निर्णय नं. २९७१ - खुन डाँका

निर्णय नं. २९७१   ने.का.प. २०४४ अङ्क १

 

संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री बब्बरप्रसाद सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री गजेन्द्रकेशरी बास्तोला

सम्वत् २०४२ सालको फौ.पु.नं. ३५१

मुद्दा : खुन डाँका

 

पुनरावेदक/वादी : श्यामकुमार रानाको जाहेरीले श्री ५ को सरकार

विरुद्ध

प्रत्यर्थी/प्रतिवादी : जि. कपिलवस्तु खुर्दाबागर गा.पं. वार्ड नं.5 घर भै खुर्दावगर गा.पं. ९ महादेवा   बस्ने हरिवंशमणी त्रिपाठी।

    ऐ.खुदर्वा गा.पं. वार्ड नं.१ महदेइया बस्ने हदीस मुसलमान।

    भारत घर भै जगेठी गा.पं. वार्ड नं.८ कटुवा मौजामा कृष्णमान सेरचनको कारिन्दा काम     गर्ने सिद्धि श्री प्रसाद भन्ने सिद्धिश्वरी प्रसाद दुवे।

फैसला भएको मिति: २०४३।१०।१८ मा

 

§  सनाखत गराउँदा अ.बं. १७३ नं. अनुसार सनाखत गराएको समेत देखिन आउँदैन । शंकाको भरमा कुनै व्यक्तिलाई अपराधी ठहराउनु हुँदैन शंकाको सुविधा प्रतिवादीले पाउँछन् वादी पक्षले आफैं हिरासतमा राखी गराएको विवादास्पद बयान निजहरूको विरुद्धमा प्रमाण लिन  मिलेन तसर्थ शंकारहित स्वतन्त्र प्रमाणको अभावमा प्रतिवादीहरूले नै खुन डाँकाको वारदात गरे भन्ने ठहर्न आएन ।

(प्रकरण नं. २०)

पुनरावेदक, वादीतर्फबाट : विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री प्रेमबहादुर विष्ट

प्रत्यार्थी/प्रतिवादी तर्फबाटःx

उल्लेखित मुद्दाःx

फैसला

न्या.बब्बरप्रसाद सिंहः- पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको मिति २०४१।११।१६ को फैसलामा चित्त नबुझी श्री ५ को सरकारको तर्फबाट पर्न आएको पुनरावेदनको मुद्दाको संक्षिप्त विवरण एवं ठहर निम्न अनुसार छ ।

२.  २०३४।६।२९ गतेको रात अं. ११ बजेको समयमा बन्दुक लाठी लिएका अं. १०।११ जना डाँकाहरू आई बन्दुक फायर गर्दै आमा मिमादेवीलाई कुटपिट गरी रहेको देखी कोदालाले हानेपछि डाँकाहरूलाई लाग्न गई डाँकाहरूको लाइट खस्यो । लाइट लिई हेर्दा भरुवा बन्दुक लिई अमृते घर्तिमगर नरजीत बुढामगर पनि आएका रहेछन् । बन्दुक फायर गर्दा म भागी गोहार माग्न गएँ । हर्कलाल बुढाको घरबाट खुकुरी लिई मेरो घरको छेउमा बसिरहेको अवस्थामा मारो साले पहाडियाको भन्ने आवाज र डाँकुहरूले बालेको लाइटबाट हितमान सुब्बाको खानदानमा काम गर्ने सिद्धि श्रीप्रसाद दुवेलाई चिन्हे अरुलाई चिन्न सकिन पछि घरमा जाँदा भाउजूको माडवारी बुलाकी समेत लिएछन् मद्दतमा आएको हिरासिंह घर्तीमगर बुबा कृष्णबहादुर राना अमृत घर्तीमगर नरजीत बुढामगर समेत जना ४ लाई बदमासहरूले मारेका रहेछन् मेरो भिनाजुको तपसीलमा लेखिएको बिगो रु. ७३,३६४। को धनमाल डकैती गरी लगे । सिद्धि श्रीप्रसादले तपाइको लाखौं रुपैयाँ सालमा हुन्छ के गर्नु हुन्छ भनी सोध्ने गरेको र गएको आषाढ महिनामा निजले रु. ३५। मा तीन सेलको लाइट किनी मलाई देखाएका थिए पछि श्रावण महिनामा एकदिन अँध्यारो भएकोले सो लाइट मलाई दिएका थिए दुई दिनपछि फर्काई दिएको हुँ । सो लाइटको पछाडी पट्टि रिङमा खिया परेको थियो सो कुरा मलाई राम्रो संग याद छ । घटनास्थलमा सो लाइट फेला परेको र मौकामा सिद्धी श्रीप्रसादलाई चिनेको हुँदा निजलाई पक्राउ गरी निजबाट को को भई डाँका खुन गरेका हुन् खुलाई कारवाही गरी बिगो दिलाई सजायँ गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको जाहेरी दर्खास्त ।

