निर्णय नं. ७९ - हरन भएको जिमिदारी नम्बरी समेत फिर्ता पाउँ भन्ने

निर्णय नं. ७९       ने.का.प. २०१६

स्पेशलबेञ्च

प्रधान न्यायाधीश श्री हरिप्रसाद प्रधान

न्यायाधधिश श्री भैरवराज पन्त पाध्या

न्यायाधीश महेन्द्रबहादुर महत क्षेत्री

ठा.नं. ८८

उजुरवाला : साधुशरण सिंह राजपुत

विरुद्ध

विपक्षी : खष्टीकाप्रसाद उपाध्याय समेत

मुद्दा : हरन भएको जिमिदारी नम्बरी समेत फिर्ता पाउँ भन्ने

१.    ०८।१०।७ को गजेटमा प्रकाशित सूचना–राजकाजसम्बन्धी अभियोगमा रिस, राग तथा बदला लिने भावनाको सिकार बनेकाले ७० दिन भित्र उजुर गर्न आउनु भन्ने ।

     राजकाजसम्बन्धी अभियोगमा रिस राग तथा बदला लिने भावनाको सिकार बनेका व्यक्तिको उजूर ७० दिन भित्र राज्य व्यवस्थामा गर्न आउनु होला भन्ने समेत ०८।१०।७ मा गजेट ।

(प्रकरण नं. ७)

२.    ०८।१२।२० मा प्रधानमन्त्रिलाई भएको आदेश ठाडै ऐन सवाल काटी खड्गनिशाना भई छिनिएको मुद्दा अन्याय भएको रहेछ भने अवधी नराखी पुनः इन्साफ गर्नु भन्ने ।

     ठाडै ऐन सवाल काटी खड्गनिशाना भई छिनिएको मुद्दा समयावधी नराखी अन्याय भएको रहेछ भन्ने पुनः इन्साफ गर्न श्री माननीय प्रधानमन्त्रिज्यूलाई आदेश भएको ०८।१२।२० मा ।

(प्रकरण नं. ७)

३.    ०९।१।२४।३ को मन्त्रिमण्डलको निर्णय ऐन हुकुम मर्जीबाट ऐन सवाल काटी भएको फैसला तोक खड्गनिशाना, ऐनसवालबमोजिम गरी दिनु भन्ने ०९।६।८।३ मा शाही परामर्शदाताबाट भएको तोक ।

     ठाडै हुकुमबाट खड्गनिशाना भई झिकिएको भन्ने ०८।१२।२० मा ऐन हुकूम मर्जी समेतबाट ऐनसवाल काटी भएको फैसला तोक खड्गनिशाना ऐन सवालबमोजिम गरीदिनु भन्ने ०९।१।२४।३ मा समेत मन्त्रिमण्डलबाट निर्णय भएको भन्ने समेत सुब्बा विश्वराजको र परमहंस सिंको जिमिदारी मुद्दामा श्री शाही परामर्शदाता केशर शम्शेर जंगबहादुर राणाबाट ०९।६।८।३ मा तोक भएको यस प्रधान न्यायालयमा दायर भएको मिसिलबाट देखिएको ।

(प्रकरण नं. ७)

४.   २००८ साल पौषमै बिन्तिपत्र परी कारवाही चलिरहेकोमा म्याद नाघेको भन्ने जिकिर मनासिव नहुने ।

     साधुशरण सिंहको २००८ साल पौषमै सवारीमा बिन्तिपत्र परी ०८।१०।६ मा बयान भई कारवाई चलि सकेको देखिएको र सो मिसिल प्रधान न्यायालयमा पठाएको राज्य व्यवस्थाको चिठ्ठीमा मन्त्रिमण्डलका निर्णय अनुसार श्री माननीय शाही परामर्शदाता ज्यूका समक्ष छलफल समेत गराई भई आएका श्री ५ महाराजधिराज एवं श्री शाही परामर्शदाताज्यूका सभाको नं.सी.ए. २१।५२ निर्णय अनुसार सिफारिसको टिप्पणी गरी विभागीय श्री शाही परामर्शदाताज्यूका स्वीकृतिसाथ परामर्शदातृ सभामा गएको भन्ने समेत पनि लेखिएको हुनाले म्याद नाघी सकेको कारवाई चल्न नसक्ने भन्ने वारेस समेत भएका पं. मधुसुधनको बहसको जिकिर मनासिव नदेखिएको ।

(प्रकरण नं. ७)

