निर्णय नं. २६२४ - उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ
निर्णय नं. २६२४ ने.का.प. २०४३ अङ्क - २
डिभिजनबेञ्च
सम्माननीय प्रधान न्यायाधीश श्री धनेन्द्रबहादुर सिंह
माननीय न्यायाधीश श्री सुरेन्द्रप्रसाद सिंह
सम्वत् २०४१ सालको रिट नं. १६३८
आदेश भएको मिति : २०४२।११।३०।५ मा
निवेदक : पर्सा हरिहरपुरबिर्ता गा.पं.वडा नं.९ बस्ने मनसहिद मियाँ धोबीसमेत
विरुद्ध
विपक्षी : जिल्ला भूमिसुधार कार्यालय पर्साका भू.सु.अ.श्री महन्त झासमेत
विषय : उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ
(१) दर्ता किताबमा सच्याएको सूचना मोहीले प्राप्त गरेपछि मात्र मोहीले जग्गा छाडेको मान्नु पर्ने ।
(प्रकरण नं. १०)
(२) छुट्टाछुट्टै निवेदन परेकोमा कानुन बमोजिम छुट्टाछुट्टै निर्णय गर्नुपर्ने ।
(प्रकरण नं. ११)
निवेदकतर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री गजेन्द्रबहादुर प्रधानाङ्ग
विपक्षीतर्फबाट : विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री प्रेमबहादुर विष्ट र विद्वान अधिवक्ता श्री शिवराज अधिकारी
आदेश
प्र.न्या.धनेन्द्रबहादुर सिंह : भूमिसुधार कार्यालय पर्साको मिति २०४१।६।३ को निर्णय बदर गरिपाउँ भनी नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत पर्न आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको तथ्य यसप्रकार छ :
२. जिल्ला पर्सा वीरगञ्ज नगर पञ्चायत वडा नं.११ बस्ने रतनकेशरी नेवारनीका नाम दर्ता रहेको जिल्ला पर्सा हरिहरपुर विर्ता गा.पं.वडा नं.६ कि.नं. १२० को ज.वि.०–१५–१०–० को मोही बलरख मियाँ धोबी भएको उक्त जग्गा रतन केशरीले मलाई मिति २०२७।१०।५ मा राजीनामा गरी दिएको पारीत गरी नदिँदा पारीत गरिपाउँ भनी पर्सा जिल्ला अदालतमा मुद्दा दिएको मोही बलरख मियाँ धोबीले स्वेच्छापूर्वक २०२९ सालका बाली देखि भू.सं. ऐन, २०२१ को दफा २६(क) अनुसार जग्गा आवाद गर्न छाडेको लिखित सूचना रतन केशरीलाई दिनुको साथै तत्कालै भू.प्र.का.पर्सामा सोही व्यहोराको २०२९।१।७ मा निवेदन दिनु भई सनाखत गरी दिनु भएको उक्त जग्गा साविक जग्गा धनीले जोतकोड आवाद गरी आउनु भएको २०२९।४।२२ मा लिखत पारीत भई जग्गा मेरो नाममा दर्ता भई बाली लगाई भोगी आएको छु । २०३३ सालमा मोही बलरख मियाँ धोबी परलोक हुनुभएकोले मोही लगत कट्टा गरी दिनुको लागि आदेश गरिपाउँ भन्ने समेत उजूरी निवेदन मेरो बाबुले मोही छाडेको छैन । मेरो बाबु विगत २०३३ सालमा देहावसान भएको तहाँदेखि बाबुको हक खाने उत्तराधिकारी छोरा मैले कानुन बमोजिम जग्गा मैले कमाई आएका छौं भनी हामी निवेदक ३ भाइ मध्ये जेठा छोरा मनसहिद मियाँ धोवीले प्रतिउत्तरपत्र पेश गरेकोमा मोहीले जग्गा जोत्न सक्दिन भनी ०२९।१।७ मा सनाखत गरी मोहीले जोत्न छाडेकोले मोही लगत कट्टा गरिपाउँ भन्ने उजूरीसाथ जग्गा धनीले जग्गा जोतेको छन् भनी हालको प्र.पं.बाट सिफारिश भई आएको हुँदा उक्त छोडपत्र गर्ने मोही मर्दैमा उक्त मोहीको छोरा मनसहिद मियाँले गरेको मोही नामसारीको निवेदनबाट मोही नामसारी गर्न नमिली मोहीको लगत कट्टा हुने ठहर्छ भनी २०४१।६।३ मा जिल्ला भू.सु.का.पर्साका भू.सु.अ.श्री महन्त झाले निर्णय गर्नुभयो ।
