निर्णय नं. २६ - जग्गा खिचोला

निर्णय नं. २६       ने.का.प. २०१६

फुल बेञ्च

(कटर वन अपील ऊपर)

प्रधान न्यायाधीश श्री अनिरूद्रप्रसाद सिंह

न्यायाधीश श्री तिलक शम्शेर थापा

डि.अ.नं. ५३२

अपीलाट, वादी : नथुमल शर्मा

विरूद्ध

रेस्पोन्डन्ट, प्रतिवादी  : चिरंजिबीलाल मारवाडी समेत

मुद्दा : जग्गा खिचोला

(१)   अदालती बन्दोवस्तको १०६ नं.–हक दावी पुग्नेको नालिस लाग्ने र त्यसलाई खारेज गर्न नमिल्ने ।

     अ.बं.१०६ ले वादीको दावी पुग्न नसक्ने भन्ने प्रतिवादीहरूको वकिलको जिकिर भएकोमा भई आएको नक्सा हेर्दा अहिले झगडा दक्षिण पट्टी पर्न आएको र वादी नथुमलका बाबुहरूको बण्डापत्रमा हेर्दा वादीको भागमा दक्षिणतर्फ परेको देखिएकोले वादीको हक दावा पुग्ने नै हुँदा प्रतिवादीहरूको वकिलको जिकिरबमोजिम वादी खारेज गरी दिन ऐनले नमिल्ने हुँदा सोही अ.बं.१०६ नं. बमोजिम वादी दायर हुन सक्ने ।

(प्रकरण नं. ९)

(२)  वादीले घर बनाउन दरखास्त दिए पछि प्रतिवादीले बढी जग्गा हाल आवादीमा दर्ता गराउन खोजेकोमा वादीको नाउँको नम्बरी दर्ता नापी गर्दा घटी देखिएकोमा प्रतिवादीले जग्गाको दर्ताको प्रमाण र तिरो तिरेको रसिद पेश दाखिल गर्न नसकी भोगको जिकिरसम्म लिएकोमा वादीको नम्बरी दर्ता जग्गा कायम ठहर्ने ।

     प्रतिवादी सुरजमल समेतले बजार बस्ताको अवस्थामा घर बने जतिकै जग्गाको बैठकी बिटौरीमा दर्ता गरी दिने गरेकोबाट बढी हुन आएको हो । सो बढी भएको जग्गा मेरो भोग को हो भनी प्रतिवादीमा जिकिरसम्म लिएको । मेरो नाउँमा दर्ता भएको छ भनी दर्ताको प्रमाण र तिरो तिरेको रसिद पेश दाखिल गर्न नसकेको । वादीले घर बनाउन दरखास्त दिईसकेपछि सो जग्गा हाल अवादीमा दर्ता गरी पाउँ भनी प्रतिवादीले दर्खास्त दिएको भन्ने कुरा मिसिलबाट देखिएकै र आफ्नु जग्गा भए हाल अवादीमा दरखास्त दिनुपर्ने आवश्यक थिएन । वादीका नाउँमा नम्बरी दर्ता भईरहेको देखिन आएको र सो जग्गा नापी गर्दा घटी देखिएकोले वादीका नाउँमा साबिक नम्बरी जग्गा विगाहा ।.।१ पाँच कठ्ठा ६ धुर वादीको कायम गरी दिने ।

(प्रकरण नं. ९)

(३)  जग्गा बिराउनेको ४ नं.–हाल आवादीमा दर्ता भएको पोखरी, पोखरीको डिल कायम रहन नसक्ने । बँझ्याइ दिने ठहर्छ ।

     प्रतिवादीका नाउँमा बढ जग्गा विगाहा ।।४.१। हाल अवादीबाट दर्ता हुन आएको जग्गाको मुद्दातर्फमा पोखरी, पोखरीको डिल इत्यादी कुराको उल्लेख नभएको र प्रतिवादीले सो दपोट मुद्दामा बयान गर्दा यस जग्गामा मुद्दा चलिरहेको कुरा देखाउन नसकेको समेत कारणले जग्गा बिराउनेका ४ नं. ले सो जग्गा प्रतिवादी सुरजमल चिरंजिवीलाल समेतका नाउँमा दर्ता रहन नसक्ने । बँझ्याई दिने ठहर्छ ।

