निर्णय नं. ६८२९ - ज्यान
निर्णय नं. ६८२९ ने.का.प. २०५६ अङ्क १२
संयुक्त इजलास
माननीय न्यायाधीश श्री कृष्णजंग रायमाझी
माननीय न्यायाधीश श्री दिलीपकुमार पौडेल
संवत २०५० सालको फौ.पु.नं. ... ८०१
फैसला मितिः २०५६।६।३।२
मुद्दाः ज्यान ।
पुनरावेदक
वादीः लालबहादुरको जाहेरीले श्री ५ को सरकार
विरुद्ध
प्रत्यर्थी
प्रतिवादीः अछाम जिल्ला विनायक गा.वि.स. वडा नं. ६ वस्ने टिका कठायत
§ मृतक मिना शाहीलाई प्र.टिका कठायतले मार्नु पर्ने सम्मको रिस इवी कारण नभएको र जोखिमी हतियार पनि प्रयोग नभएको, लुकी चोरीकन प्रहार गरेको पनि नदेखिएको र आफ्नो जग्गामा घास काटेको कुरामा तत्काल उठेको रिस थाम्न नसकी मार्छू भनी तल मिना शाहीलाई देख्दा देख्दै आवेशमा आई माथिबाट ढुंगा लडाउंदा सोही ढुंगाको चोट मिना शाहीको टाउको जस्तो जोखिम ठाउंमा लाग्न गई तत्कालै निजको मृत्यु भएको देखिंदा ज्यान सम्वन्धी १३ नं. आकर्षित हुन नसक्ने ।
§ मिना शाहीको मृत्यु आफूले पाली राखेको खरकिलो जग्गामा मनाही गर्दा पनि अटेर गरी घांस काटी रहेको कारणबाट तत्काल रिस उठी सोही रिसको आवेशमा तल तिर घांस काटी रहेको मिना शाही समेतका व्यक्तिहरु भएको थाहा हुंदा हुंदै माथिबाट ढुंगा लडाई सोही लडाएको ढुंगा मिना शाहीको टाउकोमा लाग्न गई सोही चोटबाट मिना शाहीको मृत्यु भएको भन्ने कुरा मृतक मिना शाहीलाई लागेको चोट तथा लाश जांच प्रकृति मुचुल्का शव परीक्षण प्रतिवेदन एवं चश्मदित भनिएका जनक बहादुर शाही, फुयान शाही, डल्ली दमिनीको प्रहरी समक्ष गरेको कागज एवं अदालत समक्ष गरेको वकपत्रबाट पुष्टि हुन गएको समेतबाट प्रतिवादी टिका कठायतलाई ज्यान सम्वन्धी महलको १४ नं. वमोजिम १० वर्ष कैदका सजाय गर्ने ठहर्याएको शुरु अछाम जिल्ला अदालतको फैसला सदर भै पुनरावेदन अदालत दिपायलबाट भवितव्य ठहराई सजाय गरेको इन्साफ मिलेको नदेखिंदा सो हद सम्म उल्टी हुने ।
पुनरावेदक वादीः
प्रत्यर्थी प्रतिवादीः
अवलम्वित नजिरः
फैसला
न्या.दिलीपकुमार पौडेलः पुनरावेदन अदालत दिपायलको मिति २०५०।५।२१ मा भएको फैसला उपर यस अदालतमा पुनरावेदन पर्न आएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त विवरण तथा निर्णय यस प्रकार छ ।
२. मिति २०४९।३।२६ गतेका दिन श्रीमती मिना शाही गाउंकै डिल्ली साउद डल्ली दमेनी, फयाना शाही, जनक बहादुर शाही, नर बहादुर शाही सर्जन बहादुर शाही समेतको साथमा पडेनी भन्ने जंगलको केही भाग टिकाले कव्जा गरि पाली राखेको खर मेलो नजिर धार काट्न जांदा टिका कठायत सो ठाउंमा आई मेरो पाली राखेको खर मैले काटी लिने विचारले यहा आएको म यो भीर माथि गाई भैसी चराईवसी रहेको छु । तिमीहरु यहांबाट हिड होइन भने म माथिबाट पथ्थर लडाई मार्नेछु