३. भूमिसम्बन्धी ऐनको दफा २६ को उपदफा १ ले परलोक हुने बाबुको मोहियानी हक हामी छोराहरूको हुने स्पष्ट छ । हामीहरूको बाबुले जग्गा मोहियानी हक छोडपत्र राजीनामा गरेको छाडेको छैन । छाड्नु पर्ने अवस्था पनि छैन । भूमिसम्बन्धी ऐनको दफा २६ को उपदफा १ को प्रतिबन्धात्मक वाक्यांश (क) मा दर्ता किताबमा सच्चाएको सूचना मोहीले प्राप्त गरेपछि मात्र जग्गा छाडेको मानिने व्यवस्था अनुसार हामीहरूका बाबुलाई मोहियानीको दर्ता किताबमा लगत कट्टा भयो भन्ने सूचना दिएको प्रमाणित नभएकोले मोहियानीबाट लगत कट्टा गर्ने गरेको निर्णय उक्त ऐनको विपरीत कानुनी त्रुटिपूर्ण हुँदा उत्प्रेषणको रिटद्वारा बदर गरिपाउँ भन्ने समेत रिट निवेदन ।
४. विपक्षीसंग लिखितजवाफ लिने भन्ने समेत सर्वोच्च अदालत सिंगलबेञ्चको मिति २०४१।८।२२।६ को आदेश ।
५. निवेदकको स्व.बाबु वलरख मियाँले यस कार्यालयमा आई जग्गा जोत्न कमाउन सक्दिन भनी मोहियानी छोडपत्रको निवेदन गरी सनाखत गरेको हुँदा हक छाडी सकेका मोहीको लगत कट्टा गरिएको हो । नियम परिधिभित्र रही गरिएको निर्णय बदर नगरी रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने भू.सु.अधिकारी भूमिसुधार कार्यालय पर्साको लिखितजवाफ ।
६. मोहीले साविक जग्गा धनीकै पालामा कमाउन नसक्ने भनी छाडी भू.प्र.का.पर्सा समक्ष सनाखत समेत गरी दिनु भएबाट साविक जग्गाधनी र हाल म आफैंले जोती कमाई आएकोले मोही लगत कट्टालाई निवेदन गरेको स्थानीय पञ्चायतको सिफारिश समेतको आधारमा निर्णय भएको हो । यसमा आफ्नो जोत देखाउनु अ.बं. ८२ नं.ले विपक्षीहरूलाई हक दिँदैन । मोही लगत कट्टा गरिएको निर्णयबाट विपक्षीहरूको कुनै पनि हकमा आघात नपरेकोले रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्नेसमेत चन्द्रिकाप्रसाद चौरसियाको लिखितजवाफ ।
७. रिट निवेदकतर्फबाट रहनु भएका विद्वान अधिवक्ता श्री गजेन्द्रबहादुर प्रधानाङ्गले मोहीले जग्गा जोत्न सक्दिन भनी छोडपत्र गरेको भन्ने समेत आधारमा मोही लगत कट्टा गर्ने निर्णय गरेको छ । भू.सं.ऐनको दफा १६(१) को प्रतिबन्धात्मक वाक्यांश (क) अनुसार दर्ता किताबमा सच्याएको सूचना मोहीले प्राप्त गरेको छैन । यस्तोमा मोही लगत कट्टा गर्ने गरेको भू.सु.का.को निर्णय त्रुटिपूर्ण हुँदा बदरभागी छ, भन्ने समेत र प्रत्यर्थी कार्यालयबाट बहस गर्न उपस्थित विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री प्रेमबहादुर विष्टले मोही स्वयंले जग्गा जोत्न सक्दिन भनी कार्यालयमा निवेदन दिंई सनाखत गरेको आधार समेतबाट मोही लगत कट्टा गर्ने गरेको निर्णयमा कुनै त्रुटि छैन भन्ने समेत र प्रत्यर्थी चन्द्रिकाप्रसाद चौरसिया तर्फबाट रहनु भएका विद्वान अधिवक्ता श्री शिवराज अधिकारीले रिट निवेदकलाई निवेदन दिने हकदैया छैन । मोही छोडपत्र गरेको र पञ्चायतको सिफारिश समेतको आधारमा मोही लगत कट्टा गर्ने गरी गरेको भू.सु.का.को निर्णयमा कुनै त्रुटि नहुँदा रिट निवेदन खारेज हुनुपर्छ भन्ने समेत बहस गर्नुभयो ।
