर्दोष राई, राजु खड्का, सरोज शाक्य, ललित किशोर शाह र बलराम शाहलाई अभियोगपत्र दावी बमोजिम कसूरदार ठहर्याएको र प्रतिवादीहरु अरविन्द दास, नारायणबहादुर थापा, वैकुण्ठ खड्का र कृष्णबहादुर के.सी.लाई ऐ. दफा १७ बमोजिम कसूर कायम गरी घटी सजाय गरेको शुरुको फैसलामा चित्त बुझेन यी प्रतिवादीहरुलाई पनि शुरु अभियोग दावी बमोजिम सजाय गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको पुनरावेदक वादी श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन अदालतमा परेको पुनरावेदनपत्र ।
३५. शुरु जिल्ला अदालतले मलाई १५ वर्ष कैद र पाँचलाख रुपैयाँ जरिवाना हुने ठहर्याएको शुरुको फैसलामा चित्त बुझेन । मबाट लागूऔषध हिरोइन बरामद भएको कुरामा विवाद नरहेता पनि अपराधको कसूरलाई स्वीकार गरेको भन्न मिल्ने सक्ने अवस्था छैन । अरविन्द दासले यो झोला लगेर राजु खड्कालाई दिनु भनेको हुनाले सो झोला राजु खड्कालाई दिएको कुरालाई स्वीकार गर्दा कसूरमा सावित भएको भन्न मिल्दैन । शुरुको फैसला बदर गरी अभियोग दावीबाट सफाई पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको पुनरावेदक प्रतिवादी रवि शाहको पुनरावेदन अदालत पाटनमा परेको पुनरावेदनपत्र ।
३६. शुरु जिल्ला अदालतले मलाई कसूरदार ठहराई ७ वर्ष ६ महिना कैद र रु. २,५०,०००।– (दुई लाख पचास हजार) जरिवाना गर्ने गरेको शुरुको फैसलामा चित्त बुझेन । मुख्य मानिएका अभियुक्तलाई लागूऔषध खरिद गर्ने कार्यमा मैले सहयोग गरेको कुनै अन्य प्रतिवादीको बयानमा उल्लेख छैन । मैले बिक्री गर्ने कार्यमा कसैलाई सहयोग गरेको कुनै प्रतिवादीको बयानमा उल्लेख छैन । मलाई लागूऔषध कारोबारमा मतियार भनि ठहर गर्न सक्ने अवस्था छैन । शुरु जिल्ला अदालतले मलाई मतियारमा सजाय गर्ने गरेको शुरुको फैसला उल्टी गरी सफाई पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको पुनरावेदक प्रतिवादी कृष्णबहादुर के.सी.को पुनरावेदन अदालत पाटनमा परेको पुनरावेदनपत्र ।
३७. पुनरावेदक प्रतिवादी रवि शाहको हकमा विचार गर्दा यी पुनरावेदक प्रतिवादी रवि शाहबाट ४५० ग्राम हिरोइन बरामद भएको भन्ने बरामदी मुचुल्काबाट देखिन्छ । यी प्रतिवादीले मौकामा बयान गर्दा बरामद भएको ४५० ग्राम हिरोइन बरामद भएको तथ्यमा स्वीकार गर्दै उक्त लागूऔषध अरविन्द दासबाट लिई राजु खड्कालाई खबर दिए निजले लिएर आउनु भनि भनेको हुँदा लागूऔषध बिक्री गर्न लिएर जाँदा पक्राउ परेको हो भनि अभियोगदावीलाई स्वीकार गरी बयान गरेको देखिन्छ । अदालतमा आई बयान गर्दा मबाट बरामद भएको होइन बरामदी मुचुल्का र प्रहरीमा भएको बयानमा परेको सहीछाप मेरो हो । प्रहरीले कुटपिट गरी स्वेच्छा बेगर सहीछाप गरी बयान गरेको हो भनि बयान गरेतापनि सो कुराको तथ्ययुक्त सबुद प्रमाण दिन सकेको छैन । बरामदी मुचुल्कामा परेको सहीछापलाई यी पुनरावेदकले स्वीकारेपछि सो बरामदी मुचुल्कालाई अन्यथा भन्न मिलेन । बरामदी मुचुल्कालाई अन्यथा हो भनि तथ्ययुक्त सबुद प्रमाणहरुबाट पुष्टि गर्न सकेको नदेखिंदा सो बरामदी मुचुल्कालाई प्रमाणमा ग्रहण गर्न मिल्ने देखिन आयो । प्रतिवादी अरविन्द दासले मौकामा बयान गर्दा बरामद भएको लागूऔषध