यो मीना शाहीले मथत जमाई तिमीहरुलाई यहां ल्याएकी गतवर्ष मेरो वुवाले डोका चप्पल खोसी लिंदा पनि चेतेकी छैन भनी निज टिका कठायत माथि तर्फ लागेको थियो र सो को १५-२० मिनेट पछि निज टिका कडायतले माथिबाट ठुला ढुंगा खसाली सो ढुंगाले मिनाको टाउको र कन्चटमा लागि तत्तकाल सोही ठाउंमा मृत्यु भएकोले निज टिका कठायत माथि ज्यान सम्वन्धीको ऐन वमोजिम कारवाही गरि पाउं भन्ने लाल बहादुर शाहीको जाहेरी दरखास्त ।
३. पडेनी चीप्ले खोज्सो भन्ने ठाउंमा रहेको ८ फिट चौडाइ, १० फिट लम्वाइ त्रिकोण आकारको ढुंगा देखि अन्दाजी ३ फिट दक्षिण पश्चिममा रहेको घटनास्थल खनिएको ठाउंमा काटिएको ४।५ मुठा घांस रहेको सो देखि वर ६ फिट सम्मको दुरीमा घांस झारहरु माडिएको भांचिएको देखिएको सो काटेको घांस खसालिएको ठाउंमा २ ओटा ढुंगामा रहगतको टाटो देखिउको घटनास्थलको पश्चिम र पुर्वमा खर मेलोको भीर स साना वोतल र घटनास्थल भनिएको ठाउंबाट अं. २ किलोमिटर दक्षिण तर्फ पर्ने जाम डोप्ने डाडामा पाल भित्र मृतकको लास उत्तर सिरान दक्षिण खुटृा भगान्ने भन्ने जातको नौ फिट लम्वा भएको काठमा छिपाको कपडा डोरी वनाई सो गाठो फुकाई लासलाई सोही कपडामा सुताई लासको ठाउको पछाडी पटिृ गर्दन देखि माथि ५ गहराई २ लम्वाई घाउ एक सो भन्दा माथि २ लम्वाई १ गहिराई भएको घाउ १ वायां कानको माथि १ गहिराई १ लम्वाई भएको घाउ १ घुडा देखि पैताला सम्म सुनएिको दुवै खुटृाको वुढी औलामार्किन कपडाको डोरीले पातलो टुक्राले दुवै हातको वुढी औला समेत सेतो मार्किन कपडाको डोरीले वांधेको हात नाडी देखि कुहीना सम्म थिचिएको डाम देखिएको हातको नाडी देखि कुनासम्म फोका उठेको शरिरको खुला भागमा छाला खुइली फोका उठेको शरिरको विभिन्न भाग फुलेको टाउको देखि आंखा सम्म वहुसंख्यक किराहरु लागेको लास सडेको दुर्गान्ध आउने गरेको आंखा नाक मुखको आकृति छुट्याउन नसकिने गरि किरा लागि खाएको जिव्रो मुख खुला रही किराले ढाकेको आंखाको नानी वाहिर निस्की किरा लागेको पिठ्यूमा छाला खुईलिएको छाती स्तनमा केही चोट पटक लागेको निल डाम नभएको योनीव्दार फोका उठी फुटी पानी वगेको पलव्दारबाट दिसा निस्केको भन्ने समेत लास जांज प्रकृति मुचुल्का ।
४. २०४९।३।२६ गतेका दिन मिना साही संग घांस काट्न गएको र मिना समेतका मानिस टिका कठायतले पालेको खर फगालो देखि वाहिर घांस काटी रहेको थियौ । सो वखत निज टिका कठायत आफ्नो खर फगालोमा आई यहां घांस काट्ने को हो ? घांस नकाट गैहाल नत्र तिमीहरुलाई मार्नेछु भनी टिका कराउंदा तिम्रो जग्गामा छैनौ भनी हामीले भनेकोमा टिका कठायत माथि तिर गई हाल्यौ । निज गएको १५ मिनेटपछि निजले माथिबाट फालेको ढुंगाहरु मध्ये १ ढुंगा मिना साहीलाई लागि मृत्यु भएको त्यसपछि हामी घांस काट्न गएका नर बहादुर सर्जन बहादुर डिल्ली साउद समेत भई काठ काटी लासलाई काठमा वांधी घटनास्थलबाट वोकी विनायक थानामा लग्न भनी जमाने जमाने होस भन्ने ठाउंमा ल्याएको हो भन्ने समेत व्यहोराको एकै मिलानको डिल्ली साउद जनक बहादुर साही फ्याना साही डिल्ली दमेनी नर बहादुर साही, सर्जन बहादुर साही समेतको प्रहरीमा भएको कागज
