निर्णय नं. ५८ - हेर्न नहुने मुद्दा हेर्योस

निर्णय नं. ५८             ने.का.प. २०१६

इजलास

का.मु.प्रधान न्यायाधीश श्री भगवतीप्रसादसिंह

न्यायाधीश श्री मिनबहादुर थापा

डि.ठा.नं. ३३

निवेदक      : कृष्णप्रसाद अधिकारी

विरुद्ध

विपक्षी : हर्कबहादुर दनुवार समेत

मुद्दा : हेर्न नहुने मुद्दा हेर्‍यो

(१)   भूमीसम्बन्धी ऐनको दफा १३–अदालतको फैसला बेगर गोश्वारा माल मैजिष्ट्रेटले–यसै ऐनको १८ दफाको कुरा बाहेक हक बेहक दिन दिलाउनु नसक्ने ।

     १३ दफामा अदालतको आदेश बेगर कुनै सुरक्षित किसानलाई निजको भोग चलनको जग्गाबाट निकाल्न हुँदेन भन्ने समेत यस्तै अदालतले मुद्दा हेर्न पाउने अधिकारका अरु दफा दफामा समेत प्रयोग भईरहेको देखिनाले उक्त ऐन दफाहरूबाटै स्पष्ट यो थाहा हुन्छ कि अदालतको फैसला बेगर गोश्वारा माल मैजिष्ट्रेटले उक्त ऐन १८ दफा अन्तर्गतको कुरा बाहेक प्रस्तुत मुद्दामा हक बेहक दिनु दिलाउनु दण्डसजाय गर्न माल गोश्वारालाई उक्त ऐनले अधिकार दिएको देखिँदैन ।

(प्रकरण नं. ४)

(२)  भूमीसम्बन्धी ऐन दफा १८– १८ दफामा उल्लेख भएका अधिकारीवर्गले त्यसै दफामा किटानी भएका कुराहरू बाहेक–अन्य मुद्दाहरू हेरी दण्डसजाय गर्न नपाउने–गरेको भए गैरकानूनी ठहरी खारेज हुने ।

     सोही १८ दफाको देहाय ३ दफामा सुरक्षित किसानको यो ऐन अन्तर्गतको हक अधिकार प्राप्तिमा झगडा पर्न आएमा त्यस्तो उजुरीहरूको किनारा लगाउन जिल्ला बडाहाकिम वा मैजिष्ट्रेट वा निजले मनोनित गरेका सरकारी कर्मचारी र इलाका मालका हाकिमले जो बुझ्नु पर्छ सबुद प्रमाण सरजमिन समेत बुझी निर्णय गर्ने र यस्तो निर्णय अन्तिम हुनेछ भन्ने लेखिएकाले यो प्रष्ट बताएको छकि सो १८ दफा अन्तर्गतका कुरालाई मात्र उक्त लेखिएका बडाहाकिम मालका हाकिमले हेर्न पाउने १८ दफा बाहेकका मुद्दालाई उक्त १८ दफाको ३ दफा लगाई माल गोश्वाराले नपाउनेमा १८ दफा भित्र नपरेकोले प्रस्तुत मुद्दा माल गोश्वाराले हेरी अन्तिम फैसला गरेको र वादी बुद्धिबहादुर प्रतिवादी कृष्णप्रसाद भएको लुटपिट मुद्दा १ वादी माननाथ प्रतिवादी कृष्णप्रसाद भएको लुटपिट मुद्दा डायर गरेको गैरकानूनी हुँदा खारेज हुने ठहर्छ ।

(प्रकरण नं. ४)