हिरोइन मैले सरोज शाक्यबाट लिई रवि शाहलाई दिएको हुँ भनि पोल गरेको देखिन आउँछ । अर्का प्रतिवादी वैकुण्ठ खड्काले मौकामा बयान गर्दा बरामद भएको ४५० ग्राम लागूऔषध म समेतको रोहबरमा रवि शाहबाट बरामद भएको हो भनि बयान गरेको समेतबाट यी प्रतिवादीको अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष भएको बयान तथा बरामदी मुचुल्कामा काम तामेल गर्ने व्यक्तिहरुले सो बरामदी मुचुल्कालाई समर्थन हुने गरी अदालतमा गरेको बकपत्रबाट समेत बरामदी मुचुल्का समर्थित हुन आएको देखिंदा यी प्रतिवादीको अदालतमा भएको इन्कारी बयानलाई साँचो मान्न सकिएन । तसर्थ यी प्रतिवादीले दावी बमोजिम कसूर अपराध गरेको मिसिल संलग्न तथ्यहरुबाट पुष्टि हुन आएको देखिंदा निजलाई लागूऔषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १४(१) को छ(३) बमोजिम १५ (पन्ध्र) वर्ष कैद र रु. ५,००,०००।– पाँच लाख रुपैयाँ जरिवाना गर्ने गरेको शुरुको फैसला मिलेकै देखिन आयो ।
३८. पुनरावेदक प्रतिवादी राजु खड्काको हकमा विचार गर्दा सह–अभियुक्त रवि शाहबाट ४५० ग्राम लागूऔषध बरामद हुँदा यी प्रतिवादी समेत साथै पक्राउ भै सो बरामदी मुचुल्कामा यी प्रतिवादीको सहीछाप परेको देखिन्छ । रवि शाहले मौकामा बयान गर्दा अरविन्द दासबाट उक्त लागूऔषध लिई राजु खड्कालाई खबर दिए निजले लिएर आउनुस् भनेको हुँदा लिएर जाँदा नारायणबहादुर थापा, कृष्णबहादुर के.सी., वैकुण्ठ के.सी. समेत बसी रहेका थिए सोही बखत पक्राउ परेको हो भनि पोल गरेको देखिन आउँछ । यी प्रतिवादीले मौकामा बयान गर्दा बरामद भएको लागूऔषध ४५० ग्राम हिरोइन म समेतको रोहबरमा रवि शाहबाट बरामद भएको हो । ०५३।९।२९ का दिन हिरोइन खरिद गर्ने पार्टी आउने सल्लाह थियो रवि शाहलाई खबर गरी ज्ञानेश्वर आउनु भनि उक्त दिन वैकुण्ठ खड्कासँग भेट भै आज लागूऔषध खरिद बिक्री हुँदैछ सबैले मिली बाँडी खाउँला भने सोही अवस्थामा पक्राउ परेको हो भनि बयान गरेको देखिन आउँछ । यसबाट लागूऔषध बिक्री गर्न लाग्दाको अवस्थामा यी प्रतिवादी समेत पक्राउ परेको भन्ने देखिन आयो । अदालतमा आई बयान गर्दा बरामदी मुचुल्कामा भएको सही मेरो हो सो सही प्रहरीले कुटपिट गरी गराएको हो भनि बयान गरेतापनि सोको तथ्ययुक्त सबुद प्रमाण दिन सकेको देखिंदैन । बरामदी मुचुल्कामा यी प्रतिवादीको सहीछाप रहेको र अन्य प्रतिवादीहरुको पोलबाट यी प्रतिवादीको प्रहरीमा भएको साविती बयान समर्थित हुन आएको देखिन आएकोले अदालतमा भएको इन्कारी बयानलाई साँचो मान्न सकिएन । यस स्थितिमा यी प्रतिवादीले दावी बमोजिम कसूर अपराध गरेको देखिन आएकोले निजलाई लागूऔषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा ४ को (घ)(ङ)(च) को कसूरमा सोही ऐनको दफा १४(१) को छ(३) बमोजिम १५ पन्ध्र वर्ष कैद र रु. ५,००,०००।– (पाँच लाख) रुपैयाँ जरिवाना गर्ने गरेको शुरुको फैसला मिलेकै देखिन आयो ।