५. Fracture of the skull (occipital bone) causing cardiac and respiratory assert भन्ने समेत व्यहोराको अछाम जिल्ला अस्पताल मंगलसेनको लास जांज प्रतिवेदन ।
६. टिका कडायतले माथिबाट लडाएको ढुंगा लाग्न गै मिना साहीको मृत्यु भएको हो भन्ने कुरा सुनेका हौ भन्ने वचन सिं धामी नयन साउद नन्दा साही प्साद साही विरे दमाई मिन बहादुर वोरा समेत ६ जनाको र माथिबाट आएको ढुंगा लागि मिना साहीको मृत्यु भएको हो जाहेरवालाको जाहेरी र प्रहरीमा कागज गर्ने केटाहरुको व्यहोरा झुठ्ठा हो भन्ने धने जैसी समेत ६ जनाको सर्जमिन मुचुल्का ।
७. पोहोर साल मेरो श्रीमतीको आसीर डोको टिकाको वावुले खोसी लगेको हो मेरो घर परिवार र निज टिकाको घर परिवार वीच कुनै रिसइवि थिएन भन्ने मृतकको लोग्ने चक्रबहादुर शाहीको प्रहरीमा भएको कागज ।
८. टिका कडायतले माथिबाट ढुंगा लडाई तपाइको छोरीलाई मार्यो भनी अम्मर साहीले भेनकोले थाहा पाएको हुं भन्ने मृतकको वावु विर्ख बहादुर साहीको प्रहरीमा भएको वयान ।
९. पोहोर साल मेरो वुहारी घांस काट्न गएको समयमा ढीकाको वावुले आसी डोकी चप्पल खोसी लिएको भन्ने कुरा सुनेको हुं भन्ने मृतकको ससुरा रण बहादुर साहीको प्रहरीमा भएको कागज ।
१०. टिकाको कसुर गरेको इन्कार गरे सम्मको व्यहोरा मुनासिव काफिक एवं विश्वसनीय नभएको र मिसिल साथ संलग्न जाहेरी प्रहरीमा कागज गर्नेहरुको कागज व्यहोरा सर्जमिनका ६ जनाको व्यहोराबाट जाहेरी समर्थन हुनुको साथै निज टिकाले ढंगा लोटाई मानिस मार्ने उक्त कार्य मु. ऐन ज्यान सम्वन्धी महलको १ नं. वमोजिम कानूनले निषेधीत कार्य भएको कारण उक्त कसुरमा निज प्रतिवादी टिका कडायतलाई ज्यान सम्वन्धी महलको १३(३) नं. वमोजिम सजायको माग दावि भएको प्रहरी प्रतिवेदन ।
११. २०४९।३।२६ गतेका दिन चिफले घटृो भन्ने खर मेलामा घांस काट्न गएको थिंए। सो खर मेलाबाट दिनको २ वजेतिर घांस काटी आफ्नो भैसी गोठ गोरु पानीमा आएको थिए म आएको समयमा मेरो घांस खर मेलाबाट २०० मिटर जति टाढाको चिप्ले पडो भन्ने खर मेलामा मैले नचिनेको ४।५ जना केटाकेटीहरु खर काटी रहेको थिए । म आई हालै म मेरो ठोठ पानीमा पुगेपछि सो दिनको ४।३० वजेको समयमा पानी पटिृको चिप्ले पडो भन्ने खर मैलामाको मानिस लडी मरेको भन्ने हो हल्ला मैले गोठ छानामा सुनेको हुं सो मरेको लासर्ला १०।