निर्णय नं. ८३६९ - सरकारी दस्तखत, छाप कीर्ते ।

निर्णय नं: ८३६९     ने.का.प. २०६७      अङ्क ५

 

सर्वोच्च अदालत, संयुक्त इजलास

सम्माननीय प्रधान न्यायाधीश श्री रामप्रसाद श्रेष्ठ

माननीय न्यायाधीश श्री रणबहादुर बम

फौ.पु.नं. ०६४–CR–०४०२

फैसला मितिः २०६६।१२।२२।१

 

मुद्दाः– सरकारी दस्तखत, छाप कीर्ते ।

पुनरावेदक प्रतिवादीः काठमाडौं जिल्ला किर्तिपुर न.पा.वडा नं. २ वस्ने संजय महर्जन

विरुद्ध

विपक्षी वादीः नेपाल सरकार                               

शुरु निर्णय गर्नेः

मा.जि.न्या.श्री शिवनारायण यादव

पुनरावेदन फैसला गर्नेः

मा.न्या.श्री हरिराम कोइराला

मा.न्या.श्री वुद्धिप्रसाद रेग्मी

 

§  सँगसाथबाट बरामद भएको सवारी चालक अनुमतिपत्र सद्दे नदेखिई त्यसमा लागेको सरकारी छाप र दस्तखत कीर्ते पाइएको, सो अनुमतिपत्र बनाई ल्याई दिने भनी पोल गरेका व्यक्तिका नाममा म्याद नै तामेल हुन नसकेको अवस्थामा प्रतिवादी निर्दोष रहेको मान्न मिल्ने आधार कारण नदेखिने ।

§  उनाउ व्यक्तिको नाउँमा जारी भएको सरकारी छाप र दस्तखत कीर्ते गरी आफ्नो नाउँको सवारी चालक अनुमतिपत्र बनाई प्रयोग गर्नु नै अभियोग दावी प्रमाणित हुने यथेष्ठ आधार हुने अन्यथा प्रमाणित गर्न चाहने पक्षले नै प्रमाण ऐन, २०३१ को दफा २७(१) बमोजिम प्रमाण पुर्‍याउनु पर्ने ।

(प्रकरण नं.४)

पुनरावेदन तर्फबाटः

विपक्षी तर्फबाटः

अवलम्बित नजीरः

सम्बद्ध कानूनः

§  प्रमाण ऐन, २०३१ को दफा २७

 

फैसला

न्या.रणबहादुर बमः न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा ९ अन्तर्गत पुनरावेदन अदालत पाटनको मिति २०६४।११।२ को फैसलाउपर प्रतिवादी संजय महर्जनको यस अदालतमा पुनरावेदन पर्न आएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य र ठहर यस प्रकार छ :–

क्षेत्रीय प्रहरी कार्यालय वागमतीबाट मिति २०६०।४।२० गते संजय महर्जनको नाउंमा जारी भएको २७०३३३ नं. को सवारी चालक अनुमतिपत्र र सिताराम अधिकारीको नामको सवारी चालक अनुमतिपत्र एकै भएकोले उक्त नं. को सवारी चालक अनुमतिपत्र को–कसको नाउँमा जारी भएको छ खुलाई पठाई दिने भनी क्षे.प्र.इ.का.वागमतीलाई पत्राचार गर्दा उक्त नं. को सवारी चलाक अनुमतिपत्र हुमबहादुर पुनको नाममा जारी भएको देखिन्छ भनी लेखि आएको हुँदा उक्त नं.को सवारी चालक अनुमतिपत्र संजय महर्जनले सरकारी छाप दस्तखत समेत कीर्ते गरी बनाएको देखिएकोले निजलाई आवश्यक कावाहीको लागि पठाइएको छ भन्ने समेत व्यहोराको उपत्यका ट्राफिक प्रहरी कार्यालय काठमाडौँको पत्र ।

सवारी चालक अनुमतिपत्र सक्कली नै होला भन्ने विश्वासमा परी मैले सवारी साधन चलाई आएको हुँ । पछि ट्राफिक प्रहरी कार्यालय काठमाडौँले मेरो नामको सवारी चालक अनुमतिपत्र कीर्ते गरी बनाएको हो भने पछि थाहा पाएको हुँ । उक्त सवारी चालक अनुमतिपत्र आफन्त पर्ने शान्त महर्जनले मसँगबाट रकम लिई बनाई दिएको हुँदा निजले नै के कहाँबाट कीर्ते गरी बनाई मलाई दिएको हो थाहा भएन भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी संजय महर्जनले अधिकार प्राप्त अधिकारीसमक्ष गरेको वयान ।