(प्रकरण नं. ९)

अपीलाट, वादी तर्फबाट : श्री देवनाथप्रसाद वर्मा सिनियर एडभोकेटर प्लीडर श्री हेरम्बप्रसाद उपाध्या

रेस्पोण्डेण्ट, प्रतिवादीहरू तर्फबाट : एडभोकेट श्री पद्मराज विष्ट, प्लीडर श्री पुरेन्द्रकुमार र प्लीडर श्री मुक्तिलाल झा

फैसला

      १.     यसमा मेरा बाबु छाजुरामका नाउँको वीरगञ्ज नगरपालिका तालुकको नं. १५४।१५५ को कं.रु. १५।।। ।। पोट बिटौरी लाग्ने जग्गा विगाहा ।.।१ मध्ये केही जग्गामा घर बनेको र बाँकीमा धान राख्ने बेरी भखारी र गाई बाँध्ने दाना भुसा खुवाउने नाद समेत बनाई भोग चलन गरी आएको । सोही नम्बरी भित्रको जग्गा मध्ये पोखंरा से पूर्व सडक से पश्चिम सुरजमलको घर गल्ली से उत्तर द्वारिकाको घर गल्ली से दक्षिण यति ४ किल्ला भित्रको जग्गामा नयाँ घर बनाउना निमित्त वीरगञ्ज नगरपालिकामा दरर्खास्त दिई घर बनाउन दिन हुने मुचुल्का भईसकेपछि प्र. सुरजमलले हाकिम कारिन्दा हात लिई सो मुचुल्लकामा पछिबाट थपी थपाई यो जग्गामा मेरो हक छ । घर बनाउन दिनमा मञ्जुर छैन भनी भनेबाट तेरो मेरोमा हक बेहक गर्नुपर्ने गरी ०११।९।१९।२ मा प्रधान न्यायालयबाट फैसला भएकोले नालिस गर्न आएको छु । प्रतिवादीका नाउँमा दर्ता भएको जग्गाको नाताबाट अगल बगलको जग्गा चापी घुसाई दवाई खाएमा उजुर परी नाप जाँचबाट बढी देखिएको कुरा सो मिसिलबाट देखिएकै हुँदा मेरो जग्गा निजको ठहर्न सक्ने छैन । सो घर जग्गा मेरा बाबुका पाला देखि ३५।४० बर्ष भयो भोग गरी आएको हुँदा मेरो हक भोगको जग्गा कायम गरी सो जग्गाको टन्टा छुट्याई नगरपालिकामा दिएको नक्साबमोजिमको घर बनाउन पाउँ भन्ने समेत नथुमलको वादी ।

      २.    कि.नं. १५५ को जग्गा विगाहा ऽ४.२ वादीको बाबु छाजुरामले सेखावन मियाँसँग खरीद गरी लिएको भन्ने बुझिएको । सेखवनको नम्बरी पोखरीको उत्तर तिर अझै पनि निजका छोराको नाउँमा केही जग्गा कायमै हुँदा सोही ठाउँकै वादीको बाबुले लिएको हुनुपर्छ । पोखरीको डिलको जग्गा हुँदा डिलको जग्गा पोखरीवालाकै हुने । वादीले भनेको वेरी भकारी निजको हैन । हाम्रो हो । सो हाम्रो वेरी भकारी नाद चलन गर्नसम्म वादीहरूले लिएकोमा सो जग्गै हडप पार्ने हेतु लिएको । बाबु बाजे बस्ताकै अवस्था देखि पोखरी मन्दीर फुलवारी घर समेतको जग्गा भोगी आई नं. १५४ मा जग्गा विगहा ।।१।।४ दर्ता गराएको मेरो जग्गा बढी देखि यिनै वादीले रामजोलाललाई उठाई जग्गा दपोट गर्‍यो भन्ने उजुरलाई नाप नक्साबाट जग्गा विगहा १ऽ।।।.।।। भई नम्बरी भन्दा ।।३.।।४ कठ्ठा बढी भए पनि दवाई खाएको नठहरी भोग भित्रको बढी जग्गा मेरो नाउँमा दर्ता गरी दिने गरी २०११।११।११ मा क.व.अपीलबाट फैसला भई हाम्रो चलन भोग भएकोले ज.मी.को २४ नं. मालको सवालको ११५ दफाले भोगवाला हामीले पाउने हुँदा वादी दावी झुट्टा हो भन्ने समेत चिरंजिविलाल सुरजमलको प्रतिवादी ।

