निर्णय नं. ७६७४ - रोक्का बदर
निर्णय नं.७६७४ ने.का.प.२०६३ अङ्क ३
सर्वोच्च अदालत, संयुक्त ईजलास
माननीय न्यायाधीश श्री राजेन्द्रकुमार भण्डारी
माननीय न्यायाधीश श्री गौरी ढकाल
सम्बत् २०० सालको दे.पु.नं.८७५३, ८८६३
फैसला मितिः २०६३।३।१२।२
मुद्दाः– रोक्का बदर ।
पुनरावेदक
विपक्षीः श्री पिपल्स फाइनान्स के.के.एम भवन त्रिपुरेश्वर, काठमाडौं
बिरुद्ध
प्रत्यर्थी
निवेदकः ललितपुर जिल्ला ललितपुर उपमहानगरपालिका वडा नं.१९ बस्ने कमला राजोपाध्याय
पुनरावेदक
बिपक्षी ललितपुर जिल्ला ललितपुर उपमहानगरपालिका वडा नं.१९ बस्ने उद्धवराज उपाध्यायको मु.स. गर्ने सकुन्तला राजोपाध्याय
बिरुद्ध
प्रत्यर्थी
निवेदकः ललितपुर जिल्ला ललितपुर उपमहानगरपालिका वडा नं.१९ बस्ने कमला राजोपाध्याय
§ पिपल्स फाइनान्स लिमिटेडको पत्रको आधारमा मालपोत कार्यालयले बिवादित जग्गाहरु रोक्का राख्ने गरेको कार्यलाई मालपोत कार्यालयको निर्णय होइन भन्न नमिल्ने ।
§ मालपोत ऐनको दफा ३१ ले स्पष्ट रुपमा ऐनको ८ख वमोजिम मालपोत कार्यालयले गरेको निर्णय उपर पुनरावेदन अदालतमा पुनरावेदन लाग्ने छ भनी व्यवस्था गरेको अवस्थामा सोही ८ख को उपदफा (३) वमोजिम सो कार्यालयले रोक्का राखेको निर्णय उपर पुनरावेदन अदालतमा पुनरावेदन लाग्न सक्दैन भनी तर्क गर्न नमिल्ने ।
(प्रकरण नं.१२)
§ कमला राजोपाध्यायको अंश हकको जग्गा निजको सहमति र मन्जुरी विना नै अंश हकमा असर पर्ने गरी उद्धवराज उपाध्यायले धितो जमानत दिई पिपल्स फाइनान्स लिमिटेडको पत्रको आधारमा मालपोत कार्यालयले रोक्का गरेको कार्यलाई कानून अनुरुपको कार्य भन्न नमिल्ने।
(प्रकरण नं.१३)
पुनरावेदक विपक्षी तर्फबाटः विद्वान अधिवक्ता श्री विजयप्रसाद मिश्र र श्री नवराज तिमिल्सिना
प्रत्यर्थी निवेदक तर्फवाटः
अवलम्वित नजीरः
फैसला
न्या.राजेन्द्रकुमार भण्डारीः न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा ९ अन्तर्गत पुनरावेदन पर्न आएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य एवं ठहर यस प्रकार छः–
२. उद्धवराज राजोपाध्यायले पिपल्स फाइनान्स लिमिटेडलाई सुरक्षण वापत जेथा जमानत दिएकोले ल.पु.जि.ल.पु.उम. न.पा. वडा नं.१९ कि.नं.१३४ को क्षेत्रफल ०–३–०–१ घर जग्गा र ऐ.कि.नं.१३९ को क्षेत्रफल ०–५–१–२ जग्गा कही कतैबाट रोक्का रहेको नभएमा यस पिपल्स फाइनान्स लिमिटेडको फुकुवा प्राप्त नहुन्जेल सम्मका लागि कोही कसैलाई कुनै व्यहोराले दान दातव्य, बिक्रि बितरण, नामसारी, दाखेल खारेज गर्न नपाउने गरी रोक्का राखि सो को जानकारी दिन अनुरोध छ भन्ने समेतको पिपल्स फाइनान्सले मालपोत कार्यालय, ललितपुरमा लेखेको ०५६।३।२१ को पत्र ।