३९. पुनरावेदक प्रतिवादी अरविन्द दास र कृष्णबहादुर के.सी.को हकमा विचार गर्दा प्रतिवादी अरविन्द दास अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष बयान गर्दा सरोज शाक्यबाट उक्त लागूऔषध रवि शाहलाई दिएको भनि कसूरमा सावित रहेको र प्रतिवादी रवि शाहले अरविन्द दासले एउटा झोला लिई सो झोला ज्ञानेश्वरमा ट्रेकिङ्ग अफिसको राजु खड्कालाई दिनु भनेकोले साथीको नाताले त्यो झोला लिएर राजु खड्कालाई दिएको भनि अदालत समक्ष समेत बयान गरेको देखिन्छ । यी प्रतिवादीले मौकामा बयान गर्दा राजु खड्काले बिक्री गर्ने ठाउँ खोजी दिनु पर्यो भनेकाले एभरेष्ट ट्रेकिङ्ग अफिसमा गई साथी नारायणबहादुर थापासँग भेट गराई दिएँ भनि बयान गरेको देखिन आउँछ । रवि शाहबाट उक्त लागूऔषध बरामद हुँदा यी प्रतिवादीहरु पनि रोहबरमा रहेको देखिई उक्त बरामदी मुचुल्कामा यी प्रतिवादीहरुको पनि सहीछाप भएको तथ्यलाई स्वीकार गरेको देखिन आउँछ । प्रहरीमा भएको बयान प्रहरीले कुटपिट गरी बयानमा सहीछाप गराएको हो भनि बयान गरेतापनि सोको तथ्ययुक्त सबुद प्रमाण दिन सकेको छैन । उक्त लागूऔषधको कारोवारको मतियारमा नपसेको भए रवि शाहबाट उक्त लागूऔषध बरामद हुँदा यी प्रतिवादीहरु वारदात स्थलमा रहनु पर्ने अवस्था थिएन । सह–अभियुक्तहरुको पोल तथा यी प्रतिवादीहरुको मौकामा भएको बयान समेतबाट यी प्रतिवादीहरु लागूऔषधको मत सल्लाहमा पसेको मतियार भएको तथ्य मिसिल संलग्न तथ्यहरुबाट भएको पुष्टि देखियो । यी प्रतिवादीहरुले मतियारको भूमिका निर्वाह नगरेको भए अन्य सह–अभियुक्तहरुले विना कारण पोल गर्नुपर्ने कारण समेत देखिन नआएकोले यी प्रतिवादीहरु लागूऔषध हिरोइन बिक्री गर्ने मतलबमा पसेका मतियारको कसूर अपराध गरेको मिसिल संलग्न तथ्यहरुबाट पुष्टि हुन आएको देखिंदा निजहरुलाई लागूऔषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १७ बमोजिम जनही ७ वर्ष ६ महिना कैद र रु. २,५०,०००।– (दुई लाख पचास हजार) रुपैयाँ जरिवाना हुने ठहर्याएको शुरुको फैसला मिलेकै देखिन आयो ।
४०. प्रतिवादी अरविन्द दास, नारायणबहादुर थापा, वैकुण्ठ खड्का, कृष्णबहादुर के.सी.लाई दावी बमोजिम सजाय गर्नुपर्नेमा मतियार सम्मको भूमिका निर्वाह गरेको भनि मतियारमा घटी सजाय गरेको शुरुको फैसला मिलेको छैन भन्ने वादी श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन जिकिर तर्फ हेर्दा यी प्रतिवादीहरुबाट लागूऔषध बरामद भएको देखिंदैन, लागूऔषध सरोज शाक्यबाट लिई रवि शाहलाई अरविन्द दासले दिएको फाइदा बाँडी खाउँला भनेको सरोजसँग सल्लाह भै उक्त लागूऔषध लिएको हुँ भन्ने सम्म बयान गरेको देखिन्छ । यी प्रतिवादीहरुले लागूऔषध बिक्री वितरणका लागि कारोवार गरेको भन्ने मिसिल संलग्न तथ्यहरुबाट देखिन आएको छैन, प्रतिवादी वैकुण्ठ खड्काले मौकामा बयान गर्दा राजुसँग भेट हुँदा हिरोइन खरिद गर्ने पार्टी आएको छ, फाइदा सबैले बाँडी खाने हुँदा जाउँ भनेको हुँदा एभरेष्ट ट्रेकिङ्ग गएँ सोही ठाउँमा पक्राउ परेको हो भनि बयान गरेको देखिन आउँछ । प्रतिवादी नारायणबहादुर थापाले मौकामा बयान गर्दा स्टोररुममा गार्डमा काम गर्ने कृष्णबहादुर के.सी.ले लागूऔषध हिरोइन खरिद गर्ने मानिस आएका छन् लिने दिने ठाउँ पाएको छैन भनेको हुँदा यही स्टोर रुममा मिलाई दिनुहोस् नाफा बाँडेर खाउँला नभए तपाईको कोठाको भाडा दिउँला भनेकोले त्यस्तो काम गर्नु हुँदैन भनेको थिएँ धेरै जिद्दी गरेको हुँदा मैले हुन्छ भनेको हुँ कृष्णबहादुर के.