      ३.    बुझिएसम्मका प्रमाणबाट वादीको जग्गा यस ठाउँमा छ भनी प्रतिवादीहरूले देखाउन नसकेको । १५५ नं. को जग्गा वादीले दावी गरेकै ठाउँमा देखिएको । पोखरी बाहेक सो ठाउँमा वादीको दर्ताबमोजिमको १५४।१५५ को पाँच कठ्ठा ६ धुर जग्गा चाहिने वा नापीबाट त्यति जग्गा पुग्न नआएको दर्ताबमोजिमको जग्गा पुर्‍याउँदा पोखरीमा पर्न जाने देखिएको पोखरी देखि पूर्व वादीहरूको घर पर्खाल देखी पश्चिमको खाली जग्गामा आउने जाने वादीहरूको २ ढोका देखिएको । त्यस्तो खोला जग्गामा खुला ढोका भएपछि वादीको भोग छैन भन्न नहुने । ०७ साल देखि वादीको यसै जग्गामा उजुर परी रहेको र सो जग्गा मेरो भन्ने प्रतिवादीले पनि जिकिर गरी रहेकोमा सोही जग्गा समेत पर्ने गरी रामजीलालको उजुरी परेकोमा रामजीलालले र प्रतिवादीहरू समेत कसैले पनि यस जग्गा विषयमा वादीको उजुर परेको छ भन्ने नदेखाएको । रामजीलालको उजुरीबाट नाप नक्सा भई प्र. हरूका नाउँमा दर्ता भएको ।.।१ जग्गा देखि बढी देखिएको । पोखरी वादीको जग्गा समेत प्र. हरूका नाउँमा दर्ता गर्ने ठहराई फैसला भए तापनि वादीको जग्गा प्र. का नाउँमा दर्ता हुन गएको ठहरेका खण्डमा अ.बं.१११ नं. का ऐनले वादीको हक नजाने । पछिको दर्ता बदरै हुने । वादीको दर्ताको भनी वादीले नक्सामा जनाएको जग्गा मघ्ये वादीको घर चोक देवालसम्मको नापबाट ऽ१।।।२ देखिएको त्यतिसम्मा प्रतिवादीले झगडा नदेखाएको सो घर देखि पश्चिम नादवेरी भएको समेत खाती जग्गा धुर ऽ।।।१.।। मा र पोखरीमा पर्ने ऽ२।।१ समेत जम्मा जग्गा कठ्ठा ऽ३।२।।। मा प्र. ले मेरो भनी खिचोला देखाई दर्ता गराएको छु भनेकाले सो ऽ३।२।।। जग्गा वादीका नं. १५५ दर्ता भित्रको साविक नम्बरी ठहर्दा प्रतिवादीले बढ दर्ता गराएको जग्गा कठ्ठा ।।४.१। पुरा रहन नसक्ने भई सो वादीको नम्बरीमा पर्ने जग्गा कठ्ठा ऽ३।२। कट्टी गर्दा प्र. को बढ जग्गा ।.।। ४ऽ।। मात्र कायम हुने ठहर्छ । प्र. का नाउँमा दर्ता नहुने भनेको जग्गाको न्यायालयबाट पनि सदर भई फैसला भएकोले अड्डैबाट फैसला गर्न नमिल्ने भनी ०१२।११।३०।३ मा वीरगञ्ज अमिनीबाट जाहेरी फैसला गरेको ।

      ४.    सो फैसाला उपर चित्त बुझेन भन्ने समेत प्रतिवादी चिरंजिविलाल, सुरजमल माडवारी समेतको क.वं.अपीलमा अपील परेको ।

