निर्णय नं. ३३४० - उत्प्रेषण, परमादेश लगायत उपयुक्त आज्ञा, आदेश वा पुर्जी जारी गरिपाउँ

निर्णय नं. ३३४०                 ने.का.प. २०४५     अङ्क १

 

 

संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री हरिहरलाल राजभण्डारी

माननीय न्यायाधीश श्री प्रचण्डराज अनिल

सम्वत् २०४३ सालको रिट नं. २३०२

आदेश भएको मिति : २०४४।१०।६।४ मा

 

निवेदक : जि.वर्दिया, गा.पं. जमुनी वडा नं. ३ शिव शक्तिपुर पुनर्वास क्षेत्र प्लट नं. ७२ बस्ने प्रेमदेवी गिरी

विरुद्ध

विपक्षी  : मतदान अधिकृत, पदमकुमार राजभण्डारी, बागेश्वरी प्रा.वि. मतदान केन्द्र, जमुनी गा.पं बर्दियासमेत

 

विषय : उत्प्रेषण, परमादेश लगायत उपयुक्त आज्ञा, आदेश वा पुर्जी जारी गरिपाउँ

 

(१)                  दर्खास्त रीतपूर्वकको नभए मात्र सच्याउन मौका दिनुपर्ने ऐनको व्यवस्था हो, ऐनले उम्मेदवार हुन नै बन्देज लगाएको अवस्थामा सच्याउन मौका दिने भन्ने ऐनको व्यवस्था होइन तसर्थ प्राकृतिक न्यायको सिद्धान्त बिपरीत भयो भन्ने निवेदकको जिकिर कानूनसम्मत नदेखिने ।

(प्रकरण नं.  १२)

 

निवेदकतर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री शिवराज अधिकारी

प्रत्यर्थीतर्फबाट : विद्वान सह–न्यायाधिवक्ता श्री खगेन्द्र बस्न्यात

 

आदेश

न्या.हरिहरलाल राजभण्डारी : नेपालको संविधान २०१९ को धारा १६।७१ अन्तर्गत परी निर्णयार्थ पेश भएको प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त विवरण यसप्रकार रहेछ ।

२.निवेदक बर्दिया जिल्ला जमुनी गा.पं. वार्ड नं. ३ मा स्थायी घरबास भएको तथा २०४३।१२।१० गते सम्पन्न हुन गइरहेको स्थानीय पञ्चायतको निर्वाचनको लागि बागेश्वरी मतदान केन्द्र जमुनी गा.पं. मा प्रकाशित मतदाता नामावलीमा कसैको दावी विरोध नपरेको व्यक्ति हुँ ।

३.निवेदकले उक्त गा.पं. को प्रधानपञ्चको लागि कानूनले अयोग्य नभएको उम्मेदवारीको दर्खास्त मिति २०४३।१२।१ मा वारिश मार्फत विपक्षी मतदान अधिकृत समक्ष दिएको थिएँ । सो दर्खास्तमा पनि कसैको दावी विरोध परेन । उम्मेदवारको अन्तिम नामावली प्रकाशित गरी निवेदकलाई निर्वाचन चिन्ह वितरण गर्ने दिन मिति २०४३।१२।३ मा विपक्षी निर्वाचन अधिकृत र विपक्षी डि.एस.पी.ले प्रहरी जवानहरू साथमा ल्याई निवेदकको दर्खास्त फिर्ता नलिएकोले विपक्षी मतदान अधिकृतलाई निवेदकको दर्खास्त रद्द गर्न जमुनी गा.पं. वडा नं. ३ बस्ने भनी सुर्खेत जिल्ला काप्रीचौर गा.पं. वार्ड नं. ५ बस्ने प्रेमदेव गिरीको दर्खास्त पर्न आएकोमा निज उक्त काप्रीचौर गा.पं. को २०४३।११।१७ सम्मको बहालवाला प्रधानपञ्च रहनु भएको बुझिएकोले र यस गा.पं. मा स्थायी बसोबास गरेको नियमानुसार अवधि समेत नपुगेको भन्ने आधारमा निवेदकको दर्खास्त रद्द गरी उम्मेदवारको नामावलीबाट समेत निवेदकको नाम कट्टा गर्ने काम २०४३।१२।३ मा २०४३।१२।२ को मिति पारित गरी गरियो ।

