निर्णय नं. ४० - थुनछेक

निर्णय नं. ४०                   ने.का.प. २०१६

स्पेशलबेञ्च

प्रधान न्यायाधीश श्री हरिप्रसाद प्रधान

न्यायाधीश श्री भैरवराज पन्त उपाध्याय

न्यायाधीश श्री भगवतीप्रसाद सिंह

ठा.नं. २०३

निवेदक      : कृष्ण खत्री क्षेत्री

विरूद्ध

विपक्षी : भक्तपुर मैजिष्ट्रेट

मुद्दा : थुनछेक

(१)   नेपाल अन्तरिम शासन विधान, २००७ को दफा ३६– ऐन सवाल बर्खिलाफ काम गरेकोमा प्रधान न्यायालयबाट ऐनबमोजिम गराउन आदेश भएमा–अटेर गर्नेले असयोग गरेको देखिने ।

     ऐन सवाल बर्खिलाफसँग मानिस थुनामा राखी कारवाई गरेकोमा उजुर परी प्रधान न्यायालयबाट ऐनबमोजिम गराउन आदेश भई आफ्नो गल्ती सावित भईसकेपछि बहाना गरी ऐनबमोजिम नगरी ऐनले थुन्न नहुने मानिसलाई थुनी राख्नु कार्यपालिकाबाट न्यायपालिकासम्बन्धी कारवाई गर्नमा नेपाल अन्तरिम शासन विधान ३६ दफाले बर्खिलाफ असहयोग गरेको प्रष्ट देखिन्छ ।

(प्रकरण नं. ६)

(२)  गैरकानूनी तरिकासँग मानिस थुनामा राखी कारवाई गर्ने र न्यायपालिकासँग असहयोग गर्ने मानिस–सजाय भागी हुने र त्यसले गरेको कारवाई बदर हुने ।

     भक्तपुर मैजिष्ट्रेट सवालको मजबुन नबुझी कारवाई गर्नु भएमा कानूनबमोजिम निर्णय गर्ने । यस प्रधान न्यायालयलाई अधिकार भएकोले उहाँले असहयोग गर्नु भए तापनि न्यायालयले आफ्नो कर्तव्य पालन गर्नैपर्ने हुन आएकोले बेकानूनी तरिकासँग मानिस थुनामा राखी कारवाई गरेमा र मिसिल कागज नपठाएमा समेत भक्तपुर मैजिष्ट्रेट सजाय भागी हुनुपर्ने नै ठहरिन्छ । मैजिष्ट्रेटले गरेको कारवाई बेकानून देखिन ठहर्न आएकोले सो कारवाई बदर गरीदिने ।

(प्रकरण नं. ८ र १०)

फैसला

            १.     यसैसाथ पेश गरेको ०१२।१।१२ मा गृह विभानगबाट नक्कल लिएको पर्चाबमोजिमको पर्चा नेपाल प्रेस असन त्यौडमा छपाई प्रचार गरेको छापा पर्चा पनि यसै साथ छ । सो पर्चा प्रचार गरे भनी भक्तपुर मैजिष्ट्रेटले ०१२।१।६ गते मेरा भतिजा ताराबहादुरलाई थुनामा राखेकोले तुरून्त थुनाबाट मुक्त गरी पाउँ भन्ने समेत कृष्ण खत्री को तो.नं. ८१०८ को निवेदनपत्रमा यसमा अघि कुनै आदेश भएको छैन र व्यहोरा साँचो भए यो बिन्तिपत्रको र साथै पेश गरेको पर्चाको समेत १ प्रति नक्कल र मोगबमोजिमको आदेश किन हुनु नपर्ने हो यो दाखिल भएका मितिले ७ दिन भित्र लिखित जवाफ दिई थुनुवालाई समेत प्रधान न्यायालयमा हाजिर गराउनु भनी मैजिष्ट्रट भक्तपुरलाई लेखि पठाई बहसको लागि एटर्नी जनरललाई पठाई दिनु भनी उक्त लेखिएको व्यहोरा र बिन्तिपत्र पर्चाको नक्कल सेक्रेटरी गृह बिभागमा समेत लेखि पठाई आएपछि डिभिजन बेञ्चमा पेश गर्नु भन्ने ०१२।१।१४ मा श्री माननीय प्रधान न्यायाधीश हरिप्रसादको आदेश भएको ।