३. पिपल्स फाइनान्स लिमिटेडको पत्र अनुसार रोक्काको लागि लेखि आएका कित्ता जग्गाहरु रोक्का राखिएको छ भन्ने समेतको मालपोत कार्यालय, ललितपुरको मिति २०५६।३।२१ च.न..६७९१ का पत्र ।
४. ललितपुर जिल्ला अदालतको मिति २०५७।३।६ को फैसला पुनरावेदन अदालत, पाटन ललितपुरको मिति २०५८।४।१८ को फैसला र ललितपुर जिल्ला अदालतको मिति २०५९।३।११ मा भएको बण्डा मुचुल्का वमोजिम मेरो हक भोग चलन भएको ल.पु.जि.ल.पु.न.पा.वडा नं.१९ कि.नं.१३४ को जग्गा मधये दक्षिण तर्फको आधा ०–१–२–०... जग्गा र ऐ.ऐ.कि.नं.१३९ क्षेत्रफल ०–५–१–२ को घर जग्गा मध्ये पश्चिम तर्फको आधा क्षेत्रफल ०–२–२–३ घर जग्गाको हदसम्म प्रत्यर्थी उद्धवराज र पिपल्स फाइनान्स लिमिटेडको मिलोमतोबाट सुरक्षण लेखि लिने दिने कार्य र प्रत्यर्थी पिपल्स फाइनान्स लिमिटेडको पत्रको आधारमा मालपोत कार्यालय, ललितपुरबाट मिति २०५६।३।२१ मा रोक्का राखेको निर्णय समेतका काम कारवाही गैरकानूनी एवं अनिधिकृत भएको हुँदा पुनरावेदकको अंश हकको आधा घर जग्गाको हदसम्म सो रोक्का सम्बन्धी निर्णय लगायत सम्पूर्ण काम कारवाही बदर गरिपाऊँ भन्ने समेत व्यहोराको कमला राजोपाध्यायको पुनरावेदन अदालत, पाटनमा परेको पुनरावेदन पत्र ।
५. पुनरावेदकले पुनरावेदन पत्रमा उल्लेख गरेको अंश मुद्दा र लिखत बदर मुद्दाको सक्कल मिसिल सम्बन्धित अदालतबाट झिकाई आए पछि नियमानुसार पेश गर्नु भन्ने मिति २०५९।९।२६ को पुनरावेदन अदालत, पाटनको आदेश ।
६. जग्गा रोक्का राखेको काम कारवाही फरक पर्न सक्ने देखिदा अ.बं.२०२ नं.तथा पुनरावेदन अदालत नियमावली, २०४८ को नियम ४७ वमोजिम बिपक्षी झिकाई नियमानुसार पेश गर्नु भन्ने पुनरावेदन अदालत, पाटनको आदेश ।
७. मिति २०५६।३।२१ मा बिपक्षी पिपल्स फाइनान्स लिमिटेडको पत्रको आधारमा मालपोत कार्यालय, ललितपुरले रोक्का राख्ने गरेको कार्यबाट पुनरावेदीकाको अंश हकमा असर परेको देखिंदा सो फैसला र बण्डा मुचुल्का वमोजिम आधा घर जग्गाको हदसम्म उक्त मिति २०५६।३।२१ को रोक्का बदर हुने ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको पुनरावेदन अदालत, पाटनको फैसला ।
८. दावीको घर जग्गा यस कम्पनीलाई धितो दिंदा उक्त घर जग्गा कतैबाट रोकका नभएको निर्बिवाद छ । बिपक्षीको सदाशय रहेको भए अ.बं.१७१ नं.