४.स्थानीय पञ्चायत निर्वाचन कार्यविधि ऐन, २०२५ को दफा २(ग) ले व्यवस्था गरे अनुसार मतदाता र ऐ. दफाको घ(२) बमोजिम उम्मेदवारको परिभाषा बमोजिम योग्यता पुगी २०२९ साल देखिन उक्त स्थानमा स्थायी बसोबास गरेको हुँ । विपक्षी मतदान अधिकृतले दर्खास्त दर्ता गराउँदा रीत नपुगे सच्याउने मौका प्रदान गरिएन । निवेदक अयोग्य भएको व्यहोरा पनि सूचनामा उल्लेख छैन । यस्तो स्थितिमा विपक्षी भएको उक्त कारवाही उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरी जो चाहिने आज्ञा,  आदेश जारी गरिपाउँ र रिट निवेदनको अन्तिम टुंगो नलागेसम्म यहाँ १० गते हुने निर्वाचन नगर्नु नगराउनु भनी अन्तरिम आदेश समेत जारी गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको मिति २०४३।१२।६ को रिट निवेदन जिकिर ।

५.यस्मा विपक्षीहरूबाट लिखितजवाफ मगाई आएपछि वा अवधि नाघेपछि पेश गर्नु भन्ने समेत यस अदालत एक न्यायाधीशको इजलासको मिति २०४३।१२।९ को आदेश ।

६.निर्वाचन अधिकृतको हैसियतले स्थानीय पञ्चायत निर्वाचन निर्देशिका, २०४३ को दफा ७ बमोजिम पदीय कर्तव्य अनुरुप निरीक्षणको सिलसिलामा विभिन्न मतदान केन्द्र निरीक्षण गर्दै त्यहाँ गएको हुँ । कुनै पदको कुनै पनि उम्मेदवार वा मतदातालाई कुनै प्रकारको डरत्रास र धम्की समेत दिई स्वतन्त्र निर्वाचनमा खलल पुर्‍याइने कार्य भए गरेको छैन । उक्त निर्वाचन सम्बन्धी कुनै कार्य मतदान अधिकृतबाट त्रुटी भएको खण्डमा स्था.पं.नि. निर्देशिका, २०४३ को दफा ८७ (१) अनुसार निर्वाचन अधिकृत समक्ष जानकारी हुनुपर्ने कुनै जानकारी छैन । अतः उजूरी व्यहोरा झुठ्ठा हुनाले खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको मन्जुलकुमार याकथुम्वा, निर्वाचन अधिकृत वर्दियाको लिखितजवाफ ।

७.प्रहरीले निर्वाचन कार्यमा निवेदकलाई कुनै वाधा विरोध समेत नगराइएको र गा.पं.का उम्मेदवार समेतलाई उम्मेदवारीमा प्रहरीले रोक लगाउनु पर्ने खास केही अधिकार समेत नभएको र निवेदक केही सार्वजनिक (अपराध तथा सजायँ) मुद्दामा १५ दिनको कैदको फैसला भई जि.का वर्दियाको मिति २०४३।११।३० को पत्रानुसार पक्राउ गर्न खोज तलाश गर्दा फेला नपरी फरार रहेको हुँदा रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्नेसमेत व्यहोराको प्रत्यर्थी डि.एस.पी.जिल्लाप्रहरी कार्यालय वर्दियाको लिखितजवाफ ।

८.स्थानीय पञ्चायत निर्वाचन कार्यविधी ऐन, २०२५ को दफा २(ग) अनुसारको परिभाषाभित्र निजको स्थायी बसोबास नरहेको व्यहोरा निजले पेश गरेको नागरिकताबाटै प्रष्ट हुन आउने, गतवर्ष सुर्खेत जिल्लाबाटै राष्ट्रिय पञ्चायतमा उठेको र पुनर्वास कम्पनीले हस्तान्तरण गरेको जग्गामा श्रीमतीको जग्गाको आधार बनाई गा.पं. लाई समेत भ्रम पारी मतदाता नामावलीमा समेत नाम समावेश गराएको बुझिएकोले र दोहरो नामावली राख्न उपयुक्त नदेखिएकोले साथै बसाई सराईको कुनै प्रमाण पेश गर्न नसकेको हुँदा निजको दर्खास्त रद्द गरिएको हुँदा समेत निवेदकको रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रत्यर्थी मतदान अधिकृत पदमकुमार राजभण्डारीको लिखितजवाफ ।

९.रिट निवेदकतर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री शिवराज अधिकारी तथा प्रत्यर्थीतर्फबाट उपस्थित विद्वान सह–न्यायाधिवक्ता श्री खगेन्द्र बस्न्यातले गर्नु भएको बहस समेत सुनी निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी हुनुपर्ने हो वा होइन सो कुराको निर्णय दिनुपर्ने हुन आयो ।