५.   रोक्का भएका अवस्थाको पोत रोक्का भएकै आयस्ताबाट असुल उपर गरी बढी रोक्का राख्नु पर्ने–सो बमोजिम नगरी–आफ्नु नाममा उजुर परेपछि जिमिदारले नै जबरजस्ती खाएको भनी मालको सरजमिन मुचुल्का गराएकोमा सो प्रमाण मान्न ऐनले नहुने–रोक्का बालीमा जवरजस्ती भए अदल मिचेमा तुरुन्त रिपोर्ट गरी कारवाई चलाउनु पर्ने ।

     मौजे प्रयागपुरको जिमिदारी जिरायत समेत सरकार लाउनुपर्ने भन्ने समेत कुन्जीलालको उजुर परेबाट ८७ साल पौषमा जग्गा मिच्नेका ऐनबमोजिम जिमिदारी जोत जिरायत जम्मै माथवर मानिस जिम्मा लगाई धनी बोटी चैत्रसम्ममा पनि फुकुवा भई नआए गाउँमा चलेको दर भाउले बिक्री गरी नगद पारी सो नगदबाट मालपोत तिरी बाँकी रहेको जिम्मावाल जिम्मा राख्ने र रखाउने काम गर । सो जग्गाको बाली झगडीयाले हात हाले हाकिमले बुझाउनु पर्ला भन्ने समेत सप्तरी गोश्वाराबाट रामपुर बिर्ता माललाई पुर्जी भई गई जोत जिरायतको आयस्ता बाली जिमिदार मानबहादुरलाई जिम्मा दिएको निजको भर्पाईबाट र जिमिदार गोविन्द सिंहको जोत जिरायत जो भएको मौजे बडहराका जिमिदार मानबहादुर लामाले रोक्का गरी जो तयार भएको बाली समेत त्यस र भलाद्मी जिम्मा दिएका भन्नेसमेत पटवारी चिरन्जिवीदास समेतले ८७।११।१० मा रिपोर्ट परेको नम्बरी रैतान तहसिल गर्नलाई डिल्लीराम जिम्मा पत्याएको भनी दिएको समय प्रमाणका मिसिलबाट देखिएकोले रोक्का भएका अवस्थाको पोत रोक्का भएकै आयस्थाबाट असुल उपर गरी बढी रोक्का राख्नु पर्ने सो बमोजिम नगरेको र आफ्नु नाउँमा उजुर परे पछिमात्र जिमिदारले जवरजस्ती खाएको भन्ने रामपुर मालले सरजमिन मुचुल्का गराएको सो सरजमिन प्रमाण मान्न ऐनले नहुने जिमिदारले रोक्काबाली जवरजस्ती खाएको भए अदल मिचेमा तुरुन्त रोक्का लिनेको रिपोर्ट परी कारवाई चलाउनु पर्ने सो नचलेकोले ।

(प्रकरण नं. ७)

६.    रोक्का जिम्मा अवस्थामा रहेको बाँकीबाट अमानत भएको जिमिदारी जग्गा र डिगर मौजाको रैकर जग्गा समेत ऐन सवालबमोजिम लिलाम बढाबढी गरी बाँकी भन्दा बढी थैलिमा कबूल भएमा–बढी थैलि जति साविक जिमिदारले पाउनु पर्ने ।

     गुठी गाउँ साक्षी अड्डा अड्डाका रिपोर्टमा लेखिए माफिक रोक्का जिम्मा लिने लगाउनेहरूले हिनामिना गरेको बाँकी देखाई यो उजुरवालको बाजे देवनन्द सिंहको जग्गा जिमिदारी फुकुवा गरि नदिई अत्तो थापी बेहिसाब गरेको देखिएको सो रोक्का अवस्थाको बाँकी देखाई म्याद टाँसी म्यादमा नबुझाएको भनी अमानत राखी रुपैया बुझाउन पाउँ भनी पछि पटक–पटक उजुर गर्दा समेत नबुझी रोक्का जिम्मा अवस्थामा रहेको बाँकीबाट अमानत भएको जिमिदारी जग्गा र डिगर मौजा रैकर जग्गा समेत ऐन सवालबमोजिम लिलाम बढा बढी गरेको भए बाँकी भन्दा बढी थैलीमा कबुल गरे बढी थैलि जति साविक जिमिदारले पाउनेमा सो समेत जिमदारको हक मारी ।

(प्रकरण नं. ७)