वमोजिम घर जग्गा रोक्का राख्न लगाउनु पर्ने स्पष्ट छ । त्यसो गरेको भए यस पिपल्स फाइनान्स लिमिटेडले उक्त घर जग्गा रोक्का राख्न पठाउँदा मालपोत कार्यालयले अदालती रोक्का जानकारी गराई यस पिपल्स फाइनान्स लिमिटेडले ऋण लगानी गर्ने थिएन । यस कम्पनीले जुन बखत धितो रोक्का राखेको हो, त्यस बखत उल्लेखित घर जग्गामा बिपक्षीको हक सृष्टि भै नसकी पछि मात्र फैसलाले बिपक्षीको हक लाग्ने ठहर गरेको पाईन्छ । यस स्थितिमा हक सृष्टि हुनु पुर्व नै तेश्रो पक्ष यस पिपल्स फाइनान्स लिमिटेडको धितो हक सृष्टि भई सकेको घर जग्गामा पछि भएको रोकका बदर हुने गरी फैसला गर्न मिल्ने होइन । यस पिपल्स फाइनान्स लिमिटेडको धितो अधिनमा रही रहेको घर जग्गामा बिपक्षीको स्वामित्व पैदा गर्ने फैसला वा कार्यान्वयन गर्दा यस कम्पनीलाई प्रतिवाद गर्ने अवसर समेत नदिई प्राकृतिक न्याय सिद्धान्त अनुकुल पुनरावेदन अदालत, पाटनबाट भएको त्रुटिपूर्ण फैसला बदर गरी रोक्का रहेको घर जग्गा ऋण नतिरे सम्म रोक्का रहने गरी ठहर गरिपाऊँ भन्ने पिपल्स फाइनान्स लिमिटेडको पुनरावेदन पत्र ।
९. वित्त कम्पनी ऐन, २०४२ ले धितो राखेको सम्पतिबाट कम्पनी ऋण असुल गर्न पाउने अधिकार सुरक्षित गरी राखेको अवस्थामा पिपल्स फाइनान्स लिमिटेडको पत्रको आधारमा मालपोत कार्यालय, ललितपुरले राखेको रोकका बदर गरिपाऊँ भन्ने पुनरावेदन ग्रहण गर्न अधिकार पुनरावेदन अदालत, पाटनलाई मालपोत ऐन, २०३४ का दफा ८ (ख) ले नदिएको अवस्थामा हकदैया बिहिन मुद्दा ग्रहण गरी रोकका बदर गर्ने गरी गरेको पुनरावेदन अदालत, पाटनको त्रुटिपूर्ण फैसला बदर गरिपाऊँ भन्ने समेत व्यहोराको सकुन्तला राजोपाध्यायको पुनरावेदन पत्र ।
१०. नियम वमोजिम दैनिक पेशी सूचिमा समावेश भई निर्णयार्थ इजलास समक्ष पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको पुनरावेदन सहितको सम्पूर्ण मिसिल अध्ययन गरियो । पुनरावेदक पिपल्स फाइनान्स लिमिटेडका तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री विजय प्रसाद मिश्र र श्री नवराज तिमिल्सिनाले प्रस्तुत बिवादमा मालपोत ऐन, २०३४ को दफा ३१ वमोजिम हाम्रो पक्षले कर्जा सुरक्षणको सिलसिलामा रोक्का राखेको कारवाही उपर पुनरावेदन अदालत, पाटनमा बिपक्षीको पुनरावेदन परेको हो । उक्त मालपोत ऐन २०३४ को दफा ३१ मा प्रयुक्त निर्णय भन्ने शव्दले मालपोत कार्यालयले निर्णय गरेको बिषयलाई समेटेको हो । अन्य कुनै निकायाद्वारा निर्णय गरी लेखि पठाएकोलाई मालपोत कार्यालयले निर्णय गर्नुपर्ने अवस्था होइन । यसरी मालपोत कार्यालयले निर्णय नै नगरेको बिषयमा सो उपर दफा ८ (ख) उल्लेख भएको भन्ने आधारमा पुनरावेदन अदालतले क्षेत्राधिकार ग्रहण गरी पुनरावेदन सुन्न मिल्ने होइन । शुरु जिल्ला अदालत वा निकायमा पक्षधर रही दावी जिकिर प्रस्तुत गरेको पक्षले मात्र पुनरावेदन दिन पाउने हो । सरोकारवाला जो कोहीले पुनरावेदन गर्न पाउने कानूनी व्यवस्था छैन । यस्तोमा पुनरावेदन नै नलाग्ने बिषयमा क्षेत्राधिकार ग्रहण गरी पुनरावेदन अदालतले गरेको निर्णय बदर गरी यथावत रोक्का कायम राखि पाउँ भनी गर्नु भएको बहस समेत सुनियो ।