१२ जना मानिस भइ चिफेल पडाको खर मेलाबाट लास लाई वोकी २ कि.मि. टाढा पर्ने निगडाको नजिक ल्याई राखे पछि गाउंबाट धेरै मानिस आई देखेको हुं सांझ परि सकेको हुंदा सो मरेको लास कसको हो मलाई केही थाहा भएन । मैले मृतक मिना साहीलाई कुनै कर्तव्य गरि मारेको छैन । मैले भीरको माथिबाट ढुंगा पनि खसालेको होइन । सो २६ गतेको २ वजे नै खर मेला चिफले भन्ने ठाउंबाट गैरुपानीमा आई सकेको छु । मैले मिनालाई मानु पर्ने कारण नै छैन । मिना कर्तव्यबाट मरेकी भए घटना घटेको पारीको चिफले पडी भन्ने ठाउंबाट २ कि.मि. टाढा पर्ने पिनै गडाको नजिकमा लिई राख्नू पर्ने अवस्था हुदैनथ्यो । ढुंगा समेत वरामद हुनुपर्ने सो समेत नभएको कारणले जाहेरी दरखास्त सम्पूर्ण व्यहोरा झुटृा हो । मृतक लास मिना साहीको हो भन्ने कुरा मैले २०४९।३।२७ गते सुनेको हुं । जाहेररवालासंग मेरो परिवारको मेरो चक्र जग्गा खर मेला समेतमा रिसइवि थियो सोही रिसइविको कारणले गाउं घरका ठालुमानिको भनाई लागि झुटृा जाहेरी दिएको हो । कसैको कर्तव्य भए लास घटनास्थलमा नै हुनु पर्ने कसैको कर्तव्य छैन मेरो पनि छैन । मिना साही भवितव्यबाट नै मरेकी हुन मेरो गाउंमा वचन सिं धामी समेतका मानिस नेपाली काग्रेस पार्टीका र म र मेरो परिवार ए.मा.ले. पार्टीका भएकाले मेलमिलाप नभै वादविवाद हुनै थियो । त्यसै रिसइवि कारणले मलाई कर्तव्य वाला हो भनी वकी लेखाई दिएका हुन । म निर्दोष छु । वचन सिं धामीका भनाईमा लागि सर्जमिनका मानिसले समेत मलाई कर्तव्यवाला हो भनी वकि लेखाई दिएका हुन निजहरुको भनाई झुटृा हो भन्ने प्र.टिका कडायतले अछाम जिल्ला अदालतमा गरेको वयान ।
१२. प्र.टिका कडायतबाट रु.२०००। धरौट लिई तारेखमा राख्ने भन्ने अछाम जिल्ला अदालतको २०४९।४।१८ को आदेश ।
१३. २०४९।३।२६ गतेका दिन वुहारी मिना पडेनी भन्ने ठाउंमा टिका कडायतको खर मेलामा घांस काट्न गएको थिइन । तिमी जाने भउ जाउ नत्र म ढुंगा लोटाएर मार्छू सधै मेरो खर मेलामा आई रहने भनेर टिका कडायतले धम्की दिएकोले प्र.कौमेलो छोडी ऐलानी मेलामा घांस काट्दै गरेको अवस्थामा यि मिना साही त वदमास रहीछ पार्टी जमाएर मेरा खर मेलामा घांस काट्न आउने भनी माथि गएर ठुलो ढुंगा लोटाएर वुहारी मिनाको टाउकोमा लागि प्र. टिकाले नै मारेको रहेछन जनक साही समेतले हल्ला गरी सकेपछि के भयो भनी घटनास्थलमा आई रगतको नाल वगेको वुहारी मरि सकेको हुंदा जाहेर गरेको हुं भन्ने जाहेरवाला लाल बहादुर साहीको अछाम जिल्ला अदालतमा भएको वकपत्र ।
१४. यसमा खडक रोकाय, साध्ने जैसी, प्रदिप सिं कडायत, लाल बहादुर डिल्ली प्रसाद, फ्याना साही र डल्ली दमीनी समेतले अछाम जिल्ला अदालतमा गरेको वकपत्र मिसिल संलग्न रहेछ ।
