निर्णय नं. १९ - जग्गा हटक समेत

निर्णय नं. १९       ने.का.प. २०१६

फुल बेञ्च

प्रधान न्यायाधीश श्री अनिरूद्रप्रसाद सिंह

न्यायाधीश श्री मुक्तिकान्त मैनाली

न्यायाधीश श्री भैरवप्रसाद उपाध्याय

निवेदक      : राम अवध लोहार समेत

विरूद्ध

विपक्षी : दुलारे वरै समेत

मुद्दा : जग्गा हटक समेत

(१)   ०१४ साल बैशाखको परिबन्द खुलाई यो परिबन्दको मुद्दा जति दोहर्‍याई दिनु भन्ने शाही आदेश–पहिले भएका मुद्दा दोहर्‍याई दिने शाही आदेशलाई पनि यही शाही आदेशबमोजिम गर्नु भन्ने नभएमा–पहिलेको शाही आदेशबमोजिम मुद्दा चली रहेको भए–पछिको शाही आदेशबमोजिम नभए पनि–खारेज गर्न नहुने ।

     ०१३ साल असार महिनामा प्रमांगी भई आई कारवाई चली सकेको र त्यसपछि ०१४ साल बैशाख महिनामा मात्र शाही आदेश भएको देखिनाले प्रस्तुत मुद्दामा परेका बिन्तिपत्रमा भएका प्रमांगी अथवा सो शाही आदेश हुनुभन्दा पहिले भएको प्रमांगीहरूलाई सो शाही आदेशमा उल्लेख भई यसै शाही आदेशबमोजिम गर्नु भन्ने नभएकोले पहिले भईरहेको प्रमांगी मुताविक चली रहेको मुद्दालाई पछी भएको शाही आदेशमा उल्लेख भएबमोजिम नभएको भनी नहेरी खारेज गर्न ऐन कानून समेतले नमिल्ने हुँदा सो प्रमांगीबमोजिम प्रस्तुत मुद्दा हेरी निर्णय दिन पछी भएका शाही आदेश समेतमा कुनै बाधा बिरोध नपर्ने हुँदा पहिले भएका हुकुम प्रमांगीबमोजिम हेरी निर्णय दिनुपर्ने देखिन्छ ।

(प्रकरण नं. ९)

(२)  मालका नाउँमा भएको सवालको दफा ६७–तेरो मेरो भन्ने प्रष्ट भएको मुद्दाहरू माल गोश्वाराले हेर्न नपाउने–हेरी फैसला भई गएमा खारेज हुने ।

     प्रस्तुत मुद्दामा तेरो भन्ने प्रष्ट भएको हुँदा मालका नाउँमा भएका सवाल ६७ दफाले माल गोश्वाराले हेर्न नपाउनेमा हेरी फैसला भएको देखिनाले माल गोश्वारा प्रधान न्यायालय सर्वोच्च अदालतबाट भएको फैसला ऐनबमोजिम भएको नदेखिँदा प्रस्तुत मुद्दा खारेज हुने ठहर्छ ।

(प्रकरण नं. ९)

(३)   वादीको दावीमा गैरकानूनी कारवाई भएको खारेज भएमा–फेरी सो दावी लिई अदालतमा नालिस दिएमा–कारवाई गर्नुपर्ने । ऐनबमोजिम अदालतमा नालिस दिए उसै बखत ठहरेबमोजिम हुन्छ ।

नजीरको रूपमा पेश गरिएका मुद्दाहरू : (१) कल्लु कुर्मी वि.राम चरीतर ।      (२) रामकुमार कुर्मी वि.राम वर्णमाली । (मान्यता दिइएको)

 

निवेदक तर्फबाट : विद्वान वकिल प्लीडर मीन मर्दन

विपक्षी तर्फबाट      : विद्वान वकिल सिनियर एडभोकेट देवनाथप्रसाद वर्मा

 

फैसला

      १.     यसमा सुनर गोसाई, पिहारे कोहार सोभा लोहार छकन मुसलमान सो भई चमारहरूले र रामलाल चमार, जगई चमार सुनर भुज बंदुले गोसाई समेत जवान ९ ले मौजे परेनाका जी.रूद्रनाथ वंशराज समेतका फाँटका क.फारामको जग्गासमेत जोती कमाई आएकोमा जग्गाको रसिद माग्दा जग्गा कमाउन पाउँदैन भनी हटक गरे । २००४ साल माघ महिनामा बुझाउन जाँदा रसिद पनि दिन्न जग्गा पनि आजदेखी कमाउन पाउन्नौ भनी हटक गरे भन्ने समेत ०४।१२ बेगतेको पिहारे कोहार समेतको बिन्तिपत्र बयान ।

