निर्णय नं. ४२ - आर्य समाजी

निर्णय नं. ४२             ने.का.प. २०१६

डिभिजन बेञ्च

(सल्यान अपील उपर)

प्रधान न्यायाधीश श्री अनिरूद्रप्रसाद सिंह

न्यायाधीश श्री बल्लभ शम्शेर ज.ब.रा.

फौ.डी.सा.नं. ७

वादी : पूर्णबहादुर थापा क्षेत्री

विरूद्ध

प्रतिवादी : बिष्णुबहादुर थापा क्षेत्री

मुद्दा : आर्य समाजी

(१)   कस–कसलाई आर्य समाजी मतमा ल्याए लगाए भन्ने किटानी उजुर नभएमा–सो मतमा गै सकेको र अरूलाई प्रचार गरी ल्याई सकेको नदेखिएमा–सरजमिनको आधारबाट पूरै कसूरबन्द ठहराई सजाय गर्न नमिल्ने ।

     आर्य समाज धर्म प्रचार गरी कुनै मानिसलाई त्यस धर्ममा लगाई सकेको भन्ने किटानी साथको उजुर नभएको र म पूजाआजा गर्दै छु भनी प्र. विष्णुबहादुर समेतले बयान गरेको पछि बुझिएका सरजमिनले केही शंका गरी लेखिदिएका छन तापनि आर्य समाजको मतमा गईसकेको र अरूलाई आफ्नो मतमा ल्याई सकेको र प्रचार गरेको समेत नदेखिएकोले सिंगलबेञ्चले ठहराएको इन्साफ मनासिव छ ।

(प्रकरण नं. १३)

(२)  सरजमिनले आर्य मतमा लागेका भन्ने लेखिदिएमा–अरूको धर्ममा खलल नगरी सो मतमा जान उद्योगसम्म गरेको भन्नु पर्ने ।

     धेरैजना सरजमिनले प्रतिवादीहरू आर्य मतमा लागेको भन्ने लेखिदिएका भएपछि अरू कसैको धर्म खलल गरेको नदेखिएकोले सो मतमा जान उद्योगसम्मगरेको भन्नु पर्ने ।

(प्रकरण नं. १२)

(३)  अदलको २९ नं. को २ दफा– विधर्ममा जान उद्योग गर्नेलाई–रू. ५०। जरीवाना हुने ।

     आर्य मतमा जान उद्योगसम्म गरेकोलाई अदलका २९ नं. का २ दफाले जनही रू. ५०। पचासका दरले जरिवाना गरे पुग्ने ।

(प्रकरण नं. १२)

फैसला

            १.     यसमा हुकुमबहादुर भन्ने हर्कबहादुर थापा क्षेत्री समेतले श्राद्ध समेत गर्नु पर्दैन, ढुड्डामाटोको मुर्तिलाई देवता भनी पुजा गर्न पनि पर्दैन, ब्राम्हण, क्षेत्री, वैश्य, शुद्र जातले पनि जानेको गर्न हुन्छ भनी रात दिन वेद पाठ गर्ने, होम गर्ने, आर्य मतको पाठशाला कायम गरी मानिसको मत बिगारी धेरै जसो रैतिलाई आर्य मतमा मिलाई बेहिसाव गरी नाता लगायत जसकी छोरी बुहारी जसले ल्याए पनि धर्म शास्त्रले रोकिंदैन । हर्कबहादुर समेतले पुजने गरी आएको कुलाईनको स्थान भत्काई हर्कबहादुरका बारीका छेउमा भएको मठमा पनि पूजा गर्नु पर्दैन भनी भत्काई बेलका रूख काटेका र भीमबहादुर थापा क्षेत्रीले भाई नाता पर्ने तेजबहादुरको विबाहिता विधवा स्वास्नी ल्याई राखेको छ, हाडनातातर्फमा र आर्य समाजी मत प्रचार गरेमा समेत सजाय गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको वादी पूर्णबहादुरको उजुरी बिन्तिपत्र बयान ।

            २.    मेरा बाबु छैनन् । पुरोहितद्वारा बाबुको श्राद्ध गराउँछु । मानी आएको देवताको पूजा गर्ने गरेको छु । हर्कबहादुरको बरीको छेउमा सिद्ध देवताको स्थान थियो । ४,५ बर्ष भयो जिर्ण भई भत्केकोले हाल पूजा गर्ने गरेको छैन । श्रावण एकादशीका दिन मेरा हकमा मेरै घरमा गर्ने गरेको छु । अरूले पनि घरमै गर्ने गरेका छन मैले वेद नपढेकोले वेद, पाठ होम केही गर्ने गरेको छैन गर्नुपर्ने काम परी आए ब्राहामणद्वारा गर्ने गरेको छु बेलको रूख काटीएको छैन, साबुदै छ । हर्कबहादुरको घर अगाडि कुलाईन देवताको पूजा गर्ने स्थान छ । ३ बर्षमा १ चोटी पूजा गर्ने हो भन्थे । उजुरीबमोजिम मैले केही गरेको छैन । म निर्दोषी छु, मेरा ऊपरको उजुर झुठ्ठा हो भन्ने समेत व्यहोराको प्र. जितमान गिरीको बयान ।