मिति २०६०।४।२० गतेको क्षे.प्र.इ.का. काठमाडौंबाट संजय महर्जनको नाममा जारी भएको सवारी चालक अनुमतिपत्रमा भएको दस्तखत प्रहरी वरिष्ठ उपरिक्षक सनन्दन कुर्मीको भएको पाइएकोले प्रतिवादी संजय महर्जनको सवारी चालक अनुमतिपत्रमा भएको दस्तखत र जारी गर्ने अधिकारीको दस्तखत मिल्छ, मिल्दैन परिक्षण गराउनु पर्ने भएकोले दस्तखत नमूना पठाई दिनु हुन अनुरोध छ भनी प्रहरी प्रधान कार्यालय अपराध अनुसन्धान विभाग नक्साललाई लेखि पठाएको पत्र ।

प्रतिवादी संजय महर्जनको वयानबाट पोल परेका शान्त महर्जनलाई खोजतलास गरी पक्राउ गरी पेश गर्न भनी व.प्र.का.किर्तिपुरलाई लेखेको पत्र ।

प्रतिवादी संजय महर्जनको नामको सवारी चलाक अनुमतिपत्रमा भएको दस्तखतहरू र अनुसन्धान अधिकृतले प्रतिवादीसँग लिएको दस्तखत नमूनासँग मिल्छ मिल्दैन परिक्षण गरी प्रतिवेदन पठाई दिन हुन अनुरोध छ भनी केन्द्रीय प्रहरी वैज्ञानिक प्रयोगशाला महाराजगन्जलाई लेखेको पत्र ।

संजय महर्जन मेरो साला नाताका मानिस हुन निजले गाडी चलाउने काम गरी आएको थिएँ । पछि निजलाई प्रहरीले पक्राउ गरी ल्याए पछि के कसरी पक्राउ गर्‍यो भनी वुझ्दा निजको नामको सवारी चालक अनुमतिपत्र कीर्ते गरी बनाएकोले पक्राउ गरेका रहेछन् । के कसरी कीर्ते गरी वनाएको भनी निजसँग वुझ्दा शान्त महर्जन भन्ने व्यक्तिलाई रु.८०००। दिई वनाएको हुँ । निजले नै मलाई सवारी चालक अनुमतिपत्र वनाई दिएको हो भनेकाले शान्त महर्जन भन्ने व्यक्तिले नै संजय महर्जनसँग पैसा लिई सरकारी छाप दस्तखत समेत कीर्ते गरी बनाई दिएको हुनु पर्दछ भन्ने समेत व्यहोराको दिपक महर्जनको कागज ।

अनुसन्धानको सिलसिलामा संकलित उपत्यका ट्राफिक प्रहरी कार्यालयको पत्र, प्रतिवादीको बयान, वुझिएका मानिसको कागज समेतका प्रमाणबाट प्रतिवादी संजय महर्जनको नाममा जारी भएको सवारी चालक अनुमतिपत्र नं.२७०३३३ हुमबहादुर पुनको नाममा जारी भएको लाईसेन्स नम्वर राखी शान्त महर्जनले संजय महर्जनबाट रु.८०००। लिई सरकारी छाप र सरकारी कर्मचारीको दस्तखत कीर्ते गरी सवारी चालक अनुमतिपत्र बनाएको संकलित प्रमाण कागजबाट देखिन आएकोले प्रतिवादीहरू संजय महर्जन, शान्त महर्जनले मुलुकी ऐन कीर्ते कागजको महलको १,९,१२ नं. विपरीतको कसूर अपराध गरेको देखिन आएकोले निज प्रतिवादीहरूलाई सोही महलको ९ नं. बमोजिम सजाय गरी ऐ को १२ नं. बमोजिम थप सजाय हुन माग दावी लिई पेश भएको अभियोग पत्र ।

ट्रायल चेक गरेको छैन, सवारी चालक अनुमतिपत्र हुमबहादुर पुनको नामको रहेछ सो कुरा ट्राफिकले पछि मलाई भनेपछि थाहा पाएको हुँ । शान्त महर्जनले उक्त अनुमतिपत्र सक्कली हो भनेकोले कँहि कतै वुझ्न गईन । मैले कुनै कसूर नगरेको हुँदा मलाई सजाय हुनुपर्ने होइन भन्ने समेत व्यहोराको संजय महर्जनले शुरु अदालतमा गरेको वयान ।