सी.ले कोठा खोली दिए । केही समयपछि प्रहरीले मलाई समेत पक्राउ गरेको हो भनि बयान गरेको देखिन्छ । प्रतिवादी कृष्णबहादुर के.सी.को मौकामा भएको बयान हेर्दा राजु म कहाँ आई लागूऔषध कारोवार गर्ने गोप्य ठाउँछ भनि कुरा गरी दिनुपर्यो भन्दा साथी नारायणबहादुर थापाको अफिस कोठामा भेट गराई दिएँ सोही ठाउँमा जाँदा पक्राउ परेको हो भनि बयान गरेको देखिन आउँछ । प्रतिवादी रवि शाह र राजु खड्काले मौकामा बयान गर्दा लागूऔषध कारोवार गर्न यी प्रतिवादीहरुले कोठा मिलाई दिई मतियारको कार्य गरेको भनि बयान गरेको समेत देखिंदा यी प्रतिवादीहरुले लागूऔषध कारोवारको मतियारको भूमिका सम्म निर्वाह गरेको मिसिल संलग्न तथ्यहरुबाट देखिन आएकोले दावी बमोजिम सजाय गर्नुपर्छ भन्ने वादी श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन जिकिर मुनासिब देखिन आएन । यी प्रतिवादीहरुलाई लागूऔषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १७ बमोजिम जनही ७ वर्ष ६ महिना कैद र जनही रु. २,५०,०००।– (दुई लाख पचास हजार रुपैयाँ) जरिवाना गर्ने गरेको शुरुको फैसला अन्यथा देखिन आएन । तसर्थ काठमाडौं जिल्ला अदालतबाट मिति ०५६।१२।३।५ मा भएको फैसला मिलेकै देखिंदा मनासिब ठहर्छ भन्ने पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला ।
४१. लागूऔषध हिरोइन ज्ञानेश्वर स्थित राजु खड्काको घर जग्गा नजिक रवि शाहबाट बरामद भएको भनेको छ तर मेरो घर भक्तपुर दुवाकोटमा छ, मुचुल्कामा एभरेष्ट ट्रेकिङ्गको स्टोरबाट बरामद भएको भनेको छ । बरामद भएको स्थान नैं विवादास्पद छ । मबाट लागूऔषध ओसार प्रसार बिक्री वितरण भएको कतैबाट देखिंदैन, रवि र अरविन्दलाई म चिन्दैन, रविले मलाई झोला दिएको भए मसँग बरामद हुनुपर्ने, केवल सह–अभियुक्तको भनाइको आधारमा मलाई कसूरदार कायम गरेको छ । केवल सह–अभियुक्तको पोलको आधारमा मात्र र शंकारहित प्रमाणको अभावमा कसूर ठहर गर्न मिल्दैन, प्रमाणको भार अभियुक्तमा रहने व्यवस्था लागूऔषध (नियन्त्रण) ऐनले गरेतापनि दावी प्रमाणित वादीले नैं गर्नु पर्दछ, शंका र अनुमानको भरमा कसूरदार ठहर्याउने गरी पुनरावेदन अदालत पाटनले गरेको फैसला त्रुटीपूर्ण हुँदा बदर उल्टी गरी सफाई पाउँ भन्ने राजु खड्काको यस अदालत समक्ष परेको पुनरावेदनपत्र ।
४२. प्रतिवादीहरु सबै लागूऔषध ओसार पसार र बिक्री वितरण गरी नाफा पाउने कार्यमा संलग्न एउटै समूह र गिरोहका व्यक्ति भएको कुरा सबै अभियुक्तहरुको अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्षको बयानको समग्र विश्लेषण र मूल्याङ्कन गर्दा प्रष्ट देखिन्छ । एउटै कारोवार काम गर्ने मध्ये कसैलाई मतियार मात्र ठहराउन न्यायसंगत र कानून अनुकूल देखिंदैन । प्रहरी नायब निरीक्षक प्रेम कुमार समेतले पेश गरेको प्रतिवेदनमा फेला परेका अभियुक्त सबैले सो कार्य गर्ने गरेको कुरा उल्लेख गर्दा बरामद गरेको तथ्य उल्लेख भएको छ । प्रहरी सहायक निरीक्षक भीमबहादुर र प्रहरी सहायक निरीक्षक दुर्गा गुरुङ्गको बकपत्रले सो कुरा समर्थन गर्दछ । पुनरावेदन अदालतले मूल कसूरदार ठहर्याउँदा सो बकपत्रलाई पनि आधार लिएको छ । यसरी एकै ठाउँमा एकै कारोवारमा संलग्न अभियुक्तहरुले अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष सिलासिलाबद्ध रुपमा सावित भै गरेको बयानलाई दृष्टिगत गरी समान स्थितिको प्रत्यर्थी नारायण, वैकुण्ठ र कृष्णबहादुर के.सी.लाई मतियारको रुपमा कसूरदार ठहराउने फैसला प्रमाणको मूल्याङ्कनमा प्रत्यक्ष त्रुटी हुँदा सो हदसम्म बदर गरी सबै प्रतिवादीहरुलाई अभियोग मागदावी बमोजिम सजाय गरी पाउँ भन्ने श्री ५ को सरकारको पुनरावेदनपत्र ।