१५. मृतक मिना साही समेत र टिका कडायत वीचमा खर घांस काट्ने सम्वन्धमा पहिला विवाद भैसकेपपिछ पुनः फर्कि आई टिका कडायतले यहां घांस नकाट भन्दा मृतक मिना साही समेतले याहां हामी घांस काटछौ यो तिम्रो पर्दैन भन्दा म टिका सिं आवेशमा आई र राडीका छोरा छारी तिमीहरुलाई मार्छू भनी तल मिना साहीलाई देख्दा देख्दै माथिबाट ढुंगा लडाउंदा सो माथिबाट लडाएको ढुंगाको चोट मीनाको टाउको जस्तो जोखिम ठाउंमा लाग्न गै तत्कालै मिना साहीको मृत्यु भएको भन्ने तथ्य प्रमाणहरुबाट पुष्टि हुन आएकोले ज्यान सम्वन्धी १४ नं. वमोजिम प्र. टिका कडायतलाई १० वर्ष कैद हुने ठहर्छ भन्ने मिति २०४९।९।२९ गते अछाम जिल्ला अदालतको फैसला ।
१६. माथिबाट ढुंगा फाल्दा मानिस मर्न सक्छन भन्ने कुरा प्रतिवादीलाई थाहा थियो भन्ने कुरा सहजै अनुमान गर्न सकिने परिस्थितिमा प्रतिवादीको मृतक मिना साहीलाई मार्ने मनसाय भएको भनी प्रतिवादीलाई १४ नं. वमोजिम ठहर्याई गरेको फैसला वदर गरी शुरु प्रहरी माग दावि प्रतिवेदन अनुसार नै ज्यान सम्वन्धीको १३(३) अनुसार सजाय गरि पाउं भन्ने श्री ५ को सरकार तर्फबाट पुनरावेदन अदालतमा मिति २०४९।१२।२ गते परेको पुनरावेदन पत्र ।
१७. मलाई अछाम जिल्ला अदालतका जिल्ला न्यायाधीश श्री कृष्णप्रसाद कोइरालाले २०४९।९।२९ गतेका दिन ज्यान सम्वन्धीको १४ नं. वमोजिम १० वर्ष कैद गरेको फैसलामा आपसमा वाझिएका चश्मदीत गवाहहरुको वकपत्रलाई प्रमाण लिई, म घटना घटेको दिन मेरो गोठ छानामा रहेको तथ्यगत कुरालाई विचारै नगरी, मीना साहीलाई मार्नु पर्ने सम्मको मनस्थिति नभएको कुरालाई आवेश प्रेरित घटनाको संज्ञा दिई कानूनको गलत व्याख्या गरिएकोले सो फैसला वदर वातील गरि आरोपित कसुरलाई सफाई पाउं भन्ने प्र.टिका कडायतले मिति २०४९।१२।१२ मा कारागार शाखा अछाम मार्फत पुनरावेदन अदालत दिपायल डोटीमा दिएको पुनरावेदन पत्र ।
१८. ज्यान मार्ने उद्देश्यले प्रतिवादीले ढुंगा खसालेको नभई घांस नकाट भन्दा अटेर गरी घाँस काटी रहेको देखिएकोले तिनीहरुलाई त्यस ठाउबाट धपाउने उद्देश्यले खसालेको देखिन आउंछ। त्यसरी खसालेको ढुंगा अरु कसैलाई नलागी एउटा ढुंगाले मिना शाहीलाई लाग्न गई मिना साहीको मृत्यु हुन गएकोले प्रस्तुत मुद्दाको वारदात ज्यान सम्वन्धी महलको ५ नं. अन्तर्गत भवितव्य देखिन आउंछ । तसर्थ प्रतिवादीलाइ ज्यान सम्वन्धी महलको १४ नं. अन्तर्गतको कसुरदार ठहर गरिएको शुरुको इन्साफ उल्टी हुन्छ । प्रतिवादीले मानिस रहे भएको ठाउंमा होस नपुर्याई खसालेको ढुंगा मध्ये १(एक) ढुंगाले लागी मिना साहीको मृत्यु हुन गएकोले निज प्र. टिका कडायतलाई ज्यान सम्वन्धी महलको ६ को देहाय २ अन्तर्गत २(दुई) वर्ष कैद हुने ठहर्छ भन्ने पुनरावेदन अदालत दिपायलको २०५०।५।२१ को फैसला ।