८. प्रस्तुत विषयमा निवेदकमा माग अनुसारको आदेश जारी हुनुपर्ने हो होइन सो कुराको निर्णय दिनुपर्ने हुन आएको छ ।
९. यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा मोहीले जग्गा जोत्न सक्दिन भनी यस कार्यालयमा आई २०२९ सालमा आफूले गरेको छोडपत्र निवेदन अनुसार २०२९।१।७ मा सनाखत गरी दिएको छोडपत्र गरेको हुन भनी तत्कालीन प्र.पं.र हालको प्र.पं.बाट सिफारिश भई आएको हुँदा छोडपत्र गर्ने मोही मर्दैमा मोहिका छोरा मनसहिद मियाँले गरेको मोही नामसारीको निवेदनबाट मोही नामसारी गर्न नमिली मोहिको लगत कट्टा हुने ठहर्छ भनी प्रत्यर्थी भू.सु.का.पर्साबाट निर्णय गरेको देखिन्छ ।
१०. मोहियानी हक छोड्ने सम्बन्धमा भूमिसम्बन्धी ऐन, २०२१ को दफा २६ को उपदफा (१) को प्रतिबन्धात्मक वाक्यांश (क) मा दफा २५ को उपदफा (५) को खण्ड (ख) बमोजिम दर्ता भएको मोहियानी हकको जग्गा मोहीले छाड्न चाहेमा खेतीको याम भन्दा कमसे कम एक महीना अगावै तोकिएको अधिकारी र जग्गावालालाई लिखित सूचना दिनु पर्छ र तोकिएको अधिकारीले सम्बन्धित पञ्चायत समेत बुझी सो छानबीन गरी दर्ता किताबमा सच्याएको सूचना मोहीले प्राप्त गरेपछि मात्र जग्गा छाडेको मानिने छ, भन्ने लेखिएको छ, यसबाट दर्ता किताबमा सच्याएको सूचना मोहीले प्राप्त गरेपछि मात्र मोहीले जग्गा छाडेको मान्नु पर्ने हुन्छ ।
११. प्रस्तुत मुद्दामा उक्त भूमिसम्बन्धी ऐन, २०२१ को दफा २६ को उपदफा (१) को प्रतिबन्धात्मक वाक्यांश (क) अनुसार रिट निवेदकको बाबु जीवित छँदै मोहिका लगत कट्टा गर्ने सूचना पाएको भन्ने देखिँदैन प्रत्यर्थी भू.सु.का.पर्साको निर्णयबाट मोही लगत कट्टी गरिपाउँ भन्ने जग्गा धनीको र बाबु मरेकोले मोही नामसारी गरिपाउँ भन्ने समेत रिट निवेदकको छुट्टाछुट्टै निवेदन परेको भन्ने देखिन्छ । त्यसरी छुट्टाछुट्टै निवेदन परेकोमा कानुन बमोजिम छुट्टाछुट्टै निर्णय गर्नुपर्ने हुन्छ । तर प्रस्तुत मुद्दामा सो अनुसार छुट्टाछुट्टै निर्णय गरेको देखिँदैन । यस स्थितिमा छोडपत्र गर्ने मोही मर्दैमा मोहिका छोरा मनसहिद मियाँले गरेको मोही नामसारीको निवेदनबाट मोही नामसारी गर्न नमिली मोहीको लगत कट्टा हुने ठहर्छ भनी प्रत्यर्थी भूमिसुधार कार्यालय पर्साले २०४१।६।३ मा एउटै निर्णय गरेको सो निर्णय त्रुटिपूर्ण भन्नु पर्ने हुन आयो ।
१२. अतः उपर्युक्त उल्लेख भए अनुसार प्रत्यर्थी भूमिसुधार कार्यालय पर्साको मिति २०४१।६।३ को त्रुटिपूर्ण निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ । कानुन बमोजिम निर्णय गर्नु भनी प्रत्यर्थी कार्यालयका नाममा परमादेशको आदेश जारी गरिएको छ । जानकारीको लागि यो आदेशको प्रतिलिपि प्रत्यर्थी कार्यालयमा पठाउन महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई फायल नियम बमोजिम गरी बुझाइदिनू ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या. सुरेन्द्रप्रसाद सिंह
इति सम्वत् २०४२ साल फाल्गुण ३० गते रोज ५ शुभम् ।