४३. बरामदी मुचुल्कामा रोहबरमा बसेको कारणले कसूरदार ठहराउन मिल्दैन, त्यसमा बसेको अर्थ बरामद गरेको ठिक हो भनेको हो, बरामद गरेको देख्ने व्यक्ति कसूरदार हुँदैन, मैले लागूऔषध खरिद, बिक्री गर्न लागेको वा ठाउँ मिलाई दिएको केही देखिंदैन, राजु खड्काको घरमा लागूऔषध बरामद भएकोमा म अफिसमा डिउटी बसेको बखत कागजमा सही गराएको हो । मैले अपराध नैं नगरेको वा पुष्टि नभएको अवस्थामा कसूर नगरेको प्रमाण दिन सकिन्छ, मेरो त्यो कारोबारमा संलग्नता नैं नभएको हुँदा कसूर ठहराउने फैसला त्रुटीपूर्ण छ । जहाँसम्म नारायण थापाले ठाउँ खोज्दा कोठा खोली दिएको भन्ने भनाई छ, सो कुरा प्रहरीको मनोविज्ञानले बनाएको बयान हो । मैले नारायण बाहेक अन्यलाई चिन्दैन । मैले त्यस्तो कारोवार गरेको छैन र त्यस्तो गरेको प्रमाणित पनि भएको छैन । त्यस्तो अवस्थामा मलाई मतियारमा सजाय गरेको फैसला त्रुटीपूर्ण हुँदा बदर गरी सफाई पाउँ भन्ने कृष्णबहादुर के.सी.ले यस अदालत समक्ष गरेको पुनरावेदन पत्र।
४४. जिल्ला तथा पुनरावेदन अदालतले मलाई कसूरदार ठहराउन अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष साविती बयान गरेको भन्ने उल्लेख गरेको छ जबकि उक्त बयान मेरो राजीखुशीले नभै कुटपिट डरधाकबाट गराइएको हो, त्यसलाई अपराध स्वीकार गरेको भन्न मिल्दैन, प्रतिवादी रवि शाहले बयान गर्दा अरविन्द दासले झोला दिई राजु खड्कालाई ज्ञानेश्वर ट्रेकिङ्ग अफिसमा दिनु भनेको कारण अरविन्दलाई मतियार कायम गरेको छ । तर उक्त झोला र झोलाको लागूऔषध बरामद भएको छैन शंका र पोलको आधारमा मात्र कसूर ठहराएको फैसला त्रुटीपूर्ण छ । लागूऔषध रवि शाहबाट बरामद भएको छ, निजसँग बयान गर्दा मेरो नाम लिएको छैन, बरामदमा झोला बरामद छैन, मुचुल्कामा बरामद “राजु ख्ड्काको घर उत्तर जमिन नजिकमा” भएको उल्लेख छ तर प्रहरी नायब निरीक्षक दुर्गाबहादुर र प्रहरी सहायक निरीक्षक भीमबहादुरले ज्ञानेश्वर स्थित ट्रेकिङ्ग अफिसको घरमा बरामद भएको बकपत्र गरेका छन् । विवादास्पद र शंकास्पद बरामद प्रमाणयोग्य छैन । मलाई मतियारको रुपमा देखाउने वा पुष्टि गर्ने कुनै प्रमाण नहुँदा नहुँदै मतियार ठहराउने गरी गरेको शुरु र पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला अन्यायपूर्ण हुँदा बदर गरी सफाई पाउँ भन्ने अरविन्द दाश शर्माको यस अदालतमा परेको पुनरावेदनपत्र ।