११. उपयुक्त विद्वान कानून व्यवसायीहरुको बहस जिकिरलाई मध्यनजर गरी पुनरावेदन अदालत, पाटनले गरको फैसला मिले वा नमिलेको के हो ? भन्ने सम्बन्धमा निर्णय दिनुपर्ने देखियो ।
१२. निर्णयतर्फ विचार गर्दा उद्धवराज राजोपाध्यायले पिपल्स फाइनान्स लिमिटेडलाई आफूले खाएको ऋणमा सुरक्षण वापत जेथा जमानी दिएको ललितपुर उपमहानगरपालिका वडा न. १९ कि.नं.१३४ को क्षेत्रफल ०–३–०–१ घर जग्गा र ऐ.कि.नं.१३९ को क्षेत्रफल ०–५–१–२ जग्गा मध्ये आफ्नो अंश भागमा परेको आधा घर जग्गाको हदसम्म मालपोत कार्यालय, ललितपुरबाट राखिएको रोक्का बदर गरिपाऊँ भनी कमला राजोपाध्यायले पुनरावेदन अदालत, पाटनमा पुनरावेदन गरेकोमा पुनरावेदन माग वमोजिम बण्डा मुचुल्का वमोजिम आधा घर जग्गाको हद सम्म रोक्का बदर हुने ठहर गरी पुनरावेदन अदालत, पाटनले फैसला गरेको देखिन्छ । पुनरावेदन अदालत, पाटनको सो फैसला उपर प्रत्यर्थी पिपल्स फाइनान्स लिमिटेड र उद्धवराज राजोपाध्यायको अलग अलग पुनरावेदन परेको देखिन्छ । पुनरावेदकहरुले आफ्नो पुनरावेदन पत्रमा तथा पुनरावेदक तर्फका कानून व्यवसायीहरुले आफ्नो बहसका क्रममा समेत मुख्य रुपले मालपोत कार्यालयले बिवादित जग्गा रोक्का राख्ने गरेको कार्य निर्णय नभई वित्तिय संस्थाको निर्णय वमोजिम रोक्काको कारवाही सम्म गरेको हुँदा मालपोत कार्यालयको त्यस्तो कार्यलाई निर्णय मान्न मिल्दैन । मालपोत कार्यालयले कुनै निर्णय नै नगरेको हुँदा पुनरावेदन अदालतले मालपोत ऐन, २०३४ को दफा ३१ वमोजिमको क्षेत्राधिकार ग्रहण गरी इन्साफ गर्न सक्दैन भनी जिकिर लिएको पाइयो । सो सम्बन्धमा हेर्दा बिवादित कि.नं.१३४ र १३९ का जग्गाहरु पिपल्स फाइनान्स लिमिटेडको मिति २०५३।३।२१ को पत्रको आधारमा मालपोत कार्यालय, ललितपुरबाट मिति २०५६।३।२१ मा रोक्का राखिएको पाईन्छ । मालपोत ऐन, २०३४ को दफा ३१ मा “यस ऐनको दफा ७, ८ र ८ ख, २८, २९, ३० वमोजिम मालपोत कार्यालयले गरेको निर्णय उपर पुनरावेदन अदालतमा पुनरावेदन लाग्ने छ” भन्ने व्यवस्था रहेको पाईन्छ । उक्त ऐनको दफा ८ ख को उपदफा (३) मा प्रचलित कानून वमोजिम स्थापित कुनै बैंक, बित्तिय संस्था वा स्थानिय निकायले आफ्नो आर्थिक कारोवारको सिलसिलामा कुनै घर जग्गा रोक्का राख्न वा त्यसरी रोक्का राखिएको घर जग्गा फुकुवा गर्न लेखि पठाएमा मालपोत कार्यालयले तोकिए वमोजिम त्यस्तो घर जग्गा रोक्का राख्नु वा फुकुवा गर्नुपर्ने छ” भन्ने व्यवस्था गरेको देखिन्छ । बिवादित कि.नं.१३४ र १३९ का जग्गाहरु ऐनको सोही ८ख(३) को प्रावधान वमोजिम पिपल्स फाइनान्स लिमिटेडको पत्रको आधारमा रोक्का रहेको कुरामा बिवाद देखिदैन । पिपल्स फाइनान्स लिमिटेडको मिति २०५३।