निर्णय नं. २६४० - उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ
निर्णय नं. २६४० ने.का.प. २०४३ अङ्क - २
डिभिजनबेञ्च
माननीय न्यायाधीश श्री जोगेन्द्रप्रसाद श्रीवास्तव
माननीय न्यायाधीश श्री महेशरामभक्त माथेमा
सम्वत् २०४१ सालको रिट नं. १२१७
आदेश भएको मिति : २०४३।२।२०।३ मा
निवेदक : जि.मोरङ दादरवैरिया गा.पं.वार्ड नं. ९ बस्ने सतनलाल राय अमात
विरुद्ध
विपक्ष : श्री प्रधानपञ्च दादरवैरिया गा.पं.का.मोरङसमेत
विषय : उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ
(१) मोहीको लगत काट्ने निर्णय गर्ने अधिकार विपक्षी मालपोत कार्यालय समेतलाई भएको नपाइने ।
(प्रकरण नं. ७)
निवेदकतर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री सिन्धुनाथ प्याकुरेल
विपक्षीतर्फबाट : विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री बलिरामकुमार र विद्वान अधिवक्ता श्री शिवराज अधिकारी
आदेश
न्या.जोगेन्द्रप्रसाद श्रीवास्तव : नेपालको संविधानको धारा ७१ बमोजिम उत्प्रेषण वा अन्य उपयुक्त आज्ञा, आदेश पुर्जी जारी गरिपाउँ भन्ने निवेदन मिति ०४१।१२।६ मा दर्ता भएको रहेछ ।
२. मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य तथा जिकिर निम्न अनुसार छ : जि.मोरङ्ग दादरवैरिया गा.पं.वार्ड नं. ९(क) मा अवस्थित कि.नं.६ को ज.वि.१–३–० जग्गाको जग्गाधनी विपक्षी हरिप्रसाद राय अमात र मोही म निवेदक हुँ । भूमिसम्बन्धी ऐन, २०२१ अनुसार मोहीको हैसियतले पुरा गर्नुपर्ने सबै दायित्व पूरा गरेको छ । तर जग्गाधनी विपक्षी हरिप्रसादले र.नं.११०६४ मिति ०३८।२।२९ मा उक्त जग्गा राजीनामा रजिष्ट्रेशन पारीत गरी विपक्षी दुखिया राय अमातलाई दिनु भएको देखिएकोले जग्गाधनी हरिप्रसाद एवं मोही म निवेदक एकाघरमा बाबु छोरा हुँ भनी स्थानीय गा.पं.बाट सिफारिश समेत भई आएको व्यहोरा उल्लेख गर्दै मोही महलमा साविक जग्गा धनीका बाबु म निवेदकको नाम कायम गरी राख्नु आवश्यक नभएको भनी मोही महलबाट बाबुको नाम सतनलाल अमात झिकी दिने गरी विपक्षी मालपोत कार्यालयको मिति २०४०।१२।२९ मा निर्णय गरी म निवेदकको मोहीको हैसियतले जग्गा कमाउने हकबाट बञ्चित गरियो । विपक्षी हरिप्रसाद राय अमात र म निवेदक बाबु छोरा हौं तापनि म निवेदकसित विपक्षी हरिप्रसाद पहिले नै भिन्न भई बसेका छन् । भिन्न भएका बाबु र छोरा बीच जग्गाधनी र मोहीको सम्बन्ध कायम हुन सक्दैन भन्ने कुरा कुनै कानुनले प्रतिबन्ध लगाएको छैन । विपक्षी गा.पं.का प्रधानपञ्चलाई एक पक्षको निवेदन लिई अर्को पक्षलाई थाहा जानकारी नै नदिई एक पक्षीय रुपमा सिफारिश गर्नु कानुन तथा प्राकृति न्याय सिद्धान्तको विपरीत छ । साथै यस्तो कानुन र सिद्धान्त प्रतिकूल भएको सिफारिशको आधारमा भएको विपक्षी मालपोत कार्यालयको निर्णय आदेश स्वतः बदरभागी छ । भू.सं. ऐन, २०२१ को प्रारम्भ भएपछि मोही र जग्गाधनी बीचको मुद्दा मामिलाहरू हेर्ने अधिकार ऐनले भूमिसुधार कार्यालयलाई मात्र प्रदान गरेको छ । भूमिसुधार कार्यालयको निर्णयले मात्र लगत किताबमा मोहीको नाम हेरफेर गर्न वा सचिन सक्दछ अन्यथा मोहीको महलबाट कसैको नाम पनि अदली बदली गर्न सच्चाउन तथा झिक्न पाइँदैन । यस्तो बाध्यात्मक कानुनको प्रावधानको स्थितिमा विपक्षी मालपोत कार्यालयले आफूबाट हुँदै नभएको अधिकार क्षेत्रलाई प्रयोग गरी वा भूमिसुधार कार्यालयको अधिकार क्षेत्रलाई प्रत्यक्षत अतिक्रमण गरी उक्त आदेश पत्र गर्नुभएको हुँदा त्यस्तो अधिकार क्षेत्रको अतिक्रमण भएको न्यायिक मनको अभावमा गरेको उक्त निर्णय अ.बं.३५ नं. बमोजिम खारेजको भागी छ ।