            २.    सरकारको पक्षपाती नीतिको विरूद्ध अवाज उठाउनु होस भन्ने सिर्षक भएको (१) भक्तपुरमा कन्या हाईस्कुल र कालेज तुरून्त खोलीयोस् भन्ने समेत पृथक–पृथक ७ माँग लेखिएको जनअधिकार सुरक्षा समिति भक्तपुरको पर्चाको सिरमा यो पर्चा २१।१२।११ मा पास भएको हो भने र गृह बिभागको छाप भन्ने समेत जनिएको निवेदकले दाखिल गरेको पर्चा नक्कल बिन्तिपत्र साथै आएको ।

            ३.    निवेदनमा भएको आदेशबमोजिम १२ साल बैशाख २६ गते लिखित जवाफ र थुनुवा समेत हाजिर गराउनु होला भनी बिन्तिपत्र पर्चाको नक्कल समेत पठाई भ.पु.मैजिष्ट्रेटलाई र एटर्नी जनरललाई पठाई दिनु होला भनी सेक्रेटरी गृह बिभागलाई समेत प्रधान न्यायालयबाट लेखि गएकोमा यस मुद्दामा श्री मैजिष्ट्रेट बल्लभजीसँग २।४ कुरा सोध्न जरूरी भएकोले मुद्दा ३० गतेमा सुनुवाई होस भन्ने एटर्नी जनरलले र प्रचार गरेको पर्चा गृह बिभागबाट पास गरी दिएको भन्ने हकलाई बुझ्न लेखि गई रहेकै छ बुझी आएको छैन तारा बहादुरलाई उक्त पर्चा निजको समितिबाट पास गरी लगेमा बढाएमा समेत सावितै हुँदा कमिश्नर मैजिष्ट्रेटको सवालले छोड्न नमिल्ने भई उक्त सवाल बमोजिम नै कारवाईलाई हिसासतमा रहेको हो । उक्त सवालको १ नं. को (व) दफामा लेखिएको व्यवहोरा समेत पेश गरी भएको आदेशको सूचना गर्नु होला भन्ने भ.पु.मैजिष्ट्रेटले २८।१।१२ मा लेखि पठाउनु भएको व्यहोरा समेत पेश हुँदा थुनुवा समेत दाखिल नगर्नु भएकोले प्रधान न्यायालयको आदेशको अपहेलना गरेमा तपाँई उपर कानूनी कारवाई किन हुनु नपर्ने हो त्यसको लिखित जवाफ र अघिका आदेशबमोजिम ०१२।२।२ का दिन १२ बजे मिसिल फायल र थुनुवालाई समेत प्रधान न्यायालयमा हाजिर गराई स्वयं मैजिष्ट्रेटज्यू समेत हाजिर हुनु होला भनी लेखी पठाई आएपछि पेश गर्नु भन्ने ०१२।१।३० गते डिविजनबेञ्चबाट आदेश भएको ।

            ४.    सो आदेशबमोजिम प्रधान न्यायालयबाट लेखि गएकोमा प्रधान न्यायालय ऐनको ४ दफा अनुसार प्रधान न्यायालयको अपहेलनासम्बन्धी सजाय गर्ने अख्तियार छ भन्नेसम्म लेखिएको । तर अपहेलना र त्यससम्बन्धी सजायको बिवरण समेतको कुनै दफा खुलेको नदेखिएको प्रचलित मुलुकी ऐनमा लेखिए अनुसार म तर्फबाट कुनै अपहेलना भएको छैन भन्ने समेत ०१२।२।२ मा जवाफ लेखि पठाउनु भएको व्यहोरा र हाजिर हुनुु आउनु भएको एटर्नी जनरल समेत राखी पेश हुँदा थुनुवा र मिसिल दाखिल नगरेकोबाट मिसिल खडा भएको रहेनछ भन्ने शंका भएकोले बेकानूनी तरिकाबाट मानिस थुनुवामा रहेको रहेछ भन्नुपर्ने हुन आएबाट थुनुवा ताराबहादुरलाई तुरून्त हाजिर जमानी लिई ०१२।२।१०।३ का दिन प्रधान न्यायालयमा हाजिर हुन जानु भनी तारिख तोकी सो दिन मिसल लिई मैजिष्ट्रेट आफैं हाजिर हुन आउनु होला भनी अन्तिम सूचना दिई यो मुद्दा स्पेशलबेञ्चमा पेश गर्नु भन्ने ०१२ साल जेष्ठ २ गतेको प्रधान न्यायालय डिभिजन बेञ्चको आदेश ।