३.  कृष्णबहादुरको भुँडीमा छर्रा लागेको दाग भएको अमृत घर्तीको पेटमा दायाँपट्टि छर्राहरू लागेको नरजीत बुढामगरको छातीमा छर्राहरू लागेको र हीरासिंह घर्तीमगरको लाश हेर्दा बायाँ हातको औंलाहरू मध्ये बुढी औंला बाहेक अरु औंला काटेको नाक मुखमा कुनै गरुड्डो बस्तुले हानी च्याप्टो परेको भन्ने समेत व्यहोराको लाश प्रकृति मुचुल्का र डकैती भएको समयमा म महादेव गाउँमा थिएँ गजेडी बजारबाट लाइट किनी जाहेरवालालाई देखाएको हुँ । सो लाइट मेरो घरमै छ । यो देखाएको लाइट मेरो हैन मैले खुद डकैती गरेको होइन क–कस्ले खून डकैती गरे म केही जान्न सक्तिन भन्ने समेत व्यहोराको शिद्धि श्रीप्रसाद भन्ने शिद्धिश्वरीप्रसाद दुवेको प्रहरीमा भएको बयान कागज ।

४.  श्यामकुमार राणाको घरमा भएको डकैतीका सम्बन्धमा अनुसन्धान गर्दा डकैतीमा संलग्न बदमासहरू महादेवा गाउँको हरिवंशमणी त्रिपाठीको र हाद्धेस मुसलमानको मिलोमतोबाट निज हरिवंशको घरमा आई बसेका र बदमासहरूलाई खाना खुवाएकोमा दुवै जना सावित भएकोले शंका लागि हरिवंशमणी त्रिपाठी र हाद्विस मुसलमान समेत दुईजनालाई दाखिल गरेको छु भन्ने प्र.ना.नी. झकारबहादुर खड्काको प्रतिवेदन ।

५.  २०३४।६।२९ गते बिहान चन्द्रबहादुरको चिया पसलमा हाद्विस मुसलमानसंग २ जना अपरिचित  व्यक्ति थिए । चिया खाई घर आएपछि हाद्विसले यिनीहरू २ जना हिन्दु हुन् खाना खुवाई दिनुस भनेकोले खाना खुवाई दिएँ ऐ ३० गते बिहान निजै अपरिचित व्यक्ति २ जना सहितका ५ जना मानिसहरू मेरो घरमा आए तिनीहरू मध्ये ३ जनाले बन्दुक र टोटाको माला भीरेका थिए । उनीहरूले केही गर्लान भन्ने डरले मेरो घर अगाडिको बनी नसकेको घरमा राखी दिएको र हाद्विसले कुखुरा र मैले चामल दिएको हुँ त्यसपछि उनीहरू गए अरु मलाई थाहा छैन । मेरो बदमाससंग कुनै मिलोमतो छैन भन्ने समेत व्यहोराको हरिवंशमणी त्रिपाठीको प्रहरीमा भएको कागज ।

६.  आश्विन २९ गते बिहान चन्द्रबहादुरको चिया पसलमा चिया पिउन लाग्दा हरिबंशमणी आउनु भयो चिया पिउन लाग्दा २ जना अपरिचित व्यक्ति आएपछि हरिवंशको साथ निजको घरतर्फ लागे । ३० गते विहान एकजना व्यक्ति मेरो घरमा आई हरिवंशले कुखुरा लिन पठाएका हुन् भनी रु. २०।– दिएकोले मेरो गाउँको हसमुल्लाको श्रीमतीसंग रु. २०।– मा कुखुरा खरीद गरी हरिवंशको घरमा पुगेको हुँ । त्यहाँ गोठमा एकजना खाना बनाउने तर्खरमा थियो भन्ने समेत व्यहोराको हाद्विस मुसलमानको प्रहरीमा बयान ।

७.  डाँकाहरूले कृष्णबहादुर राणा समेतका ४ जनालाई मारेका हुन् बदमासहरूको लाइटको उज्यालोबाट हरिवंश र सिद्धिश्वरीलाई देखे चिने सिद्धिश्वरीको हातमा चक्कू र लाइट थियो हरिवंशको हातमा बन्दुक थियो भन्ने समेत व्यहोराको हिरादेवी समेतका व्यक्तिहरूले लेखाई भएको सरजमीन मुचुल्का ।