१९. पुनरावेदन अदालतको उक्त फैसलामा चित्त वुझेन किटानी जाहेरी दरखास्त तथा वकपत्रमा प्रतिवादीको जग्गामा घांस नकाट भन्दा नमानेपछि मार्छु भनी ढुंगा खसाएको भन्ने उल्लेख भएको छ । उक्त कुरालाई सर्जन बहादुर जनकबहादुर समेतका व्यक्तिहरुको मौकाको कागज एवं वकपत्रले समेत पुष्टि गरेको छ । प्रतिवादीले अदालतमा आई वयान गर्दा समेत ढुंगा खसाएको होइन भन्न सकेका छैनन । मुद्दामा वुझिएका सम्पूर्ण साक्षी सरजमिनका व्यक्ति र वकपत्र समेतले प्र.टिका कडायतले जानी जानी मानिस मार्छु भनी ढुंगा खसाई सोही ढुंगाले मिना साहीलाई लाग्न गई मनसाय युक्त तरिकाबाट प्र. टिका कडायतले मारेको हुंदा निजलाई दुई वर्षमात्र सजाय गरेको पुनररावेदन अदालत दिपायलको त्रुटिपूर्ण फैसला वदर गरी अभियोग दावि वमोजिम सजाय गरि पाउं भन्ने समेतको वादी श्री ५ को सरकारका तर्फबाट यस अदालतमा पर्न आएको पुनरावेदन पत्र ।
२०. यसमा मृतक मिना साहीले प्रतिवादीले पालेको भन्ने खर काट्न आउने गरेकोमा टिका कडायतका वावु समेतले पहिले गतवर्ष पनि मनाही गरी डोको र चप्पल खोस लगेको, वारदात हुंदा पनि नमानेकोले वरावर अटेर गरेको भन्ने कारणबाट उसै मौकामा उठेको रिस थाम्न नसकी मृतक र निजका साथ घांस काट्न गएकाहरु समेत उपर माथिबाट ढुंगा लोटाइ प्रहार गर ज्यान मारेको कारदातको प्रकृतिलाई जाहेरी र जाहेरवालाले अदालतमा आई गरी दिएको वकपत्र र सर्जमिनको व्यहोराबाट समेत समर्थन गरेको देखिन्छ । सो प्रकृतिको वारदातलाई सरजमिनका चश्मदित व्यक्तिहरुको भनाईबाट सो समय पानी पनि नपरेको र घटनास्थल माथि गाई भैसी समेत केही नभएको देखिंदा गाई भैसी धपाउन वा अरु कामको लागि ढुंगा लोटाएको समेत दखिन नआएकोले पुनरावेदन अदालत दिपायलले शुरु जिल्ला अदालतको इन्साफ उल्टी गी भवितव्य ठहर गरेको इन्साफ फरक पर्ने देखिएकोले मुलुकी ऐन अदालती वन्दोवस्तको महलको २०२ नं. वमोजिम छलफलको लागि विपक्षी झिकाई नियमानुसार पेश गर्नु भन्ने यस अदालतको २०५५।१०।१४ को आदेश ।
२१. नियम वमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी निर्णयार्थ इजलास समक्ष पेश भएको प्रस्तुत मुद्दामा पुनरावेदकका तर्फबाट उपस्थित विद्वान उप न्यायाधिवक्ता श्री शेखरचन्द्र अर्यालले मृतक मिना साही समेतले प्रतिवादीका जग्गामा घांस काट्न लागेकोमा नकाट भनी जानकारी गराउंदा समेत अटेर गरी घांस काटि रहेपछि मार्छु भनी माथिबाट वर्साइ दिएको ढुंगाले मिना साहीलाई लाग्न गई सोही चोटबाट निजको मृत्यु हुन गएकोले प्र.टिका कडायतलाई भवितव्य ठहर्याई दुई वर्ष कैद हुने ठहर्याएको पुनरावेदन अदालतको त्रुटिपूर्ण फैसला वदर गरि अभियोग दावि वमोजिम हदैसम्मको सजाय गरि पाउं भनी वहस प्रस्तुत गर्नु भयो ।