      ५.    रामजीलालको मुद्दामा नक्सा हुँदाको अवस्था बेकाईदाको नक्सा गरे भन्ने कुरामा हालसम्म पनि वादीले केही भन्न नसकेको । १५४।१५५ नं. को जग्गा नक्साबाट घटी हुन आएकोले रामजीलालसँग प्र. ले जिति पाएको जग्गा भित्रकै हो कि भन्न वादीका बाबुले खरिद गरी लिंदाको चौहद्दी हद चौहद्दी पनि पेश गर्न नसकेको । वादीको अघिको दर्ता प्र. ले हाल मात्र पाएबाट बदर गर्नलाई पनि सो मुद्दा न्यायालयबाट समेत सदर भईसकेको देखिएको । सो फैसला उपर वादीले चल्न नसकेको । न्यायालयको फैसला काट्न ऐन कानूनले नमिल्ने हुँदा वादीले पहिले वास्ता नगरी माया मारी हाल मात्र खोजी गरेको देखिने । रामजीलालसँगको जग्गा दपोट मुद्दामा लेखिएको ४ किल्ला भित्रको जम्मै जग्गा प्र. हरूले दर्ता गर्ने ठहरेको । हाल वादीको उजुर परेको जग्गा सोही हद भित्र परेको देखिएकोले हाल वादीले दावी गरेको जग्गा वादीको देखिन नआउने हुँदा प्रधान न्यायालयको फैसला काट्न जाहेर गरेको मनासिव नदेखिएकाले वादीले झुट्टै उजुर गरेको र शुरूले जाहेर गरेको समेत गल्ती ठहराई ०१३।३।२७।३ मा कटर वन अपीलबाट फैसला गरेको ।

      ६.    सो कटर वन अपीलको फैसला ऊपर चित्त बुझेन भन्ने समेत वादी नथुमलको सर्वोच्च अदालतमा अपील परेको ।

      ७.    वादीका नम्बरीबमोजिम जग्गा नपुग देखिएको । प्रतिवादीलाई बढी दिलाएको समेत अपीलको मनासिव नदेखिएकाले नम्बरीबमोजिम पुर्‍याई दिएको अमिनीकै इन्साफ मनासिव ठर्हछ । तर जसको नम्बरी ठहरे पनि पोखरी भनेको धर्म कृती हुनाले सो पोखरी आवाद गर्न र अब गिर्दा लगाई ढाक्न समेत पाउँदैन । सार्वजनिकलाई छाडी दिन पर्ने हुनाले अपीलसँग राय नमिलेकाले झगडीया झिकाई डिभिजन बेञ्चमा पेश गर्नु । नक्सा पास गर्न लागेको भन्ने उजुरीमा मुद्दाको विवरण समेत खोली नगरपालिकालाई जनाउ दिनु भन्ने ०१५।३।२३।२ को सिंगलबेञ्चको आदेश ।

      ८.    प्रतिवादी सुरजमलको वा.राम श्रेष्ठले दिएको तो.नं. ५९२ को निवेदनपत्रबमोजिमका वादी नथुमलको बाबु छाजुरामको र निजको दाजु सिउदत्त रायको अंशबण्डा भएको ९७ साल श्रावण १५ गतेको बण्डापत्र ऐजन श्रावण २६ गते पास भएको बण्डापत्रको नक्कल वीरगञ्ज माल रजिष्ट्रेशनबाट भगवानप्रसाद मारवाडीको र ऐजन बस्ने सुरजमल मदनलाल मारवाडीको जग्गा मुद्दा ९४ साल जेष्ठ २७ गते फैसला भएको नक्सा सहितको मिसिल वीरगञ्ज अमिनीबाट र भगवानप्रसाद मारवाडीसँग हरिनारायण माडवारीले कं.रु. २४०० लिई वीरगञ्ज बजारको घर फार्छ्या गरी दिएका । ९२ साल आश्विन ३० गते रजिष्ट्रेशन पास भएको फार्छ्यापत्रको नक्कल सदर रजिष्ट्रेशनबाट झिकाई आए पछि पेश गर्नु भन्ने ०१५।४।२८ को डिभिजन बेञ्चको आदेश ।

