निर्णय नं. ८१ - हक सफा

निर्णय नं. ८१       ने.का.प. २०१६

सिंगलबेञ्च

न्यायाधीश श्री भगवतीप्रसाद सिंह

अ.नं. ७६८

अपीलाट : लादुराम माडवारी

विरुद्ध

विपक्षी : जडाउकुमारी माडवारनी

मुद्दा : हक सफा

१.    राजिनामा पास भई प्र. ले सो नै जग्गामा घर बनाई बसेमा र हक सफा गरी पाउँ भन्ने वादी पनि सोही नै ठाउँमा रहे बसेकोमा–मौकामा थाहा हुने नै हुँदा मौकामा थाहा पाइन भन्ने कुरा मान्य नहुने हुँदा म्याद पछिको उजुरबाट हक सफा गर्न नपाउने ।

     ५ सालमा राजिनामा पास भए तापनि प्र. लादुरामले घर बनाइ बसेको एकै ठाउँको यो वादीलाई मौकैमा थाहा हुने भई मौकैमा थाहा पाएन होला भन्न नहुने भई ५ महिना पछिमात्र थाहा पाएँ भन्ने वादीको जिकिर पत्यार लाएक नदेखिएकोले समेत अघि देखि घर बनाई बसी भोग चलन गरी आएको प्रतिवादीको घर उठाई यो वादीलाई हक सफा गर्न पाउँछ भन्न मनासिव नपरेकोले हक सफा गर्न पाउँ भन्ने वादीको उजूर पुग्न सक्तैन इन्साफ मोरङ्ग वीराटनगर अमिनीको मनासिव ।

(प्रकरण नं. ७)

फैसला

      १.     इश्वरी चंका नाउँमा दर्ता भएको मोरङ्ग प्रगंना जोग्राहा मौजे शंकरपुरको रैती नं. १४२ को जग्गा विगाहा १।।१०४ मध्ये खेत मलसे पूर्व लादुरा भुरामलसे पश्चिम मलसे दक्षिण निजै इश्वरी चंसे उत्तर ४ किल्ला भित्रको पोत कं.रु.२।– ।३ लाग्ने जग्गा कट्टा १२।।।१,०५ साल माघ मा ७१०१ मा इश्वरी चंका दिने लादुरा भुरामल लिने गरेको कुरा ६ साल आषाढ महिनामा थाहा पाएकोले लोग्ने कुसल चं.मरी मेरो हकहुँदा इश्वरी चं ३ पुस्ताभित्रको जेठाज्यूले बेचेको थैली धरौट राखी नालिस गर्न आएकी छु । थैली बुझ्न लगाई जग्गा हक सफा गरी पाउँ भन्ने जदाउकुमारीको फिरादपत्र रहेछ ।