४५. नियम बमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको पुनरावेदनपत्र सहितको मिसिल अध्ययन गरी पुनरावेदक प्रतिवादी अरविन्द दाशको तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता द्वय श्री रामकृष्ण पाण्डेय र अर्जुन कँडेलले प्रतिवादी अरविन्दले रवि शाहलाई लागूऔषध दिएको भनिएको छ तर झोला बरामद छैन । लागूऔषध बरामद हुँदा अरविन्द छैनन् बरामद ट्रेकिङ्ग अफिस रहेको ठाउँ वा राजु खड्काको घर आगन नजिकबाट भएको हो वादी पक्षको विरोधाभाषपूर्ण कुरा छ, यस्तो अवस्थामा कसूरदार ठहराएको फैसला त्रुटीपूर्ण हुँदा बदर गरी सफाई हुनुपर्छ भन्ने र पुनरावेदक प्रतिवादी राजु खड्काको तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री धु्रवलाल श्रेष्ठले मौकाको साविती बयान र बरामदी मुचुल्कालाई आधार मानी मेरो पक्षलाई कसूर ठहर गरेको छ, त्यही बरामदी मुचुल्का का.म.न.पा. वडा नं. ३३ मा गरेको छ, बरामदी मुचुल्कामा तथ्य फरक र संदिग्ध रुपमा देखाइएको छ, Strict Liability को आधारमा पनि मेरो पक्षबाट लागूऔषध बरामद नभएको हुँदा अभियोग प्रमाणित गर्न मिल्दैन भनि र पुनरावेदक वादी श्री ५ को सरकारको तर्फबाट उपस्थित विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री दुर्गाबन्धु पोखरेलले प्रतिवादीहरु १० जना उपर अभियोग दावी छ, घटनाक्रम संगठित रुपमा एकअर्कोसँग गाँसिएको छ, संगठित रुपमा गरेको कारोवारमा मूल र मतियार भन्न मिल्दैन, प्रहरीले प्रतिवादीहरुलाई फसाई सावित गराउनुपर्ने कुनै अधार छैन, सबैलाई एउटै कसूर गरेकोमा सजाय हुनुपर्छ भनि गर्नुभएको बहस समेत सुनि पुनरावेदन जिकिरलाई समेत विचार गर्दा निम्न प्रश्नमा छलफल गरी पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला मिले नमिलेको के छ ? सो सम्बन्धमा निर्णय दिनुपर्ने हुन आएको छ ।
(क) लागूऔषध खरिद बिक्री व्यवहारमा प्रतिवादीहरु सबै संलग्न छन् छैनन् ? प्रत्येकको कार्यलाई बेग्लाबेग्लै गरी हेर्नुपर्ने हो वा समग्रमा हेर्नुपर्ने हो ?
(ख) प्रमाणको भार कसमाथि निहित रहन्छ ?
४६. प्रथम प्रश्नतर्फ विचार गर्दा लागूऔषध खरिद देखि बरामद हुँदाको अवस्था सम्ममा संलग्न रहेका अभियुक्तहरु मध्ये बलराम र ललित किशोरले रक्सौल गै खैरो हिरोइन खरिद गरी ल्याउने, सरोज र बलरामले उक्त लागूऔषध काठमाडौं ल्याउने, सरोजले अरविन्दलाई दिने, अरविन्दले रवि शाहलाई दिने, राजु खड्का र कृष्णबहादुर के.सी.ले बन्दोबस्त गर्ने, ल्याउने खबर भए अनुसार रवि शाहले निर्दोष राईलाई बोकाई लागूऔषध ज्ञानेश्वर लैजाने, प्रतिवादी नारायणबहादुर थापा, वैकुण्ठ समेत भै प्रतिवादी नारायण थापाको ट्रेकिङ्ग अफिस कोठा मिलाई लागूऔषध बिक्री गरी नाफाको हिस्सा मत सल्लाहमा खाने कार्य गरेको देखिंदा र सोही अवस्थामा सबै गिरफ्तार भएको हुँदा यी प्रतिवादीहरु सबै संगठित रुपमा सर सल्लाहमा पसी लागूऔषध खरिद गर्ने, ओसार पसार, बिक्री वितरण गर्ने कार्य गरेको हुँदा अपराधिक कार्यलाई प्रतिवादी पिच्छे अलग अलग गरी हेर्न मिल्ने देखिएन । लागूऔषध बिक्री गरी नाफा बाँडी खाने उद्देश्यले मत सल्लाह गरी भारतबाट ल्याउने ग्राहक खोज्ने र बिक्री गर्ने कार्यमा सबैको समान संलग्नता भएको देखिंदा समग्रतामा हेर्नुपर्ने हुन आउँछ । सबै प्रतिवादीहरु लागूऔषध खरिद ओसार पसार संचय र बिक्री वितरण गर्ने कार्यमा समान रुपले लागेको पुष्टि भैरहेकोमा निजहरुको संलग्नतालाई पृथक पृथक गरी हेर्न नमिल्ने भनि ने.का.प. २०६१ अंक ३, नि.नं. ७३४१ पृष्ठ २५१ मा पूर्ण इजलासबाट सिद्धान्त प्रतिपादन भएबाट पृथक गरी हेर्न मिल्ने देखिएन ।