      २.    क.फाराममा दर्ता भएको विहारी कोइरी शंकर चमारसमेत ५।६ बर्ष भयो । गाउँ छाडी भागी गएकाले राम जतन १ औधु मिसिर १ दुलारे वरै १ रामलखन तिवारी १ औधराज समेतका साथ २००१।२००३ सालका बाली देखि बन्दोवस्त गरेकाले निजहरूले तिरो भरो भोग चलन गरी आएको र दर्ता समेत छ । वादीहरूले कमाई आएको छैन भन्ने समेत ०५।८।७ को जी.नगेन्द्रनाथ समेतको बयान भएको ।

      ३.    औधराज, रामलाल, रामजतन दुलारे औधु मिश्र, छवीनाथ समेतले जमीदार रूद्रनाथ समेतको फाँटका जमिन क.फारामको जग्गा समेत २००० सालका बाली देखी कमाई तिरो तिरी रसिद लिने गरी आएका छौं । वादीवालाहरू सो मौजामा छन । निजहरूले कस्को कती हो ? खेती गरी खाई आएका छन भन्ने समेत ०५।९।१० को छवीनाथ समेतको बयान भएपछि ।

      ४.    वादीहरूले कमाएको सालसम्मको अर्धकट्टी प्रतिवादीहरूले दाखिल गर्न सक्नु पर्ने नगरेकाबाट रसिद दिने गरेको रहेनछ भन्ने देखिएको । छवीनाथ दुलारे समेतबाट पेश भएको रसिद वादीहरूबाट जग्गा छुटाउन जमिदारले आफ्ना गफ्का मानिसबाट रसिद खडा गरी दिनको सम्भव भई रसिदको भरले वादीहरूले जग्गा नकमाएको र औधराज, छवीनाथ, रामजतन दुलारे समेतले भोग गरेको भनी ठहराउन मनासिव नभएकाले प्रतिवादीहरूले जग्गाबाट हटक गरेको ठहराई ०५।११।१८ मा माझखण्ड मालले फैसला गरेको ।

      ५.    रामलाल १ जगई चमार १ सुन्दर भुज १ बंदुले गोसाई १ समेत ४ जनाका हकमा मालको इन्साफ मनासिव । अरूको हकमा पोत बुझाएको रसिद नदिएको भए उसै बखत उजुर बाजुर गर्न सक्नु पर्ने नसकेको हुनाले समेत जमिन्दारले अर्कै रैती बन्दोबस्त गरी सकेकोमा उनिहरूले झुठ्ठा उजुर दिएको ठहराई ०६।३।३२ मा पाल्ही माझखण्ड गोश्वाराले फैसला गरेपछि ।

      ६.    सो इन्साफमा चित्त बुझेन भन्ने समेत छकन मुसलमान सुमेत ५ जनाको अपील परेपछि प्रधान न्यायालय चौथा फाँटबाट गोश्वाराको इन्साफ मनासिव ठहराई ०६।१२।१८ मा फैसला गरेको र ।

      ७.    सो इन्साफमा चित्त बुझेन । इन्साफ दोहराई पाउँ भन्ने समेत सोभा लोहार मरी मुद्दा सकार गर्ने राम अबध समेतको बिन्तिपत्रमा व्यहोरा साँचो भए यो मुद्दाको मिसिल झिकी हेरी जाहेर गर्नु भन्ने हुकुम प्रमांगीबमोजिम मिसिल झिकी पेश हुँदा नक्सा गर्न समेत आदेश भई नक्सा समेत भई आई पेश हुँदा गोश्वाराले छिनेको मनासिव गरी प्रधान न्यायालय चौथाले छिनेको मनासिव ठहराई ०१३।११।१६।३ मा डिभिजन बेञ्चबाट छिनेको ।