      २.    निज इश्वरी चंले ९३ साल श्रावण २२ गते लादुरांबाट ११२१ लिई बजार अड्डा तालुकको जग्गा कट्टा ।१४ राजिनामा रजिष्ट्रेशन गरी त्यस भन्दा पछाडि पहिले पैनी हाल सडक बाटो से पूर्व निजै इश्वरी चं से उत्तर लादुर्रा भुरामलले पश्चिम रेवतमद दक्षिण ४ किल्ला भित्रको जग्गा कठ्ठा ।२।।।१ को मोल कं.रु. ९६ साल ९३ मा म लादुरांबाट बुझी लिई घरसारको राजिनामा गरी दिएको माल पोत इश्वरी चंलाई बुझाई भोग चलन गर्दै आएको त्यस जग्गामा पक्की घर गोदाम पाईखोना समेत लाखौं रुपैयाँ खर्च गरी बनाउदा चोहदी सिमाना भित्र तारले घेरा गरी आएको झारमलले पनि इश्वरी चंबाट जग्गा कठ्ठा ।२।।।१ लिई घरसारकै लेखापढीबाट पोत निजैलाई बुझाई खाई आएको पद्मबहादुरलाई बिक्री गरिदिएकोले निजैले भोग गरेको छ ५।८२१।२ का दिन बिहान ७ बजेको टायममा लेखिएको जग्गामा इश्वरी चं समेतले बनाई राखेको घर चर्बी गोदामको खापा काटी उखेली गाडामा लगेकोमा समेत इश्वरी चं उपर श्री ३ महाराज श्री मिनिष्टर श्री पु.क.जंमा समेत फोन बिन्तिपत्र जहेर गरेकोमा बुझ्नु भने प्रमांगी भई आएको झगडा नगरौं चर्बी घर  बनाएको जग्गा रजिष्टरी पास गरी दिन्छु भनेको इश्वरी चं देखि डर लागेकोले इश्वरी चंलेलेखिदिएको रजिष्टरीमा रेवतमलसे पूर्व भन्ने श्रेस्तैमा नभएको हद लेखिदिएछ । लेखापढी सवै इश्वरी चंका कारिन्दाबाट भएको थियो चित्त नबुझी श्री पु.क.ज.का दौडाहामा बिन्ति गरी बयान गरेपछि गोश्वारा मार्फत सरजमिन नक्सा भए पछि तारले बेरिराखेको राजिनामा गरिलिएको नक्सामा लेखिएबमोजिम हद चौहदी भित्रको जग्गा लादुरांकै ठहर्छ । घर ग्वाहाली लुटेमा बिगो इश्वरी चंबाट हामलिाई भराउने ठहराई खड्गनिशाना छाप लागेको हुकुम लगायतबाट भएको घर जग्गा हामीलाई थामी पाउँ भन्ने लादुरां भुरामलको प्रतिवादी रहेछ ।

      ३.    वादी ३ पुस्ता भित्रको बुहारी नाताको हो प्र. लादुरां भुरामललाई मालतर्फको जग्गा ५ सालमा राजिनामा गरिदिएको हुँ । ९३ सालमा कं.रु. ९६ लिई राजिनामा गरिदिएको होइन थैलीका हक्मा कं.रु. ७१०१ परेको भन्ने लिखत बाट देखिने कं.रु. ९६ मात्र परेको हो भन्ने समेत प्रतिवादी इश्वरी चंको रहेछ ।

      ४.    वादीले हक सफा गरी पाउँ भनेको जग्गामा प्रतिवादीले घर गोदाम समेत बनाई तारले बेरी भोगी आएको भन्ने नक्सा मुचुल्काबाट देखिएकोले इश्वरी चंले ९३ साल मैहक छाडी दिएको नभए रोक्नु वा कागज गराई राखेको हुनु पर्ने नक्सामा लेखिएबमोजिमको जग्गा लादुरांकै ठहर्छ भनी सदर भई खड्गनिशाना छाप लागेको वादी बेगल बसेकी छन भन्न इश्वरी चंले नसकेको एकै ठाउ बसेका मानिसले ६ महिना म्याद पाउने नभई ३५ दिन भित्र उजुर गर्न पर्ने ५ महिना पछिमात्र गरेका उजुरीबाट यो वादीले निखन्न नपाउने हक सफा गर्न नपाउनेमा पाउनु पर्छ भनी वादीले झुट्टा दावी गरेको ठहर्छ भन्ने मोरङ्ग वीराटनगर अमिनीको ६।८।२२ को फैसला  रहेछ ।