२२. उक्त वहस समेतलाई ध्यानमा राखी मिसिल प्रमाणहरुको अध्ययन गरी निर्णय तर्फ विचार गर्दा पुनरावेदन अदालतको फैसला मिले नमिलेको के रहेछ सो सम्वन्धमा निर्णय दिनु पर्ने देखियो । निर्णय तर्फ विचार गर्दा प्रतिवादी टिका कडायतले माथिबाट ढुंगा खसाई मासिन मार्ने कार्य गरी मुलुकी ऐन, ज्यान सम्वन्धी महलको १ नं. वमोजिम कानूनले निषेधित गरेको कार्य भएको हुंदा निजलाई ज्यान सम्वन्धी महलको १३(३) नं. वमोजिम सजाय गरि पाउं भन्ने समेतको मुख्य प्रहरी प्रतिवेदन दावी रहेको देखिन्छ ।
२३. २०४९।३।२६ का दिन मृतक मिना साही समेतका मानिसहरु पडेनी भन्ने खरवारीमा घांस काट्न भनी गएको अवस्थामा टिका कडायतले यहां घांस नकाट भाग, यदि नमानेमा ढुंगा खसाई माने छु भनी धम्की दिंदा मृतक मिना साही समेतले नटेरी घांस काट्दा टिका कडायतले माथिबाट लडाएको ढुंगाले लागी मिना साहीको मृत्यु भएको हो भन्ने जाहेरवाला लाल बहादुर साहीको किटानी जाहेरी दरखास्त र निजले अदालत समक्ष व्यक्त गरेको कुरालाई घटना स्थलमा मौजुदा रहेका चश्मदित फ्याना शाही समेतको कागज तथा अदालत समक्ष गरेको वकपत्र लाश प्रकृति मुचुल्का, पोष्टमार्टम रिपोर्टबाट समेत मिना साहीको मृत्यु भएको कुरामा कुनै शंका रहेन । मृतक मिना साहीको मृत्यु कर्तव्य वा भवितव्य के बाट भएको हो ? भन्ने सम्वन्धमा विचार गर्दा मिना साहीले गत वर्ष प्रतिवादीको जग्गाको घांस काट्दा प्र.टिका रामको वावुले चप्पल डाको, घांस खोसी पठाएको देखिन्छ भने २०४९।३।२६ का दिन मिना साही समेत भै प्र.टिका कडायतको जग्गामा गई घांस काट्न लाग्दा यहां घांस नकाट भाग यदि घांस काट्छौ मने मार्ने छु भनी प्र. टिका कडायतले धम्की दिएको, घांस नकाट भन्दा अटेर गरी घांस काटेकोमा अव मार्छू भनी ढुंगा लडाई सोही ढुंगाले मिना साहीको टाउकोमा लागी सोही चोटबाट मृत्यु भएको भनी घटनास्थलमा मौजुदा रहेका डल्ली दमैनी, फ्यान साही र नरबहादुर समेतले प्रहरीमा र अदालत समक्ष गरेको वकपत्र, जाहेरी दरखास्त, जाहेरवालाले अदालत समक्ष गरेको वत्रपत्र, लाश प्रकृति मुचुल्का र पोष्टमार्टम रिपोर्टबाट समेत देखिन्छ ।
२४. प्रतिवादी टिका कडायतले अदालतमा आई वयान गर्दा आरोपित कसुरमा इन्कारी वयान गरेका छन तापनि घटनास्थलमा मौजुदा चश्मदित मानिसहरुको घटनास्थल भन्दा माथि गाई, गोरु केहि थिएनन भनी स्पष्ट रुपमा लेखाई दिएको र सो वारदातको समयमा पानी परी ढुंगा आफै लडी आउने अवस्था नरहेको पानी परी माटो गीलो भै आफै लडेको पनि नदेखिएको समेत कारणबाट गाई भैसीले लडाएको ढुंगाले लागी मिना साहीको मृत्यु भएको नभै प्र.टिका कडायतले लडाएको ढुंगाले लागि मिना साहीको मृत्यु भएको हो भन्ने प्र.