      ८.    सो इन्साफमा चित्त बुझेन भन्ने समेत पिहारे कोहार छकन मुसलमान समेतको हकमा राम अवध लोहारको निवेदनमा यसमा व्यहोरा बुझी अन्याय परेको भए दोहाराई दिनु भन्ने श्री ५ महाराजधिराजबाट हुकुम बक्सेको भनी श्री ५ महाराजधिराजका निजी सचीवबाट लेखि आएकोले पेश हुँदा झगडीया झिकाउनु भन्ने आदेशबमोजिम झिकाई आएको प्र. दुलारे बरै समेत राखी डिभिजन बेञ्चमा पेश हुँदा शुरू मालको इन्साफ मनासिव ठहराई अघी भईरहेको डिभिजन बेञ्चको फैसला उल्टाउने गरी फुल बेञ्चमा पेश गर्नु भन्ने आदेश बमोजिम दुवै थर झगडीया राखी पेश गर्दा ।

      ९.    प्रमांगीबमोजिम भनी पेश हुन आएको यो मुद्दामा सो प्रमांगीबाट यो मुद्दा चल्यो भने शाही ओदशमा बाधा पर्न जाने जस्तो देखिन्छ । कारण कतीले भने अन्याय परेको दोहार्‍याई दिनु भन्ने प्रस्तुत मुद्दामा प्रमांगी भएको र २१ साल बैशाखमा भएको शाही आदेशमा परिवन्ध खुलाई यो परिबन्दको भए दोहार्‍याई दिनु भन्ने विवरण खुलाई लेखिएकोले सो बमोजिम प्रस्तुत मुद्दामा भएको प्रमांगीमा नभएको (१) तेरो मेरो भन्ने मुद्दा माल गोश्वाराबाट कारवाई गरी फैसला गर्न नपाउनेमा माल गोश्वाराले हेरी कारवाई गरी फैसला गरी आएको र यस्तै कल्लु कुर्मी राम चरीतरको मुद्दा ०१३।८।११ गतेमा र रामकुमार कुर्मीको र रामवर्ण मालीको ०१३।१०।२८ गते सर्वोच्च अदालत डिभिजन बेञ्चबाट खारेज भई फैसला समेत भएकोले पनि यो मुद्दा खारेज हुनुपर्ने समेत प्रतिवादीतर्फको विद्वान वकिल सिनियर एडभोकेट देवनाथप्रसादको र दोहर्‍याई दिनु भन्ने हुकुम प्रमांगी भई दोहरिएमा आई सर्वोच्च अदालत डिभिजन बेञ्चबाट हेरी फैसला भई आएकोले पछि भएको शाही आदेश यसमा लागू नहुने हुँदा दोहर्‍याई हेरिनु पर्ने भन्ने (१) माल गोश्वाराबाट फैसला भएका मुद्दा पनि फैसला भईरहेका १०।१२ बर्ष तारिखमा रही कारवाई भई फैसला हुँदै आएको यो मुद्दा हुँदा खारेज हुनु नपर्ने भन्ने समेत वादी पक्षको विद्वान वकिल प्लीडर मीन मर्दनको बहस भएको । उक्त बहसको समेत विचार गरी हेर्दा, प्रस्तुत मुद्दामा ०१३ साल आषाढ महिनामा प्रमांगी भई आई कारवाई चली सकेको र त्यसपछि ०१४ साल बैशाख महिनामामात्र शाही आदेश भएको देखिनाले प्रस्तुत मुद्धामा परेका बिन्तिपत्रमा भएका प्रमांगी अथवा सो शाही आदेश हुनुभन्दा पहिले भएको प्रमांगीहरूलाई सो शाही आदेशमा उल्लेख भई यसै शाही आदेशबमोजिम गर्नु भन्ने नभएकोले पहिले भईरहेको प्रमांगी मुताविक चली रहेको मुद्दालाई पछि भएको शाही आदेशमा उल्लेख भएबमोजिम नभएको भनी नहेरी खारेज गर्न ऐन कानून समेतले नमिल्ने हुँदा सो प्रमांगीबमोजिम प्रस्तुत मुद्दा हेरी निर्णय दिन पछि भएका शाही आदेश समेतमा कुनै बाधा बिरोध नपर्ने हुँदा पहिले भएका हुकुम प्रमांगीबमोजिम हेरी निर्णय दिनुपर्ने देखिन्छ । उक्त लेखिएबमोजिम निर्णय दिनुपर्ने भई त्यसतर्फ विचार गरिएमा रसिद दिलाई जग्गा दर्ता चलन पाउने समेत वादीवालाहरूको प्रस्तुत मुद्दामा माग भईरहेको देखिएको । ऐन कानूनका आधारमा रही काम गर्न अड्डा अदालत सर्वसाधारण सवै जनताको पुरा कर्तव्य हो भन्ने कुरा विदितै छ । ०१३ साल मार्ग महिनामा र ०१३ साल माघ महिनामा सर्वोच्च अदालत डिभिजन बेञ्चबाट शुरू अदालत अमिनीमा नालिस दिन जानु भनी सुनाई दिने गरी कानूनबमोजिम फैसला भईरहेको देखिएकोले प्रस्तुत मुद्दामा तेरो भन्ने प्रष्ट भएको हुँदा मालका नाउँमा भएका सवाल ६७ दफाले माल गोश्वाराले हेर्न नपाउनेमा हेरी फैसला भएको देखिनाले माल गोश्वार प्रधान न्यायालय सर्वोच्च अदालतबाट भएको फैसला ऐनबमोजिम फैसला भएको नदेखिँदा प्रस्तुत मुद्दा खारेज हुने ठहर्छ । ऐनबमोजिम अदालतमा नालिस दिए उसै बखत ठहरेबमोजिम हुन्छ भनी तारेखमा रहेको वादीको वारेस समेत राम अवध लोहारलाई सुनाई दिने र तपसीलबमोजिम लगत दिई मिसिल बुझाई दिने ।