३।२१ को पत्रको आधारमा मालपोत कार्यालयले बिवादित जग्गाहरु रोक्का राख्ने गरेको कार्यलाई मालपोत कार्यालयको निर्णय होइन भन्न मिलेन । ऐनको दफा ३१ ले स्पष्ट रुपमा ऐनको ८ ख वमोजिम मालपोत कार्यालयले गरेको निर्णय उपर पुनरावेदन अदालतमा पुनरावेदन लाग्ने छ भनी व्यवस्था गरेको अवस्थामा सोही ८ ख को उपदफा (३) वमोजिम मालपोत कार्यालयले रोक्का राखेको निर्णय उपर पुनरावेदन अदालतमा पुनरावेदन लाग्न सक्दैन भनी तर्क गर्न मिल्ने देखिएन । अतः प्रस्तुत मुद्दामा सुनवाई गर्ने क्षेत्राधिकार पुनरावेदन अदालत, पाटनलाई छैन भन्ने पुनरावेदन जिकिर तथा विद्वान कानून व्यवसायीको बहस जिकिरसंग सहमत हुन सकिएन ।
१३. अव पुनरावेदन अदालत, पाटनले पुनरावेदक कमला राजोपाध्यायको पुनरावेदन माग वमोजिम कि.नं. १३४ र १३९ को घर जग्गाको आधा भागको रोक्का बदर गरेको फैसला मिले नमिलेको सम्बन्धमा विचार गर्दा उल्लेखित कि.नं.१३४ र १३९ को घर जग्गाबाट कमला राजोपाध्यायले २ भागको १ भाग अंश पाउने ठहरी पुनरावेदन अदालत, पाटनबाट दे.नं.१५५३/३५१९ को अंश मुद्दामा फैसला भई अन्तिम भएको देखिन्छ । कमला राजोपाध्यायले मिति २०५५।१०।२७ मा फिराद दायर गरी ललितपुर जिल्ला अदालतबाट मिति २०५६।३।१२ मा तायदाती माग्ने आदेश भए पछि बिवादित जग्गाहरु उद्धवराज राजोपाध्यायले मिति २०५६।३।२१ मा पिपल्स फाइनान्स लिमिटेडलाई धितो जमानत दिई सोही वमोजिम रोक्का रहेको देखिन्छ । सो धितो जमानत दिंदा कमला राजोपाध्यायको सो धितो जमानत दिन मन्जुरी वा सहमति भएको समेत देखिदैन । कमला राजोपाध्यायको अंश हकको जग्गा निजको सहमति र मन्जुरी विना नै अंश हकमा असर पर्ने गरी उद्धवराज उपाध्यायले धितो जमानत दिई पिपल्स फाइनान्स लिमिटेडको पत्रको आधारमा मालपोत कार्यालय, ललितपुरले रोक्का गरेको कार्यलाई कानून अनुरुपको कार्य भन्न मिलेन ।
१४. तसर्थ, उपर्युक्त बिवेचित आधार कारणबाट मिति २०५६।३।२१ मा पिपल्स फाइनान्स लिमिटेडको पत्रको आधारमा मालपोत कार्यालयले रोक्का राख्ने गरेको कार्यबाट प्रत्यर्थी कमला राजोपाध्यायको अंश हकमा असर परेको देखिंदा पुनरावेदन अदालत, पाटनको फैसला र बण्डा मुचुल्का वमोजिम आधा घर जग्गाको हदसम्म मिति २०५६।३।२१ को रोक्का बदर हुने ठहराएको पुनरावेदन अदालत, पाटनको फैसला मिलेकै देखिंदा सदर हुने ठहर्छ । प्रस्तुत पुनरावेदन जिकिर पुग्न सकदैन । मिसिल नियमानुसार गरी बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा सहमत छु ।
न्या.गौरी ढकाल
इति सम्बत् २०६३ साल असार १२ गते रोज २ शुभमः–––––––––––––––––––––