टिका कडायतका साक्षी खडगै रोक्का, प्रदिप सिंह कडायत घटनास्थलमा मौजुद रहने भनिएका जनकबहादुर साही फ्याना शाही र डल्ली दमैनीको र जाहेरवालाको अदालतमा भएको वकपत्रबाट समेत मिना साहीको मृत्यु भएको पुष्टि हुन्छ । अव पुनरावेदन जिरिक अनुसार माग दावि वमोजिम प्र.टिका कडायतलाई ज्यान सम्वन्धी महलको १३(३) नं. आकर्षित भै सो अनुसारको सजाय हुने हो होइन भन्ने तर्फ विचार गर्दा मृतक मिना शाहीलाई प्र.टिका कठायतले मार्नु पर्ने सम्मको रिस इवी कारण नभएको र जोखिमी हतियार पनि प्रयोग नभएको, लुकी चोरीकन प्रहार गरेको पनि नदेखिएको र आफ्नो जग्गामा घास काटेको कुरामा तत्काल उठेको रिस थाम्न नसकी मार्छू भनी तल मिना शाहीलाई देख्दा देख्दै आवेशमा आई माथिबाट ढुंगा लडाउंदा सोही ढुंगाको चोट मिना शाहीको टाउको जस्तो जोखिम ठाउंमा लाग्न गई तत्कालै निजको मृत्यु भएको देखिंदा ज्यान सम्वन्धी १३ नं. आकर्षित हुन सक्ने देखिएन ।
२५. यसरी उपरोक्त प्रकरणहरुमा उल्लेखित तथ्य एवं कारणबाट मिना शाहीको मृत्यु आफूले पाली राखेको खरकिलो जग्गामा मनाही गर्दा पनि अटेर गरी घांस काटी रहेको कारणबाट तत्काल रिस उठी सोही रिसको आवेशमा तल तिर घांस काटी रहेको मिना शाही समेतका व्यक्तिहरु भएको थाहा हुंदा हुंदै माथिबाट ढुंगा लडाई सोही लडाएको ढुंगा मिना शाहीको टाउकोमा लाग्न गई सोही चोटबाट मिना शाहीको मृत्यु भएको भन्ने कुरा मृतक मिना शाहीलाई लागेको चोट तथा लाश जांच प्रकृति मुचुल्का शव परीक्षण प्रतिवेदन एवं चश्मदित भनिएका जनक बहादुर शाही, फुयान शाही, डल्ली दमिनीको प्रहरी समक्ष गरेको कागज एवं अदालत समक्ष गरेको वकपत्रबाट पुष्टि हुन गएको समेतबाट प्रतिवादी टिका कठायतलाई ज्यान सम्वन्धी महलको १४ नं. वमोजिम १० वर्ष कैदका सजाय गर्ने ठहर्याएको शुरु अछाम जिल्ला अदालतको फैसला सदर भै पुनरावेदन अदालत दिपायलबाट भवितव्य ठहराई सजाय गरेको इन्साफ मिलेको नदेखिंदा सो हद सम्म उल्टी हुने ठहर्छ । अरु तपसिल वमोजिम गर्नु ।
तपसिल
प्रतिवादी टिका कडायतके, माथि इन्साफ खण्डमा लेखिए वमोजिम पुनरावेदन अदालतको फैसला केही उल्टी भै शुरु अछाम जिल्ला अदालतको इन्साफ सदर हुने ठहरेकोले पुनरवेदन अदालतबाट कायम भएको लगत कटृा गरी शुरु अदालतको फैसला वमोजिम १०(दश) वर्षको कैद हुन्छ । थुनामा रहेको अवधि कटाई वांकी अवधिको लगत कायम गरि असुल गर्नु भनी शुरु अछाम जिल्ला अदालतमा लेखि पठाउनु .............. १
दायरीबाट मुद्दाको लगत कटृा गरी मिसिल नियमानुसार वुझाई दिनु ........... २
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.कृष्णजंग रायमाझी
इति संवत २०५६ साल आश्विन ३ गते रोज २ शुभम ............. ।