            ५.    सो आदेशबमोजिम अन्तिम सूचना गएकोमा बेकानूनी तरिकाबाट थुनिएको नभई कानूनबमोजिम नै मिसिल खडा भई कारवाई भईरहेकोले जमानी लिई छाड्न नमिलेकोले सूचना गरेको छु भन्ने ०१२।२।२ मा र मलाई परेको बाधाबारे सरकारमा जाहेर गरी राखेकै हुँदा निकासा पाउँनासाथ सूचनागर्ने छु भन्ने ०१२।२।१०।३ मा भ.पु. मैजिष्ट्रेटले लेखि पठाउनु भएको ।

            ६.    यसमा थुनुवा र मिसिल दाखिल नगरेकोबाट मिसिल हेर्न नपाएकोले त्यसै गतिरोध भई बस्न मनासिव नपरेकोले निवेदकबाट दाखिल हुन आएकै कागजपत्रहरू हेरी फैसला गर्नुपर्ने हुन आई विचार गर्दा, थुनुवा पुर्जिको नक्कल भनी उजुरवालाले दाखिल गरेको नक्कलमा हेर्दा यस अफिसका नाउँमा भएको सवालको १ नं. को (व) धाराबमोजिम थुनुवामा राख्नु पर्दा थुनुवा पुर्जी दिएको छ भन्ने लेखिएकोमा उक्त (व) दफा हेर्दा श्री ५ महाराजाधिराज र उहाँका राजपरिवार तथा कानूनद्वारा स्थापित सरकारलाई द्वेष र घृणा उत्पन्न गर्ने प्रयत्न गर्छ भन्ने पुरा प्रमाण पुगेकोमा त्यस्ता व्यक्तिलाई तीन बर्षसम्म मैजिष्ट्रेटले कैद सजाय दिन सक्ने छन भन्ने समेत लेखिएको त्यसमा पनि कारवाईलाई नै हिसासतमा राख्नु भन्ने केही नलेखिएको सरकारले गरेको काममा द्वेष, घृणा नफैलाई आलोचना गरेकोमा र त्यस्तो सरकारी कारवाईलाई न्यायोचित उपाएले परिवर्तन उद्देश्यले गरेको कामलाई (व) दफाबमोजिम सजाय गर्न हुँदैन भन्ने (श) दफामा लेखिएको र दाखिल हुन अएको पर्चा नक्कल हेर्दा पनि आफ्नो समस्या हल गराउने माँगहरू देखिन आएकोले सरकारको पक्षपाती नीतिको विरूद्व आवाज उठाउनु होस भन्ने बारेको पर्चा बाँड्ने टास्ने प्रचार गर्ने काम भएको हो भनी सावित बयान भएकोले थुनामा राखिएको भन्ने थुनुवा पुर्जी नक्कलमा लेखिएकोमा निवेदकले देखिएको नक्कल पर्चाको सिरमा २१।१२।११ मा पास भएको हो भन्ने जनिई हेमचन्द्र भन्ने दस्तखत र गृह बिभागको छाप समेत लागेको देखिएकोले ऐनले पास गर्न नहुने पर्चा पास गरेको ठर्हर्न आए त्यसको उत्तरदायित्व सो पास गरी दिने अधिकारी उपर नै हुन आउने हुँदा थुनुवा ताराबहादुरको दोष केही नदेखिने कुरा समेतको ख्याल विचार नराखी सरकारको अङ्ग हाफ्नो तालुक गृह बिभागबाट पास भएको पर्चा बाँड्ने टाँस्ने प्रचार गर्ने काम भएको हो भनी बयान गर्नेलाई (व) दफाबमोजिमको सजाय हुने कसूरमा सावित भएको भनी कारवाईलाई हिरासतमा राखेको मनासिव ठहर्न नसक्ने भई भ.पु.