            ३.    बाबु जीवित हुनु हुँदा श्राद्ध गर्ने गरेको छैन, देवताको पूजा आजको हकमा गर्ने गरेको छु । मठ भत्काई बेलका रूख काटी जोगीलाई पूजा गर्न नदिएको होइन । मठ पुरानो जिर्ण भई आफैं भत्केको हो, रिस इबीबाट आर्य समाजी मत प्रचार गरायो भनी झुठ्ठा कुराको उजुर गरेको हो भन्ने समेत वेहोराको प्र. बिष्णुबहादुरको बयान ।

            ४.    बाबुआमा जीवितै हुँदा मैले श्राद्ध गर्ने गरेको छैन । पुजा आजाका हकमा सनातन देखि मानी आएको देवताको पूजा आजा गर्ने गरी आएको छु । मैले वेद नपढेकोले वेद पाठ होम समेत केही गर्ने गरेको छैन । आवश्यक परे ब्राम्हणद्वारा गर्ने गराउने गरी आएका छौं । हर्कबहादुरको बारीको छेउमा जोगीहरूको पूजा गर्ने स्थान मन्दिर थियो । पुरानो जिर्ण भई भत्केकाले बनाएको छैन । हामीहरूले भत्काई पूजा गर्ने जोगिलाई भड्काएको भए निज जोगीहरूले उजुर गर्नुपर्ने तेसो हुँदा हामीले भत्काई पूजा गर्नेहरूलाई भड्काउने गरेको र बेलको रूख काटेको समेत कौनै कुरा होइन । अरू उजुरीबमोजिम कौनै कुरा गरेको छैन । उजुर झुठ्ठा हो भन्ने समेत व्यहोराको प्र. लंकबहादुरको बयान ।

            ५.    बाबु जीवितै छन्, आमा परलोक भएकीले आमाको श्राद्ध ब्राह्राणद्वारा गर्छु । पूजा–आजा पनि सनातन देखि मानी आएको देवताको पूजा र कुलपूजा दिबाली १ साल वीराई गर्ने गरेको छु । मैले वेद नपढेकोले वेद पाठ होम केही गर्ने गरेको छैन, गर्नु परे ब्राह्रामणद्वारा गर्ने गराउने गरेका छौ । मेरा बारीका छेउमा बेलघारी भएको सो ठाउँमा मरेका जोगीहरू गाडने सो ठाउँमा सानो घर १ थियो । सो घर स्थान भित्र गाडेको ढुड्डालाई सिद्ध भनी पूजा गर्ने गरी आएका सो मन्दिर भत्के बिग्रेकोले नबनाएको गारोसम्म छँदैछ । थितिबमोजिम सालै पिछे पूजा आजा गर्दैछन । पूजा गर्ने मिनु गिरी, तिलुबालाराम, कैलुमालु, मिला गिरी समेत हुन । निजहरू बुझे जाहेर हुनेछ । मैले बेहिसाव गरी पूजा गर्न नदिई भत्काई बेलका रूख समेत काटेको होइन लेखिएबमोजिम आर्यमत प्रचार गरी स्कूल खोली पढाउने गरेको र काठ माटाको मूर्तिलाई देवता भनी पूजा गर्नु पर्दैन वेद पाठ यज्ञ–यज्ञादि शुद्र जातले पनि जाने गरे हुन्छ । नाता लगायत जसको छोरी बुहारी ल्याए पनि हुन्छ भनी कुरा गर्ने गरेको समेत कौनै कुरा होइन । इविवाला झगडीया हुँदा झुठ्ठा उजुर गरेको हो भन्ने समेत वेहोराको प्र. हुकुमबहादुर भन्ने हर्कबहादुरको बयान ।

            ६.    श्राद्ध वेद समेतको कार्य परी आएमा ब्राम्हणद्वारा गर्ने गरेको छु । तेजबहादुर भन्ने हाम्रो दाजु भाईमा कोही छैन मेरो बाजे तुल्सी थापा निजको छोरा जेठा रवि, माहिला गजेन्द्र, कान्छा मेरा बाबु कालु थापा हुन । तेजबहादुर भन्ने यिनीहरूका सन्तानमा कोही नभएकोले मैले तेजबहादुरको विधवा स्वास्नी ल्याएको छैन । दंती बस्ने लौटेले जारी गरी ल्याएको निज मरेकोले लक्ष्मीमालाई मैले ल्याएको हुँ । लौटे दाजु– भाई होइन । हाड नातामा ल्याई आर्य मत गरेको होइन भन्ने समेत वेहोराको भीमबहादुरको बयान ।