      ५.    ९३ सालको देखिन नआई ५ सालकै राजिनामालाई राजिनामा समेतले भनी खड्गनिशाना मा लेखिएको ९३ सालको भन्ने कुरा देखिन आएको भए ५ सालमा फेरी रु.७१०१ मा राजिनामा रजिष्ट्रेशन पास गराई रहनै नपर्ने इश्वरीचंको हक गईसकेको रहेछ भन्ने नभई हक कायम रहेको र सो हक छोडाउनाका लागि राजिनामा गराएको र सो पछि गराएकै राजिनामालाई जग्गाको हक छोडेको कागज संझी सोही पछि खड्गनिशाना फैसला भएको हकवालाले निखन्न पाउदैन भनी हकवालाले निखन्न पाउने साहु आसामीको ८।९ नं. को ऐनको म्याद काटी खड्गनिशाना भएको नदेखिएको जडाउकुमारी इश्वरी चंको बुहारी भन्ने प्र. मञ्जुरै भएको नेपाल सरहदमा आई घरद्वारा गरी बसेपछि नेपाली रैयत ठहर्छ भन्ने समेत अदलका ऐनमा लेखिएको बजारलाईन आस पासको जमिन देखिएको यस्तो जमिन मुगलानीले पनि लिन हुने भई जग्गाको हकमा थैली तिरी वादीले निखन्न पाउने र थैली समेत ७१०१ कायम हुने भन्ने मोरङ्ग न्यायालयको ८।१।२६ को फैसला रहेछ ।

      ६.    ९३ साल देखि नै किनी भोग दखल गरी खाएको खड्गनिशाना सदर भएको परी पक्का भएको जग्गामा हक सफा कायमबमोजिम फिर्ता दिनै नपर्ने भन्ने दालुराम भुरामलको अपील रहेछ ।

      ७.    उपरोक्त लेखिएको मुद्दामा हाजिर रहेका वादीको वारिस वोकिलबहादुर र अपीलाटको वारेस दिव्यमानलाई समेत राखी यो मुद्दा निर्णय छलफल गर्दा यसमा झगडा परेको जग्गामा ग्वाहाली घर समेत इस्वरी चंले भत्काई दियो भन्ने उजुर प्र. लादुरामले दिई ५ सालमा भत्काएकै ठहराई निज इश्वरी चंलाई दण्ड जरिवाना गरी निजबाट बिगो समेत लादुराम्लाई भराई दिने गरी खड्गनिशाना फैसला समेत भएको प्रमाण निमित्त आएको मिसिलबाट देखिएको र सोही खड्गनिशाना मिसिल समेल रहेको ५ साल फाल्गुन १३ गतेको सर्जमिन मुचुलकामा र हाल भई आएको १० साल माघ १७ गतेको मुचुल्कामा समेत अघि देखि प्रतिवादी लादुरामको घर भएको र निजले भोगी आएको हाल पनि घर छ । निजैले अघि देखि भोगी चलन गरी आएको छ भन्ने सरजमिनहरूले बकी लेखी दिएको र खड्गनिशाना भएको मिसिल सामेल रहेको नक्साबाट र हाल भई आएको नक्सा फोटोबाट समेत घर भएको समेत देखिएकोले र सो अघि देखि घर बनाई बसेकोमा समेत वादीले उजुर वाजुर समेत नगरी चित्त बुझाई बसेको देखिएको र ५ सालमा राजिनामा पास भएतापनि प्र. लादुरामले घर बनाई बसेको एकै ठाउको यो वादीलाई मौकैमा थाहा हुने भई मौकैमा थाहा पाएन होला भन्न नहुने भई ५ महिना पछि मात्र थाहा पाए भन्ने वादीको जिकिर पत्यार लायक नदेखिएकोले समेत अघि देखि घर बनाई बसी भोग चलन गरी आएको प्रतिवादीको घर उठाई यो वादीलाई हक सफा गर्न पाउछ भन्न मनासिव नपरेकाले हक सफा गर्नपाउ भन्ने वादीको उजुर पुग्न सक्तैन इन्साफ मोरङ्ग वीराटनगर अमिनीकोमनासिव मोरङ्ग न्यायालयको गल्ती ठहर्छ । सो ठहर्नाले तपसीलका मानिसलाई तपसील बमोजिम गर्न तहसिलमा लगत दिनु ।

 