७.   ठाडै ऐन सवाल काटी ऐन विरुद्ध कारवाई भएकेमा–राज्य व्यवस्थाका टिप्पणीमा लेखिएको बुँदा प्रमाण समेत इन्साफ राज्य व्यवस्थाका श्री शाही परामर्शदाताले ठहराई परामर्शदातृ सभामा पठाएको सदर ।

     जिमदारको हक मारी ऐन सवालबमोजिम लिलाम समेत नगरी ठाडै ऐन सवाल काटी पं.मधुसुधनलाई दिएको र निजले पनि सोही आधारमा खष्टिकाप्रसादलाई राजिनामा गरी दिए लिएको हुनाले त्यस्तो बेरीतसँग ऐन सवाल काटी जिमिदारी जोत जिरायत नम्बरी जग्गा समेत श्री ले.ज.शंकर शम्शेरका दस्तखतबमोजिम पं.मधुसुधनलाई दिएको ऐन विरुद्ध कारवाई गरी दिएको देखिनाले र अरु साधारण राज्य व्यवस्थाका टिप्पणीमा लेखिएको बुँदा प्रमाणबाट समेत इन्साफ राज्य व्यवस्थाका श्री शाही परामर्शदाताले ठहराई परामर्शदातृ सभामा पठाएको सदर छ । ९३।३।२३ का दस्तखतले ९३।८।१ मा पं.मधुसुधनले बाहाली पाएको जग्गा जिमिदारी डिगर मौजा नम्बरी रैकर समेत यो उजूरवाला साधुशरण सिंहले पाउने हुँदा निज पं.मधुसुधनका मञ्जुरी समेतबाट ९५।८।२४ का दस्तखत समेतले खष्टिकाप्रसादले पाएको जग्गा जिमिदारी गैर उजुरवाला साधुशरण सिंहका नाउँमा तोक दाखिल भएका मितिले ३५ दिनभित्र बिर्ता मालमा कं.रु.४०२५ दाखिल गरे दर्ता गरी दिनु दिन लगाउनु भनी मिसिलै सप्तरी गोश्वारामा पठाई दिनु ।

(प्रकरण नं. ७)

फैसला

      १.     यसमा प्रधानमन्त्रि मोहन शम्शेर समेतको बिर्ता प्रयागपुरमा घर जिमिदारी नम्बरी समेत भएकोमा ६४ साल देखि बाजे देवनन्दन सिंहका नाउँमा दर्ता भई सो साल देखि ८७ सालसम्म पोत बुझाई फारक लिएको सो जिमिदारीमा अपुताली मुद्दा परी मुद्दा किनारा नभएसम्म नम्बरी जोत जिरायत रोक्का राख्नु भन्ने सप्तरी गोश्वाराबाट रामपुर बिर्तामाललाई लेखी गएकाले बिर्ता मालका ख. दिनीदयले डिल्लीराम मार्फत दाम काम गराई रैतीबाट सर सलामी खाई ८८ साल देखिको पोत बेमाख नभई बक्यौता हुँदै आएको ८९।२।२ मा मुद्दा छिनी फुकुवा दिनु भन्ने भई गएकोमा पनि फुकुवा नदिई रोक्का अवस्थाको वक्यौता नबुझाई फुकुवा हुँदैन भनी बखेडा गर्दा जाहेर गरेकोमा निकासा नपाएको र त्यस्तै अवस्थामा रामबल्लभ सिंह समेतले खुन मुद्दा लगाउँकाबाट मेरो बाबु बाजे समेत थुनामा परेको बखत म र झगडीयाका पैरवीबाट आफूले सर सलामी खाई भाखा दिई ८७ साल देखि ९० सालसम्मको वक्यौता जिमिदारलाई लाग्ने भनी सरकारमा जाहेर गरी निकासा लिई म्याद टाँसेकाले टाँसबमोजिम मलाई नलाग्ने भनी जाहेर गर्दा साक्षी अड्डाबाट बुझी मैले फुकुवा पाउने गरी जाहेर गर्दा पनि फुकुवा नदिई सो मलाई नलाग्ने अवस्थाको बाँकीमा मालको नम्बरी रैकर जग्गा समेत आफ्नु ढोकाको पं.मधुसुधनलाई श्री ३ महाराजा मोहन शम्शेर समेतले बक्स दिएकाले उजुर गर्दा मालतर्फको रैकड जग्गा थामी पाई ३ बर्ष भोग गरेपछि निज पं.मधुसुधनले खष्टिकाप्रसादबाट सो नम्बरी जग्गा समेत पाउनु पर्छ भनी उजुर गराई बुझ्न लगाई सो जग्गा समेत निजलाई दिने श्री ले.ज.शंकर शम्शेरले तोक गरी दिई वेरीतसँग जिमिदारी नम्बरी जग्गा समेत बक्स दिएको थामी पाउँ ऐन सवालले जो जति लाग्ने ठहर्छ बुझाउँछु भन्ने समेत साधुशरण सिंहको बिन्तिपत्र बयान रहेछ ।

