निर्णय नं. २६०० - कर्तव्य ज्यान
निर्णय नं. २६०० ने.का.प. २०४३ अङ्क १
डिभिजनबेञ्च
माननीय न्यायाधीश श्री बब्बरप्रसाद सिंह
माननीय न्यायाधीश श्री गजेन्द्रकेशरी बास्तोला
सम्वत् ०४१ सालको फौ.पु.नं. ५०८
फैसला भएको मिति : २०४२।१०।२०।१ मा
पुनरावेदक/वादी : मेघबहादुर कवर जोगीको जाहेरीले श्री ५ को सरकार
विरुद्ध
विपक्षी/प्रतिवादी : पाल्पा जि.बन्दिपोखरा गा.पं.वडा नं.७ बस्ने तिलकबहादुर कवर जोगीसमेत
मुद्दा : कर्तव्य ज्यान
(१) ठोस सबूद प्रमाणको आभावमा शंकासम्म देखाई जाहेरी गरेको र बकेको आधारमा कर्तव्य ज्यानको कसूर गरेको ठहर्याई जन्मकैदको सजायँ गर्न न्यायसंगत नहुने ।
(प्रकरण नं. २०)
फैसला
न्या.बब्बरप्रसाद सिंह : पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको फैसला उपर श्री ५ को सरकारको तर्फबाट पुनरावेदन पर्न आएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य पुनरावेदन जिकिर एवं निर्णय यसप्रकार छ ।
२. मेरो छोरा वीरबहादुर भन्ने धनबहादुर कवर जोगी २०३६ साल बैशाख २८ गते रातको ९ बजे सुत्न जान्छु भनी हामी बस्ने घरको बीचको तलमा सुत्न गएको र हामीहरू घरको भूर्इं तलाको दोकान भएको ठाउँमा सुत्न गएका थियौं । भोलिपल्ट २९ गते विहान बाहिर निस्कँदा घरको उत्तरतर्फ रहेको विलेद्र नेवारको गोठ दलिनमा नाम्लोले पासो लागी झुण्डिएको मृत्यु भइसकेको देखेको र सो दिन वीरबहादुर बोहरा क्षेत्री र तिलकबहादुर कवर जोगी र मेरो छोरा भैरव स्थान गा.पं.अन्तर्गत हटिया बजार गएका हुन पछि वीरबहादुर बोहरा र तिलकबहादुर राती ९ बजे आई तिम्रो छोरा खोई भनी मसँग सोधनी गरेका थिए । आधा घण्टापछि मेरो छोरा कट्टू मात्र लगाई घरमा आयो र तिलकबहादुर र वीरबहादुरले मेरो घोक्रो समाती घाँटी अठ्याई मार्न लागेका थिए भन्दै हसियाँ समाई तिलकबहादुरतर्फ जाई लाग्दा मेरो श्रीमतीले हसियाँ खोसेपछि छोरो सुत्न गएको हुनाले निजै दुई जनाले रक्सी खाई मेरो छोरालाई कर्तव्य गरी मारी झुण्डायाएको पूरा विश्वास लाग्छ भन्ने समेत मेघबहादुर जोगीको जाहेरी दर्खास्त ।
३. ०३६ साल बैशाख २८ गते म तिलकबहादुर मर्ने वीरबहादुरसमेत ३ जनाजम्मा भई हटियाबजारमा कोकलेको भट्टीमा रक्सी खाई हटियामा गई मैले र तिलकबहादुरले मर्ने वीरबहादुर भन्ने धनबहादुर कर्तव्यबाट मरेको झुण्डयाएको देखिएको हुँदा निज धनबहादुरलाई तिलकबहादुरले कर्तव्य गरी मारी झुण्डयाएको पूरा शंका लाग्छ मैले कर्तव्य गरी मारे झुण्डयाएको होइन भन्ने समेत वीरबहादुर बोहराको कागज ।
४. मर्ने वीरबहादुर भन्ने धनबहादुर वीरबहादुरसमेत भई ०३६।१।२८ गते हटिया कोकले कहाँ गई रक्सी खाएको हो र निजलाई मैले जोडले घोक्रयाएको हुँ । निज धनबहादुर घरमा आएपछि मलाई देख्नासाथ हसियाँ लिई मलाई काट्छु मार्छु भनेकोमा मर्नेको आमाले हसियाँ खोसेकी हुन् । भोलीपल्ट झुण्डी मरेको देख्दा मलाई अचम्म लाग्यो मैले मारी झुण्डयाएको होइन भन्नेसमेत तिलकबहादुर कवरजोगीको कागज ।