शुरु अदालतको आदेशानुसार प्रतिवादी संजय महर्जनबाट माग भएको रु. ७०००। सोही मितिमा नगद धरौटी राखी मुद्दाको पुर्पक्ष निमित्त तारेखमा रहेको ।

प्रतिवादी शान्त महर्जनका नाममा जारी भएको म्याद मिति २०६२।२।२५ मा वेपत्ते तामेल भएकोले निजको अर्को वतन छ , छैन खुलाई पठाई दिनु भनी वादी पक्षलाई लेखि पठाएकोमा अभियोग पत्रमा उल्लिखित वतन वाहेक अर्को वतन भएको नदेखिएको भनी जिल्ला प्रहरी कार्यालय काठमाडौंको मिति २०६३।४।१५ को पत्रबाट जवाफ प्राप्त भएको ।

बरामद भै आएको सवारी चालक अनुमतिपत्रमा लागेको छाप र दस्तखत केन्द्रीय प्रहरी वैज्ञानिक प्रयोगशालाबाट जाँच भै आएको परीक्षण प्रतिवेदन मिसिल संलग्न रहेको ।

आदेशानुसार विशेषज्ञ प्र.नि.उदय जङ्गबहादुर राणा, प्र.ना.उ.राजेशनाथ वास्तोला, प्रतिवादीका साक्षी राजभाई महर्जनको वकपत्र भै मिसिल सामेल रहेको ।

यसमा प्रतिवादी शान्त महर्जनका हकमा अर्को वतन खुलाई आएका वखत कानूनबमोजिम कारवाही हुने गरी तामेलीमा राखिदिएको छ । प्रतिवादी सञ्जय महर्जनले आरोपित कसूर गरेको ठहरेकोले मुलुकी ऐन कीर्ते कागजको ९ र १२ नं. बमोजिम रु.१००।— जरीवाना र एक वर्ष कैदको सजाय हुने ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको काठमाडौं जिल्ला अदालतको मिति २०६३।१०।१४। को फैसला ।

मेरो नामको सवारी चालक अनुमतिपत्र म आफैले बनाएको नभई मेरो दाजु नाताका शान्त महर्जनले मबाट रु.८०००। लिई बनाई दिएका हुन् । मैले ल्याप्चे सहिछाप लगाउने वाहेक अन्य केही गरेको छैन । दस्तखत र छाप जाँच गर्दा एकिन राय दिन नसकेको अवस्थामा सबूद प्रमाण वेगर शंकाकै भरमा मलाई कसूरदार ठहर गरेको मिलेको छैन । उक्त का.जि.अ.को फैसला बदर गरी आरोपित कसूरबाट सफाई पाऊँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी संजय महर्जनको पुनरावेदन अदालत पाटनमा परेको पुनरावेदन पत्र ।

यसमा कीर्ते कागजको ९ नं. को व्यवस्था विपरीत भएको जरीवानाको हकमा शुरु फैसला विचारणीय हुँदा छलफलको निमित्त अ.वं.२०२ नं.बमोजिम पुनरावेदन सरकारी वकील कार्यालय, पाटनलाई पेसीको जानकारी दिई पेश गर्नु भन्ने समेत व्यहोराको पुनरावेदन अदालतको आदेश ।

प्रतिवादीले शंकाको भरमा सजाय गरेको मिलेन भनेतापनि आफूले प्राप्त गरेको सवारी चालक अनुमतिपत्र शान्त महर्जन मार्फत लिएको भन्ने स्वीकार गरेको र निज निर्दोष रहेछन भन्ने पत्यारलायक प्रमाणको अभावमा शुरु जिल्ला अदालतले कीर्ते कागजको १२ नं. अनुसार प्रतिवादी संजय महर्जनलाई १ वर्ष कैदको सजाय गरेको मिलेकै देखिएता पनि विवादित लिखतमा विगो नखुलेको अवस्थामा कीर्ते कागजको ९ नं.बमोजिम रु.५०।— मात्र जरीवाना गर्नुपर्नेमा रु.१००।— जरीवाना गरेको हदसम्म शुरु फैसला नमिलेकोले केही उल्टी हुन्छ भन्ने समेत व्यहोराको पुनरावेदन अदालत पाटनको मिति २०६४।११।२ को फैसला ।