३. विपक्षीहरूद्वारा लिखितजवाफ मगाई पेश गर्नु भन्ने सिङ्गल बेञ्चको मिति २०४१।४।१७।४ को आदेशानुसार प्राप्त हुन आएको लिखितजवाफ निम्न प्रकार रहेछ ।
४. अधिकार प्राप्त अधिकारीले कानुन बमोजिम गरेको निर्णयमा कुनै कानुनी त्रुटि नदेखिँदा रिट निवेदनपत्र खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत दुखिराम राय यादव ।
५. निवेदकतर्फका विद्वान अधिवक्ता श्री सिन्धुनाथ प्याकुरेलले विपक्षी कार्यालयले गरेको निर्णय गैरकानुनी हुँदा बदर हुनुपर्छ भन्ने र विपक्षी मालपोत कार्यालय मोरङ्ग तर्फका विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री बलिरामकुमारले तथा विपक्षी दुखिराम राय तर्फका विद्वान अधिवक्ता श्री शिवराज अधिकारीले विपक्षी कार्यालयले ऐन कानुनको परिधिभित्र रही गरेको निर्णयमा कुनै कानुनी त्रुटि नभएको हुँदा रिट निवेदन खारेज हुनुपर्छ भन्ने समेत बहस गर्नुभयो ।
६. प्रस्तुत केशमा निवेदकको मागबमोजिमको आदेश जारी हुने नहुने के रहेछ निर्णय दिनु परेको छ ।
७. यसमा वैरिया गा.पं.वार्ड नं.९ बस्ने हरिप्रसाद रायका वा.नं. ९(क) को कि.नं.६ को ज.वि.१–३–० मा बाबु सतनलालको छोरा हरिप्रसाद भनी र.नं. ११०६४ मिति ०३८।२।२९ मा यसै गा.पं.कार्यालयबाट पास भएको दुखि राय अमात आई राजीनामा गरी दिएकोमा दादरवैरिया गा.पं.को १९७–०४०–०४१ मिति ०४०।१२।२४ को पत्रानुसार हरिप्रसाद राय अमात छ । निजको बाबु सतनलाल राय अमात एकासगोलमा बसी रहेको हुँदा सिफारिश गरिएको छ भन्ने पत्र भएकोले दुखिराम राय अमातको कि.नं.६ को ज.वि.०–१–३–० को मोही महलमा सतनलाल राय अमात रही रहनु नपर्ने देखिएकोले भएको व्यहोरा पेश गरेको छु । भनी १२।२६ मा पेश गरेकोमा बाबुको नाम सतनलाल अमात मोही महलबाट झिकी दिने गरी सदर भनी मिति ०४०।१२।२९ मा विपक्षी मालपोत कार्यालयबाट आदेश पत्र सदर गरेको पाइन्छ उक्त निर्णयमा विपक्षी कार्यालयको आदेश पत्र बदर गरिपाउँ भन्ने समेत निवेदकको जिकिर भएको प्रस्तुत केशमा मोहीको लगत काट्ने निर्णय गर्ने अधिकार विपक्षी मालपोत कार्यालय मोरङ्ग समेतलाई अधिकार भएको पाइँदैन । विपक्षी कार्यालयले निर्णय गर्नको लागि रिट निवेदक सतनलाल राय अमातलाई बुझी प्रतिवाद गर्ने मौका समेत दिएको नदेखिनाले विपक्षी मालपोत कार्यालय मोरङ्गबाट भएको निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ । जानकारी निमित्त यो आदेशको प्रतिलिपि विपक्षी कार्यालय कहाँ पठाउन महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई नियम बमोजिम फायल बुझाइदिनू ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या. महेशरामभक्त माथेमा
इति सम्वत् २०४३ साल ज्येष्ठ २० गते रोज ३ शुभम् ।