४७. अब दोश्रो प्रश्नतर्फ हेर्दा स्वयं प्रहरीहरु खरिदकर्ताको रुपमा प्रस्तुत भै वानेश्वर स्थित एभरेष्ट ट्रेकिङ्ग अफिसबाट प्रतिवादीहरु सहित लागूऔषध समेत बरामद भएको तथ्य ०५३।९।२९ को बरामदी मुचुल्का र निजहरुको अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्षको बयानबाट पनि देखिइरहेको छ । बरामद भएको ४५० ग्राम खैरो हिरोइन हो भन्ने कुरा राष्ट्रिय विधि विज्ञान प्रयोगशालाबाट प्राप्त प्रतिवेदनले प्रमाणित गरेको छ । प्रतिवादीहरुको रोहबरमा निजहरुबाट बरामद भएको लागूऔषध निजहरुबाट बरामद भएको होइन भन्ने तथ्य निजहरुले नैं प्रमाणित गर्नुपर्ने व्यवस्था लागूऔषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १२ ले प्रतिवादी उपर राखेको छ । प्रतिवादीहरुले बरामद भएको उक्त लागूऔषध निजहरुको साथबाट बरामद भएको होइन भनि प्रमाणित गर्न सकेको पनि मिसिल संलग्न कागजबाट देखिंदैन । केवल अदालतको बयानमा सजायको भागी हुन नपरोस भनि कसूरमा इन्कारी हुँदैमा संकलित सबुद प्रमाण र घटनाको कडिबाट पुष्टि भैरहेको विषयवस्तुलाई अन्यथा भनि अनुमान गर्न मिल्दैन ।
४८. उपरोक्त सन्दर्भमा पुनरावेदक प्रतिवादी राजु खड्का अदालतमा इन्कार भएपनि अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष कसूर गरेकोमा सावित भएका छन् भने लागूऔषध बरामद हुँदा बरामदी मुचुल्कामा रोहबरमा पनि बसेका छन् । निजको घर आँगन नजिकबाट लागूऔषध बरामद भएको छ । प्र. रवि शाहले मौकामा बयान गर्दा लागूऔषध अरविन्दबाट ल्याई राजुलाई खबर गरेपछि राजुले ग्राहक भेटिएको छ ज्ञानेश्वर ल्याउनु भनेपछि निर्दोषलाई बोकाई ज्ञानेश्वर एभरेष्ट ट्रेकिङ्ग कम्पनिमा लगेकोमा त्यहाँ नारायण, कृष्ण, वैकुण्ठ समेतका व्यक्ति थिए भनि पोल गरेको देखिन आउँछ भने सोही कुरा निजको बयानबाट पनि पुष्टि हुन आएको छ । अदालतमा बयान गर्दा कुटपिट गरी गराएको भनेतापनि त्यसको पुष्टि हुने कुनै प्रमाण दिनसकेको छैन । यस्तो अवस्थामा मेरो पक्षबाट लागूऔषध बरामद भएको छैन भन्ने आधारमा सफाई पाउनु पर्छ भन्ने विद्वान अधिवक्ताको बहससँग सहमत हुन सकिएन । सह–अभियुक्तहरुको पोल तथा लागूऔषध बरामद भएको अवस्थामा होइन भन्ने कुराको प्रमाणित गर्ने भार प्रतिवादीमाथि रहने हुँदा सो प्रमाणित गर्न समेत नसकेबाट निजले लागूऔषध ओसार पसार र बिक्री वितरण गर्ने कार्य गरेको देखिंदा पुनरावेदन अदालत पाटनले निजलाई १५ वर्ष कैद र ५ लाख जरिवाना गर्ने गरी गरेको फैसला मिलेकै देखिंदा सदर हुने ठहर्छ ।
४९. अब पुनरावेदक श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन र प्र. अरविन्द दाश, कृष्णबहादुर के.सी.को पुनरावेदनको सन्दर्भमा समेत प्रतिवादीहरु अरविन्द दाश शर्मा, नारायणबहादुर थापा, वैकुण्ठ खड्का र कृष्णबहादुर के.सी.