पुनरावेदन अदालतको उक्त फैसलामा चित्त वुझेन । सवारी चालक अनुमतिपत्र प्राप्त गरेको तथ्य स्वीकार गर्नु र अपराध स्वीकार गर्नु पृथक—पृथक कुरा हुन । मबाट बरामद भएको मेरो नामको सवारी चालक अनुमतिपत्रमा लागेको सरकारी छाप र कर्मचारीको दस्तखत मैले कीर्ते गरेको होइन । शान्त महर्जन भन्ने व्यक्तिले मलाई उक्त सवारी चालक अनुमतिपत्र ल्याई दिएका हुन् । निजले को को भई कहाँबाट उक्त अनुमतिपत्र बनाएका हुन मलाई थाहा छैन । प्रतिवेदक राजेशनाथ वास्तोलाले मैले सरकारी छाप र दस्तखत कीर्ते गरेको भनी प्रतिवेदन र वकपत्रमा उल्लेख गर्न नसकेको र विवादित सवारी चालक अनुमतिपत्र परीक्षण गर्ने दुई जना विशेषज्ञमध्ये एक जनाको वकपत्र नै गराइएको छैन । मौकामा बुझिएका दीपक महर्जन र मेरो साक्षीले म निर्दोष रहेको भन्ने वकपत्र गरेका छन् । मिसिल संलग्न उपरोक्त सबूद प्रमाणहरूको उचित मूल्याङ्कन र विवेचना नगरी अनुमानका भरमा कसूरदार ठहर्‍याएको शुरुको फैसला सदर गरेको पुनरावेदन अदालत, पाटनको फैसला मुलुकी ऐन अ.वं. १८४क., १८५ नं. कीर्ते कागजको १ नं. प्रमाण ऐन, २०३१ को दफा ३, २३(७), २५ र ५४ समेतको विपरीत त्रुटिपूर्ण हुँदा सो फैसला बदर गरी आरोपित कसूरबाट सफाइ पाऊँ भन्ने समेत व्यहोराको पुनरावेदक प्रतिवादीको यस अदालत समक्षको पुनरावेदन पत्र ।

नियमबमोजिम पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको मिसिल अध्ययन गरी हेर्दा पुनरावेदन अदालत, पाटनको फैसला मिलेको छ, छैन ? र पुनरावेदक प्रतिवादीको पुनरावेदन जिकीर पुग्न सक्ने हो वा होइन ? भन्ने सम्बन्धमा निर्णय दिनुपर्ने देखिन आयो ।

२. निर्णयतर्फ बिचार गर्दा  हुमबहादुर पुनका नाउँमा जारी भएको सवारी चालक अनुमतिपत्रको नम्वर राखी सरकारी छाप र दस्तखत कीर्ते गरी प्रतिवादी संजय महर्जनका नामबाट सवारी चालक अनुमतिपत्र बनाएको प्रमाणित भएको हुँदा प्रतिवादीहरू संजय महर्जन र शान्त महर्जनलाई कीर्ते कागजको १,९,१२ नं. को कसूरमा सोही ९ नं. बमोजिम सजाय गरी १२ नं.बमोजिम थप सजाय समेत गरिपाऊँ भन्ने समेत अभियोग माग दावीमा प्रतिवादी मध्येका शान्त महर्जनका नाउँको म्याद वेपत्ते तामेल भै आएकोले तामेलीमा राख्ने र प्रतिवादी संजय महर्जनका हकमा आरोपित कसूर गरेको ठहर्‍याई रु.१००।— जरीवाना र एक वर्ष कैद सजाय हुने ठहरी शुरु काठमाडौं जिल्ला अदालतबाट फैसला भएको देखिन्छ । शुरुको फैसलाउपर पुनरावेदक प्रतिवादी संजय महर्जनको पुनरावेदन पर्दा शुरुको फैसला जरीवानाको हकमा केही उल्टी गरी विगो नखुलेको कारणबाट रु. ५०।— मात्र जरीवाना हुने ठहर्‍याएको पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसलाउपर चित्त नवुझाई पुनरावेदक प्रतिवादीको प्रस्तुत पुनरावेदन परेको पाइयो । तथ्य स्वीकार गर्दैमा अपराध स्वीकार गरेको मान्न मिल्दैन । बरामद भएको सवारी चलाक अनुमतिपत्र शान्त महर्जनले वनाई ल्याइदिएको र सो कार्यमा आफ्नो कुनै संलग्नता नरहेको भनी वयान गर्दागर्दै मिसिल संलग्न सबूद प्रमाणको उचित मूल्याँकन नै नगरी कसूरदार ठहर्‍याई भएको शुरुको फैसला सदर गर्ने गरेको पुनरावेदन अदालतको फैसला त्रुटिपूर्ण हुँदा बदर गरिपाऊँ भन्ने नै पुनरावेदक प्रतिवादीको मुख्य पुनरावेदन जिकीर रहेको देखियो ।