मैजिष्ट्रेटले गर्नु भएको कारवाई बेकानूनी देखिँदा प्रधान न्यायालय ऐनको २७ दफा प्रयोग गरी थुनुवालाई हाजिर गराउनु र स्वयं आउनु होला भनी लेखी पठाउँदा नत मिसिल नथुनुवा पठाउनु भयो त्यसमा मिसिलै नभएको भन्ने शंका भएकोले थुनुवालाई हाजिर जमानीमा छाडी प्रधान न्यायालयमा हाजिर हुन जानु भनी तारिख तोकी दिनु होला भनी फेरी आदेश भई जाँदा पनि जमानीमा नछाडी सरकारमा जाहेर गरेको छु भनी लेख्नु भएकोमा तारिखका दिन एटर्नी जनरल हाजिर हुनु भई भ.पु.मैजिष्ट्रेटले प्रधान न्यायालयलाई दिनु भएको जवाफ बाहेक अरू केही भन्नु छैन भन्नु भएको र सरकारमा जाहेर गरेको छु भन्ने मैजिष्ट्रेटजीको जवाफ लेखाईलाई पनि थुनुवा ताराबहादुरलाई पक्री थुनामा राख्ने सरकारी आदेश भएको नदेखिएको त्यसमा मानिसलाई आफ्ना मनोमानि गरी नलाग्ने सवालको दफा लगाई थुनामा राखेको र अघि पटक–पटक लेखी जाँदा सरकारमा जाहेर गरेको भन्ने जवाफ दिनै नसकी अन्तिम सूचना भएपछि मात्र सरकारमा जाहेर गरेको छु भन्ने जेष्ठ १० गते जवाफ लेखि पठाउनु भएको र सरकारमा जाहेर गरेकोबाट थुनामा राख्नु पर्ने निकासा भई आएमा उसै बखत भई आएका निकासाबमोजिम गरे हुनेमा ऐन सवाल बर्खिलाफसँग मानिस थुनामा राखी कारवाई गरेकोमा उजुर परी प्रधान न्यायालयबाट ऐनबमोजिम गराउन आदेश भई आफ्नो गल्ती सावित भईसकेपछि सरकामा जाहेर गरेको छु भन्ने बहाना गरी ऐनबमोजिम नगरी ऐनले थुन्न नहुने मानिसलाई थुनी राख्नु कार्यपालिकाबाट न्यायापालिकासम्बन्धी कारवाई गर्नमा नेपाल अन्तरिम सरकार ऐन, ३६ दफाले बर्खिलाफ असयोग गरेको प्रष्ट देखिन्छ ।

            ७.    यस्तै अवस्थामा टुल्कनाथको मुद्दामा उपत्यकाञ्चल कमिश्नरले त्यस बेलाको गृह मन्त्रालयलाई रिपोर्र्ट गरेको छु भनी गृह मन्त्रालयको आड लिई थुनुवा हाजिर नगराई थुनुवालाई नछाडी यस्तै असहयोग गर्नु भएमा न्यायसम्बन्धी काममा गतिरोध हुन जाने भएकाले प्रधान न्यायालयले कानूनी कारवाई गरी उ.का. क.लाई बेरीतसँग थुने वापत सजाय समेत गरेको देखिन्छ । सरकारमा जाहेर गरेको भन्ने कुराको आड लिई भ.पु.मैजिष्ट्रेटले न्यायपालिकासँग असहयोग गर्नु भयो भन्दैमा न्यायसम्बन्धी काममा गतिरोध हुन दिनु मनासिव नदेखिँदा निवेदकबाट पेश हुन आएकै कागजपत्रबाट नै यस मुद्दाको निर्णय गर्नुपर्‍यो । कार्यपालिकाले यस्तै असयोग गरी थुनुवा हाजिर नगरेमा यस प्रधान न्यायालयको फुल बेञ्चले श्री.ले.ज.मृगेन्द्र शम्सेरहरूको मुद्दामा र त्यसपछि फुलकोर्टले समेत यसै विषयमा श्री ५ महाराजाधिराजमा जाहेर गरेकोमा निकासा भएबमोजिम नै हुनाले अहिले यस विषयमा केही तोक भएको छैन ।