      २.    प्रयागपुरको जिमिदारी दाम काम गर्न रामपुर बिर्ता मालबाट रोक्का जिम्मा दिएकोले सो जिम्मा लिई काम गरेको अवस्थाको वासील बाँकी कागजपत्र उसै बखत मालमा दाखेल गरेको छ सो जिमिदारी खष्टिकाप्रसादले कबुल सकार गरी बहाली पाएको मिसिल समेत बुझी पाउँ भन्ने समेत डिल्लीरामको बयान रहेछ ।

      ३.    अघिको जिमिदार गोविन्द सिंह मरी अपुताली पर्दा यो वादीको बाजे देवनन्दन सिंहले मौजा जिमिदारी पाई भोग चलन गरी आउँदा सरकार लाग्नु पर्ने अपुुताली गोविन्द सिंहको सिपाही देवनन्दन सिंहले धर्मपुत्र खडा गरी बहाली लिई भोग गरे भन्ने उजुर परी जोत जिरायत समेत सप्तरी गोश्वाराका पुर्जीबमोजिम जिरायत नम्बरी मानबहादुर जिम्मा र रैतान असुल तहसिल गर्न डिल्लीराम जिम्मा रोक्का जिम्मा रहेकोमा मुद्दा ८९।२।२।१ मा हुकुमबाट खारेज भई फुकुवा पाउने भई फुकुवा दिन जिमदारले भोग गरेको जिरायत नम्बरीको पोत रोक्का भएबाट बाँकी नै हुँदा बिर्ता मालले पटबारी जिम्मावालसँग फाँट लिई जिमिदारीको पेट बाँकी देखिन आएको रु.३६३९।–।। दाखिल गरी फुकुवा लिनु भनी मालबाट भन्दा बाँकी बुझाई फुकुवा नलिएकोले बिर्तावार कहाँ जाहेर गरी निकासा भएबमोजिम म्याद टाँस गरेकोमा तिर्न पर्ने रु.४९३९।ऽ।।।२ भा.रु.९१४ जिम्मावाल डिल्लीरामलाई बुझाई अरु बाँकी मैले बुझाउनु नपर्ने भनी देवनन्दन सिंहलाई रोक्का अवस्थाको बाँकीमा म्याद टाँसी पक्राउ गरी दुःख दिन पाउने हैन बाँकीको ठेगान लगाई मौजा फुकुवा पाई मौजाको वक्यौता ठहरेको जति भाखा पाए रैतीबाट उठेसम्मको रुपैयाँ बुझाउँछु भन्ने समेत उजुर परी रामपुर साक्षी अड्डाबाट कारवाई भई जाहेर भएकोमा जिमिदारकै पेट बाँकी नै देखिन आएको म्यादमा नबुझाएकोले मौजा थामिन सक्दैन अमानतै राखी असुल तहसिल गर्नु भन्ने ९२ साल पौष ११ गते तोक भई बक्यौता पोत नबुझाएबाट हक छुटेको सो मौजा पं.मधुसुधनले जिमिदारको पेट बाँकी कं.रु.४०२५।ऽ।।२ रैतान बाँकी समेत किस्तामा सकार गरी ९३ साल देखि भोग गर्न पाउने गरी बिर्तावालका ९३।३।२३ का दस्तखतबमोजिम दिगर मौजा रामपुर बिर्ता मालबाट ९३।८।१७ मा बहाली लिई ९४ साल तक भोग गरी थाम्न नसक्दा कं.रु.४०२५।ऽ।।।२ र रैतान बाँकी समेतमा राजिनामा गरी छाड्दा सो बाँकी समेतमा खष्टिकाप्रसादले सकार गरी ९५।८।२४।६ का दस्तखतबमोजिम ९६।८।२८ मा रामपुर बिर्ता मालबाट बहाली पाई भोग गरी आएको छु भन्ने समेत पं.मधुसुधन खष्टिकाप्रसादको वारेस प्रदुम्नको बयान रहेछ ।