८.  संकलित सबूद प्रमाणबाट २०३४।६।२९ गते राती जाहेरवालाको घरमा ७३,३६४। को धनमाल डकैती गरी कृष्णबहादुर राणा नरजीत बुढा हीरासिंह समेतका ४ जनाको हत्या हुन गई डाँका खुन वारदात भएको सिद्ध हुन आएकोले मृतकहरूको हत्या डाँकाहरूको बन्दुकको फायरबाट भएको तर यसैको प्रहारबाट मृत्यु हुन गएको भन्ने खुल्न नआएकोले वारदातको अवस्था संलग्न रहेको शिद्धेश्वरी, हरिवंश र हाद्विस समेत ३ जनालाई ज्यानसम्बन्धीको १३(३) अनुसार सजायँ भई डकैतीको बिगो समेत जाहेरवालालाई दिलाई पाउँ भन्ने समेत प्रहरी प्रतिवेदन ।

९.  २०३४।६।२९ गते रात डाँका पर्‍यो भन्ने कुरा म पक्राउ परेपछि थाहा पाएको हुँ सो खुन डाँका कस्ले गर्‍यो जान्दीन मैले खुन डाँका गरेको छैन । अभियोगबाट सफाई पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको सिद्धेश्वरीप्रसादले अदालतमा गरेको बयान ।

१०. खुन डाँका वारदात भएको भन्ने कुरा सिद्धेश्वरी पक्राउ भएपछि थाहा पाएको हुँ वारदातको दिन रात म मेरै घरमा छु मैले खुन डकैतीको वारदात गरेको छैन वारदातको दिन सिद्धेश्वरी हरिवंशसंग भेटघाट भएको पनि छैन भन्ने समेत व्यहोराको हाद्विस मुसलमानले अदालतमा गरेको बयान ।

११.  २०३४।६।२९ गते खून डाँका भयो भन्ने कुरा पक्राउमा परेपछि थाहा पाएको हुँ सो दिन राती म र सिद्धेश्वरी संगै घरमा बसेका थियौं । हाद्विस घरमै होला । जाहेरवालासंग सीमाना सम्बन्धमा झगडा भएको थियो । सिद्धेश्वरी म संगै रहने भएकोले सिद्धेश्वरीको नाम किटान गरेको होला प्रहरीले मारपिट गरी कागज गराएका हुन् मैले डाँका खुन गरेको छैन भन्ने समेत हरिवंशको अदालतमा भएको बयान ।

१२. सरजमीनका व्यक्ति तथा प्रतिवादीहरूका साक्षीहरूको बकपत्रमै मिसिल सामेल रहेछ। जाहेरवाला र सरमजीनका मानिसको लेखाई बाझिएको शंकाको भरमा प्रतिवादीहरू उपर झुठ्ठा मुद्दा चलाएको देखिन आएको शंकाको सुविधा प्रतिवादीहरूले पाउने प्रतिवादीका साक्षीहरूले प्रतिवादीहरूलाई असल मानिस हुन् डाँकामा सम्मिलित भएको छैनन् भनी किटानी साथ सफाई दिई बकपत्र गरेको समेत सबूद प्रमाणबाट प्रतिवादी सिद्धेश्वरीप्रसाद, हरिवंशमणी र हाद्विस मुसलमानले डाँका  खुन गरेको भन्ने देखिन नआएकोले प्रहरी प्रतिवेदन माग दावीबाट सफाई पाउने ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको शुरु रुपन्देही जिल्ला अदालतको मिति २०३५।३।२५ को फैसला ।

१३. उक्त फैसलामा चित्त बुझेन शुरु जिल्ला अदालतको फैसला बदर गरी शुरु प्रहरी प्रतिवेदन दावी बमोजिम सजायँ गरी बिगो समेत भराई पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको वादी श्री ५ को सरकारको प.क्षे.अ.मा परेको पुनरावेदन ।