            ८.    उ.प.क.मै.को सवाल मैजिष्ट्रेटले नबुझ्नु भएमा कारवाईमा गडबड देखिनाले त्यस विषयको बोध कारवाईमा गडवड देखिनाले त्यस विषयको बोध गराउनलाई मैजिष्ट्रेटलाई झिकाई ऐनको बोध गराई पठाउने गरेकोले यस मुद्दामा पनि भ.पु.मै.लाई झिकाएकोमा सरकारमा जाहेर गरेको छु भनी नआउनु भएमा उक्त सवालको यथार्थ बोध गराउन नपाइएकोले हामीलाई खेद छ, तर भ.पु.मै.ले उक्त सवालको मजवुन नबुझी कारवाई गर्नु भएमा कानूनबमोजिम निर्णय गर्ने यस प्रधान न्यायालयलाई अधिकारभएकोले उहाँले असयोग गर्नु भए तापनि न्यायालयले आफ्नो कर्तव्य पालन गर्नैपर्ने हुन आएकोले बेकानूनी तरिकासँग मानिस थुनामा राखी कारवाई गरेमा र मिसिल कागज नपठाएमा समेत भक्तपुर मैजिष्ट्रेट तल लेखिएबमोजिमको सजाय भागी हुनु पर्ने नै ठहरिन्छ ।

            ९.    ०१२ साल बैशाख ६ गते देखी मानिस थुनिएको देखिँदा आजसम्म ।१।८ भएकोले बेरीतसँग थुनाको ८ नं. ले खाली थुनेको हुँदा महिनाको मो.रू. १५।– का दरले मो.रू. १९ र मिसिल कागजलाई लेखोट ताकिता गर्दा पनि नपठाएमा उहाँ हालै मात्र बहाल गर्नु भएको नयाँ हुनाले अ.बं.२७८ नं. बमोजिम मो.रू. ५। मात्र जरिवाना समेत दुवै कलमको जम्मा जरिवाना मो.रू. २४।– भ.पु.मैजिष्ट्रेटज्यू बल्लभशम्शेर जंगबहादुर राणा पुल्चोकलाई जरिवाना हुन्छ । तहसिलमा लगत दिनु ।

            १०.    मैजिष्ट्रेटले गरेको कारवाई बेकानून देखिन ठहर्न आएकोले सो कारवाई बदर गरी दिने ।

            ११.    भ.पु.अदालत तहसिल मार्फतको खोरमा थुनिएको छ भनी निवेदकले छलफलमा भनेकाले निज थुनुवा ताराबहादुरलाई लेखौट दाखिल हुनासाथ तुरून्त छाडी दिनु भनी भक्तपुर अदालत तहसिललाई लेखि पठाई दिनु ।

            १२.   निज थुनुवालाई तुरून्त छाडी दिनु भनी भ.पु.अ.तहसिलमा प्रधान न्यायालयबाट पनि लेखी जाने भएकोले त्यहाँबाट पनि सो बमोजिम गर्नु गर्न लगाउनु होला भनी यो फैसलाको बोधार्थ १ प्रति श्री सेक्रेटरी गृह बिभागमा पठाई दिनु ।

            १३.   यो फैसला १ प्रति बोधार्थ श्री ५ महाराजधिराजका हजुरमा जाहेर गर्न मौसुफका प्रिन्सीपल सेक्रेटरी छेउ पठाई दिनु ।

 

बोधार्थ

 

श्री ५ महाराजधिराजका हजूरमा

श्री सेक्रेटरी, गृह बिभाग

 

इति सम्वत् २०१२ साल जेष्ठ १३ गते रोज ६ शुभम् ।