फैसला

            १.     यसमा माननाथसँग टेकप्रसादले हकसफा गरी टेकप्रसादबाट मैले मोरु ५००१ मा राजिनामा गरी लिएको जग्गामा मैले लगाएको बाली शान्ती सुरक्षा निमित्त पुलिस राखी काटेकोमा चेतनाथबाट मोहीयानी हक लिएको भनी बुद्धिबहादुरले र मेरो धान लूटपीट गर्‍यो भन्ने माननाथले मेरो नाउँमा निवेदन दिई त्यस्तो लुटपीटतर्फ सनद गजेट समेतले गोश्वाराका बडाहाकिमले हेर्नै नहुने गैरकानूनी मुद्दा हेरी तारेखमा हिंडाएको हुँदा सो मुद्दा छिन्न नपाउने गरी पाउँ निजहरूकै सल्लाहबाट कलकले दनुवारलाई हर्के दनुवार हुँ भनी झुट्टा नाउँ राखी मैले लगाएको बाली मोहीयानी हक मेरो हुँदा अधिया गराई पाउँ भन्ने दर्खास्त पार्न लगाई मुद्दा डायर गरी सो जग्गाको धान कार्तिक ३० गतेका दिन काटेकाले सो बारेमा बिन्तिपत्र दिएको छु । गोस्वाराले हेर्नै नहुने मुद्दा आफैंले डायर गराई जग्गा मोहीयानी ठहर्छ भनी खारेज भईसकेका थरी मुखिया राखी सरजमिन भएको भनी मलाई मोहरू. ४०० जरिवाना गरी गैरकानूनी फैसला गरी जग्गाको हक बेहक समेत गरी दिएबाट निवेदन दिएको छु । सो मुद्दा खारेजी गरी दण्ड फिर्ता गराई पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको कृष्णप्रसादको निवेदनमा अघि कुनै आदेश भएको छैन र व्यहोरा साँचो भए यसमा मुद्दा कुन कानूनका आधारमा गोश्वाराले हेरेको रहेछ बुझी ऐन सवालबमोजिम गर्नु होला भन्ने श्री माननीय न्यायाधीश मिनबहादुर थापाज्यूको ०१४।११।९।५ को आदेश ।

            २.    प्रकाश भएका भूमीसम्बन्धीका गजेटबाट मुद्दा हेरिएको भन्ने गोश्वाराको लेख देखिन्छ तापनि सोही गजेटअनुसार पैले मोहियानीको लगत खडा भईसकेपछि मात्र त्यस विषयमा पर्न आएका मुद्दा हेर्ने अधिकार देखिएको । सो नभई ठाडै एउटाको उजुर पर्ने बित्तिकै हक बेहक गरी मुद्दा हेर्न नमिल्नेमा पनि सरजमिन गर्दा २ थर झगडीया नराखी सरजमिन गराएको देखिएबाट समेत त्यस्तो फैसला सदर गर्न मनासिव नपर्ने हुनाले फैसला काट्नु पर्ने हुँदा सो फैसला समेतको मिसिल १ अरु डायरी मिसिल थान २ समेत राखी आदेशानुसार जाहेर गरेका छौं भन्ने अपील पहिला फाँटको ०१५।८।२० को जाहेरी फैसला ।

            ३.    अपीलका जाहेरी फैसला साथ आएका दायरी मिसिल थान २ ऐन सवालबमोजिम गर्नु भनी तारेखमा रहेका झगडीयालाई तारेख तोकी इलाका अदालतमा पठाई दिनुपर्ने र गोश्वाराका बडा हाकिम मालका हाकिमले फैसला गरिसकेको देखिएकाले त्यस्तो फैसला बदर गर्न ऐनले बताएको उपाय अबलम्बन गर्नुपर्ने हुनाले निवेदन मार्फत कारवाई गरी फैसला बदर गर्न मिल्ने देखिंदैन । फैसला बदर गर्ने अपीलसँग राय सहमत नभएकोले निर्णयलाई डिभिजन बेञ्चमा पेश गर्नु भन्ने ०१५।१२।२ को सिंगलबेञ्चको आदेश ।