३. यसमा २७०३३३ नं.को सवारी चालक अनुमतिपत्र हुमबहादुर पुनको नामबाट जारी भएको भन्ने तथ्यमा कुनै विवाद रहेको देखिँदैन । निज हुमबहादुर पुनको नाममा जारी भएको सवारी चालक अनुमतिपत्रकै नम्वर राखी बनाइएको सवारी चालक अनुमतिपत्र प्रयोग गरी पुनरावेदक प्रतिवादी संजय महर्जनले गाडी चलाई आएको अवस्थामा सो अनुमतिपत्र बरामद भै आएको देखिन्छ । पुनरावेदक प्रतिवादीबाट बरामद भएको सवारी चालक अनुमतिपत्रमा लागेको सरकारी छाप र दस्तखत एवं नमूना छाप र दस्तखत परस्पर नभिड्ने भन्ने विशेषज्ञको राय भै विशेषज्ञ मध्येका उदयजङ्गबहादुर राणाले आफ्नो रायको समर्थनमा बकपत्र समेत गरेको पाइन्छ । पुनरावेदक प्रतिवादीले सो सवारी चालक अनुमतिपत्र आफूले बनाएको होइन दाई नाताका शान्त महर्जनले रु.८,०००।— लिई बनाई ल्याइदिएका हुन् , को को भै के कसरी बनाएका हुन मलाई थाहा छैन भन्ने व्यहोराको बयान गरेको देखिएपनि पुनरावेदक प्रतिवादीले उल्लेख गरेको निज शान्त महर्जनको वतनमा म्याद समेत तामेल हुन नसकी वेपत्ते तामेल भै आएको देखिन्छ ।

४. यस प्रकार पुनरावेदक प्रतिवादीको सँगसाथबाट बरामद भएको सवारी चालक अनुमतिपत्र सद्दे नदेखिई त्यसमा लागेको सरकारी छाप र दस्तखत कीर्ते पाइएको, सो अनुमतिपत्र बनाई ल्याई दिने भनी प्रतिवादीले पोल गरेका शान्त महर्जनको नाममा म्याद नै तामेल हुन नसकेको अवस्थामा पुनरावेदक प्रतिवादी निर्दोष रहेछन् भनी मान्न मिल्ने आधार कारण देखिँदैन । उनाउ व्यक्तिको नाउंमा जारी भएको सरकारी छाप र दस्तखत कीर्ते गरी आफ्नो नाउँको सवारी चालक अनुमतिपत्र बनाई प्रयोग गर्नु नै पुनरावेदक प्रतिवादी विरुद्धको अभियोग दावी प्रमाणित हुने यथेष्ठ आधार हो । त्यस्तो आधार अन्यथा प्रमाणित गर्न चाहने पक्षले नै प्रमाण ऐन, २०३१ को दफा २७(१) बमोजिम प्रमाण पुर्‍याउनु पर्ने हुन्छ । सो कानूनी व्यवस्था बमोजिम पुनरावेदक प्रतिवादीले कुनै प्रमाण दिन वा गुजार्न सकेको अवस्था नदेखिँदा निज निर्दोष रहेछ भनी मान्न मिल्ने अवस्था देखिएन ।

५. तसर्थ उल्लिखित आधार प्रमाणबाट पुनरावेदक प्रतिवादीको साथबाट नक्कली सरकारी छाप र दस्तखत लागेको सवारी चालक अनुमतिपत्र बरामद भएको र उक्त कीर्ते सरकारी छाप र दस्तखत समेत लागेको अनुमतिपत्र आफूले बनाएको होइन भन्ने जिकीर पुष्टि हुने कुनै वस्तुनिष्ठ प्रमाण पुनरावेदक प्रतिवादीबाट पेश हुन सकेको नदेखिँदा शुरुको फैसला केही उल्टी गरी पुनरावेदक प्रतिवादीलाई कीर्ते कागजको ९ र १२ नं. बमोजिम एक वर्ष कैद र रु. ५०।—जरीवाना गर्ने गरेको पुनरावेदन अदालत पाटनको मिति २०६४।११।२ को फैसला मिलेकै देखिँदा सदर हुने ठहर्छ । पुनरावेदक प्रतिवादीको पुनरावेदन जिकीर पुग्न सक्दैन । दायरीको लगत कट्टा गरी मिसिल नियमानुसार गरी वुझाई दिनू ।      

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

प्र.न्या.रामप्रसाद श्रेष्ठ

 

 

संवत् २०६६ साल चैत २२ गते रोज १ शुभम् .....