      ९.    अपीलाट, वादी नथुमलको वा.पुष्पराज झालाई र झिकाई आएका प्रतिवादी सुरजमलको वा.राम श्रेष्ठ चिरंजिविलालको वा.रामकृष्ण श्रेष्ठ समेतलाई राखी वादीतर्फको विद्वान वकिल सर्व श्री सिनियर एडभोकेट देवनाथप्रसाद वर्मा र प्लीडर हेरम्बप्रसाद उपाध्याय प्रतिवादीतर्फको विद्वान वकिल सर्वश्री एडभोकेट पद्मराज विष्ट प्लीडर पुरेन्द्रकुमार प्लीडर मुक्तिलाल झा समेतको बहस सुनी यो मुद्दा बुझ्दा अ.बं.१०६ नं. ले वादीको दावी पुग्न नसक्ने भन्ने प्रतिवादीहरूको वकिलको जिकिर भएकोमा भई आएको नक्सा हेर्दा अहिले झगडा दक्षिण पट्टी पर्न आएको र वादी नथुमलका बाबुहरूको बण्डापत्रमा हेर्दा वादीको भागमा दक्षिणतर्फ परेको देखिएकोले वादीको हक दावा पुग्ने नै हुँदा प्रतिवादीहरूको वकिलको जिकिरबमोजिम वादी खारेज गरी दिन ऐनले नमिल्ने हुँदा सोही अ.बं.१०६ नं. बमोजिम वादी दायर हुने भएबाट अब इन्साफतर्फ विचार गरिएमा प्रतिवादी सुरजमल समेतले बजार बस्ताको अवस्थामा घर बने जतिकै जग्गाको बेठको बिटौरीमा दर्ता गरी दिने गरेकोबाट बढी हुन आएको हो । सो बढी भएको जग्गा मेरो भोगको हो भनी प्रतिवादीमा जिकिरसम्म लिएको । मेरो नाउँमा दर्ता भएको छ भनी दर्ताको प्रमाण र तिरो तिरेको रसिद पेश दाखिल गर्न नसकेको । वादीले घर बनाउन दरखास्त दिईसकेपछि सो जग्गा हाल आवादीमा दर्ता गरी पाउँ भनी प्रतिवादीले दर्खास्त दिएको भन्ने कुरा मिसिलबाट देखिएकै र आफ्नु जग्गा भए हाल आवादीमा दरखास्त दिनुपर्ने आवश्यक थिएन । वादीका नाउँमा नम्बरी दर्ता भईरहेको देखिन आएको र सो जग्गा नापी गर्दा घटी देखिएकोले वादीका नाउँमा साविक नम्बरी जग्गा विगहा ।०।१ पाँच कठ्ठा छ धुर वादीको कायम गरी दिने प्रतिवादीका नाउँमा बढ् जग्गा बिगाहा ।।४.१। हाल आवादीबाट दर्ता हुन आएको जग्गाको मुद्दातर्फमा पोखरी, पोखरीको डिल इत्यादी कुराको उल्लेख नभएको र प्रतिवादीले सो दपोट मुद्दामा बयान गर्दा यस जग्गामा मुद्दा चलिरहेको कुरा देखाउन नसकेको समेत कारणले जग्गा बिराउनेको ४ नं. ले सो जग्गा प्रतिवादी सुरजमल चिरंजीवीलाल समेतको नाउँमा दर्ता रहन नसक्ने हुँदा बँझ्याई दिने ठहर्छ । प्रतिवादी चिरंजीवीलालका नाउँमा दर्ता भएको बढ् जग्गाको लागत काटी दिनु । उल्टिमा क.वन अपीललाई मोरू. १। जरिवाना गर्नु । तपसीलबमोजिमको गलत तहसिलमा दिई मिसिल नियमबमोजिम गरी पठाई दिनु ।

 