            ४.    पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दा तारेखमा रहेका निवेदन कृष्णप्रसाद १ झिकाई आएका कलकले भन्ने हर्षबहादुर दनुवार १ बुद्धिबहादुर कायस्तका वारेस समेतका माननाथ अधिकारी १ लाई र बहसमा उपस्थित हुनु भएका विद्वान गभर्नमेन्ट एडभोकेट रमानन्दप्रसाद सिंहको बहस समेत बुझ्दा ०१४।४।२४ गतेको खण्ड ७ अतिरिक्तांक ५ भूमीसम्बन्धी ऐन अन्तर्गत हेरिएको भन्ने पूर्व १ नं. गोश्वाराले अपीललाई जवाफ दिएको र प्रस्तुत मुद्दामा उक्त भूभीसम्बन्धी ऐन दफा १८ को उपदफा ३ ले सो १८ दफा भित्रको कुरालाईसम्म उक्त ३ दफाले लेखिएका अधिकारवालाले हेर्न पाउने सो १८ दफामा लेखिएका कुरादेखि बाहेक उक्त भूमीसम्बन्धी ऐन अन्तर्गतका कुराहरू पर्न आएमा उक्त १८ को ३ दफामा लेखिएका अधिकारवालाहरूले हेर्न पाउने व्यवस्था भएको भन्न नमिल्ने भन्ने समेत गभर्नमेन्ट एडभोकेटले बहसमा भन्नु भएकोले उक्त ऐन र वादीहरूको रुप समेत हेरी विचार गरिएमा उक्त ऐनको ७ दफाको उपदफा ५ मा उपदफा ३ बमोजिम धरौट रहेको कुत तिरो जनाउ पाए वा झगडा परी अदालतको अन्तिम फैसला भएका मितिले भन्ने र ९ दफामा अदालतले सो बिगोबमोजिम दण्ड गर्नहुन्छ भन्ने १३ दफामा अदालतको आदेश बेगर कुनै सुरक्षित किसानलाई निजको भोग चलनको जग्गाबाट निकाल्न हुँदैन भन्ने समेत यस्तै अदालतले मुद्दा हेर्न पाउने अधिकारका अरु दफा दफामा समेत प्रयोग भईरहेको देखिनाले उक्त ऐन दफाहरूबाटै स्पष्ट यो थाहा हुन्छ कि अदालतको फैसला बेगर गोश्वारा माल मैजिष्ट्रेटले उक्त ऐन १८ दफा अन्तर्गतको कुरा बाहेक प्रस्तुत मुद्दामा हक बेहक दिनु दिलाउनु दण्डसजाय गर्न माल गोश्वारालाई उक्त ऐनले अधिकार दिएको देखिंदैन । उक्त १८ दफामा यो ऐन अन्तर्गत सुरक्षित किसानको लगत राख्नालाई तराईतर्फ गाउँ मौजाहरूका पटवारीहरूले र पहाड खण्डका गाउँ मौजाहरूका जिम्मावाल मुखियाले सुरक्षित किसानको लगत किताब छुट्टै खडा गरी राख्ने गर्नुपर्छ भन्ने समेत लेखी सोही १८ दफाको देहाय ३ दफामा सुरक्षित किसानको यो ऐन अन्तर्गतको हक अधिकार प्राप्तिमा झगाड पर्न आएमा त्यस्तो उजुरीहरूको किनारा लगाउन जिल्ला बडाहाकिम वा मैजिष्ट्रेट वा निजले मनोनित गरेका सरकारी कर्मचारी र इलाका मालका हाकिमले जो बुझ्नु पर्छ, सबूद प्रमाण सरजमिन समेत बुझी निर्णय गर्ने छ र यस्तो निर्णय अन्तिम हुने छ भन्ने लेखिएकाले यो प्रष्ट बताएको छ कि सोही १८ दफा अन्तर्गतका कुरालाई मात्र उक्त लेखिएका बडाहाकिम मालका हाकिमहरूले हेर्न पाउने १८ दफा बाहेकको मुद्दालाई उक्त १८ दफाको ३ दफा लगाई माल गोश्वाराले हेर्न नपाउनेमा १८ दफा भित्र नपरेको प्रस्तुत मुद्दा माल गोश्वाराले हेरी अन्तिम फैसला गरेको र वादी बुद्धिबहादुर प्रतिवादी कृष्णप्रसाद भएको लूटपीट मुद्दा १ वादी माननाथ प्रतिवादी कृष्णप्रसाद भएको लूटपीट मुद्दा दायर गरेको गैरकानूनी हुँदा खारेज हुने ठहर्छ । सो ठहर्नाले तपसीलका कुरामा तपसीलबमोजिम गरी तहसिलमा लगत दिई मिसिल बुझाई दिनु ।

 

तपसील

हेर्न नहुने मुद्दा हेर्ने पूर्व १ नं. गोश्वाराका काभ्रेपलान्चोक माललाई चेतावनी दिने ..............१

आफूलाई अन्याय परेका कुरामा सम्बन्धित अड्डामा आजका ३५ दिन भित्र उजुर गर्न जानु भनी दुवै थर झगडीयालाई सुनाई दिने ................... २

का. प.इ भमरकोट बस्ने कृष्णप्रसाद अधिकारीके पूर्व १ नं. गोश्वाराका बडाहाकिम का. प.मालका हाकिमले गरेको ०१४।१०।१०।५ को फैसला बदर भएकाले उक्त फैसलाले गर्ने गरेको दण्ड मोरु ४०० नलाग्ने हुँदा असुल भए फिर्ता दिई नभए लगत काटी दिनु भनी पुर्जी गर्न अ.त.दे.मा लगत दिने ....................३

कलकले भन्ने हर्षबहादुर दनुवारके ऐनजका फैसलाले लिने गरेको जितावरी मोरु १ नलाग्ने हुँदा असुल भए फिर्ता दिई नभए लगत काटी दिनु भनी ऐ ................... ४

 

इति सम्वत् २०१६ साल श्रावण १२ गते रोज २ शुभम् ।