            ७.    पाल्पा इलाका इसमापुरकोट बस्ने जित मानको छोरा लालबहादुरसँग विवाह भएको हो । विवाहिता लोग्नेले अर्को स्वास्नी लिई देशतर्फ भागी गएकोले लौटे भन्ने तेजबहादुर थापा क्षेत्रीसँग पोइल गई निजबाट १ छोरी जन्मेपछि निज लौटे मरी भीमबहादुरसँग पोइल आई बसेकी छु । लौटे र भीमबहादुर ३ पुस्ताका नातादार होइनन् । दुःख दिनाका लागि झुठ्ठा उजुर गरेको हो भन्ने समेत व्यहोराको प्र. लल्मीमाको बयान ।

            ८.    साक्षी सरजमिन समेत बुझिएसम्मका प्रमाण परिबन्दबाट वादी उजुरीबमोजिम केही भए गरेको नदेखिँदा प्रतिवादीहरू उपर वादीले झुठ्ठै उजुर गरेको ठहर्छ भनी ०६।२।१४।६ मा शुरू प्यूठान गौंडा र अदालतले फैसला गरेको ।

            ९.    सो फैसला ऊपर चित्त बुझेन भन्ने वादी पूर्णबहादुरको पाल्पा अपीलमा अपील परेको ।

            १०.    हाड नाता करणी गरे भन्ने उजुरीतर्फ झुठ्ठा उजुर गरेको ठहराई छिनेको इन्साफ शुरूको मनासिव, बिधर्मी आर्यमत प्रचार गरे भन्नेतर्फ उजुरीमा लेखिएका गाउँका सारा रैति बुझी पाउँ भन्ने वादीले जिकिर लिएको सो बमोजिम शुरूबाट सर्जमिनमा गई बुझेको नदेखिएको अड्डाबाट बुझ्दा पनि मरंग थाना कुटेचौर टिकुरी गाउँ बुझेको नदेखिएको बुझिएको गेजवांगको ६ जना अरू गाउँको २।१ जनाका दरलेसम्म बुझेको देखिएकोले दावीबमोजिम सवै गाउँ सर्जमिन बुझ्ने भनी पाल्पा अपीलका पर्चाबमोजिम बुझिएको सरजमिन मुचुल्का हेर्दा सिद्धिमान समेतका ९७ जना सरजमिनले उजुर दावीबमोजिम विधर्मी आर्यमत प्रचार गरी हर्कबहादुर समेत गुरू भई हर्कबहादुरको घरमा पाठ लगाई स्कूल राखी शनिवार मंगलबारका दिनमा बराबर होम जाप गर्ने र आफैंले वेद गर्ने समेत गरेका हुन भनी किटानी साथ लेखी दिएकोले समेत वादीको दावीबमोजिम प्रतिवादीहरूले विधर्मी आर्य समाजी मत प्रचार गरेको ठहर्छ भनी शुरूको केही इन्साफ उल्टाई ०९।६।२४।५ मा सल्यान अपीलले फैसला गरेको ।

            ११.    सो इन्साफ ऊपर वादी प्रतिवादीहरू दुवै थरले अपील गरेकोमा दुवै थरले अपील डिसमिस गराएकोबाट साधकमा दर्ता गरेको ।