५. तिलकबहादुर वीरबहादुर बोहरा मर्ने वीरबहादुर भन्ने धनबहादुर तिनै जना हटियातिर गई रक्सी खाई झगडा गरेका थिए । निजहरूले नै वीरबहादुर भन्ने धनबहादुरलाई झुण्डयाएको भनी गाउँघरमा कुरा गरेको सुनेको हुँ । निजहरूले नै कर्तव्य गरी मारेको होला जस्तो लाग्छ भन्ने समेत हुमबहादुर कवर जोगी, रामप्रसाद विश्वकर्मा समेतको कागज ।
६. मर्ने वीरबहादुर भन्ने धनबहादुर, तिलकबहादुर वीरबहादुर बोहरा हटिया कोकले नेवारको घरमा रक्सी खाई बसेका रहेछन् र तिलकबहादुरले दिएर मैले पनि रक्सी खाएपछि तिनैजना झगडा गरे वीरबहादुर भन्ने धनबहादुरलाई तिलकबहादुरले हानेको देखे भोलिपल्ट वीरबहादुर भन्ने धनबहादुर मर्यो भन्ने सुनेकोले कर्तव्यबाट मरेको भए तिलकबहादुर धनबहादुरले नै कर्तव्य गरी मारेको शंका लाग्छ भन्ने समेत मैनाकुमारी दमिनीको कागज ।
७. प्र.र मर्ने धनबहादुरको बीचमा झगडा भएको हुनाले तिलकबहादुर र वीरबहादुरले नै धनबहादुरलाई कर्तव्य गरी मारेको शंका लाग्छ भन्ने समेत ज्ञानबहादुर कवर जोगीको कागज ।
८. वीरबहादुर तिलकबहादुरले छोराको घाँटी समातेको र छोराले हसियाँ ताकेकोले तिलकबहादुर र वीरबहादुर दुई जनाले कर्तव्य गरी मारी झुण्याएको पूर्ण शंका लाग्छ अरु कसैप्रति कर्तव्यमा शंका लाग्दैन भन्ने समेत मर्नेको आमा मनरुपाको कागज ।
९. अभियुक्तहरूले मृतकसँग झगडा कुटपिट गरेमा सावित भई कागज गरी दिएका र झुण्ड्याएको लाश जमीनमा खुट्टा टेकाई दलिनमा झुण्डयाइएको समेत हुनाले अभियुक्त तिलकबहादुर कवर जोगी र वीरबहादुर बोहराले कर्तव्य गरी मारेको लाश झुण्डयाएको सिद्ध हुन आएकोले निजलाई ज्यानसम्बन्धीको १३ नं.को देहाय ३ दफा बमोजिम सजायँ हुने प्रस्तुत छ भन्ने समेत २०३९।२।२५।६ को प्रहरी प्रतिवेदन ।
१०. वीरबहादुर भन्ने धनबहादुरलाई मैले कर्तव्य गरी मारी झुण्डयाएको होइन कसले कर्तव्य गरी मारी झुण्डयाए मलाई थाहा छैन । विहान घाम झुल्कँदा साथ धनबहादुर झुण्डिई मरेको देखेको हुँ भन्ने समेत तिलकबहादुर कवर जोगीको अदालतमा गरेको बयान ।
११. मर्ने वीरबहादुर भन्ने धनबहादुरलाई मैले कर्तव्य गरी मारी झुण्डयाएको होइन । मेघबहादुर समेतले भनेबाट थाहा पाई गई हेर्दा धनबहादुर मरेको झुण्डिएको थियो कसले कर्तव्य गरी मारी झुण्डयाएको हो मलाई थाहा छैन भन्ने समेत वीरबहादुर बोहराले ऐ.मा गरेको बयान ।
१२. मर्ने छोरा वीरबहादुर भन्ने धनबहादुर प्रतिवादीहरूको बीचमा झगडा भएर कुटाकुट भएको भन्ने छोरा धनबहादुरले भनेको प्रतिवादी तिलकबहादुर, वीरबहादुरले नै कर्तव्य गरी मारे होला जस्तो लाग्छ भन्ने समेत मर्नेको आमा मनरुपाले गरेको बयान ।
१३. वीरबहादुर भन्ने धनबहादुरलाई वीरबहादुर बोहरा तिलकबहादुर समेतले कर्तव्य गरी मारे झुण्डयाएको हो होइन खुलाउन सक्दिन भन्ने समेत रुद्रनारायण श्रेष्ठ र ईन्द्रराज जोशीले अदालतमा गरेको बयान ।
१४. मर्ने वीरबहादुर भन्ने धनबहादुरलाई प्रतिवादी तिलकबहादुर र वीरबहादुर समेतले मारी झुण्डयाएको हो कि भन्ने मलाई शंका लाग्छ भन्ने समेत जाहेरवाला मोधबहादुर कवर जोगीले ऐ.मा गरेको बकपत्र ।