तपसील

देहायका प्रतिवादी के शुरू वीरगञ्ज अमिनकिा ०१२।११।३०३ का फैसला र ऐजन तहसीलका ०१२।१२।२।५ का लगतले गर्ने गरेको दण्ड भा.रू. ९।।।।।। क.वन अपीलका ०१३।३।२७।३ का फैसलाले नलाग्ने भनी फिर्ता दिने गरेकोमा हाल लाग्ने नै हुँदा अपीलको लगत काटी शूरूका फैसलाबमोजिमको लगत कायम गर्नु भनी वीरगञ्ज अ.त.लाई पुर्जी गर्ने कलम –चिरञ्जीवीलाल मारवाडी १ सुरजमल मारवाडी १ .....................१

वादी नथुमल शर्मा के क.वन अपीलका ऐजन मितिका फैसलाले गर्ने गरेको भा.रू. १० दस हाल नलाग्ने हुँदा असुल भए फिर्ता र नभए व्यहोरा जनाई लगत काटी दिनु भनी पुर्जी गर्ने कलम .............२

देहायका प्रतिवादीहरूके शुरू उपर अपील गरेवापत शुरू दण्ड भारू. ९।।।।।। को हा.का. १० नं. ले पहिला अपील हुँदा सयकडा १० ले भारू. १ दण्ड हुन्छ । वारिस हुँदा देहायबमोजिम असुल गर्ने भारू. १ चिरञ्जीवीलाल मारवाडीके आठ आना ।। सुरजमल मारवाडी के आठ आना ।।। वादी नथमुल शर्मा के जग्गा जितेमा जितावरी लिनु पर्छ कि भन्नालाई शुरूका फैसलाले जितावरी रू. १ लिने गरेकोमा अपीलका फैसलाबाट सो लगत काटेको नदेखिएकाले लिनु पर्दैन ...................३

वादीले नक्सा पास गराएको जग्गामा घर बनाउन दिनु भनी र प्रधान न्यायालयका फैसला समेतबाट बढ जग्गा ।।४.१। प्रतिवादी चिरञ्जीवीलालका नाममा दर्ता भएको देखिएको हाल माथि इन्साफ खण्डमा लेखिएबमोजिम निजका नाममा दर्ता रहन नसक्ने भएकाले सो दर्ताको लगत काटी सो दर्ता गराएको बढ जग्गा ।।४.१। मध्ये वादीको नपुग ऽ३।२।।। साविक १५५ नं. को ठहरिएकाले सो बाहेक ।।.।।४क।। जग्गा बझाई दिनु भनी वीरगञ्ज नगरपालिकालाई ऐन सवालको रीत पुर्‍याई पुर्जी गरी दिनु भनी मिसिल शुरू वीरगञ्ज अमिनीमा पठाइ दिनु .................४

वादी नथुमलके वकिल श्री विद्वान सिनियर एडभोकेट देवनाथप्रसादलाई राखी बहस गराएकोले सर्वोच्च अदालत नियमावली २४ दफाबमोजिम एकपटक बहस गराएको फीस मोरू. २०। वीस रूपीयाँ प्रतिवादी सुजमल चिरञ्जीवीलाल समेतको जायजात देखाई दण्ड स.का ३६ नं. का म्याद ३ बर्षभित्र वादीको दर्खास्त परे दस्तुर केही नलिई ऐन सवालको रीत पुर्‍याई भराई दिनु भनी अ.त.बिगो फाँटमा लगत दिनु ......................५

कटरवन अपीलका देहायका मानिसके इन्साफ उल्टिमा हा क १५ नं. ले तजबिजी मोरू १। एक जरिवाना हुन्छ असुल गर्ने मोरू १ का.मु.अ.ख.ज्वालाप्रसाद गौतम का.ई. जुद्ध सडकके पचहत्तर पैसा ।७५ वि.सिद्धिलाल श्रेष्ठ धनकुटा पचिस पैसा ।२५

अपीलले शुरूलाई गर्ने गरेको जरिवानाको लगत काटी दिनु पर्छ कि भन्नालाई शुरूको पनि केही गल्ती भएकोले सो लगत काट्न पर्दैन ......................६

 

इति सम्वत् २०१६ साल बैशाख १२ गते रोज २ शुभम् ।