      ४.    सो मौजा रोक्का भएको अवस्था बाँकी नभई चोखो मौजा रोक्का जिम्मा लागेको रोक्का जिम्मा लिनेले टायम–टायममा सवाल सनदबमोजिम असुल तहसिल गरी माल बेमाख गर्नुपर्नेमा पोत बाँकी राख्ने रैतीको जग्गा सवालबमोजिम ६ नं. फाराम दाखिल गरी लिलाम गराई पोत असुल गर्नुपर्ने त्यती गर्दा पनि असुल नभए पोत बाँकीवाला रैतिलाई सवालबमोजिम कारवाई गर्नुपर्ने सो बमोजिम भएको देखिन नआएको रोक्का अवस्थाको पोत जिम्मावालाले बेमाख गरी बुझाउन पर्ने जिम्मावालले हिनामिना गरे हाकिमले बुझाउनु पर्ने जग्गा मिच्नेको १४ नं. को ऐन भईरहेकोमा सो ऐनबमोजिम कारवाई भएको नदेखिनाले सो बाँकी नबुझाई फुकुवा पाउँदैन भनी बिर्तावालका आर्डरले अमानत राखी असुल गरी आएकोले सो वक्यौता साधुशरण सिंहका पालाको बाँकी भन्न नभई रोक्का जिम्मा रहेको अवस्थाको बाँकी नबुझाएको भनी फुकुवा नदिई जिम्मावालको पालाको बाँकी पोतमा २ बर्षको भाखा दिई मधुसुधन खष्टिकाप्रसादलाई दिएको ऐन कानून विरुद्ध रिसबाटै दिएको देखिन आएको ऐन सवालबमोजिम दिने गर्ने भए रोक्का बाँकी जिमिदारलाई गछाई फुकुवा दिई भाषामा नबुझाए ऐन सवालबमोजिम लिलाम बढा–बढ गरी लिनु दिनुपर्ने सो बमोजिम नभएको जिम्मावालाको पालाको वक्यौता बुझाएन भनी जिम्मावालालाई लाग्ने पोत बाँकीमा बक्स दिएको देखिन आएको र यो उजुरवाला हिन्दुस्तान काँग्रेसीमा अघि देखि नै काम गरी आएकोले बिर्तावालले बेइमानी चिताई बेहिसाबसँग जग्गा जिमिदारी पजनी गरेको हुँदा यस विषयको मिसिल कागज राखी जाहेर गरेको छु भन्ने समेत सप्तरी गोश्वाराको जाहेरी रिपोर्ट रहेछ ।