१४. प्र.हरूले मैले खुन डाँका गरेको छैन भन्ने समेत व्यहोराको इन्कारी बयान गरेको पाइन्छ । प्र.हरूलाई चिने भन्ने व्यक्ति मृतकको नातेदार देखिन्छ र डाँकाहरूले बालेको लाइटको उज्यालोबाट डाँकालाई चिनेको भन्ने भनाई पत्यार लायक पनि देखिँदैन । प्रहरीमा भएको सनाखत कागजमा अ.बं. १७३ नं. को रीत पुर्‍याइएको छैन । सरमजीनका व्यक्तिका भनाई र जाहेरवालाको भनाई एक आपसमा मिलेको छैन, दसीको रुपमा पेश गरिएको टर्च लाइटको हकमा सिद्धेश्वरीले उक्त टर्च लाइट मेरो हैन मेरो लाइट घरमै छ भनी बयान गरेको र सो टर्च लाइट प्रतिवादीहरूको हो भन्ने कुरा स्थापित हुन आएको छैन । प्रतिवादीका साक्षीहरूले प्रतिवादीहरूलाई सफाई दिई बकपत्र गरेकोले प्रतिवादीहरूको इन्कारी जिकिरलाई प्रष्टाई गरेको पाइन्छ । उपरोक्त प्रमाण समेतका आधारमा प्रतिवादीहरूलाई कसूरदार ठहर्‍याउन नमिल्ने हुँदा प्रतिवादीहरूलाई सफाई दिने ठहर्‍याएको शुरु रुपन्देही जिल्ला अदालतको इन्साफ मनासिब छ । श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सकेन भन्ने समेत प.क्षे.अ.को मिति २०४१।११।१६ को फैसला।

१५. डाँकाहरूले बालेको लाइटको उज्यालोबाट मौकामा सिद्धेश्वरलाई चिनेको अरुलाई देख्न पाए चिन्छु भन्ने जाहेरी भई हरिवंश र हद्विसलाई देखाउँदा चिनी जाहेरवालाले सनाखत गरेको हुँदा हरिवंश र हद्विसको सम्बन्धमा जाहेरीमा उल्लेख नभएको भन्न मिल्ने होइन । सरजमीनमा पिमादेवी, जीतबहादुर र मनकुमारी समेतले प्र.सिद्धेश्वरी र हद्विस र हरिवंशलाई चिनेको र निजहरूले जीतबहादुरलाई बाँधी राखेको भन्ने कुरा निजहरूले मौकैमा र अदालतमा समेत लेखाई दिएका छन् । सिद्धेश्वरले लाइट र चक्कू लिएको जाहेरी र सरमजीन समेतबाट देखिएको र हरिवंशको हातमा बन्दुक भएको कुरा जाहेरीमा उल्लेख छ । सरजमीनमा देखाइएका हद्विस र हरिवंशलाई जाहेरवालाले चिन्हे भनी सनाखत गरेको कुरा जाहेरवालाको अदालतमा भएको बकपत्र तथा सरजमीनका मानिसहरूको लेखाई बकाई समेतबाट पुष्टी भएको हुँदा सनाखत कागज बेरितको हुन गएको भन्ने अदालतको तर्क न्यायसंगत छैन । प्र.हरिवंशले आश्विन २९ गतेका दिन म मेरो गाउँमा थिएँ मेनका र निजका साक्षीले सिद्धेश्वरी समेत हरिवंशकै घरमा थियो भनी बकपत्र गरेका छन् तापनि ती साक्षीहरूको साथमा आफ्नो घरमा रहेको कुरा हरिवंशले अदालतमा गरेको बयानमा उल्लेख भएको नहुँदा प्र.हरिवंशको इन्कारी पुष्टी भएको छैन उल्लेखित तथ्य प्रमाणहरूबाट पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको मिति २०४१।११।१६ को प्रतिवादीहरूलाई सफाई दिने फैसला न्यायोचित छैन । उल्लेखित तथ्य र सबूत प्रमाणहरूको न्यायिक मूल्यांकन भई प्रतिवादीहरूलाई प्रहरी प्रतिवेदन माग दावी बमोजिम सजायँ हुन अनुरोध गरिन्छ भन्ने यस अदालतमा श्री ५ को सरकारबाट पर्न आएको पुनरावेदन ।

१६. नियम बमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी इजलास समक्ष पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा पुनरावेदक श्री ५ को सरकारका तर्फबाट बहसको लागि खटिई आउनु भएका विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री प्रेमबहादुर विष्टले गर्नु भएको बहस जिकिर समेत सुनियो ।

१७. यसमा शुरु रुपन्देही जिल्ला अदालतले प्रतिवादीहरूलाई सफाई दिने गरी गरेको इन्साफलाई पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतले सदर गरेको इन्साफ  मनासिब बेमनासिब के रहेछ त्यसमा निर्णय दिनु पर्ने भएको छ ।