तपसील

वादी वीराटनगर बजार बस्ने उडाउकुमारी माडवार्नी के निखन्न नपाउने जग्गा पाउँ भनी उजुर गरे वापत साहु आसामीका क.नं. ५२ बमोजिम बिगो थैली कं.रु.७१०१ को सयकडा अठाईसले कं.रु..१७।।। को दण्डसजायका २ नं. ले आधी रु.८८।।।२ दण्ड हुन्छ । सो दण्ड वीराटनगर अमिनीको इन्साफ बाहाल रहेकोले सो दण्ड लिने भनी ६।८।२२।४ का सो अमिनीको फैसलाले लिने गरेको कायमै हुँदा सो दण्ड निजको वारिस हुँदा असुल गर्नु भनी तहसिलमा लगत दिने .................१

प्र. ऐजन बस्ने लादुराममाडवारी ऐजन बस्ने भुरामल माडवारी के जग्गा जीतेमा जग्गा मिच्नेका २० नं. ले क.रु १ का दरले जितावरी लाग्छ, वारिश हुँदा असुल गर्नु भनी ऐजन ऐजन ...............२

वादी ऐजन बस्ने जडाउकुमारी माडवारनी के निजले जग्गा निखलाई माग्न राखेको धरौट कं.रु..७१०१ र वारिस धरौट कं.रु.४९७।– समेत जम्मा कं.रु..७५९८।– फिर्ता दिनुपर्नेमा निजलाई लागेको दण्ड कं.रु..८८।।। २ कट्टी गी बाँकी कं.रु. ७५०९।०२ ऐन सवालको रीत पुर्‍याई फिर्ता दिनु भनी मोरङ्ग वीराटनगर अमिनीलाई पुर्जी गर्न अ.त.वि.गो फाँटमा लगत दिनु ......................३

मोरङ्ग न्यायालयका देहायका मानिसके इन्साफ उल्टि हुँदा हा.क.१५ नं. ले तजविजी कं.रु.१ जरिवाना हुन्छ । बेरुजु हुँदा देहायबमोजिम असुल गर्नु भनी तहसिलमा लगत दिने ..............४

प्रधान न्यायाधीश चेतुलाल राजवंशी मोरङ्ग वीराटनगर बस्ने के.कं.रु.।। ऐजन बस्ने न्यायाधीश दुर्गा दत्त उपाध्याय के । ऐजन बस्ने न्यायाधीश ग्यान चन्द्र थारुके ।

मोरंग न्यायालयको इन्साफ उल्टि हुँदा सो अड्डाको ८।१।२६।४ का फैसलाले लाग्ने गरेको दण्ड जरिवाना नलाग्ने हुँदा असुल भए फिर्ता र नभए व्यहोरा जनाई लगत काटी दिनु भनी मोरङ्ग वीराटनगर अमिनी तहसिललाई पुर्जी गर्न तहसिलमा लगत दिने देहायको कलम ..................५

ऐजन बस्ने प्रतिवादी लादुराम भुरामल माडबारीको कं.रु. ५ जरिवानाको कलम १ इन्साफ उल्टि भनी मोरङ्ग वीराटनगर अमिनीका ले.कृष्णप्रसाद उपाध्याके जरिवाना कं.रु..१ को कलम १

वादीले धरौट राखेको थैली प्रतिवादीलाई बुझ्न लगाई लिखत बमोमिको जग्गा वादीका नाउँमा दर्ता गरी दिनु जिमिदार पटवारीलाई पुर्जि गरी दिने भनी मोरङ्ग न्यायालयको फैसलामा लेखिएको कलमको हकमा इन्साफ उल्टि भई वादीले जग्गा नपाउने हुँदा सो पुर्जी गरी दिनु पर्दैन भनी यो मिसिल मोरङ्ग वीराटनगर अमिनीमा पठाई दिनु ..................६

 

इति सम्वत् २०११ साल आषाढ १४ गते रोज २ शुभम् ।