      ५.    साधुशरणहरू अघि देखि भारतीय काँग्रेसमा सक्रिय भाग लिएको भन्ने समेत भारतका प्रमुख–प्रमुख व्यक्ति र मिनिष्टर दीपनारायण सिंह र सभापतिले समेत सिफारिस गरेको काँग्रेसमा सक्रिय भाग लिएको भई शासक वर्ग क्रुद्ध हुनु स्वभाविकै भएको रोक्का हुनु भन्दा अघि बाँकी नदेखिएको अपुताली मुद्दाका स्नेहबाट रामपुर बिर्ता मालले आफ्ना पत्यारका मानिसका नाउँमा जग्गाको आयस्ता रोक्ने र असुल तहसिल गरी दाखिल गर्ने पुर्जी गरेकोमा बाली रोक्कातर्फ अमिनी गोश्वाराबाट भई आएका पुर्जीबमोजिम अघि नै रोक्का भईरहेको भनी रिपोर्ट गरी जिमिदारी असुलतर्फ निरोपण बिना अरुलाई दिनै नहुनेमा डिल्लीरामलाई यस अड्डाको हाकिमले पत्याएको भनी असुल तहसिल गर्न दिएकोमा हिनामिना गरे भनी बराबर जिमिदारले उजुर गर्दा पनि रोक्का जिम्मा नसारेको बाली रोक्का गरेतर्फ पनि जग्गा मिच्नेका ऐनबमोजिम जग्गा आवाद गुलजार गराई आएको बालीबाट पोत तिरी बाँकी रोक्का गर्नुपर्ने सो फाँट रोक्कावालाबाट लिनु पर्ने नदिए त्यसतर्फ पनि कारवाई गर्नुपर्नेमा त्यसतर्फ पनि केही नगरेको रोक्का बखतमा जग्गा जिमिदरीमा हात हाल्नै नसकेकोले त्यस बखतको बाँकीमा जवाफदेही हुनै नसक्ने असुल तहसिल गरी बुझाउनेतर्फ म्याद नदिएको सो साल सारा जिल्लालाई बाँकीमा तमसुक गराई भाखा दिई थामी दिने सनद भएकोले सो सुविधा यो जिमिदारले पनि पाउनु पर्नेमा रुपैया ल्याएको छ भन्दा पूरा रुपैया एक मुष्ट नल्याएको भन्ने अत्तो लगाई आफ्नो ढोकाको मानिस पं.मधुसुधनलाई बक्यौता किस्ता बन्दी भाखामा र जिमिदारलाई लाग्ने भनी पछि यकिन गरेको कं.रु.४०२५ लाई पनि तमसुक गराई राकैबाट त्यसै दिएको देखिएको र बिर्ताको बाँकीमा मालको जग्गा गछाउने सनद सवाल नभएकोले यो जिमिदारीमा मालतर्फको जग्गा जान नसक्ने भनी बिर्ता मालबाटै जाहेर गरेको र यो जिमिदारी भाखामा साविक जिमिदारलाई नै थामी दिनुपर्ने भनी साक्षी अड्डाले जाहेर गरेकेमा प्रचलित सनद सवालका आधारबाट विचार गनुपर्नेमा सो नगरी रैकरतर्फको जग्गा घर खेत समेत सर्वस्व गरी आफ्नु मानिसलाई न्यायोचित र ऐन सवाल मुताविक दिएको नदेखिएकोले ०८।९।१७ र ०८।१२।२० । ०९।१।२४ को समेत मन्त्रिमण्डलबाट भएका निर्णयबाट भूतपूर्व श्री प्रधानमन्त्रिले हेर्ने भित्रका मुद्दा र क्याविनेट छँदै उजुर परी कारवाई भएको हुनाले श्री ५ महाराजाधिराजको एडभाइजर कम सेक्रेटरीबाट पेश गर्नु भएको श्री शाही परामर्शदातृ मण्डलबाट स्वीकृति भएको नोट अनुसार यस तर्फको राजनीति नभए पनि भारततर्फको राजनीति संस्थामा सक्रिय भाग लिएको भई त्यसतर्फ पनि फैलाउँला भनी सो कारण नदेखाए पनि भित्री सो कारण लिई ऐन सवाल काटिएको श्री शाहीपरामर्शदातामा सिफारिस साथ पेश गर्दा महाराजगञ्ज निक्सारीबाट मिलाउनु हुने नहुने बुझ्नु भन्ने भई हाकिम आएकोमा मिलाउन नहुने भनी निवेदन गरेकोले झगडीया झिकाउनु भन्ने भई झिकाएमा खष्टिकाप्रसादले म्यादै गुजारी बसेको मधुसुदनलाई राखी छलफल गर्दा ऐन सवाल काटी ठाडै मर्जीबाट फैसला भएको होइन भनी पुस्ट्याई पुग्ने प्रमाण परिबन्द दिन भन्न नसकेको हुनाले ऐन सवालबमोजिम गरी जग्गा जिमिदारी दिलाउन निमित्त भई आए अनुसार गर्ने गरी निवेदन गरेको छु भनी राज्य व्यवस्थाबाट टिप्पणी पेश गरेकोमा उपरोक्त कारणबाट उपरोक्त जिमिदारी जग्गा अन्यायसँग हरण भएको देखिएकोले रैतानी बाहेक जिमिदारलाई लाग्ने मधुसुधनले तमसुक गरी बुझाएको रु.४०२५ साधुशरणले बुझाउन मञ्जुर गरेकोले यो तोक दाखिल भएका ३५ दिन भित्र बिर्ता मालमा दाखिल गरे थामी दिई पं.मधुसुधनतर्फ यो रुपैया मिन्हा मौजरा बाँकी फाजिल लिने दिने जो गर्नु पर्छ गर्नु भनी महाराजगंज निक्सारीमा पठाई दिन पर्ने देखिन्छ भन्ने समेत तोक लेखिएको ०९।११।२१ को टिप्पणी आदेश नक्कल राज्य व्यवस्थाका चिठ्ठी साथ आएको रहेछ ।