१५. भाइ भतिजा नातापर्ने प्रतिवादीहरू उपर कर्तव्य गरेमा उजूर दिएको र त्यस्तो उजूरी झुठ्ठो दिनुपर्ने अन्य कुनै रिसइवी समेत देखिन नआएको अघिल्लो दिन झगडा हुँदा प्र.तिलकबहादुर वीरबहादुर २ जनाले मेरो घोक्रो समातेर घाँटी अठ्याई मार्न लागेका थिए भन्ने मृतकले सबैको सामुन्ने बोलेको कुरा जाहेरीबाट खुल्न आएको र अभियुक्तहरूले तारीख गुजारी पैरवी नै छाडी बसेकाले प्र.तिलकबहादुर र वीरबहादुर बोहराले मृतक वीरबहादुर भन्ने धनबहादुरलाई घाँटी अठ्याँई कर्तव्य गरी मारेको ठहर्छ भन्ने समेत २०३८।८।२६।६ को पाल्पा जिल्ला अदालतको जाहेरी फैसला ।
१६. प्रतिवादीहरूको कर्तव्यबाट मृतक धनबहादुर कवर जोगी मारिएको भन्ने यकीन सबूदको अभावमा शुरुको इन्साफ फरक पर्ने भएबाट अ.बं.२०२ नं. अनुसार प.क्षे.अ.कार्यालयमा सूचना दिई पेश गर्नु भन्ने समेत २०४१।३।२१।१ को डिभिजनबेञ्चको आदेश ।
१७. शंकाको आधारले ठोस सबूदको अभावमा ज्यान मारेको ठहर्याउन न्यायसंगत नहुने हुँदा अभियुक्तहरूले सफाई पाउने ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको प.क्षे.अ.को फैसला ।
१८. उक्त फैसलामा चित्त बुझेन बदर गरी विपक्षीहरूलाई प्रहरी प्रतिवेदन माग दावी अनुसार सजायँ गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको श्री ५ को सरकारको तर्फबाट पुनरावेदनपत्र परेको रहेछ ।
१९. नियमानुसार दैनिक पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा पुनरावेदकतर्फबाट उपस्थित विद्वान मुख्यन्यायाधिवक्ता श्री केदारप्रसाद शर्माले गर्नुभएको बहस जिकिर समेत सुनियो । प्रस्तुत मुद्दामा पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतले गरेको इन्साफ मिले नमिलेको के रहेछ सोतर्फ नै निर्णय दिनुपर्ने हुन आयो ।
२०. यसमा अघिल्लो दिन भएको झगडाको कारणले अभियुक्तहरू वीरबहादुर बोहरा र तिलकबहादुर कवर जोगीले वीरबहादुर भन्ने धनबहादुरलाई मारेकोमा शंकासम्म देखाई जाहेरी गरेको देखिन्छ । अभियुक्तहरूले प्रहरी तथा अदालतमा गरेको बयानमा पनि इन्कारी बयान गरेको र जाहेरवालाले अदालतमा आई बयान गर्दा पनि अभियुक्तहरूले नै मारी झुण्डयाएको हो कि भन्ने शंका लाग्छ भनी बकेकोबाट किटानी लेख्न सकेको छैन । मर्नेकी आमा मनरुपाको बयानमा पनि शंकासम्म गरेको छ यस्तो स्थितिमा ठोस सबूद प्रमाणको अभावमा शंका सम्म देखाई जाहेरी गरेको र बकेको आधारमा कर्तव्य ज्यानको कसूर गरेको ठहर्याई जन्मकैदको सजायँ गर्न न्यायसंगत नहुने हुँदा अभियुक्तहरूलाई सफाई दिने गरी पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतले गरेको इन्साफ मनासव देखिँदा सदर हुने ठहर्छ । पुनरावेदक श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन । मिसिल नियमानुसार गरी बुझाइदिनू ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.गजेन्द्रकेशरी बास्तोला
इति सम्वत् २०४२ साल माघ २० गते रोज १ शुभम् ।