को हकमा विचार गर्दा निज प्रतिवादीहरु प्र. रवि शाह, राजु खड्का समेत सँग सल्लाह गरी राजुले भनेको स्थानमा निर्दोष राईलाई बोकाई ज्ञानेश्वर एभरेष्ट एक्सप्रेस ट्रेकिङ्गको स्टोर कक्षमा लागूऔषध लाने र त्यही बिक्री गरी नाफा भागवण्डा खाने गरी कोठामा बसेका र सोही कारोबारका क्रममा गिरफ्तार तथा सामान बरामद भएको छ । लागूऔषध बरामद हुँदा यी प्रतिवादीहरुसँग साथै रहेको देखिन्छ । यी प्रतिवादीहरु अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष कसूरमा सावित रही एकअर्कोलाई पोल गरेको पनि देखिन्छ । अदालतमा कसूरमा इन्कार हुनु बाहेक एकै ठाउँमा बसी कारोबार गर्दाका क्रममा बरामद भएको लागूऔषध निजहरुबाट बरामद भएको र कारोबार गरेको होइन भनि कुनै प्रमाणबाट पुष्टि गर्न सकेको पाइदैन । अरविन्दको तर्फबाट उपस्थित विद्वानहरुले लागूऔषधको झोला बरामद छैन तथा ट्रेकिङ्ग अफिस वा राजुको घर आँगन कहाँबाट बरामद भयो विरोधाभाष हुँदा सफाई पाउनुपर्छ भनि गर्नुभएको बहसका सन्दर्भमा लागूऔषध झोलामा वा कागजमा होस्, बरामद कोठामा होस् वा आँगनमा त्यसले अपराधिक कार्य भएको थिएन भन्न सकिंदैन । बरामदी मुचुल्काबाट लागूऔषध बरामद भै लागूऔषध कारोवार भएको प्रमाणित भएको हुँदा विद्वानहरुको भनाईसँग सहमत हुन सकिएन । प्रतिवादीहरुले राय सल्लाह गरी लागूऔषध ओसार पसार गरी बिक्री वितरण गरी नाफा खाने कार्यमा संलग्न भै निषेधित कार्य गरेको निजहरुले अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष एकअर्कोलाई पोल गरेका, प्रतिवादी सबैको सल्लाह र योजना अनुसार काम गरेको कुरा घटनाको प्रकृति समेतबाट पुष्टि गरेको कारण निजहरु कसूरदार देखिंदा अभियोग दावी बमोजिम कसूर कायम हुनेमा लागूऔषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १७ बमोजिम मतियारमा सजाय गरेको पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला सो हदसम्म मिलेको नदेखिंदा उल्टी भै निज प्रतिवादीहरुलाई उक्त ऐनको दफा १४(१) को छ(३) बमोजिम जनही १५ वर्ष कैद र रु. ५,००,०००।– जरिवाना समेत हुने ठहर्छ । काठमाडौं जिल्ला अदालतको फैसला सदर गरेको पुनरावेदन अदालतको फैसला उपर पुनरावेदन नगर्ने प्र. रवि शाह, निर्दोष राई, सरोज शाक्य, ललित किशोर शाह, बलराम सिंहको हकमा केही बोलिरहनु परेन । अन्य पुनरावेदक प्रतिवादीहरुको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन । अरुमा तपसिल बमोजिम गर्नु ।
तपसिल
माथि इन्साफ खण्डमा उल्लेख भए अनुसार पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला केही उल्टी भै देहायका प्रतिवादीहरुलाई कैद वर्ष १५ र जरिवाना रु.५,००,०००।– हुने ठहरेकोले प्रतिवादीहरुको हकमा त्यस अदालतले राखेको लगत संशोधन गरी देहाय बमोजिमको लगत राखी कानून बमोजिम असूल उपर गर्नु भनि शुरुमा लेखी पठाउनु––––––१
१. प्रतिवादी अरविन्द दाश शर्मालाई लागेको कैद वर्ष १५ पन्ध्र र जरिवाना रु. ५,००,०००।– (पाँच लाख)
२. प्रतिवादी नारायणबहादुर थापालाई लागेको कैद वर्ष १५ पन्ध्र र जरिवाना रु. ५,००,०००।– (पाँच लाख)
३. प्रतिवादी वैकुण्ठ खड्कालाई लागेको कैद वर्ष १५ पन्ध्र र जरिवाना रु. ५,००,०००।– (पाँच लाख)
४. प्रतिवादी कृष्णबहादुर के.सी.लाई लागेको कैद वर्ष १५ पन्ध्र र जरिवाना रु. ५,००,०००।– (पाँच लाख)
मिसिल नियमानुसार गरी बुझाई दिनु–––२
उक्त रायमा सहमत छु ।
न्या.खिलराज रेग्मी
इजलास अधिकृत (उपसचिव) लिलाराज अधिकारी
इति सम्वत् २०६१ साल चैत्र ५ गते रोज ६ शुभम् ––––––