      ६.    कानूनबमोजिम आवश्यक कारवाई गर्न प्रधान न्यायालयमा पठाई दिनु भन्ने सी.एम.९९।५३ को निर्णयमा र आएको भई मिसिलहरू यसै साथ पठाई दिएको छ । टिप्पणी श्री ५ महाराजको सेक्रेटरीएटमा गएकोले लेखी गएको आएपछि पठाई दिने छु भन्ने समेत राज्य व्यवस्थाका चिठ्ठीसाथ आएको मिसिलहरू वारेस समेत भएको पं.मधुसुधन र साधुशरण सिंहलाई राखी बुझ्दा ।

      ७.    रोका अवस्थाको माल पोत बाँकी नबुझाइ फुकुवा पाउदैन भनी बखेडा गरी रोक्का अवस्थाको तिर्न नपर्ने बाँकीमा ऐन सवालको रीत नपुर्‍याई दिए लिएको बदर गरि पाउँ भन्ने समेत साधुशरण सिंहको उजुरीमा बुझी ऐन सवालबमोजिम गर्नु भन्ने श्री ५ महाराजको सवारी मुकामबाट सेक्रेटरी अच्यूतराजको र निजकै बिन्तिपत्रमा र बुझी जाहेर गर्नु भन्ने समेत श्री प्रधानमन्त्रिज्यूको आदेशानुसार प्रधानमन्त्रिज्यूका सचीवालयबाट लेखि गएको समेत देखिएको र राजकाज सम्बन्धी अभियोगमा रिसराग तथा बदला लिने भावको सिकार बनेका व्यक्तिको उजुर ७० दिन भित्र राज्य व्यवस्थामा गर्न आउनु होला भन्ने समेत ०८।१०।७ मा गजेट र ठाडै ऐन सवाल काटी खड्गनिशाना भई छिनिएको मुद्दा समयअवधी नराखी अन्याय भएको रहेछ भन्ने पुनः इन्साफ गर्न श्री माननीय प्रधानमन्त्रिज्यूलाई आदेश भएको भन्ने ०८।१२।२० मा ठाडै हुकुमबाट खड्गनिशाना भई झिकिएको भन्ने ०८।१२।२० मा ऐन हुकुम मर्जी समेतबाट ऐन सवाल काटी भएको फैसला तोक खड्गनिशानामा ऐन सवालबमोजिम गरि दिनु भन्ने ०९।१।२४।३ मा समेत मण्डलबाट निर्णय भएको भन्ने समेत सुब्बा विश्वराजको र परमहंस सिंको जिमिदारी मुद्दामा श्री शाही परामर्शदाता केशर शम्शेर जंगबहादुर राणाबाट ०९।६।८।३ मा तोक भएको यस प्रधान न्यायालयमा दायर भएको मिसिलबाट देखिएको साधुशरण सिंको २००८ साल पौषमै सवारीमा बिन्तिपत्र परी ०८।१०।६ मा बयान भई कारवाई चलि सकेको देखिएको र सो मिसिल प्रधान न्यायालयमा पठाएको राज्य व्यवस्थाको चिट्ठी मा मन्त्रिमण्डलका निर्णय अनुसार श्री माननीय शाही परामर्शदाताज्यूका समक्ष छलफल समेत गराई भई आएका श्री ५ महाराजाधिराज एवं श्री शाही परामर्शदाताज्यूका सभाको नं.सी.ए. २१।५२ निर्णय अनुसार सिफारिसको टिप्पणी गरी विभागीय श्री शाही पारामर्शदाताज्यूका स्वीकृति साथ परामर्शदाता सभामा गएको भन्ने समेत पनि लेखिएको हुनाले म्याद नाघी सकेको कारवाई चल्न नसक्ने भन्ने बारेमा समेत भएका पं.मधुसुधनको बहसको जिकिर मनासिव नदेखिएको मौजे प्रयागपुरको जिमिदारी जिरायत समेत सरकार लाग्नु पर्ने भन्ने समेत कुन्जीलालको उजुर परेबाट ८७ साल पौषमा जग्गा मिच्नेका ऐन बमोजिम जिमिदारी जोत जिरायत जम्मै माथवर मानिस जिम्मा लगाई धनी बोटी चैत्रसम्ममा पनि फुकुवा भई नआए गाउँमा चलेका दर भाउले बिक्री गरी नगद पारी सो नगदबाट मालपोत तिरी बाँकी रहेको जिम्मावाला जिम्मा राख्ने रखाउने काम गर । सो जग्गाको