            १२.   ९७ जना सरजमिनले उजुरीबमोजिम विधर्मी आर्य समाजी मत प्रचार गरी हर्कबहादुर समेत गुरू भई हर्कबहादुरको घरमा पाठ लगाई स्कूल राखी शनिवार मंगलबारको दिनमा वरावर होम जाप गर्ने र आफैंले वेदपाठ समेत गर्ने गरेका हुन भनी लेखिदिएका छन तापनि हामीले आर्यमत प्रचार गरी उजुरी बमोजिम केही गरेको छैन । पूजाआजा, होम, यज्ञ, वेद पाठ, गर्नु परे ब्राह्राणद्वारा गराउने गरेका छौ भनी प्रतिवादीले बयान गरेको र प्र. मध्ये को जितमान गिरी बाहेक हर्कबहादुर समेतका अरू प्रतिवादीहरू दाजुभाई भतिजा देखिएका ती मानिसले स्कूल खोली उजुरी र सर्जमिनका भनाईबमोजिम गरेको भए यो–यो मानिसलाई पढाई आर्य मतमा ल्याए विधर्मी मत प्रचार गरे गराए भन्न लेख्न नसकेका, देवताको स्थान भत्काई पूजाआजा समेत गर्न नदिएका भन्ने उजुरीमा आर्य मत लिई पूजागर्न प्रतिवादीहरूले हटक गरेको र मठ भत्काई दिएको समेत होइन भनी पूजा हट्काई माग्ने भनेका बुझिएका तिलुगिरी समेतले लेखिदिएका र यी प्रतिवादीहरूले यस–यसलाई मतमा ल्याएका भन्ने कुरा मिसिलबाट नदेखिएकोले दुनियाँ भड्काई विधर्मी मतमा ल्याएको रहेछ भनी प्रतिवादीहरूलाई पूरै कसूर बन्द ठहराई अपीलले गरेबमोजिम सजाय लाग्छ भन्ने नमिल्ने । धेरै जना सर्जमिनले प्रतिवादीहरू आर्य मतमा लागेको भन्ने लेखी दिएका भए पनि अरू कसैको धर्म खलल गरेको नदेखिएकोले सो मतमा जान उद्योगसम्म गरेको भन्नु पर्ने सो उद्योग गर्नेलाई अदलका २९ नं. का २ दफाले जनही रू. ५०। का दरले जरिवाना गरे पुग्नेमा अपीलले गर्ने गरेको सजायसँग राय नमिलेकोले नियमबमोजिम डिभिजन बेञ्चमा पेश गर्नु भन्ने ०१३।४।११।५ को सिंगलबेञ्चको आदेश ।

            १३.   सिंगलबेञ्चका रायबमोजिम पेश हुन आएको यो साधक बुझ्दा आर्य समाज धर्म प्रचार गरी कुनै मानिसलाई त्यस धर्ममा लगाईसकेको भन्ने किटानसाथको उजुर नभएको र म पूजाआजा गर्दैछु भनी प्र. विष्णुबहादुर समेतले बयान गरेकोपछि बुझिएका सर्जमिनले केही शंका गरी लेखी दिएका छन तापनि आर्य समाजको मतमा गईसकेको र अरूलाई आफ्नो मतमा ल्याई सकेको र प्रचार गरेको समेत नदेखिएकोले सिंगलबेञ्चले ठहराएको इन्साफ मनासिव छ । देहायमा लेखिएका कलममा देहायमा लेखिएबमोजिम गर्नु भनी तहसीलमा लगत दिई मिसिल भईरहेका नियमबमोजिम गरी बुझाई दिनु ।

 

तपसील

देहायमा लेखिएका मानिसहरू के सल्यान् अपीलका ०९।६।२४।५ का फैसलाले गर्ने गरेको कैद बर्ष ६। छ बर्ष हाल माथि इन्साफ खण्डमा लेखिएबमोजिम नलाग्ने हुँदा असुल भए फिर्ता र नभए व्यहोरा जनाई लगत काटी दिनु भनी शुरू प्यूठान अदालतलाई पूर्जी गर्नु भनी सल्यान अपीललाई पुर्जी गर्न तहसीलमा लगत दिनु .........................१

प्यूठान अ.ई माजकोट रझें बस्ने भीमबहादुर थापा क्षेत्री के बर्ष १। कैदको कलम १, ऐजन ऐजन बस्ने सु.विष्णुबहादुर थापा क्षेत्रीके कैद बर्ष १। एकको कलम १, ऐजन गेजवांग बस्ने हर्कबहादुर थापा क्षेत्री के कैद बर्ष १। एकको कलम १, ऐजन ऐजन बस्ने लंकबहादुर थापा क्षेत्री के कैद बर्ष १। एकको कलम १, ऐजन ऐजन बस्ने गंजे भन्ने भीमबहादुर थापा क्षेत्रीके कैद बर्ष १। एकको कलम १, ऐजन टाकुरा बस्ने जितमान गिरीके कैद बर्ष १। एकको कलम १

देहायमा लेखिएका मानिस के माथि इन्साफ खण्डमा लेखिएबमोजिम आर्य सामाजीमतमा जान उद्योगसम्म गरेमा अदलका २९ नं. का २ दफाले जनही मोरू ५०।– पचासका दरले दण्ड हुन्छ । रूजु नहुँदा असुल गर्नु भनी तहसिलमा लगत दिने ........................२

प्यूठान अ.ई.माजकोट रझें बस्ने भीमबहादुर थापा क्षेत्री १, ऐजन ऐजन बस्ने विष्णुबहादुर थापा क्षेत्री १, ऐजन गेजवांग बस्ने हर्कबहादुर थापा क्षेत्री १, ऐजन गेजवांग बस्ने लंकबहादुर थापा क्षेत्री १, ऐजन बस्ने गंजे भन्ने भिमबहादुर थापा क्षेत्री १, ऐजन टाकुरा बस्ने जितमान गिरी १

 

इति सम्वत् २०१३ साल श्रावण २५ गते रोज ५ शुभम् ।