 

तपसील

माथी इन्साफ खण्डमा उल्लेख गरेबमोजिम माल गोश्वाराले हेर्न नहुने मुद्दा हेरी इन्साफ भए गरेकोमा मनासिव गरी प्रधान न्यायालय चौथा फाँट र डिभिजन बेञ्चका फैसलाबमोजिम गर्नु पर्दैन देहायबमोजिम गर्नु भनी लगत दिने .......................१

जी.वुटवल तप्पे मर्चवार मौजे फरेना बस्ने देहायका मानिसहरू के.पा.मा.गोश्वाराका ०६।३।३२ का फैसलाले जनही कं.रु. ।४ का दरले दण्ड गरेकोमा हाल मुद्दा खारेज भई सो दण्ड नलाग्ने हुँदा असुल भए फिर्ता नभए ऐनबमोजिम गरी लगत काटनु भनी पुर्जी गर्न लगत दिने .................२

जी.रूद्रनाथ हुने–१ जी.नगेन्द्रनाथ दुबै १ जी.मुक्तनाथ दुवै १

जी.वुटवल तप्पे मर्चवार मौजे फरेना बस्ने देहायका मानिसहरू के.पा.मा.गोश्वाराका ०६।३।३२ का फैसलाले लिने गरेको जितावरी हाल नलाग्ने हुँदा ऐजन ऐजन .................३

रामलाल चमार के रू. १। बगह– चमार के रू. १। सुन्दर भुजु के रू. १। बँदले गोसाह के रू. १। देहायका मानिसहरू ले जग्गा जितेको भनी ०६।३।३२ का. पा.मा.गोस्वाराले लिने गरेको जितवरी लाग्दैन असुल भए फिर्ता र नभए लगत कट्टा गर्न ऐजन ................४

जी.बुटवल तप्पे मर्चवार मौजे फरेना बस्ने रामजतन अहीर के रू. १। ऐजन ऐजन बस्ने दुलारे वरैके रू. १। ऐजन ऐजन बस्ने दुलारे वरकै रू. १। ऐजन बस्ने राम लखन तेवारी के रू. १। ऐजन बस्ने औधराज अहीर के ऐजन १।

जी.बुटवल तप्पे मर्चवार मौजे फरेना बस्ने देहायका मानिसहरूले पा.मा.गोश्वाराका ०६।३।३२ का फैसलाले गरेको देहायका मानिसहरू के जनही रू. १। दण्ड नलाग्ने हुँदा– असुल भए फिर्ता र नभए ऐनबमोजिम लगत कट्टा गर्न ऐजन ऐजन ४

सुन्दर गोसाई १ पिहारे कोहार १ सोचा लोहार १ छकन मुसलमा १ साभै चमार १

 

इति सम्वत् २०१४ साल मार्ग ४ गते रोज शुभम् ।