बाली झगडीयाले हात हाले हाकिमले बुझाउनु पर्ला भन्नेसमेत सप्तरी गोश्वाराबाट रामपुर बिर्ता माललाई पुर्जी भई गई जोत जिरायतको आयस्ता बाली जिमिदार मान बाहादुरलाई जिम्मा दिएको निजको भर्पाईबाट र जिमिदार गोविन्द सिंको जोत जिरायतको भएको मौजे बडहराको जिमिदार मानबहादुर लामाले रोक्का गरी जो तयार भएको बाली समेत त्यसर भलाद्मी जिम्मा दिएको भन्ने समेत पटवारी चिरन्जिवीदास समेतले ८७।११।१० मा रिपोर्ट परेको नम्बरी रैतान तहसिल गर्नालाई डिल्लीराम जिम्मा पत्याएको भनी दिएको समेत प्रमाणको मिसिलबाट देखिएकोले रोक्का भएका अवस्थाको पोत रोक्का भएकै आयस्ताबाट असुल उपर गरी बढी रोक्का राख्नु पर्ने सो बमोजिम नगरेको र आफ्नु नाउँमा उजूर परेपछि मात्र जिमिदारले नै जबरजस्ती खाएको भन्ने रामपुर मालले सरजमिन मुचुल्का गराएको सो सरजमिन प्रमाण मान्न ऐनले नहुने जिमिदारीले रोक्का बाली जवरजस्ती खाएको भए अदल मिचेमा तुरुन्त रोक्का लिनेको रिपोर्ट परी कारवाई चलाउनुपर्ने सो नचलेको गुठीले गाउँ साक्षी अड्डा अड्डाका रिपोर्टमा लेखिएमाफिक रोक्का जिम्मा लिने लगाउनेहरूले हिनामिना गरेको बाँकी देखाई यो उजुरवालाको बाजे देवनन्दन सिंको जग्गा जिमिदारी फुकुवा गरी नदिई अत्तो थापी बेहिसाब गरेका देखिएको सो रोक्का अवस्थाको बाँकी देखाई म्याद टाँसी म्यादमा नबुझाएको भनी अमानत राखी रुपैयाँ बुझाउन पाउँ भनी पछि पटक–पटक उजुर गर्दा समेत नबुझी रोक्का जिम्मा अवस्थामा रहेको बाँकीबाट अमानत भएको जिमिदारी जग्गा र डिगर मौजाको रैकर जग्गा समेत ऐन सवालबमोजिम लिलाम बढा–बढी गरेको भए बाँकी भन्दा बढी थैलीमा कबूल गरे बढी थैली जति साविक जिमिदारले पाउनेमा सो समेत जिमिदारको हक मारी ऐन सवालबमोजिम लिलाम समेत नगरी ठाडै ऐन सवाल काटी पं.मधुसुधनलाई दिएको र निजले पनि सोही आधारमा खष्टिकाप्रसादलाई राजिनामा गरी दिए लिएको हुनाले त्यस्तो बेरीतसँग ऐन सवाल काटी जिमिदारी जोत जिरायत नम्बरी जग्गा समेत श्री ले.ज.शंकर शम्शेरका दस्तखतबमोजिम पं.मधुसुधनलाई दिएको ऐन विरुद्ध कारवाई गरी दिएको देखिनाले र अरु साधारण राज्य व्यवस्थाका टिप्पणीमा लेखिएको बुदा प्रमाणबाट समेत इन्साफ राज्य व्यवस्थाका श्री शाही परामर्शदाताले ठहराई परामर्शदातृ सभामा पठाएको सदर छ । ९३।३।२३ का दस्तखतले ९३।८।१ मा पं.मधुसुधनले बाहाली पाएको जग्गा जिमिदारी डिगर मौजा नम्बरी रैकर समेत यो उजुरवाला साधुशरण सिंले पाउने हुँदा निज पं.मधुसुदनका मञ्जुरी समेतबाट ९५।८।२४ का दस्तखत समेतले खष्टिकाप्रसादले पाएको जग्गा जिमिदारी गैर उजुवाला साधुशरण सिंका नाउँमा तोक दाखिला भएका मितिले ३५ दिनभित्र विर्ता मालमा कं.रु.४०२५ दाखिल गरे दर्ता गरी दिनु दिन लगाउनु भनी मिसिलै सप्तरी गोश्वारामा पठाई दिनु दण्ड जरिवाना कसैलाई गर्नु पर्दैन ।

 

इति सम्वत् २०१० साल माघ २० गते रोज ३ शुभम् ।