१०.यसमा स्थानीय पञ्चायत (निर्वाचन कार्यविधि) ऐन, २०२५ को दफा २(ग)(२) ले व्यवस्था गरे अनुसार मतदाता र ऐ.दफा घ(२) बमोजिम उम्मेदवारको योग्यता पुगी २०२९ साल देखि नै उक्त स्थानमा स्थायी बसोबास गरेर बसेको हुँ । विपक्षी मतदान अधिकृतले दर्खास्त दर्ता गराउँदा रीत नपुगे सच्याउने मौका पनि प्रदान नगरिएको र निवेदक अयोग्य भएको व्यहोरा पनि सूचनामा उल्लेख नभएकोबाट यस गा.पं. मा स्थायी बसोबास गरेको नियमानुसार अवधि समेत नपुगेको भन्ने आधारमा दर्खास्त रद्द गरी उम्मेदवारीको नामावलीबाट नाम कट्टा गरेको त्रुटिपूर्ण हुँदा बदर गरिपाउँ भन्ने समेत मुख्य निवेदन जिकिर भएकोमा निवेदकको स्थायी वतन नमिलेको साथै सुर्खेत जिल्ला काप्रीचौर गा.पं. को २०४३।११।१७ सम्म बहालवाला प्रधानपञ्च समेत भएको बुझिएकोले दर्खास्त  रद्द गरिएको भन्ने प्रत्यर्थी मतदान अधिकृतको लिखितजवाफ देखिन्छ ।

११.प्रधानपञ्चको उम्मेदवार हुन आवश्यक शर्तका सम्बन्धमा स्थानीय पञ्चायत (निर्वाचन कार्यविधि) ऐन, २०२५ को दफा २(घ)(२) मा उम्मेदवार भन्नाले गाउँ वा नगरपञ्चायतको प्रधानपञ्च तथा उप–प्रधानपञ्चको निमित्त गाउँ वा नगरपञ्चायत सबै वडाहरूका मतदाता भन्ने र मतदाता भन्नाले सोही ऐनको दफा २(ग)(२) मा गाउँ वा नगरपञ्चायतको प्रधानपञ्च तथा उप–प्रधानपञ्च पदको हकमा गाउँ वा नगरपञ्चायतका सबै वडाहरूका २१ वर्षको उमेर पूरा गरेका, मगज नबिग्रेका र सो वडाहरूमा आफ्नो स्थायी घरबास भएको वा निर्वाचन आयोगले नेपाल राजपत्रमा सूचना प्रकाशित गरी तोकिदिए बमोजिम घटीमा एक वर्ष बसोबास गरेका नेपाली नागरिकहरू भन्ने व्यवस्था भएबाट प्रधानपञ्चको उम्मेदवार हुन सो गाउँपञ्चायतमा घटिमा एक वर्ष बसोबास गरेको हुनुपर्ने भन्ने पूर्व शर्त ऐनमा विद्यमान देखिन्छ ।

१२.निवेदकलाई निर्वाचन डोर जमुनीले उम्मेदवारको नामावलीबाट नाम हटाइएको भनी दिएको पत्रमा सुर्खेत जिल्ला काप्रीचौर गा.पं. २०४३।११।१७ सम्मको बहालवाला प्रधानपञ्च भएको भन्ने कारण उल्लेख गरेकोमा सो पत्रमा उल्लेख गरे बमोजिमको गा.पं.को २०४३।११।१७ सम्म प्रधानपञ्च रहेको होइन भन्ने जिकिर निवेदकले लिन सकेको र सो सम्बन्धी कुनै सबूद दिन सकेको समेत देखिन नआएको यस अवस्थामा ऐनका दफा २(ग)(२) बमोजिमको योग्यता पुगेको भन्न सकिने अवस्था देखिएन । जहाँसम्म ऐनको दफा ६ बमोजिम सच्याउन नदिएको भन्ने निवेदकको जिकिर छ, दर्खास्त रीतपुर्वकको नभएमात्र सच्याउन मौका दिनु पर्ने ऐनको व्यवस्था हो, ऐनले उम्मेदवार हुन नै बन्देज लगाएको अवस्थामा सच्याउन मौका दिने भन्ने ऐनको व्यवस्था होइन तसर्थ प्राकृतिक न्यायको सिद्धान्त बिपरीत भयो भन्ने निवदकको जिकिर पनि कानूनसम्मत देखिँदैन अतः उल्लिखित आधारहरूबाट निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी गर्न मिलेन । प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज हुन्छ । फाइल नियमानुसार बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.प्रचण्डराज अनिल

 

इति सम्वत् २०४४ साल माघ ६ गते रोज ४ शुभम् ।