१८. यसमा जाहेरवालाको आमा भाउजू जीतबहादुर हर्षलाल समेतबाट हरिवंशलाई चिन्दछु, हद्विसलाई चिन्दिन भनी दिएको कथनलाई सनाखत गराउने ऐनले तोकेको बाध्यात्मक कार्यविधिको उल्लंघन भएको छ । यिनै कुरा जाहेरवालाले मौकामा आमा भाउजू जीतबहादुर हर्षलाल बुझी जाहेर गर्न नसकेको कुनै कारण दिएको देखिँदैन । जाहेरवालाको सनाखतबाट हाद्विसको हातमा बन्दुक रहेको भन्ने छ भने निजका आमा भाउजू समेतका मानिसले बन्दुक हरिवंशको हातमा थियो लाइट र चक्कू सिद्धेश्वरीको हातमा थियो भनेका हुन् । वादीका चस्मदिद गवाहको भनाई आफैंमा बाझिएका छन् । डाँकाहरूले बालेको लाइटबाट चिनेको भन्ने हकमा डाँकाले बालेको लाइटबाट बाल्नेतर्फ देख्न सक्ने अवस्था नभएको आफूले बाली हेरेको भनी भन्न सकेको छैन ।

१९. चारैतिर लाइटको उज्यालो भएको आफू दुम मुनी लुकेको र सो दुमनीर सिद्धेश्वरी पनि आएको भनी जाहेरवालाको बकपत्रमा लेखाई दिएबाट डाँकाहरूले उज्यालोमा दुमनीर लुक्नेलाई देख्ने अवस्था आउँछ र देखेपछि आफूलाई चिनेको मानिसले पोल उजूर गर्छ भनी मार्न स्वभाविकै हुने र चारैतिरबाट डाँकुहरूले गोली फायर गरी रहेको अवस्थामा दुमनीर लुकिरहे भन्ने जाहेरवालाको भनाई विश्वसनीय देखिन आएन । अर्कोतर्फ लाइट सिद्धेश्वरीकै हो भन्ने कुरा जाहेरवालाको भनाई बाहेक अन्यत्रबाट पनि सिद्धेश्वरीको हो भन्ने कुराको प्रमाणित हुन आएको छैन । सिद्धेश्वरीले प्रहरी र अदालतमा बयान गर्दा सो लाइट मेरो होइन मेरो तीनसेलको लाइट घरमै छ भनी बयान गरेको छ । प्रतिवादीले घरमा लाइट छ भनेकोमा सो लाइट घरमा छ छैन खानतलासी गरी लाइट बुझिएको पनि छैन सो गर्नु पर्ने नितान्त आवश्यक थियो । यसरी खम्बीर प्रमाण जुटाउने काममा प्रहरीले कुनै ध्यान नदिई प्रमाण पुर्‍याउने काममा लापरवाही हुन गएको देखिन्छ ।

२०. ज्यान डाँका जस्तो गहन वारदातमा जाने अपराधीले आफ्नो चिनो खसेपछि छाड्ने अवस्था आउँदैन त्यसमा पनि टर्च खस्नासाथ भाग्ने स्थिति मिसिल प्रमाणबाट देखिन आउँदैन मौकाको जाहेरी दर्खास्तमा सिद्धेश्वरीबाट अन्य अपराधीहरू पत्ता लगाई पाउँ भन्ने पछि आएर सरजमीनमा हरिवंश र हद्विसलाई सनाखत गराएकोमा हरिवंशमणी यकीन गर्न सक्दिन । हद्विसलाई चिनेको छैन तापनि घटना हुँदाको अवस्थामा रातो कट्टु सेतो गंजी लगाई मारो मारो भन्दै कराउँदै रहने व्यक्ति यिनै हुन् भनी सनाखत गरेको सो सनाखत गराउँदा अ.बं. १७३ नं. अनुसार सनाखत गराएको समेत देखिन आउँदैन । शंकाको भरमा कुनै व्यक्तिलाई अपराधी ठहर्‍याउनु हुँदैन शंकाको सुविधा प्रतिवादीले पाउँछन वादी पक्षले आफैं हिरासतमा राखी गराएको विवादास्पद बयान निजहरूको विरुद्धमा प्रमाण लिन मिलेन तसर्थ शंकारहित स्वतन्त्र प्रमाणको अभावमा प्रतिवादीहरुले नै खून डाँकाको वारदात गरे भन्ने ठहर्न आएन । सो नठहर्नाले प.क्षे.अ.ले प्रतिवादीहरूले सफाई पाउने गरी गरेको इन्साफ मनासिब ठहर्छ । श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्तैन । मिसिल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायसंग सहमत छु ।

 

न्या.गजेन्द्रकेशरी बास्तोला

 

इतिसम्वत् २०४३ साल माघ १८ गते रोज शुभम् ।

